KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

110 Kllapia e Tesavufitnë shekullin XIX kanë luajtur dy role vendimtare. Ato në njërënanë kanë penguar përpjekjet e misionarëve të ndryshëm tëkrishterë për konvertimin e popullatës autoktone afrikane,ndërsa në anën tjetër nëpërmjet të medreseve dhe teqeve e kanëbartur Islamin në viset e pashkelura të Afrikës. 328Simboli i rezistencës kundër kolonizimit të Nigerisë ka qenëOsman Dan Fodio (v.1233/1817), ithtar dhe shejh i TarikatitKadiri, më pas i atij Halveti dhe Shazili. 329Ithtarët e degës Darkavijje të tarikatit Shazili të udhëhequr ngaana e Ahmed ed-Darkaviut (v.1239/1823) kanë luajtur rol tërëndësishëm në formimin e botëkuptimit të mëvetësisë nëMaroko dhe Algjeri. Kryengritjen e organizuar kundërfrancezëve në Algjeri e ka udhëhequr Tarikati Tixhanijje ithemeluar nga ana e Ahmed et-Tixhaniut (v.1231/1815). 330Tarikati Zijanijje dhe themeluesi i tij Ibn Ebi Zijan janëpërkujdesur për arsimimin e popullatës së Marokos dhesigurimin e rrugëve të tregtisë prej hajnave në shekullin XIX.Ata gjithashtu kanë realizuar edhe projektet për ujitjen dhepunimin e qëlluar të tokës në këto vise. 331Tarikati Senusijje është themeluar nga ana e Sejjid Muhammedb. Ali es-Senusiut (v.1276/1859) dhe ka prezentuar një disiplinëdhe organizim të pashoq në Afrikën Veriore. Sistemi tregtarintern, struktura e tyre shoqërore dhe aradhat ushtarake tëformuara nga ata janë bërë simbole të rezistencës kundërimperializmit perëndimor në këto vise. 332328329330331332Jamil M. Ebu’n-Nasr, The Tijaniyya, Oxford 1965, f. 2-7; përkthimi iveprës në turqishte është bërë nga ana e Kadir Ozkose’së me titull SonDone Tasavvuf Akimlarindan Ticaniyye ve Tekrur Hareketi, Ankara2000.Martin, B.G., Somurgecilige Karsi Afrikada Sufi Direnis, përkth. në turq.Fatih Tatlilioglu, Stamboll 1988, f. 25-53.Jamil M. Ebu’n-Nasr, po aty, f. 5.Kara, Mustafa, “Sazeliyye”, në “Mezhepler ve Tarikatlar Ansiklopedisi”,Stamboll 1987, f. 87.Shih: Kadir Ozkose, Muhammed es-Senusi, Hayati, Eserleri, Hareketi,Ankara 1999.