KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Tesavvufi në Ballkan 137Edhe pse jo aq sa në Bosnjë, Tarikati Nakshibendi ka qenë ipërhapur edhe në Serbi. Evlija Çelebiu në “Sejahatnamen”përmend numër të madh të teqeve në Beograd, Uzhicë, Leskoc,Vranje, Nish, Novi Pazar, mirëpo nuk flet për atë se cilit tarikat itakonin ato. Supozohet se Teqeja e cila sipas planit urbanistik tëBeogradit të vitit 1863 ka qenë në skajin ku janë bashkuar rrugët“Gospodar Jovanova” dhe “Riga” është Teqeja Nakshibendianee ndërtuar nga ana e Koski Mehmet Pashës. 399Përveç Beogradit edhe në qytetin e Nishit, Teqeja e ZahideBaxhisë ka qenë Teqe Nakshibendiane. 400 Përveç Nishit dheBeogradit teqe nakshibendiane ka patur edhe në Vranjë. 401Nga dokumentet që arritëm t’i analizojmë, nuk hasëm në teqe tëcilat kanë vepruar si teqe nakshibendiane në Kosovë dheShqipëri në periudhën e shek. XVIII dhe XIX. Ndërsa më vonë,në periudhën e shekullit XX në Kosovë kanë vepruar dhevazhdojnë të veprojnë disa teqe të cilat veten e konsiderojnënakshibendi. 402Më lartë përmendëm se Molla Ilahiu (v.895/1491) prejStambollit është shpërngulur në qytetin Vardar Jenixhe(Genitsa) dhe aty ka vazhduar me aktivitetet e tij për përhapjen eIslamit. 403 Mendimet sufike të Molla Ilahiut do të ndikojnë me tëmadhe në trajtësimin e mendimit të përgjithshëm sufik tëBallkanit dhe ato do të bëhen pasuri e të gjitha tarikateve nëBallkan. Ai në kohët më të vështira e ka komentuar veprën“Varidat” të Shejh Bedreddinit dhe ka argumentuar vijën eSheriatit në këtë vepër të filozofisë sufike. 404399400401402403404Evlija Çelebi, Seyahatname, V, 378; Niki}, Lj., “Priloziistoriji Beogradskih d`amija”, në “Glasnik GradaBeograda”, VII, 1960, f. 145-150.Edhe kjo teqe përmendet nga ana e Evlija Çelebisë, V, 363.Yucer, Hur Mahmut, OsmanliToplumunda Tasavvuf (19.Yuzyil), f. 49.Shih: Rexhepagiqi, Jashar, Dervishet, Rendet dhe Teqete, f. 196-197.Gunduz, Irfan, po aty, f. 51-52.Vepra Keshfu’l-Varidat li talibi’l-kemalat ve gajeti’d-derexhat e MollaIlahiut është koment i veprës Varidat të Bedreddin Simavnaliut. MollaIlahiu në komentin e kësaj vepre ka shfrytëzuar veprat e Ibn Arabiut,Mevlanës dhe Attarit. Kjo vepër e Molla Ilahiut është punuar si temë e.