KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Zhvillimi historik i Tesavvufit 21njëlloj si drita. Ai është kudo, por nuk mund t’i përshkruhetvendi. Ai është mbi çdo gjë. 21Koncepti i dytë me rëndësi është realiteti (hakikat). Relacionetndërmjet Zotit dhe njeriut i paraqiten zemrës, ngrihet perdja dhezemra fillon t’i shohë ato. Ngritja e perdes dhe paraqitja erealiteteve të ekzistencës në tesavvuf është emërtuar si Hakikat.Një numër i madh i sufijve si Muhasibiu, Gazaliu e në veçantiIbn Arebiu, thonë se gjërat nga aspekti ontologjik kanë dy anë.Njëra anë ka të bëjë me veten e tyre ndërsa ana tjetër me Zotin.Ana personale e gjërave është mosekzistencë, ndërsa ana që katë bëjë me Zotin është ekzistencë. Si pasojë Zoti ekziston dhekaq.Koncepti i tretë në hierarkinë e përvojës sufike është njohja(marifet). Në gjuhën e Tesavvufit marifet do të thotë hapja e tëmbuluarave ose zbulimi i të vërtetave. Herë pas here ky termështë prezentuar nëpërmjet sinonimeve ilm-i ledunn (dijekuptimore), ilmu’l-keshf (dije zbuluese), ilham (frymëzim),ilmu’l-batin (dije ezoterike), ilmu’l-ilahi (dije hyjnore) etj. 22 Tëgjitha këta terma në thelb e prezentojnë dijen sufike. P.sh.Gazaliu shpeshherë termet ilm-i ledunn, hikmet dhe ilham ipërdorë në vend të njëri-tjetrit. 23“Marifet do të thotë njësim, përkapje e realitetit se çdo dukuritjetër përveç njëshmërisë (vahdet) është mashtrim dhe ëndërr errejshme”. 24 Marifeti paraqet njohjen e thelbit të gjërave,gjegjësisht thelbin hyjnor. Personi i cili ka arritur gradën ehakikatit (realitetit), zhveshet nga ekzistenca e tij dhe pastrohetnga uni i tij material. Por kjo gradë nuk është e fundit nëhierarkinë e ngritjes sufike. Për të arritur përsosurinë absoluteduhet të vendoset relacioni me pasqyrimet e cilësive hyjnore,21222324Gazali, Mishkatu’l-Envar, f. 45.Për më gjerë shih: Eraydin Selçuk, Tesavvufi dhe Tarikatet, përkth.Metin Izeti, f. 306; H. Kamil Yilmaz, Hyrje në Tesavvuf, përkth. MetinIzeti, f. 183, Hafizovi}, Re{id, Temeljni Tokovi Sufizma, f. 238;Rene Guenon, Manevi Ilimlere Giris, përkth në turq. Lutfi FeyziTopaçoglu, f. 54.Gazali, er-Risaletu’l-ledunijje, f. 31.Nicholson, Reymond, The Mystics of Islam, f. 71..