KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

104 Kllapia e Tesavufitpas Semerkandit. 305 Molla Ilahiu një kohë të caktuar ka qëndruarnë Stamboll 306 , pastaj ka kaluar në Rumeli dhe është vendosurnë vendin e quajtur Vardar Jenixhe (Genica) 40 km. largSelanikut, në teqenë të cilën për hir të tij e ka ndërtuarkomandanti i njohur Evrenoszadeja dhe aty ka vazhduar t’ithërrasë njerëzit në fenë islame. 307 Mendimi sufik të cilin ështëpërpjekur ta prezentojë në viset e Ballkanit nuk është me rëndësivetëm nga aspekti i tarikatit Nakshibendi, por vlen si epiqendëre botëkuptimit të tërësishëm sufik në Ballkan. Ai ka ndikuarmjaft në vendosjen e botëkuptimit të vahdet-i vuxhudit(njëshmëria e qenësisë) në Ballkan. Ai njëkohësisht është edhekomentuesi i parë i veprës Varidat të Shejh Bedreddinit. 308Periudha e veprimit të Molla Ilahiut është mjaft me rëndësi ngaaspekti i pengimit të depërtimit të heterodoksisë sufike nëplatformat vendosëse të administratës osmane, e në veçanti asajperiferike në Ballkan. Molla Ilahiu me mbrojtjen e Tesavvufit tëpastër sunnit ortodoks ka ndihmuar prezentimin e vërtetë tëTesavvufit. Aktiviteti i këtillë i Molla Ilahiut dhe ithtarëve të tijështë mirëpritur edhe nga Porta e Lartë dhe ata janë ndihmuarmaterialisht nga buxheti shtetëror. 309Tarikati Nakshibendi i cili në Shtetin Osman ka filluar me MollaIlahiun më vonë ka vazhduar me Emir Ahmed Buhariun305306307308309Algar, Hamid, “The Naqshibandi Order: A Preliminary Survey of it’sHistory and Significance”, në “Studia Islamica”, XLIV, Paris 1976, f.140.Lamii Çelebi, Nefehat Tercumesi, f. 461-462.Evlija Çelebiu gjerë e gjatë flet për ndikimet e Molla Ilahiut në VardarJenixhe dhe rrethinë (Sejahatname, VII, 175-176). Bursali MehmedTahiri e ka vizituar tyrben e tij në këtë qytet në periudhën e fundit tëshettit Osman, ndërsa historianët e artit Semavi Eyice dhe Ekrem HakkiAyverdi në vizitat që ia kanë bërë Greqisë pas Luftës së Dytë Botërorenuk kanë hasur në asnjë gjurmë të kësaj tyrbeje. Në lidhje me jetën dheveprën e Molla Ilahiut Shih: Kara-Algar, “Abdullah-i Ilahi”, në“Enciklopedia Islame e Dijanetit”, I, 111-112.Po aty.Mardin Sherif, “The Naqshibendy Order in Turkish History”, në “Islamin Modern Turkey - Religion, Politics and Literature in a Secular State”,përg. R. Toppes, Londër 1991.