MAKEDONSKI JAZIK

NASTAVNAPROGRAMAMAKEDONSKI JAZIKSkopje, juni 2007MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKABIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETOI ODDELENIEDEVETGODI[NOOSNOVNO OBRAZOVANIE

1. VOVEDNastavata po predmetot Makedonski jazik ja dava osnovata na pismenosta na maj~in jazik (za makedonskite rodeni govoritelii za govoritelite na drugi jazici kako jazik na op{testvenata sredina). Ovoj nastaven predmet ja dava i bazata za steknuvaweznaewa i od drugi nastavni predmeti, kako i za zapoznavawe na `ivotot, voop{to. Praktikata na vospitno-obrazovnatarabota po ovoj predmet operira so integralno povrzanite poimi: mislewe - jazik - govor, kako simultani i paralelni pojavi koise vo postojana interakcija, pa ottuka sleduva deka opredelen kvalitet na mislovniot razvitok pretstavuva pretpostavka i zaopredelen stepen na jazi~en dostrel i obratno - za{to nema jasen govor bez jasna misla, i nema znaewe bez jazik.U~enicite preku ovaa nastava }e se zapoznaat so funkcioniraweto na sistemot na makedonskiot standarden jazik, i na sitenivoa }e ja usvojuvaat i }e ja primenuvaat standardnojazi~nata norma (fonetsko-fonolo{ka, morfolo{ka, sintaksi~ka,leksi~ka, pravopisna i ortoepska). Isto taka, }e se zapoznaat so funkcionalnite stilovi na makedonskiot standarden jazik(nau~niot, umetni~ko-literaturniot, publicisti~kiot, administrativniot i razgovorniot jazik) koi }e & stanat svojstveni nare~ta na u~enikot.Makedonskiot jazik vo svojot unificiran vid ne e samo sredstvo vo nastavata po ovoj predmet, a i po drugite predmeti,tuku pretstavuva i nastavna sodr`ina, t. e. naukata za makedonskiot jazik e predmet na negovoto prou~uvawe.Toj e beleg na nacionalniot identitet na u~enikot i e osnovno sredstvo za verbalna komunikacija. Poznavawata nastandardnojazi~nata norma na makedonskiot jazik osven kompetentnosta - steknata kultura na izrazuvaweto, }e ovozmo`at sfa}awe,do`ivuvawe i tolkuvawe na site vidovi tekstovi i sodr`ini (od literaturata i mediumskata kultura), istovremeno pottiknuvaj}ii kaj u~enicite jazi~no i literaturno tvore{tvo, a i razvivawe na sposobnosta za u~ewe i za samoobrazovanie.Spored nastavniot plan za makedonski jazik vo I oddelenie se planirani po 6 ~asa nedelno, odnosno 216 nastavni ~asagodi{no.2

2. CELI NA NASTAVATA ZA RAZVOJNIOT PERIOD OD I DO III ODDELENIEU~enikot/u~eni~kata:- da razviva ~uvstvo na pripadnost – na socijalen i li~en identitet preku izu~uvawe na makedonskiot literaturen jazik;- da se voveduva kon pravilno koristewe na makedonskiot literaturen јazik vo me|usebnото razbirawe, razmisluvawe,u~ewe i tvorewe;- da se voveduva kon samostojno и jasno/razbirlivo ~itaње i pi{uvање со разбирање на tekstot {to go ~ita i pi{uva;- da se voveduva vo медиумската култура како основа за меѓучовечко општење;- da vodi razgovor so drugi lica i da gi usvojuva osnovnite na~ela za me|usebno razgovarawe i razbirawe;- da gi razviva preku govoreweto i pi{uvaweto sposobnostite za logi~ko mislewe;- da gi usvojuva i uve`buva osnovnite pravopisni pravila;- da steknuva samodoverba za izrazuvawe na svoite misli i svoeto do`ivuvawe;- da razviva interes za ~itawe knigi;- da razgovaraat za jazicite i dijalektite vo svojata okolina.3

3. CELI NA NASTAVATA VO I ODDELENIEU~enikot/u~eni~kata:- да go користi говорот во воспоставувањеto нови контакти и vo меѓусебноto разбирање;- да се поттикнува кон рационално и активно слушање;- да се поттикнува кон синхронизирано користење на вербалниот и невербалниот израз;- да се поттикнува кон правилно артикулирање на вербалниот говор;- да се оспособува за користење на јазикот во искажувањеto на емоцииите, доживувањата и mislite;- да се воведува во светот на литературната и народната книжевност;- да се поттикнува кон говорно творештво;- да се voveduva кон користење на јазикот и медиумите во функција на одржување и користење на националната културна ијазична традиција како основа за хуман однос kon другите култури кај нас;- да се поттикнува кон откривање на zna~eweto на нови претстави и zborovi, како и кон нивно користење;- да ja razviva fantazijata vo govornoto tvore{tvo;- да ги осознае потребите и вредностите на пишаниот говор во функција на поттикнување потреба од писмено изразувањe;- da se pottiknuva da ja razviva grafomotorikata;- da uo~uva razliki vo govornoto izrazuvawe na drugi jazici.4

4. KONKRETNI CELIProgramsko podra~je: SLU[AWE I GOVOREWECeli Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodiU~enikot/ u~eni~kata:- да се поттикне конкористење на говороткако средство за новиконтакти и меѓусебноразбирањеГоворот вомеѓусебнотозапознавање иразбирањезапознавање-Активности за меѓусебно запознавање – наставниците иучениците се претставуваат себеси, кажувајќи го своетоиме и презиме, адреса, место на живеење и другикарактеристики;-Разговор за односот на учениците во опкружувањето натема „Јас и моето семејство“; „Јас и моите другари“,„Mojot prv u~ili{тen den“;- Slu{awe odbrani sodr`ini za decata, semejstvotou~ili{teto.- da se pottikne конкористење на говороткако средство заизразување на своитемисли, чувства идоживувањаМоите мисли, чувстваи доживувања- Aktivnosti za sebeizrazuvawe:u~enicite zboruvaat za svoite`elbi i ~uvstva i se zapoznavaatso `elbite i ~uvstvata na drugite;- Razgovor na tema: „ [to me pravisre}en“, „ [to me luti“, „[to merasta`uva“.- Самостојно раскажување на сопствено доживување коесе споделува со доживувањата на другите во слична илииста ситуација. Na primer: „Kako go proslaviv mojotrodenden“.- Razgovor za omilen lik: zboruvaza svojot omilen lik od prikazna,crtan film i sl. i се идентификува со него5

- да се оспособи завоспоставувањекултурен однос соопкружувањето вонасока на:1. Лично обраќање кондруги луѓе2. Приспособување наговорот во даденаситуација3. Културнооднесување со другилуѓе1. Начини на личнообраќање кон другилица, во различниситуации: вопродавница, во лифт,во автобус, вобиблиотека2. Приспособено(тивко и гласно)говорење3. Културнооднесување со другилица:-познати и-непознати1. Личнообраќање:- господине /госпоѓо;- Ве молам;- повелете.2. Викање,шепотење,говорење.3. Културниизрази за- поздравување,- замолување,- пофалување,-заблагодарување,- извинување-Poseta na razli~ni institucii и места (biblioteka,prodavnica, avtobuska stanica, галерија, пошта), во коиученикот влегува во разновидни комуникациски ситуации– разговор по направена посета- Организирање или симулирање ситуации во коиученикот користи културни изрази (Игри: „На гости“, „Вопродавница“, „На кино“, „Во библиотека“ „На роденден“,и сл.)- Разговор за постапките во одредена ситуација на тема:„Што би рекол/рекла ако сум лут/лута, тажен/тажна... “Активности низ кои се вежба pristojno i qubeznoobra}awe, govorewe so umeren glas, неагресивноизразување лутина- да се ослободи одчувството на страв,напнатост инесигурност воразговорот- разговор -Активности во кои ученикот се става во туѓа улога,според сопствен или насочен избор.- Куклени драматизации во кои учествуваат децата споредизбрани ликови.-Вербално решавање на проблем-ситуации, преку разговорна тема: „Да сум на негово/нејзино место…“.Учествуво во драмска игра со преземање улоги од познатии омилени ликови, кои поседуваат позитивникомуникациски особини.- Изработка на маски и костими според идеите научениците, кои ги користат како средство за изразување икомуникациско ослободување.6

-да се оспособи заправилно и разбирливоговорење, со умеренотемпо и јачина нагласот- да се воведе vokulturno i racionalnokoristewe natelefonot razgovor- Начини на говорење - brzo – bavno- glasno-tivko- vikawe- {epoteweТелефонски разговор- телефон,- телефонскиразговор-Кажување брзозборки- Кажување бројалки- Слушање снимен гласен и тивок говор со коментар заразликите во нивниот intenzitet- Слушање бавно и брзо говорење со коментар заразликите во nivnoto tempo-Слушање уметничко читање на текст од страна нанаставникот- Слушање снимен уметнички говор (говор на спикер)- Опишување на лични искуства поврзани сотелефонските разговори- Игра „телефон“ (pozdravuvawe, pretstavuvawe ikratki telefonski razgovori).- da se vovede voslu{awe со razbirawena govorot na drugite;- slu{awe соразбирање наслушнатото- сogovornik - Активно слушање на цел текст, на делови од текст-Препознавање на познати приказни според апликации илиделови од приказните- Игра „Расипан телефон“- слушање и анализирање на приказна ( цела приказна,највпечатлив дел, опис на лик, опис на ситуација и сл.)- Препознавање на приказна по слушањето нејзини делови- Препознавање апликации од познат текст и вербалнотолкување на препознатливите елементи- da se voveduva voneverbalni na~ini naizrazuvawe(gestikulacija,mimika, dvi`ewe);- Razgovor bezzboruvawe (neverbalenrazgovor)- Разговор беззборување- Игра:„Познај по ликот“-Izrazuvawe emocii so pomo{ nagestovi, izrazi na liceto, o~ite, grimasite, polo`bata nateloto i pogoduvaње на emociite kaj drugite deca спореднивните neverbalni izrazi-Разгледување слики што прикажуваат aktivnost, која7

- da se pottikne конpovrzuvaње наneverbalnото соverbalnотоizrazuvawe;- da se мотивира заpostavuvaње pra{awapovrzani soopredelena tema,prikazna, slika i sl.;- da se ohrabruva dadava soodveten odgovorna postaveno pra{awe;- да се поттикне конразликување икористење наразлични видовиреченици- Pra{awa i odgovori - пra{awa-оdgovori- Реченици запрашување- Реченици зараскажување- Реченици заодрекување- Реченици запотврдување(Напомена: Наоваа возраст,акцентот сестава врзпрактичнатапримена нанаведенитереченици и не сеинсистира нанивното име идефиниција)учениците, според покажаните движења ја толкуваат ивербално ја опишуваат- Рazgovor за гестови и мимики кои прикажуваатопределена емотивна состојба (лути, тажни, среќни,нервозни, нетрпеливи и сл.)- Игра „Пантомима„ (погодување предмет)- Игра „Пантомима„ – (погодување на пораката која сакада ја каже лицето што ја изведува пантомимата)- Ve`bi za postavuvawe pra{awa i davawe odgovori socelosni re~enici, pra{awata da proizleguvaat odprirodata na razgovorot od istra`uva~kata aktivnost, vovrska so slu{натата prikazna, pesna, slu~ka i sl.- Razgovor za приказна, бајка, basna, so pomo{ na pra{awai odgovori – pra{uva u~enik i odgovara u~enik, pra{uvau~enikot - odgovara nastavnikot.- Raska`uvawe na nastan po se}avawe so pomo{ napra{awa i odgovori.Вежби за практикување на реченици со кои се раскажува,прашува, одрекува или негира.- Измислување реченици според дадени зборови.- Составување реченици со нижење зборови (на дадензбор учениците формираат реченица, додавајќи новизборови кои се надоврзуваат на сите што се претходнокажани.).- Самостојно раскажување и прераскажување.- Слушање различни говорни ситуации и толкување насуштината на говорот според типот на речениците кои гикористи говорителот (дали тој прашува, соопштува, илинешто одрекува).8

- да го збогатиречникот со зборовикои означуваат имињана предмети, појави,дејства, состојби, лица;- да се поттикне конразбирање и користењена нови зборови;- општи имиња на:предмети, појави,состојби, дејстваpraznici, лица- лични имиња(Napomena:vidovite zborovine se izu~uvaatspored nivnotozna~ewe, tuku serazviva oset zanivno koristewevo razli~nigovornisituacii).-Толкување на непознати зборови во текст кој сеобработува или зборови за кои се интересираат учениците.- Сечење слики со одредени предмети и вербалнотолкување на нивните карактеристики.- Обработка на приказни, драматизации, бајки, басни,раскази и сл.-Игра: „Лото“ – izvlekuvawe slika na predmet soka`uvawe na imeto na predmetot.-Разговор на тема „Моето име“ (Истражување напотеклото на сопствените имиња).- Самостојно раскажување и прераскажување со применана новоусвоени зборови.- Говорна игра за откривање на испуштени зборови вореченици.- да се воведува вогрупирање на зборовиспоред конкретносвојство- da se pottikne конprepoznavaње иимитирање на гласовии звуци споредразличникарактеристики- Зборови коиозначуваат поопштипоими(животни, овошје,зеленчук, сообраќај,семејство, училиштенприбор)- Разликување гласовии звуци споредопределеникарактеристики- зборови одопределенаобласт- глас- звук- гovor- Говорна игра преку која учениците gi grupiraatzborоvite okolu edno zaedni~ko svojstvo, namena i sl.(авион, лимузина, автобус ...= сообраќајни средства; маче,куче, крава... = домашни животни; мајка, татко, брат... =семејство и сл.) (корелација со ЗО)Говорни игри:- „Кој каде живее“ (мечка-пештера, птица-гнездо, човеккуќа= живеалишта)„Продавница“- Слушање и препознавање на снимени звуци одприродата -ономатопеја.- Slu{awe i prепознавање туѓ говор и опишување накарактеристиките според кои е извршено препознавањето.- Слушање туѓ говор со препознавање на емоционалната9

(поспан, бавен,naluten, глас; машки,детски, женски глас;звуци предизвикани одприродата и сл.)состојба на говорителот според карактеристиките нанеговиот говор (поспано, бавно, луто, мрзливо...).-Слушање туѓ говор со различна висина, јачина, боја нагласот , интонација- детски, машки, женски гласови, говорза соопштување, говор со шеговит тон и сл. (телевизиски ирадиоемисии, драмски театарски претстави и сл.).- da se pottikne конразликување иpravilno izgovaraњеglasovi во различнаместоположба возборот: na po~etok, наsredina i na krajot nazborot.Дискриминација иартикулација нагласовир, с, з, ц, ш, ч, м,н, њ, г, к, ѓ, ќ, л,љ, х.Активности за вежбање (дискриминирање иартикулирање) на гласовите во сите три положби назборот - иницијална, медијална и финална-Говорна игра: „Лото“ (изговарање зборови во коипотребниот глас се наоѓа во сите три положби).- Говорна игра: „Расипан телефон“ (слушање ,препознавање и дискриминација на гласовите во зборови).- Говорна игра: „На буква, на буква“.- Обработка на текст или приказна која содржи зборови сопотребниот глас.- Игри за имитација на гласови (брмчење, шушкање,имитирање звуци од животни и птици).- Говорна игра за откривање на испуштените гласови восите три положби во зборот (иницијална, медијална ифинална).- да gi развиваконтинуираноговорните органи вофункција на правилнодискриминирање иРазвојот на говорнитеоргани се реализираконтинуирано низсите часови задискриминација иВежби за правилно дишење при говорење : дување воресички, во балони, дување со цевки во вода, преку методна игра.Вежби за правилно држење на телото при говорење(корелација со физичко воспитување).Брзозборка.10

артикулирање наговоротартикулација нагласовите, користејќиги, притоа,наведенитеактивностиБројалка.- да се zapoznava soliteraturata за децаProgramsko podra~je: LITERATURACeli Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi- приказна;- приказна,- басна;- басна,- bajka- bajka- сtihotvorba;- stihotvorba,- драмси текст.- драмски текст.Обработка на:- приказна,- бајка,- басна,- драмски текст.- Самостојно прераскажување на текстовитеод литературата за деца.- Самостојна драматизација на текст(Напомена: Во текот на годината серазработуваат повеќе приказни, бајки, басни идрамски текстови).- да се запознае со творбиод македонското народнотворештво и народнототворештво од другитекултури(osobeno na onie odneposrednotoopkru`uvawe)- да се оспособuva заслушање, разбирање и- македонски народниприказни;- народни приказни оддруги културиСодржина налитературната творба:- Народна приказна - Слушање и razgovor za slu{natitemакедонски народни приказни, како иза народните приказни од други културi.- Zabeleжuvawe nepoznati zborovi zau~enicite (arhaizmi, dijalekti, zborovi oddrugi jazici) i nivno objasnuvawe od stranana nastavnikot.СодржинаПростор на случување- Nastavnikot ~ita tekst ili raska`uvaprikazna i vodi razgovor za sodr`inata,11

доживување насодржината и пораката налитературните творби- dа се оспособuva заоткривање и доживувањена елементите одлитературните творби(простор, време, настани иликови)- мesto на случувањата;- време на случувањата;- тек и редослед нанастаните;- ликови.Време на случувањеТек и редослед нанастанитеЛикkade, koga i {to se slu~ilo, koi se glavnitelikovi.Vodi diskusija {to im se dopa|a na decatavo prikaznata, a {to ne i zo{to.- U~enicite samostojno preraska`uvaatprikazni {to gi slu{nale od vozrasnite.- Preraska`uvaat videna pretstava,zboruvaat za glavnite li~nosti vopretstavata i go objasnuvaat tekot naslu~uvaweto.- да се запознае сопоезијата за деца и да сепоттикне da ja do`ivee-da se pottikne da go ve`bapomneweto prekuinterpretacija nastihotvorba, gatanka- стихотворба;- гатанка;- брзозборка.- стихотворба;- гатанка;- брзозборка.- Zau~uvawe i интерпретација на:- стихотворба,- гатанка,- брзозборка.Напомена: Во текот на годината ученицитене треба да научат повеќе од 6 стихотворбии 6 брзозборки- да се запознае со процесотна создавање литературнатворбаСоздавање литературнатворба- писател,- печатница,- книжарница.Istra`uva~ka aktivnost koja opfa}a:razgovori so pisateli i drugi licavklu~eni vo procesot na sozdavaweто nadeloto, poseta na pe~atnica, poseta nakni`arnica.- u~enicite pravaт “kniga” so ilustracii na12

svoj tekst (a nastavnikot go zapi{uvatekstot), knigata ja podvrzuvaat na na~in nakoj{to go izbrale u~enicite.- да го открие значењетона сликовниците, книгите,енциклопедиите какоизвори на знаења;- да razviva интерес закнигата kako izvor nau~ewe;-Сликовница-Книга-Енциклопедија- сликовница,- книга.- Читање текстови од енциклопедија одстрана на наставникот.- Разговор за значењето на другарувањетосо книгата.- Самостојно рazgleduvawe na knigi islikovnici.- Самостојно рazgleduvawe na enciklopediiza deca.- Посета на саемот на книгата.- ^itawe slikovnica.- Грижа за литературното катче.13

- da се оспособuva zaopi{uvawe,raska`uvawe,preraska`uvawe;Programsko podra~je: IZRAZUVAWE I TVOREWECeli Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi- Preraska`uvawe- Raska`uvawe- Opi{uvaweАктивности во кои у~enicite-opi{uvaat predmeti, pojavi od neposrednata okolina,gи opi{uvaat: svoјот drugar, u~itelkata, ~lenoviте nasemejstvoto i sl.;- raska`uvaat iskustva, do`ivuvawa, ka`uvaat {egi;- пreraska`uvaat prikazni, gledani pretstavi, basni, ipritoa dodavaat svoi zborovi;- дополнуваат и довршуваат текст, менуваат делови одприказна според својата замисла;- Раскажуваат случки од секојдневието.- da се оспособuva zaraska`uvawe nastani pose}avawe;- Raska`uvawe pose}avawe- Aktivnosti: Raska`uvawe po se}avawe: poseta,proslava, rodenden....- да се оспособува заопишување напредметите и појавите иво моментот кога тие несе присутни- da se zapoznaе sotradicionalnite govorniigri;Опишување посеќавање- Tradicionalnigovorni igri- бrojalki,- зagatki,- иgri so zborovi.- Опишување на предмети, `ivotni, rastenija, настани,појави, доживувања во моментот кога не се присутни идостапни за гледање.- Govorno tvore{tvo на dadena tema: prolet, leto, esen,zima.Опишување по сеќавање – по направена посета (сеопишува мeстото, доживувањето на случка)- Активности во кои у~enicite davaat odgovori nagatanka, ka`uvaat gatanka, brojalka i sl.- Говорна игра „Na glas, на glas“.- Дидактичка игра „Лото“.14

- Говорна игра „Расипан телефон“.- Говорна игра „Дополнувај зборови“.- da se pottiknува контворење на оригиналнитворби ( svoja gatanka,{ega, neobi~en izraz,kusa stihotvorba);- да ја развива fantazijataпреку создавање нови идеии оригинални решенија;- Detski tvorbi - сozdavaње - Izrabotuvawe slikovnica ili kniga (sostavuvawetekst dadena tema, ilustrirawe na tekstot i spojuvawena ilustraciite vo kniga ili slikovnica, praveweizlo`ba na tvorbi).- U~enicite izmisluvaat {egi, neobi~ni imiwa napredmeti spored nekoi nivni karakteristiki, kako, naprimer: ^asovnik {to docni – Docnalko; Brz ~ovek –Brzalko i sl.- U~enicite sostavuvaat novo ime od dve dodadeni.- Pravewe i popravawe besmislen tekst.- Измислување на говорни игри кои се слични натрадиционалните.- Учениците иzmisluvaat svoi prikazni na tema: ,,Kogapatuvav na Mars.... “, po slu{awe muzika izmisluva svojaprikazna ...- Izmisluvаат nov kraj na prikazna.15

- da se zapoznava sorazli~ni vidoviteleviziski и radio -emisii;Programsko podra~je: MEDIUMSKA KULTURA 20Celi Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi- Televiziskaemisija- Radioemisija- da se zapoznava so vidovina animiran film (куклен ицртан);Анимиран филм(куклен и цртан)- ТВ-еmisija za deca;- ТВ-анимиранfilm;- ТВ-вesti;- ТВ-рeklami;- Радиовести;- Радиоемисија задеца;- Музичка програма.Анимиран филм(куклен и цртан)- Активности во кои у~enicite pravat razlika меѓурадиоемисиите (само звук) и ТВ-емисиите (слика извук) – разговараат за ефектите кои ги оставиле тиеврз нив- U~enicite gledaat анимирани (куклени и цртани)filmovi (na primer: Me~eto U{ko...., Nodi.... Попај...i dr.).- Разговор за главните јунаци во филмовите и опис надејствието во нив.-da se zapoznava so film zadeca и serija за деца;- Филм за деца- Серија за деца- Фilm за деца- Серија за деца- Sledewe detski film, detska serija i razgovaraweza нив (Na{e maalo i dr.) .- da стекне elementarniznaewa za teatarот идрамската уметност;- Kuklena pretstava- Театарскапретстава- Kuklena pretstava- Театарскапретстава- U~enicite sledat kuklena i drugi detski театарскиpretstavi i razgovaraat za niv.- U~enicite sami pravat kuklena pretstava i igraatulogi.-Посета на театар и разговор за неговото значење.- Самостојно и креативно анимирање на сценскикукли.- Da igra ulogi koristej}i maski, detaлi.16

- да се запознаva со улогатана библиотеката и даразвиva интерес за нејзинокористењеБиблиотека Библиотека Посета на u~ili{nata ili najbliskata библиотека ивоведување на учениците во процесот на позајмувањекнига.-Разговор по посета на библиотека и опис на начинотна нејзиното користење.- Уредување и збогатување на одделенскатабиблиотека.- da se zapoznava so detskispisanija;- Spisanie za deca - Spisanie za deca Самостојни активности: разгледување, сечење,лепење – творење (во корелација со ликовнообразование).- Работа со илустрирани списанија за деца и разговорза нивната содржина.- Обработка на текст (расказ, приказна, песна) одсписание за деца.- Самостојно разгледување и razgovor za илустриранисписанија за деца.17

Programsko podra~je PODGOTOVKA ZA POЧETNO ЧITAWE I PI[UVAWECeli Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi- Илустрација итекст- da se voveduva воrazlikите меѓуilustraciiте i tekstот.- Slika и текст - Активности во кои учениците:-рazgleduvaat i ,,~itaat“ slikovnici,-рazlikuvaat sliki od tekst vo slikovnica,- рazgovaraat za toa {to go razbrale od slikovnicata,- рaska`uvaat spored slikite pred drugite u~enici,- нabquduvaat natpisi, etiketi, ~estitki i seobiduvaat da ja ,,pro~itaat“ porakata,- нabquduvaat i ,,~itaat“ simboli, semafor, VC,soobra}aen znak....- Igra: ,,Pismo“ (Nastavnikot ~ita dobieno pismo nakoe treba da se odgovori, potoa so u~enicite serazgovara za zna~eweto na dopi{uvaweto so lu|eto.).Se sostavuva pismo koe go pi{uva nastavnikot, au~enicite ja ilustriraat negovata sodr`ina.- da ги осознаva и да гипрепознава основнитеелементи на јазикот:реченица, zbor и glas- да се запознаva состандардите намакедонскиот писмен- Реченица- Zbor- GlasКарактеристики вопишувањето- Реченица- Zbor- Glas(Напомена: На оваавозраст учениците нетреба да ги совладуваатдефинициите зареченицата, зборот игласот, туку да умеат да гипрепознаваат, именуваат ипрактикуваат.)- Пишување вонасока од лево кондесно и од горе кон- U~enicite prepoznavaat kratki i dolgi zborovi.- Razlikuvaat glas во po~etokot na zborot.- Prepoznavaat kolku glasovi ima vo kratok zbor (naprimer: tropka tolku pati so racete kolku {to imaglasovi vo eden kratok zbor (sol, celo, da...).- Crta predmeti {to zapo~nuvaat so oпределен glas.- Sostavuva zborovi od zadadeni glasovi (na primer,so M i A sostavi zbor).- Dopolnuvaat re~enica so zbor.- Dopolnuva glas koj e ispu{ten vo izgovoreniotzbor.-Вежби за уочување на специфичностите наpi{uvaweto преку самостојно и насочено18

јазик преку уочување нанеговите карактеристики.- да се поттикнува конкоординираност на ситепотребни движења кои сеангажирани вопишувањето(оддржување насока вопишувањето,усогласување нанапишаните елементи поголемина, еднаковпритисок со моливот врзхартијата и сл.)- да се поттикува конвоспоставување накоординацијата око-рака- da se osposobi zavizuelno prepoznavawe,односно ,,~itawe” celizborovi {to gi gledanaj~esto;- Координираност надвижењата припишувањето- Координација: око- ракаПрепознавање нацели зборовидолу- Постоење наголеми и мали букви- Уочување дека низтекстот постојатцелиниразгледување сликовници и други литературнитворби, пропратено со разговор за правилата напишувањето.-Компарација на разликите во писмениот јазик прекуигра:- Читање сликовница (или текст) од страна нанаставникот, кој со покажувач поминува низ текстотшто го чита, додека учениците гледаат восликовницата , слушаат и го следат правецот надвижењето на покажувачот.- Цртање елементи на различни предмети (куќа,ограда и сл.), со кои се вежба координираноста нараката (во корелација со ликовно воспитување).-Igra so crtawe predmeti koi zapo~nuvaat soопределен glas.-Crtawe linii, pravi, isprekinati – како делови одулица, куќа, сонце и сл.-Пишување елементи од буквите во фиксиран простори во потребните правци (горе-долу; лево-десно).- Go prepoznava napi{anoto ime na svojata чанта.- Препознава напишани имиња na drugi u~enici.- ,,^ita“ reklamni natpisi, svoeto ime i zborovi koinaj~esto gi sre}ava vo sekojdnevniot `ivot (mama,tato, crtan film, etiketi od proizvodi i sl.).19

- da se osposobi завизуелно prepoznavaњена golemite pe~atnibukvi od makedonskotokirili~no pismo.- da se zapoznae sorazli~ni materijali isredstva za pi{uvawe(hartija, moliv i sl.).- Prepoznavawe nagolemite pe~atnibukvi.Материјали исредства запишување(Напомена:Материјалите исредствата за пишувањесе препорачува да сеработат интегративно сосоодветната содржина одпредметот ЗО)- хartija,- тabla,- мoliv,- бoica,- пenkalo,- кreda.- U~enicite istra`uvaat :1. Кoi predmeti i elementi od prirodata asociraatna bukvi (mlada mese~ina na ,,S“, gol na igrali{te na,,P“, stolbovi za struja na ,,T“ ili ,,L“, pokriv naku}a na ,,L“ ili ,,P“... ili primeri od emisijata,,Bu{ava azbuka”.2. Кoi predmeti vo u~ilnicata ili koi delovi odigra~kite asociraat na bukvi.- Активности во кои учениците го пrepoznavaат i гоpoka`uvaат simbolot na определен glas (bukvata) voimiwata na predmetite koi se zapi{ani podsoodvetnaта slika.- Igrи so kocki na koi ima napi{ano bukvi.- Активности во кои учениците сe~at bukvi odspisanija i spored dadeni sliki ja prepoznavaatprvata i poslednata bukva.Istra`uvawe: Tragawe po predmeti so koi mo`e dase pi{uva (kreda, cigla, }umur...).Istra`uvawe: Tragawe po podlogi na koi mo`e da sepi{uva (tabla, kamen, hartija, beton...).Razgovor za sredstva i podlogi za pi{uvawe zarazli~na namena vo sega{no vreme (vo u~ilnicaта:tabla, kreda; pismo-hartija, penkalo...).20

5. DIDAKTIЧKI PREPORAKI- Nasoki za me|upredmetno povrzuvawe:Pri realizacijata na predmetot Makedonski jazik treba se postigne korelacija i integrirawe so site predmeti koi seizu~uvaat vo prvoto оddelenie od devettoletkata, so najgolem akcent врз predmetite ZO i Лikovno obrazovanie.Najgolemo povrzuvawe so ZO se sretnuva pri bogateweто na detskiot re~nik so novi zborovi, при otkrivaweто novipretstavi, poimi i znaewa, pri realizacijaта na istra`uva~kite aktivnosti, kako i celite i aktivnostite koi se odnesuvaat naprogramskata celina „Komunikacija“. Пovrzuvaweто so ovoj predmet особено doa|a do izraz vo delot za sebeizrazuvaweto vonavedenata programska celina.Najgolemo povrzuvawe so predmetot Лikovno obrazovanie se postignuva pri realizacijata na celite koi baraatilustracija na sodr`iniте i do`ivuvawaта, od koi najgolem del & pripa|aat na celinata „Literatura“. Povrzuvawe so ovojpredmet nao|ame i vo pogled na celite koi se odnesuvaat na koordiniraweto na dvi`ewata na rakata, teloto, kako i на rakata iokoto zaedno, za што e predvideno crtawe na elementi od predmeti vo prirodata.Вo odnos na koordiniraweto na dvi`ewata, povrzuvawe se sretnuva i so predmetot fizi~ko obrazovanie.Povrzuvaweto so predmetot Matematika e potrebno, vo najgolema mera, pri obrabotkata na sodr`inite koi se odnesuvaatna grupiraweто na zborovite spored oпределна grupa.So muzi~koto obrazovanie se sretnuva potreba od povrzuvawe vo delot na govornoto tvore{tvo, osobeno za do`ivuvaweтоna muzikata koe se pretstavuva verbalno, kako i za potrebite na tvorewe tekst, inspiriran od muzi~ki efekti i od slu{awemuzika.Po`elno e da se postigne integrativno planirawe vo koe }e se realiziraat celi, sodr`ini i aktivnosti od site predmeti.- Preporaki za koristewe na godi{niot fond na ~asovi:Za sekoe predvideno podra~je e predlo`en opredelen godi{en fond na ~asovi, odnosno:- Komunikacija - 80 ~asa- Literatura - 60 ~asa- Izrazuvawe i tvorewe - 26 ~asa- Mediumska kultura - 20 ~asa- Podgotovka za po~etno ~itawe i pi{uvawe - 30 ~asaOd predvideniot vkupen fond na ~asovi po programski podra~ja dozvoleni se otstapuvawa во soglasnoст sospecifi~nostite na sredinata vo koja se nao|a u~ili{teto. Isto taka, vo ramkite na vkupniot godi{en fond na ~asovi voprogramskite podra~ja, се предвидени otstapuvawa i вo odnos na za~estenosta na konkretnite celi. Imeno, brojot na ~asovite zaniv treba da se priспособи кон potrebite vo konkretnoto u~ili{te (`ivotnata sredina od koja doa|aat decata, nejziniot21

kulturno-socijalen i obrazoven status, prethodna podgotovka na u~enicite, prethodna poseta na predu~ili{na institucija). Votoj kontekst nekoi sodr`ini }e se povtorat pove}epati za smetka na drugi koi }e se rabotat so pomal fond na ~asovi.- Metodi, formi i sredstva na nastavnaта rabotaZa site programski podra~ja, predvideni za predmetot Makedonski jazik, se prepora~uva koristewe i nu`no kombinirawena site interaktivni, aktuelni i sovremeni metodi, formi i sredstva na nastavna rabota, so akcent врз: metodot na igra, metodotna re{avawe problemi i otkriva~kiot (istra`uva~kiot) metod kako najsoodvetni na specifikite na u~eweto kaj u~enicite naaktuelnata vozrast.- Individualen priod vo nastavnata rabotaВо сoglasnoст so nau~nite soznanija za razlikite vo razvojot na decata, potrebno e priспособuvawe na nastavnata rabotakon razvojnite i individualnite potrebi i dostignuvawa na u~enicite. Imeno, potrebna e primena na tehniki i strategii koi gopreferiraat individualniot priod vo realizacijata na nastvnata rabota so u~enicite.- Vklu~uvawe na roditelite vo nastavnata rabotaSemejstvoto e prvoto u~ili{te na decatа i najva`en faktor vo detskiot razvoj. Vo toj kontekst, vo realizacijata nacelite, sodr`inte i aktivnosite od nastavniot predmet Makedonski jazik treba da se obezbedi kooperativna komunikacija soroditelite na u~enicite i nivno vklu~uvawe vo rabotata na u~ili{teto, vo funkcija na: razvoj i poddr{ka na odnosot roditelu~enik;edukacija i razvoj na govornata kultura vo semejstvoto; realizirawe na nekoi celi i sodr`ini od programata i odliteraturnite nastani vo ramkite na u~ili{teto; informiranost na roditelite; razmena na iskustva vo pogled naspecifi~nostite na u~enikot i postapkite kon nego i sl.- Nastavni sredstva:• Za realizacija na nastavnata rabota po predmetot Makedonski jazik vo I oddelenie ne se prepora~uva koristewe nabukvar, no se prepora~uva koristewe na prira~nik za po~etno ~itawe i pi{uvawe, odobren od strana na Мinisterot;metodski prira~nici za realizacija na nastavata i vospitno-obrazovnata dejnost po makedonski jazik, kako iprira~nici i zbirki na didakti~ki i gоvorni igri.• Izvori na u~ewe vo neposrednata okolina: reklamni natpisi, resursite od opkru`uvaweto koi }e se nabquduvaat,opi{uvaat i podra`avaat, objekti od kulturen, edukativen, javen i uslu`en vid (prodavnica, kino, teatar, biblioteka,avtobuska stanica i sl.), komunikaciski i odnosni situacii me|u lu|eto vo u~ili{teto, vo semejstvoto i voopkru`uvaweto.• Enciklopedii za deca vo izdanie na popularni i verificirani izdava~ki ku}i22

• Kompjuterski obrazovni softveri za bogatewe na govornata i jazi~nata kultura- toolkid-programata i drugiverificirani multimediski CD-ROM- ovi so soodvetni edukativni igri - potvrdeni od Ministerstvoto zaobrazovanie i nauka na RM.• Tradicionalno potvrdeni, odobreni i verificirani spisanija za deca, soodvetni na vozrasta.• Literatura za deca od poznati makedonski i stranski detski pisateli (koja sodr`inski, estetski i vrednosno odgovarana vozrasta na u~enicite).• Audiovizuelni, auditivni, vizuelni sredstva i sredstva so kineti~ki svojstva: TV-programi, detski emisii, animiranii igrani filmovi za deca; videokaseti, DVD i CD-diskovi so animirani i igrani filmovi i so narodni i umetni~kitekstovi, so snimeni nastani, rodendeni, teatarski i kukleni pretstavi i sl.; audiokaseti so snimeni zvuci; razli~niglasovi, snimeni vesti, umetni~ki pro~itani tekstovi; aplikacii, sliki, maketi; kukleni i teatarski sceni; podvi`nipredmeti so zvu~ni efekti i drugi predmeti vo zavisnost od potrebite na predmetot.• Od televiziskata edukativna programa se sugeriraat sledniвe emisii i serii:- Fifi - kratkometra`na crtana serija;- Nodi - kratkometra`na crtana serija;- P~eli~kata Maja - animirana serija;- Baltazar - kratkometra`en animiran film;- Baraj}i go Nemo - dolgometra`en animiran film;- Kralot Lav - dolgometra`en animiran film;- Vini Пu - dolgometra`en animiran film;- Sne`ana i sedumte xuxiwa - dolgometra`en animiran film;- Pepela{ka - dolgometra`en animiran film; и- Me~eto U{ko.• Od Makedonskata produkcija:- Razigrani brojki - animirana serija;- Patuvawe so Rabrobil - igrano-kuklena serija;- Bu{ava azbuka - igrana serija;- Boenka - igrano-animirana serija;- Bidi i Badi - igrana serija;- Vo svetot na bajkite - igrana serija;- Zoki Poki - igrana serija;- [aram baram - igrana serija;- Makedonski narodni prikaznи; и- Na{e maalo.23

6. OCENUVAWE NA POSTIGAWATA NA UЧENICITEDIJAGNOSTIЧKO PROVERUVAWE I OCENUVAWEВо po~etokot na u~ebnata godina nastavnikot vr{i dijaгnosti~ko proveruvawe i ocenuvawe, so cel da ja spoznae sostojbatatakva kakva {to e, vo funkcija na kvalitetnoto planirawe i realzirawe na idnite aktivnosti. Se spoznavaat predznaewata vonaj{iroka smisla na zborot, socijalizaciskite aspekti na razvojot, emocionalnot razvoj i fizi~kiot razvoj.FORMATIVNO OCENUVAWEVo tekot na nastavata po Makedonski jazik vo prvoto oddelenie se prepora~uva formativno sledewe koe vklu~uvaizrabotka i vodewe na portfolio na u~enicite {to opfa}a:- Sobirawe na pokazateli (detski izrabotki, tvorbi, iskazi i sl.) za sekoj u~enik posebno.- Tekovni (formativni), odnapred podgotveni, evaluaciскi listi za sekoj u~enik, koi se popolnuvaat po секоја неговаkonkretna aktivnost, koja e specifi~na (pozitivna ili negativna) ili studii na slu~aj vo koi nastavnikot ja bele`ifakti~кata sostojba.- Instrumenti koi se odnesuvaat na sekoe programsko podra~je poedine~no. Vo niv, nastavnikot vnesuva podatoci zapostignuvawata na u~enikot vo odnos na site razvojni aspekti koi se pottiknuvaat so programata po makedonski jazik(kognitivno-intelektualen, socioemocionalen, socijalen i psihomotori~ki aspekt). Evaluaciскиte listi primarnose odnesuvaat na celite koi celosno se postignuvaat na nivoto na prvoto oddelenie i ne se preodni za povisokotooddelenie.MIKROSUMATIVNO OCENUVAWENa krajot od vtoroto tromese~je, vrz osnova na soznanijata od formativnoto ocenuvawe, se realiziramikrosumativnotо ocenuvaweSUMATIVNO OCENUVAWEVrz osnova na celokupnite podatoci dobieni od sledeweto i formativnoto ocenuvawe, nastavnikot ja konstatira(opi{uva) razvojnata sostojba na sekoj u~enik poedine~no, vo ramkite na sekoe programsko podra~je.DOSTAPNOST I PROODNOST NA PORTFOLIOTO- Portfolioto vo tekot na celata godina treba da im e dostapno na roditelite za da mo`е и тие da pridonesat vokvalitetnata realizacija na nastavata po makedonski jazik.- Zavr{nata, analiti~ko-opisna ocena se dostavuva, isto taka, do roditelite i stanuva del od portfolioto na u~enikot.- Portfolioto na u~enikot so pro~isteni i selektirani podatoci prodol`uva vo narednoto, povisoko oddelenie.24

NAЧINI NA PROVERUVAWE I OCENUVAWEВо сoglasnoст so prirodata na programata po predmetot makedonski jazik vo prvoto oddelenie, vo koja nema opismenuvawe,proveruvawe i opisno ocenuvawe treba da se realiziraat usno, prakti~no, preku prezentacija i govorni ve`bi, ili slikovno -pismeni ve`bi so podvlekuvawe, zaokru`uvawe i sl.7. PROSTORNI USLOVI ZA REALIZACIJA NA NASTAVNATA PROGRAMAProgramata vo odnos na prostornite uslovi za realizacijata se temeli na Normativot za prostor za I, II i III oddelenie ina nastavnite sredstva za I oddelenie donesen od strana na ministerot za obrazovanie i nauka so re{enie br. 07-4061/1 od31.05.2007 godina.8. NORMATIV ZA NASTAVEN KADARZa realizacija na nastavnata programa во soglasnoст so Zakonot za osnovnoto obrazovanie se predviduvaat nastavnici sozavr{en Пedago{ki fakultet - profesor za oddelenska nastava i profesor za predu~ili{no vospitanie i Фilozofski fakultet- Иnstitut za pedagogija.9. KOMISIJA ZA PODGOTOVKA NA NASTAVNATA PROGRAMA- d-r Tatjana Koteva-Mojsovska, Pedago{ki fakltet „Sv. Kliment Ohridski“, Skopje- д-r Blagica Petkovska, Pedago{ki fakltet „Sv. Kliment Ohridski“, Skopje- Nikol~e Ilijevski, sovetnik vo BRO - koordinator na programata- Nada Nikolovska, sovetnik vo BRO- Tawa Andonova-Mitrevska, sovetnik vo BRO- дipl. псiholog Qubica Kratovalieva, vospituva~, JUDG „25 Maj“, Skopje- Gorica Velovska, profesor po oddelenska nastava, OU „Sv. Kiril i Metodij“, Skopje25

10. RE[ENIE I DATUM NA DONESUVAWE NA NASTAVNATA PROGRAMANastavnata programa po predmetot Мakedonski jazik za prvo oddelenie ja odobri Мinisterot za obrazovanie i naukaso re{enie br. br. 10 -1009/2 od 21.06.2007 godina.26