Staða fiskeldis á Íslandi, framtíðaráform og stefnumótun ...

Landssamband fiskeldisstöðvaStaða fiskeldis á Íslandi,framtíðaráform og stefnumótunLandssambands fiskeldisstöðva írannsókna- og þróunarstarfi 2010-2013Nóvember 2009

Útgefandi: Landsamband fiskeldisstöðvaÚtgáfuár: 2009Prentun: Leturprent

Landssamband fiskeldisstöðvaSamantekt og tillögurÍ þessari skýrslu er gerð grein fyrir stöðu fiskeldisá Íslandi, framtíðaráformum og tillögum í rannsókna-og þróunarstarfi (R&Þ). Framleiðsla í fiskeldihefur dregist saman á síðustu árum eftirmikinn samdrátt í laxeldi. Árið 2008 nam framleiðslanum 5.000 tonnum og áætlað er að framleiðslanverði svipuð árið 2009 og þar af um 3.000tonn í bleikjueldi. Á næstu árum verður aukningog spáin er rúm 10.000 tonn árið 2015 og er þámiðað við hugsanlega áform þeirra fyrirtækja semnú eru í rekstri. Mikil óvissa er þó um þessa spáþar sem ákvörðun um að hefja umfangsmikið eldi íeinni eða fleiri stórum fiskeldisstöðvum geturhugsanlega aukið framleiðsluáform umtalsvert.Í bleikjueldi er áætlað að framleidd verði um 3.500tonn árið 2010 og spáin gerir ráð fyrir 5.000-6.000tonna framleiðslu árið 2015. Eftir mikinn samdráttí laxeldi er gert ráð fyrir mikilli aukningu og framleiðslanverði komin yfir 2.000 tonn af laxi árið2012. Jafnframt að útflutningur á laxahrognumverði meira en 50 milljónir hrogna á ári hverju oghugsanlega einnig á laxaseiðum eins og undanfarinár.Í þorskeldi hefur framleiðslan verið um 1.500 tonná ári og reikna má með hægri aukningu á meðanverið er að þróa aleldi og spáin er 2.500 tonn fyrirárið 2015. Stóru sjávarútvegsfyrirtækin munuáfram leiða þróun aleldis á þorski og líta á eldiðsem þróunarverkefni til að meta arðsemi þess,byggja upp þekkingu og vinna að kynbótum áeldisþorski. Enn er eftir að þróa bóluefni, draga úrtjóni vegna kynþroska og auka almenna þekkingu ásjúkdómum. Ef vel tekst til við þróun þorskeldismá gera ráð fyrir uppskölun eftir 2015.Áfram er gert ráð fyrir lítilli framleiðslu í matfiskeldiá lúðu en aukningu er spáð í útflutningi á lúðuseiðum.Miðað við þau áform sem eru í sandhverfueldií dag er gert ráð fyrir lítilsháttar aukningu.Regnbogasilungseldi hefur verið í mikillilægð á undanförnum árum en nú eru áform um aðframleiðslan verði komin yfir 1.000 tonn innanörfárra ára.bleikjueldis.Sameiginleg viðfangsefni fyrir allar eldistegundirer efling á sjúkdómaeftirliti, þjónustumælingum ogbæta aðstöðu til sjúkdómarannsókna. Jafnframt ertalið mikilvægt að safna saman á einn stað jákvæðumupplýsingum um íslenskt fiskeldi semgetur nýst við markaðssetningu eldisafurða. Einnigþarf að sýna fram á heilnæmi eldisafurða m.a. meðreglulegum mælingum á þungmálum og þrávirkumlífrænum efnum eins og gert er fyrir villtan fisk.Innan bleikjueldis er megin viðfangsefnin að eflakynbætur, markaðsmál, fóðurmál, bestun á eldisferlinuog áframhaldandi rannsóknir á greiningartækniá nýrnaveikibakteríunni til að koma í vegfyrir frekari tjón af völdum hennar. Skortur á heilbrigðumbleikjuhrognum hefur valdið miklu tjóniog til að tryggja betur afhendingaröryggi og koma íveg fyrir skort á hrognum þarf að staðsetja kynbættanklakfisk í nokkrum fiskeldisstöðvum. Í laxogregnbogasilungseldi er eingöngu um sameiginlegviðfangsefni að ræða einkum innan heilbrigðismála.Í þorskeldi er nú starfrækt mörg R&Þ verkefni oglíkur flestum þeirra á árinu 2011. Megið viðfangsefniðer áframhaldandi kynbætur á þorski og eflaþað starf enn frekar. Jafnframt verði unnið aðbestun á framleiðsluferli hrogna og lirfa, áframhaldandirannsóknir á geldingu, þróun bóluefnisfyrir kýlaveikibróður og rannsóknir á áhrifum útsetningarstærðarog útsetningartíma á afföll, vöxt,atferli og kynþroska þorsks. Í lúðueldi er megiðviðfangsefnið að draga úr ótímabærum kynþroskahænga. Það verði gert með því að framleiða hænggerðarhrygnur og framleiða eingöngu kvenkynsseiði. Í sandhverfueldi er lagt til að forgangsverkefniverði bestun framleiðsluferils á seiða– og matfiskstigi.Á árinu 2009 er unnið að rúmlega 40 R&Þ verkefnummest innan þorsk- og bleikjueldis. Festþessara verkefna eru styrkt af AVS rannsóknasjóðií sjávarútvegi. Um helmingur verkefnanna líkur áþessu ári og fyrrihluta næsta árs, sérstaklega innanbleikjueldis. Lagt er til að byrjað verði á um 20nýjum verkefnum sem unnið verði að á árunum2010-2013 en flest þessara verkefna eru innan2

Landssamband fiskeldisstöðvaEfnisyfirlitFormáli _________________________________ 1Samantekt og tillögur ______________________ 21. Inngangur _____________________________ 31.1 Markmið og framkvæmd_______________ 31.2 Þróun fiskeldis á Íslandi _______________ 31.3 Útflutningur og verðmætasköpun ________ 42. Staða einstakra eldistegunda og framtíðarsýn_ 52.1 Bleikja _____________________________ 52.2 Lax _______________________________ 62.3 Þorskur_____________________________ 72.4 Lúða_______________________________ 92.5 Sandhverfa_________________________ 102.6 Regnbogasilungur___________________ 112.7 Aðrar tegundir ______________________ 113. Rannsókna- og þróunarstarf 2010-2013 ____ 133.1 Sameiginleg viðfangsefni _____________ 133.2 Bleikja ____________________________ 133.3 Þorskur____________________________ 153.4 Lax og regnbogasilungur______________ 163.5 Lúða______________________________ 173.6 Sandhverfa_________________________ 17Viðauki 1. Þátttakendur ___________________ 18Viðauki 2. Núverandi rannsókna- og þróunarverkefni________________________________ 20Viðauki 3. Ný rannsókna- og þróunarverkefni _261. Inngangur1.1 Markmið og framkvæmdMarkmið með stefnumótunarvinnu Landssambandsfiskeldisstöðva er að:,,Auka framleiðslu, útflutningsverðmæti ogfjölga atvinnutækifærum í íslensku fiskeldi.Þessu markmiði verður náð með því að skilgreinaþau rannsókna- og þróunarverkefnisemgetaskilaðmestumogskjótvirkustumafrakstri til greinarinnar“.Stefnumótunarvinnu Landssambands fiskeldisstöðvavar skipt upp í fjóra verkþætti: Samantekt á grunnupplýsingum um fiskeldisem nýttist við stefnumótunina. Stefnumótunarfundur á Hótel Selfossi 15-16.október. Á fundinum skilgreindu forsvarsmennfiskeldisfyrirtækja framtíðarsýn fyrir helstutegundir í íslensku fiskeldi og mikilvæg rannsókna-og þróunarverkefni (R&Þ). Unnið með vísindamönnum um nánari útfærsluá verkefnunum og koma þeim í framkvæmd. Skýrsla gefin út og niðurstöður kynntar þann16. nóvember.1.2 Þróun fiskeldis á ÍslandiÁ fyrstu áratugum íslensks fiskeldis voru byggðarklakstöðvar til framleiðslu kviðpokaseiða til sleppingarí ár og vötn. Klaki laxfiska var fyrst komið áhér á landi veturinn 1884/1885. Á árinu 1952 hófRafmagnsveita Reykjavíkur sumareldi á laxaseiðumí eldisstöð við Elliðaár. Árið áður var hafiðmatfiskeldi með regnbogasilung að Laxalóni íReykjavík. Framleiðsla laxaseiða allt upp í göngustærðhófst í Laxeldisstöð ríkisins á árið 1961.Um miðjan níunda áratuginn jókst áhugi fyrir fiskeldiog byggðar voru fjöldi fiskeldisstöðva á seinnihluta hans. Samfara því átti sér stað mikil framleiðsluaukningog fór framleiðslan úr um 150tonnum árið 1985 upp í um 3.000 tonn á árinu1990 (mynd 1.1). Á þessum árum byggðist framleiðslaneinkum á laxi og regnbogasilungi enrekstur eldistöðvanna gekk almennt illa. Á tíundaáratug síðustu aldar ríkti stöðnun í greininni ogflest árin var heildarframleiðslan á bilinu 3.000-4.000 tonn. Sú grein fiskeldis sem var í mestumvexti á þessum árum var eldi á bleikju og fór framleiðslanúr um 70 tonnum árið 1990 upp í um 900tonn á árinu 1999.Áhugi fyrir fiskeldi jókst mikið í byrjun aldarinnarog leiða stóru sjávarútvegsfyrirtækin þá þróun semátt hefur sér stað. Á árinu 2006 fór framleiðslan3

Landssamband fiskeldisstöðvaframleiðslunnar úr bleikjueldi.Mynd 1.1. Framleiðsla í íslensku fiskeldi á árunum 1985til 2008.Mynd 1.2. Útflutningsverðmæti eldisafurða árin 2004-2008 á verðlagi hvers árs. Gögn frá Hagstofu Íslandleiðrétt fyrir áætluð útflutningsverðmæti þorsks ogsandhverfu úr eldi sem ekki er aðgreind sérstaklega ígögnum stofnunarinnar.1.3 Útflutningur og verðmætasköpunStærsti hluti framleiðslu fiskeldisstöðvanna fer tilútflutnings. Á árinu 2008 námu útflutningsverðmætium 2,2 milljörðum króna (mynd 1.2). Ígögnum Hagstofu Íslands vantar útflutningstölurfyrir eldisþorsk og sandhverfu að öllu leiti eðahluta. Þessar tegundir fóru að stærstum hluta í útflutningog eru verðmætin áætluð og haft til viðmiðunarútflutningsverðmæti á villtum fiski. Þaðkann að vera vanskráning á öðrum tegundum ogþví útflutningsverðmætin hugsanlega hærri. Samhliðauppbyggingu fiskeldis hefur verið byggðurupp þjónustuiðnaður og þar er einkum að nefnaVaka sem flytur út lífmassamæla og teljara og erleiðandi fyrirtæki á heimsvísu innan þess sviðs.Á síðustu fimm árum hafa framleiðsluverðmæti ííslensku fiskeldi verið frá 1,7 milljörðum krónaupp í 3,3 milljarða króna á verðlagi hvers árs(mynd 1.3). Hér er bæði átt við útflutning ogverðmæti afurða sem fóru á innanlandsmarkað. Áárunum 2004-2006 er mesta verðmætasköpun ílaxeldi en eftir það er bleikjueldi leiðandi.Verðmæti eldisfisksins, seiða og hrogna eru tæpir2,5 milljarðar á árinu 2008. Mest voru verðmætinárið 2006 eða 3,3 milljarða króna á verðlagi þessárs. Ársverk í fiskeldi á Íslandi eru um 150 og tilviðbótar eru afleidd störf s.s. hjáþjónustufyrirtækjum og stofnunum.Mynd 1.3. Framleiðsluverðmæti í íslensku fiskeldi eftirtegundum árin 2004-2008 á verðlagi hvers árs.yfir 10.000 tonn sem er mesta framleiðsla í íslenskufiskeldi á einu ári. Þar af komu tæp 7.000tonn úr laxeldi og eftir að það lagðist því sem næstaf, lækkaði framleiðslan mikið og hefur verið um5.000 tonn árin 2007 og 2008. Nú er uppistaða4

Landssamband fiskeldisstöðva2. Staða einstakra eldistegunda og framtíðarsýn2.1 BleikjaKlak og seiðaeldiÁ árinu 1989 hófst samanburður á bleikjustofnumþar sem markmiðið var að finna hentuga stofna tilkynbóta. Skipulagðar kynbætur hófust hjá Hólaskóla1992. Þá hefur Stofnfiskur hf. einnig stundaðkynbætur á bleikju síðan 1991. Bleikjuhrogn eruframleidd í kynbótastöðvum Hólaskóla og Stofnfiskssem eru jafnframt einu fyrirtækin sem seljahrogn og afhenda efnivið úr vor– og hausthrygningu(mynd 2.1). Lítil hrognaframleiðsla er ennþáhjá öðrum fyrirtækjum og þá einkum til eigin nota.Lítil viðskipti eru með seiði og miða flest fyrirtækinvið að kaupa hrogn. Stærsti bleikjuframleiðandinn,Íslandsbleikja kaupir hrogn og elur seiðinallt upp í 100 g stærð í seiðaeldisstöðum og flyturþau síðan í strandeldisstöðvar fyrirtækisins áVatnsleysu og Stað við Grindavík á Reykjanesi(mynd 2.2). Minni landeldisstöðvar kaupa hrogneða lítil seiði (5-15 g).MatfiskeldiÁ síðustu árum hefur framleiðsla á bleikju aukistmikið og nam um 3.000 tonnum árið 2008 (mynd2.3). Þar af framleiðir Íslandsbleikja um tvo þriðjuog er jafnframt stærsti bleikjuframleiðandi í heimi.Í dag er matfiskeldi á bleikju stundað í rúmlega 15fiskeldisstöðvum. Flestar þessara stöðva eru litlarog aðeins þrjár með yfir 200 tonna ársframleiðsluen það eru strandeldisstöðvar Íslandsbleikju ogRifós (mynd 2.1).Bleikja þolir ekki fulla seltu til lengri tíma og erhún því alin í fersku eða ísöltu vatni í land- ogstrandeldisstöðvum. Flestar minni stöðvanna erumeð landeldi oft með sjálfrennandi ferskvatni.Strandeldisstöðvar Íslandsbleikju ala bleikjuna íísöltu vatni. Rifós er eina eldisfyrirtækið sem elurbleikju í kvíum en eldið er staðsett í Lóni í Kelduhverfien þar er ferskvatn í yfirborði og sjór niðurvið botn.Eldistíminn er mjög breytilegur á milli fyrirtækjaallt eftir aðstæðum á hverjum stað (mynd 2.2). Hjástærri fyrirtækjunum með strandeldi og kvíaeldieru seiðin um 100 g þegar þau eru tekin inn í eldið,þau alin upp í um 1,5 kg á rúmu ári og er eldistíminnum tvö ár frá klaki. Landeldistöðvar taka yfirleittminni seiði (5-15 g) og tekur um 1-2 ár að náþeim upp í markaðsstærð (< 1 kg) sem ræðst aðmestu af hitastigi eldisvatnsins og tekur þaðMynd 2.1. Staðsetning bleikjueldisstöðva með kynbætur,seiðaeldi og matfiskeldi skipt niður í stöðvar með meiraeða minna en 200 tonna ársframleiðslu.Mynd 2.2. Einfölduð mynd af eldisferli á bleikju.Mynd 2.3. Framleiðsla á bleikju á árunum 2000 til2008.lengstan tíma hjá þeim fyrirtækjum sem nýta eingöngulindarvatn (4-5°C).Slátrun, vinnsla og salaÁ vegum Íslandsbleikju í Grindavík er rekin öflugbleikjuvinnsla. Bleikjan er flutt lifandi frá Stað ogVatnsleysu í vinnslustöðina í Grindavík þar semhenni er slátrað, en megnið af henni er pakkaðferskri og þar er einnig hægt að frysta afurðir. Aðstaðatil að pakka ferskri bleikju er einnig að finnahjá Rifósi í Kelduhverfi, Fiskeldinu Haukamýragiliá Húsavík, Silfurstjörnunni í Öxarfirði, Hólalaxi á5

Landssamband fiskeldisstöðvaTafla 2.1. Yfirlit yfir starfandi R&Þ verkefni íbleikjueldi (viðauki 2).2009-2015 Kynbótaverkefni Hólaskóla2008- Litun bleikjuholds2007-2009 Próteinþörf bleikju2008-2009 Plöntumjöl í stað fiskimjöls í fóðri fyrirbleikju2009-2011 Hámarksafrakstur í bleikjueldi2007-2010 Skilgreining á kjöreldisaðstæðum áseiðastigi og í matfiskeldi á bleikju2006-2009 Betri nýting vatns í bleikjueldi2008-2011 Smáskala bleikjueldi2007-2009 Markaðsátak fyrir bleikjuafurðir áerlendum mörkuðum 2007 - 20092007-2009 Bein markaðssókn á bleikju 2007 - 20092007-2010 ICE-CHAR Project2007-2009 Íslensk bleikja á Bandaríkjamarkað,markaðsátak 2007-20092008-2011 Íslensk bleikja á Evrópumarkað,markaðsátak 2008-20102007-2010 Nýrnaveiki í laxfiskum: greiningsýkingar og framvinda sjúkdóms2007-2010 Rannsókn á samspili hýsils og sýkils ísýkingu bleikju (Salvelinus alpinus)meðbakteríunni Aeromonas salmonicidaundirteg. achromogenesSauðarkróki og Glæði á Kirkjubæjarklaustri semjafnframt sér um slátrun og gæðaeftirlit fyrir minniframleiðendur á Suðurlandi.Stærsti hluti framleiðslunnar er fluttur út en munminna magn fer á innanlandsmarkað. Það ereinkum minni stöðvarnar sem selja að öllu eða aðmestu leyti sínar afurðir á innanlandsmarkaði. Ísumum tilvikum er öll framleiðslan seld semreyktur fiskur. Íslendingar eru stærstu framleiðendurá bleikju í heiminum og ráðandi á flestumútflutningsmörkuðum. Bleikjan er flutt út semfersk flök, heill slægður fiskur með haus og einniger um að ræða frosna afurð. Útflutningsverðmæti ábleikju námu rúmum 1,3 milljörðum króna á árinu2008. Stærsti markaðurinn fyrir bleikju er Bandaríkjamarkaðurmeð um 70% af heildarútflutningsverðmætum.Á Bandaríkjamarkað fer aðallega stórbleikja (1-2 kg) en á Evrópumarkað fer smærribleikja (300-800 g) (mynd 2.2). Undanfarin fjögurár hefur Landssamband fiskeldisstöðva ásamt samstarfsaðilumstaðið að markaðsverkefni til að aukaog stækka markaði fyrir bleikjuafurðir. Í daggengur sala á bleikju vel og staðan er góð, ekkiaðeins vegna þess hve gengið er hagstætt fyrir útflutningsgreinarnar,heldur einnig vegna eftir-spurnar á mörkuðum í Bandaríkjunum ognágrannaþjóðunum á Norðurlöndunum.Rannsókna- og þróunarstarfÁ árinu 2009 eru 14 R&Þ verkefni innan bleikjueldis(tafla 2.1). Einnig er tvö norræn netverkefnisem hafa m.a. það að markmiði að efla samstarf íR&Þ starfi og miðla upplýsingum (viðauki 2).Flest R&Þ verkefnanna eru til þriggja ára og hófustá árunum 2007 og 2008 og ljúka því fljótlega.Stærsta og mikilvægasta einstaka verkefnið er kynbótaverkefnifyrir bleikju. Á þessu ári gerði sjávarútvegs-og landbúnaðarráðuneytið fimm ára samningvið Hólaskóla (2010-2015) og hljóðar hannupp á árlegt 14 milljón króna framlag til kynbóta ábleikju. Átak í markaðssetningu á bleikju hófst2007 og eru starfandi fimm verkefni og er flestumþeirra nú að ljúka. Einnig eru þrjú fóðurverkefnisem einnig er að ljúka. Jafnframt eru rannsóknaverkefniá nýrnaveiki og kýlaveikibróður hjábleikju. Í fjórum verkefnum er verið að skilgreinakjöreldisaðstæður og bæta eldistækni.FramtíðarsýnGera má ráð fyrir áframhaldandi aukningu íbleikjueldi og að vöxturinn verði að jafnaði um10% á ári fram til 2015. Á árinu 2010 er áætlað aðframleiðslan verði um 3.500 tonn og komin upp í5.000-6.000 tonn árið 2015. Til að þetta gangi eftirþarf að halda áfram öflugu markaðsstarfi, efla sjúkdómavarnirog tryggja nægjanlegt framboð áhrognum. Stærsti hluti framleiðslunnar hefurkomið úr stóru strandeldisstöðvunum sem í daghafa eldisrými til að auka framleiðsluna enn frekar.Það er ekki gert ráð fyrir nýbyggingum hjá strandeldisstöðvumen framleiðslan mun aukast meðbetri nýtingu eldisrýmis í þeim stöðvum sem eru íbleikjueldi og einnig hugsanlega í þeim stöðvumsem ekki eru í rekstri í dag. Gera má ráð fyrir að ístrandeldisstöðvum verði að mestu leyti framleiddstór bleikja (um 1,5 kg) og að framleiðslan verði aðmestu flutt út til Bandaríkjanna. Í landeldi erumargar smáar stöðvar og þær munu stækka meðþví að nýta betur vatn sem er til ráðstöfunar ásvæðinu og enn frekari vöxtur mun eiga sér staðmeð endurnýtingu vatns. Gert er ráð fyrir aðstærsti hluti framleiðslu landeldisstöðva verðifluttur út sem smáfiskur (< 1 kg) til Evrópu.Miðað við fulla nýtingu og hugsanlegri stækkun ábleikjueldisstöðvum er áætlað að framleiðslugetansé að hámarki 7.000 tonn fyrir strandeldisstöðvar(jafnframt ein kvíaeldisstöð) og 3.000 tonn fyrirlandeldisstöðvar.6

Landssamband fiskeldisstöðva2.2 LaxKlak og seiðaeldiÁ árunum 1984 - 87 voru flutt inn til landsinsnorsk laxahrogn og árið 1990 hófust kynbætur áeldislaxi hjá Stofnfiski. Stofninn hefur fengiðheitið „Saga-stofninn“ og er hann afkomandiþriggja norskra laxastofna. Í dag er eingöngunotaður norskættaður lax í matfiskeldi á Íslandi.Stofnfiskur er eina fyrirtækið sem selur laxahrognhér á landi úr kynbættum eldislaxi. Íslandsbleikjaer stærsti framleiðandi á laxaseiðum. Margar minniseiðaeldistöðvar safna villtum laxi til hrognatökuog er seiðum sleppt til fiskræktar og hafbeitar ífjölmörgum ám.Mynd 2.4.2008.Framleiðsla á eldislaxi á árunum 2000 tilMatfiskeldiFramleiðsla í laxeldi náði hámarki tæpum 7.000tonnum árið 2006 en þá voru í rekstri tvær stórarsjókvíaeldisstöðvar á Austfjörðum. Eftir að starfsemiþeirra var hætt hefur framleiðslan minnkaðmikið og var tæp 300 tonn árið 2008 (mynd 2.4).Matfiskeldi á laxi er nú stundað í strandeldisstöðSilfurstjörnunnar og kvíaeldisstöðinni Rifós enbáðar eru staðsettar í Öxarfirði. Lítið eldi er í sjókvíumí Mjóafirði á vegum fyrirtækisins Tó ogeinnig er laxi slátrað í kynbótastöðvum Stofnfisksá Reykjanesi. Á vorin eru sett út í sjókvíar um 100g seiði og tekur 24-30 mánuði að ala þau ímarkaðsstærð. Eldisferlið er því rúm fjögur ár fráklaki. Í strandeldisstöð Silfurstjörnunnar eru 50 gseiði alin áfram allt árið, við um 10°C og tekur 14-18 mánuði að ná þeim upp í markaðsstærð, 4 kg(mynd 2.5).Slátrun, vinnsla og markaðssetningAðstaða er til slátrunar og pökkunar á ferskum laxihjá Silfurstjörnunni og Rifósi. Á árinu 2008 var laxúr matfiskeldi aðallega seldur á innanlandsmarkaðien einnig lítilsháttar magn flutt út enda framleiðslalítil. Á vegum Stofnfisks eru flutt út augnhrognmeð flugi til Chíle og annarra landa. Síðustu tvö árhafa verið flutt út laxaseiði á vegum Íslandsbleikjuog þau flutt í brunnbát til Norður-Noregs. Einnigeru töluverð verðmæti í sölu seiða í ár og vötn enþað tilheyrir fiskrækt og hafbeit. Í laxeldi námuframeiðsluverðmætin um 490 milljónum króna árið2008 að mestu útflutningur á hrognum og seiðum.Rannsókna- og þróunarstarfR&Þ verkefni styrkt úr opinberum sjóðum eruinnan heilbrigðismála. Þar er um að ræða rannsóknirá nýrnaveiki, kýlaveikibróður og vetrarsárim.a. hjá laxi (viðauki 2). Á vegum Stofnfisks errekið kynbótarverkefni fyrir lax en það var áðurstyrkt af ríkissjóði.FramtíðarsýnEftir mikla lægð í framleiðslu á laxi er gert ráðfyrir töluverðri aukningu á næstu árum og að framleiðslanverði um 1.000 tonn árið 2010 og fari yfir2.000 tonn fljótlega eftir 2012. Þá er gert ráð fyrirframleiðsluaukningu hjá fiskeldisstöðvum sem ídag stunda laxeldi. Vonir eru bundnar við að útflutningurá laxaseiðum á næstu árum en sámarkaður er erfiður og ótryggur. Áætlað er að útflutningurgeti numið 1-2 milljónum laxaseiða áári. Talið er að framleiðslugeta á laxaseiðum í núverandistöðvum geti verið um 5-10 milljónir laxaseiðaárlega. Hægt er að auka útflutninginn verulegaá tiltölulega stuttum tíma en framleiðsluáformmunu ráðast af eftirspurn á hverjum tíma. Aukináform í framleiðslu laxaseiða geta dregið úr framleiðsluá bleikju. Útflutningur laxahrogna munáfram vera tiltölulega mikill eða yfir 50 milljónirhrogna á ári.2.3 ÞorskurKlak og seiðaeldiSöfnun á klakþorski fyrir kynbótaverkefni IceCodhófst árið 2003 og skipulagðar kynbætur hófustárið 2006. Klak og framleiðsla seiða er nú stundaðMynd 2.5. Einfölduð mynd af eldisferli á laxi.7

Landssamband fiskeldisstöðvaáframeldis í Ísafjarðardjúpi voru stundaðar árin2001-2008. Þau voru síðan alin í strandeldisstöðHáafells og fóru síðustu seiðin í sjókvíar árið 2009.Nú hefur verið ákveðið að nýta eingöngu seiði úraleldi á næstu árum.Mynd 2.6. Staðsetning klak-, seiða- og sjókvíaeldisstöðvasem framleiða eldisþorsk á Íslandi.Mynd 2.7. Einfölduð mynd af eldisferli þorsks í aleldi ogáframeldi hér á landi.Mynd 2.8. Slátrað magn af þorski úr áframeldi og aleldiá árunum 2000 til 2008.á vegum IceCod í Höfnum á Reykjanesi og lítilsháttarframleiðsla er einnig hjá Hafrannsóknastofnuná Stað við Grindavík (mynd 2.6). Með þvíað ljósastýra undaneldisfiski eru framleiddir 2hópar á hverju ári. Úr seiðaeldisstöðvum fara 5 gseiði til strandeldisstöðvar Háafells í Ísafjarðardjúpiþar sem þau eru alin upp í 100-150 g þyngd(mynd 2.7). Hluti seiðanna er alinn hjá IceCod íHöfnum allt frá klaki þar til þau fara í sjókvíar.Tilraunir með föngun þorskseiða (0+ árg.) tilMatfiskeldiTvær meginleiðir eru í þorskeldi: Annars vegarföngun og eldi á villtum þorski (áframeldi) og hinsvegar framleiðsla á eldisþorski, frá klaki ímarkaðsstærð (aleldi) (mynd 2.7). Framleiðsla áeldisþorski hefur verið um 1.500 tonn á síðustuþremur árum (mynd 2.8). Árið 2008 nam framleiðslaúr aleldi um 500 tonnum og um 1.000tonnum úr áframeldi. Nú stunda 9 fyrirtæki þorskeldiog eru flest þeirra staðsett á Vestfjörðum.Áframeldi er stundað af 8 fyrirtækjum og er HraðfrystihúsiðGunnvör í Álftafirði og Álfsfell íSkutulsfirði umfangsmest. Þessi fyrirtæki stundaeinnig aleldi á þorski ásamt HB Granda í Berufirði.Í aleldi eru yfirleitt sett í sjókvíar rúmlega 100 gseiði og tekur eldið um 30 mánuði að ná þeim uppí markaðsstærð (mynd 2.7). Það tekur því umfjögur ár alls að ala þorsk frá klaki í markaðsstærð.Í áframeldi er yfirleitt fangaður 1,5-2 kg þorskur aðmestu um vorið og honum er síðan slátrað aðstærstum hluta næsta vetur eftir 6-10 mánaða eldien þá hefur fiskurinn náð að tvöfalda þyngd sína.Slátrun, vinnsla og salaEldisþorskur hefur farið til pökkunar og vinnsluhjá fiskvinnslufyrirtækjum allt í kringum landið enmegnið af framleiðslunni hefur þó farið til Hraðfrystihússins-Gunnvöruá Hnífsdal. Á árinu 2008fór stærsti hluti eldisþorsks í hefðbundna flakavinnslu,hnakkastykkið flutt út ferskt en aðrirhlutar flaksins frystir. Í Utanríkisverslun HagstofuÍslands er eldisþorskur ekki aðgreindur frá villtumþorski nema að litlu leyti. Ef miðað er við meðalverðá villtum þorski þá er áætlað að framleiðsluverðmætinséu tæpar 500 milljónir króna árið2008.Rannsókna- og þróunarstarfNú eru starfandi 15 R&Þ verkefni í þorskeldi (tafla2.2). Mikilvægasta verkefnið við þróun þorskeldiser kynbótaverkefni IceCod en AVS sjóðurinn hefurstyrkt það á síðustu árum. Allt frá árinu 2002hefur sjávarútvegsráðherra haft til sérstakrar ráðstöfunaraflaheimildir sem nema árlega 500 lestumaf óslægðum fiski til tilrauna með áframeldi áþorski. Þessari heimild hefur verið framlengdtvisvar og gildir nú til fiskveiðiársins 2014/2015.Kynþroski hefur verið mikið vandamál í þorskeldien á því sviði eru tvö rannsóknaverkefni í gangi. Í8

Landssamband fiskeldisstöðvaöðru verkefninu á að þróa aðferðir við geldingu enhitt gengur út á að nota lýsingu til að hindra kynþroska.Í fimm verkefnum er tekið fyrir þættir semhafa áhrif á vöxt þorsks og verið er að skoða kjöreldisferla.Innan heilbrigðismála eru stundaðarrannsóknir á bráðasvari hjá þorski (ónæmiskerfi)og vetrarsári. Í öðrum verkefnum er m.a. tekið fyriratferli þorsks, afföll og fóðurtíðni. Matfiskeldi áþorski er stundað í sjókvíum og er því þekking áumhverfisaðstæðum mikilvægar. Tvö verkefni erustarfrækt en þar eru teknar fyrir rannsóknir ábrennimarglyttu og lagnaðarís í fjörðum. Eitt verkefnier um hönnun eldiskvía fyrir íslenskar aðstæður(viðauki 2).FramtíðarsýnGert er ráð fyrir að aleldi á þorski verði á tilraunarstigiárin 2010-2013 og framleiðslan um 500 tonná ári. Stóru sjávarútvegsfyrirtækin munu áframleiða þróun þorskeldis á Íslandi og líta á eldið semþróunarverkefni til að meta arðsemi þess, byggjaupp þekkingu og vinna að kynbótum á eldisþorski.Enn á eftir að þróa bóluefni, draga úr tjóni vegnakynþroska og auka almenna þekkingu á sjúkdómum.Eftir því sem meiri framfarir verða í kynbótum áþorski mun framleiðslan aukast. Fyrsta kynslóð afkynbættum þorski er í sjókvíum, önnur kynslóðmun fara í kvíar árin 2010-2011 og þriðja kynslóðárin 2012-2013. Ef þriðja kynslóð af eldisþorskiskilar umtalsverðum kynbótaframförum má geraráð fyrir uppskölun en framleiðslan fari ekki aðaukast verulega fyrr en eftir 2015. Á árinu 2015 eráætlað að framleiðslan úr aleldi nemi tæpum 1.500tonnum. Áframeldi mun líklega halda þorskeldigangandi þar til aleldi verður hagkvæmt. Framleiðslumagnmun þó ekki aukast mikið frá því semnú er og verður í mesta lagi tæp 1.500 tonn, nematil komi aukinn kvóti. Framleiðsla úr aleldi ogáframeldi mun aukast hægt á næstu árum og er þvíspáð að hún geti numið um 2.500 tonnum árið2015.Tafla 2.2. Yfirlit yfir starfandi R&Þ verkefni íþorskeldi (viðauki 2).2006-2010 Kynbætur á þorski og seiðaeldi2002-2015 Þorskeldiskvótaverkefnið2006-2010 Vöktun hringormafjölda í þorski íáframeldi2008-2011 Induction of triploidy by pressure shockon Atlantic cod (Gadus morhua L.)2008-2010 Þróun iðnaðarvædds þorskeldis: Stjórnvaxtar og kynþroska með háþróuðumljósabúnaði2008-2010 Áhrif þorskeldis á villta stofna:samkeppni um svæði og fæðu2008-2011 SALCOD: Áhrif seltu á vaxtarhraða,fóðurnýtingu og líffræði þorsks (Gadusmorhua)2009-2011 Kjöreldisferlar í lirfueldi á þorski2009-2011 Vaxtargeta eldisþorsks2009-2011 Bestun á útsetningarstærð ogútsetningartíma þorskseiða í kvíar2009-2011 Áhrif fóðrunartíðni og þéttleika á ungþorskseiði2008-2009 Afföll á þorski2009-2001 Lengi býr að fyrstu gerð (TOPCOD)2005-2011 Rannsóknir á bráðasvari og fyrstu stigumsýkingar í þorski2004-2010 Einangrun kuldakærs ensíms og þróun ábóluefni gegn roðsárum af völdumbakteríunnar Moritella viscosa2.4 LúðaKlak og seiðaeldiFiskey er eina fyrirtæki hér á landi með framleiðsluá lúðuseiðum og er leiðandi í framleiðslu lúðuseiðaí heiminum. Fyrirtækið er með klakfiskeldisstöð áDalvík og seiðaeldi á Hjalteyri í Eyjafirði. Byrjaðvar að safna villtri lúðu fyrir árið 1990 og eru afkomendurþessa fiska uppistaðan í klakfiskastofninum.Með því að stjórna hrygningartíma klakfisksinsmeð ljóslotu hafa verið þrjár hrygningar áári hjá Fiskey ehf. allt frá árinu 1994. Hver hrygningarlotastendur yfir í nokkrar vikur í senn og erþví aðgangur að hrognum stóran hluta ársins.Ferlið frá klaki að 5 g seiði tekur um sex mánuði(mynd 2.9). Kynbætur á lúðu hjá Fiskey hófustárið 1998 og framleiddar voru um 20 fjölskyldur ísamstarfi við Stofnfisk.MatfiskeldiFramleiðsla á eldislúðu náði hámarki árið 2006 um140 tonn en var aðeins um 20 tonn 2008 (mynd2.10). Matfiskeldi á lúðu er nú stundað í strandeldisstöðSilfurstjörnunnar í Öxarfirði. Silfurstjarnanfær 10-30 g lúðuseiði frá Fiskey þrisvar sinnumár ári og tekur það síðan 3-4 ár að ná lúðunni uppMynd 2.9. Einfölduð mynd af eldisferli á lúðu.9

Landssamband fiskeldisstöðvaRannsókna- og þróunarstarfÁ síðustu tveimur áratugum hafa verið stundaðöflugt R&Þ starf í lúðueldi. Hægt hefur verulega árannsóknum og nú er eitt verkefni starfrækt; „Bættfrjóvgun lúðuhrogna“.Mynd 2.10. Framleiðsla á eldislúðu á árunum 2000 til2008.Mynd 2.11. Einfölduð mynd af eldisferli á sandhverfu.FramtíðarsýnTalið er að framleiðsla á lúðuseiðum hjá Fiskeygeti numið um einni milljón seiða innan örfárraára. Það ræðst þó af eftirspurn og afkomu helstulúðueldisfyrirtækja í Noregi sem eru stærstu kaupendurnir.Gert er ráð fyrir að umfang á matfiskeldiá lúðu hjá Silfurstjörnunni verði óbreytt frá þvísem er í dag.2.5 SandhverfaKlak og seiðaeldiHafrannsóknastofnunin hefur byggt upp klakstofnmeð söfnun á villtum klakfiski, ásamt úrvali fiskaúr seiðaframleiðslunni. Í stofninum eru einnigfiskar koma frá innfluttum hrognum frá árinu 1999.Villt nýliðun hefur verið hæg í klakstofninn áundanförnum árum og orðið brýnt að bæta þar úr.Það tekur 3 mánuði að ná seiðunum upp í 5-10 gþyngd frá klaki (mynd 2.11). Undanfarin ár hefurHafrannsóknastofnunin framleitt sandhverfuseiðifyrir strandeldisstöðvar og jafnframt selt hrogn ogseiði til Kína.MatfiskeldiMest var framleiðslan árið 2005 um 115 tonn envar aðeins um 40 tonn 2008 (mynd 2.12). Matfiskeldiá sandhverfu er nú stundað í strandeldisstöðSilfurstjörnunnar í Öxarfirði. Silfurstjarnanfær 5-10 g seiði tvisvar á ári og það tekur síðan umtvö ár að ná fiskinum upp í 1,5 kg markaðsstærð.Mynd 2.12. Framleiðsla á sandhverfu á árunum 2000 til2008.markaðsstærð en stærstur hluti af henni er 3-5 kgvið slátrun (mynd 2.9).Slátrun, vinnsla og salaAðstaða er til slátrunar og pökkunar á ferskri lúðuhjá Silfurstjörnunni. Lúða hefur aðallega verið fluttút fersk heil með eða án hauss. Á árinu 2008 námuframleiðsluverðmæti seiða og matfisks um 135milljónum króna. Hér er að stærstum hluta um aðræða útflutning á lúðuseiðum sem að mestu voruflutt út til Noregs.Slátrun, vinnsla og salaSandhverfu er slátrað og pakkað ferskri í aðstöðuSilfurstjörnunnar. Í Utanríkisverslun HagstofuÍslands er sandhverfa úr eldi ekki aðgreind frávilltri. Opinberar tölur liggja því ekki fyrir en skv.upplýsingum framleiðenda hefur megnið af framleiðslunnifarið til útflutnings, nær eingöngu ferskheil sandhverfa. Verðmæti sandhverfuafurða eráætlað 25-30 milljónir króna árið 2008.Rannsókna- og þróunarstarfÁ undanförnum árum hafa aðallega veriðstundaðar rannsóknir á sandhverfu er tengjast skilgreiningukjöreldisaðstæðna í strandeldi. Í dag ereitt verkefni starfrækt ,,Arðsemisaukning í íslenskusandhverfueldi”.10

Landssamband fiskeldisstöðvaFramtíðarsýnGert er ráð fyrir því að framleiðsla á sandhverfuseiðumverði áfram hjá Hafrannsóknastofnunnisem sjái um að framleiða seiði fyrir innanlandsmarkað.Aukning í framleiðslu mun afmarkast afframleiðslugetu hjá Silfurstjörnunni, hve vel tekstað leysa líffræðileg viðfangsefni í eldinu og afmarkaðsaðstæðum.2.6 RegnbogasilungurKlak og seiðaeldiÁrið 1951 voru regnbogasilungshrogn flutt inn fráDanmörku og aftur 2008. Engar kynbætur erustundaðar á regnbogasilungi hér á land í dag.Regnbogasilungsseiði eru nú framleidd hjá Laxalóni,Norðurlaxi og Dýrfiski í Tálknafirði.Mynd 2.13. Framleiðsla á regnbogasilungi frá árinu2000 til ársins 2008.MatfiskeldiMest var framleiðslan árið 2002 um 250 tonn enengin skráð framleiðsla var 2008 (mynd 2.13).Regnbogasilungur er nú framleiddur í landeldisstöðhjá Norðurlaxi í nágrenni við Húsavík og ísjókvíum hjá Dýrfiski í Dýrafirði. Hjá Dýrfiski erusetttæplega100gseiðiísjókvíarogergertráðfyrir að þau nái 2,5 kg á 10-15 mánuðum. Regnbogasilungurer einnig framleiddur í litlum landeldisstöðvumog sleppt í tjarnir (vötn) fyrir stangveiðimenn.Slátrun, vinnsla og salaÞar sem regnbogasilungur fellur undir silung íUtanríkisverslun Hagstofu Íslands eru ekki til upplýsingarum útflutning. Á undanförnum árumhefur megnið af regnbogasilungi farið á innanlandsmarkaðm.a. í reykingu. Ekki er reynt hér aðmeta framleiðsluverðmæti regnbogasilungs úr eldi.Rannsókna- og þróunarstarfRegnbogasilungur hefur verið lengi í eldi hér álandi og rannsóknir hafa verið takmarkaðar. Í dageru engar rannsóknir innan regnbogasilungseldis.FramtíðarsýnGert er ráð fyrir að framleiðsla á regnbogasilungikomi til með að aukast mikið vegna aukinna umsvifahjá Dýrfiski. Á árinu 2010 verði framleiðslankomin upp í 800 tonn og á næstu árum um og yfir1.000 tonn á ári.2.7 Aðrar tegundirKræklingaræktÍ kræklingarækt er safnað villtum kræklingalirfumá safnara seinnihluta sumars og að hausti (myndMynd 2.14. Lífsferill kræklings.2.14). Kræklingurinn er síðan ræktaður á samabandi fram að markaðsstærð eða er grisjaður ogstærðarflokkaður á öðru ári og dreift á fleiri kræklingalínur.Þaðtekur2til3áraðnákræklingiuppímarkaðsstærð og er hann þá um 5 cm að lengd.Vel á annan tug fyrirtækja stunda kræklingarækt áÍslandi. Flest þessara fyrirtækja eru með lítið umfangog stunda tilraunarækt. Eina fyrirtækið sem ermeð umtalsverðan rekstur er Norðurskel sem ermeð kræklingarækt í Eyjafirði. Fram að þessuhefur framleiðslan aðeins numið örfáum tonnum áári. Kræklingaræktendur binda miklar vonir umaukna framleiðslu á næstu árum og eru m.a. hafnartilraunasendingar á lifandi kræklingi til Evrópu. Íkræklingarækt er eitt rannsóknaverkefni þar semmarkmiðið er að stytta ræktunartíma kræklings.Einnig eru tvö smáverkefni þar sem aðallega ertekið fyrir þekkingarmiðlun.11

Landssamband fiskeldisstöðvaUrriðiMatfiskeldi á urriða hefur aldrei verið umfangsmikið,en mest voru framleidd tæp 40 tonn á árinu1989. Í dag er ekki stundað matfiskeldi á urriða,eingöngu framleiðsla seiða til sleppinga í ár ogvötn.ÝsaÁrið 2001 hófst áframeldi á ýsu hjá Brimi fiskeldiehf. í Eyjafirði. Tilraunir með áframeldi á ýsuhefur síðan verið stundaðar á nokkrum stöðum enumfangið hefur aldrei verið mikið. Mest var framleittárið 2003 eða 65 tonn. Á árinu 2009 var ekkertýsueldi stundað hér á landi.BeitarfiskurÁ árinu 2008 voru flutt inn til landsins beitarfiskseiði(tilapia). Nú er stundað tilraunaeldi í StraumfræðihúsinuKeldnaholti í Reykjavík. Eitt rannsóknaverkefnier starfrækt en þar er markmiðið aðþróa framleiðsluvörur sem gera eldi á beitarfiski ílokaðri eldisstöð hagkvæmt hér á landi (viðauki 2).það voru hrogn árlega flutt inn til landsins fráFrakklandi allt fram til ársins 2001. Barraeldi varstundað af Máka ehf. í Skagafirði. Framleiðsla ábarra náði hámarki árið 2003 en þá var slátrað um80 tonnum. Eldi á barra er ekki lengur stundað hérá landi.RisarækjaRisarækja var fyrst flutt inn til landsins árið 1985og aftur 2003 frá Nýja-Sjálandi á vegum OrkuveituReykjavíkur. Stofnað var fyrirtæki um reksturinn,Rosenberg og komið var fyrir nokkrum þúsundrisarækjum í tjörnum á Bakka í Ölfusi. Tilraunumvar hætt 2008 og er eldi á risarækju því ekki lengurstundað hér á landi.Aðrar tegundirÁ vegum Hafrannsóknarstofnunarinnar hefur veriðstundað tilraunareldi m.a. á ígulkerum og steinbíti.SæeyraÁrið 1988 var flutt inn rautt sæeyra frá Bandaríkjunumog aftur 1996 frá Japan. Að hámarki náðiframleiðslan tæpum 35 tonnum árið 2003. Í dag erekkert eldisfyrirtæki með sæeyra í eldi.ÁllLengi hefur verið áhugi á álaeldi hér á landi ognokkur dæmi eru um minniháttar tilraunaeldi á guláli.Guláll er það stig í lífsferli álsins þegar hanndvelur í ferskvatni en gleráll þegar állinn er aðganga upp í ferskvatn. Öðru hverju hefur vaknaðáhugi á að hefja álaeldi með glerálalirfum. Töluverðóvissa er um hvort hægt er að fanga nægileganfjölda álalirfa hér á landi til að hefja eldi enrannsóknir hafa staðið yfir í nokkur ár. Klak ogfrumfóðrun á álalirfum er á tilraunastigi og hefurekki tekist að framleiða umtalsvert magn af álalirfummeð viðunandi gæðum. Nú eru gerðarminniháttar tilraunir með eldi á áli á Íslandi.HlýriÁ árunum 2001-2008 var stundað tilraunareldi áhlýra á vegum fyrirtækisins Hlýri ehf. á Neskaupstað.Fyrstu hlýraseiðin voru framleidd úr hrygningu2002 sem klakin voru út á árinu 2003. Umfangeldisins var aldrei mikið og framleiðsla þvílítil. Í dag er hlýraeldi ekki lengur stundað á Íslandi.BarriÁrið 1994 voru flutt inn fyrstu barraseiðin og eftir12

Landssamband fiskeldisstöðva3. Rannsókna- og þróunarstarf 2010-20133.1 Sameiginleg viðfangsefniEfla þarf þjónustumælingarÁ Íslandi eru fáir fisksjúkdómar en dæmi eru þóum að einstakir sjúkdómar eins og nýrnaveiki hafivaldið miklu tjóni bæði í lax- og bleikjueldi. Geramá ráð fyrir að umfang og tjón af völdum fisksjúkdómaaukist með auknum umsvifum í fiskeldi ánæstu árum. Í nágrannalöndum okkar eru til staðarskæðir veirusjúkdómar eins og t.d. blóðþorri(ISAv), brisdrep (IPN) og brisveiki (PD). Hingaðtil hafa þessir sjúkdómar ekki greinst á Íslandi.Efla þarf aðstöðu og tækjabúnað til vöktunar áþessum sjúkdómum og auka þjónustugreiningar ásýnum úr klakfiski m.a. vegna útflutnings á laxahrognum.SjúkdómaeftirlitMikilvægt er að á Íslandi sé öflugt sjúkdómaeftirlitog tryggt að sýkt hrogn eða eldisfiskur sé ekkifluttur á milli eldisstöðva. Í ám og vötnum hér álandi er að finna sýkta laxfiska m.a. af nýrnaveiki.Það er því mikilvægt að aðgreina vel fiskeldi ogeldi á villtum seiðum sem sleppt er í fiskrækt eðahafbeit. Í sumum tilvikum er eldisfiskur og villturfiskur alinn í sömu fiskeldisstöð sem eykur stórlegalíkur á að smit berist í eldisfisk. Setja þarf íreglugerð að óheimilt verði að ala eldisfisk ogvilltan fisk í sömu fiskeldisstöð á landi. Draga þarfúr flutningi á eldisfiski á milli óskildra eldisstöðvaog stefnt skal að því að flytja eingöngu hrogn íseiðaeldisstöðvar.Aðstaða til sjúkdómarannsóknaAðstaða til fiskeldisrannsókna er að mörgu leytigóð á Íslandi. Rannsóknaaðstaða í körum á landier hjá Hafrannsóknastofnunin á Stað í Grindavíkog Hólaskóla á Sauðakróki. Á vegum Matís er aðstaðatil fiskeldisrannsókna í kvíum í Álftafirði.Það sem á vantar er sérhæfð aðstaða til sjúkdómarannsóknaog sýkingatilrauna. Unnið hefur veriðað því að koma slíkri aðstöðu upp í Sjávarútvegssetrinuí Sandgerði en ekki fengist nægilegt fjármagntil framkvæmdanna. Þessi aðstaða nýtist tilsjúkdómarannsókna hjá öllum fiskeldistegundum áÍslandi en einnig til að kanna sjúkdómaþol fjölskyldnaí kynbótaverkefnum fyrir bleikju, lax ogþorsk. Á undanförnum árum hefur sjúkdómaþolfengið aukið vægi í kynbótaverkefnum til að dragaúr tjónum af völdum fisksjúkdóma.Grunnupplýsingar fyrir markaðssetninguFyrir markaðssetningu á eldisfiski er mikilvægt aðMynd 3.1. Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræðumað Keldum.geta sýnt fram á heilnæmi afurðarinnar. Reglulegaeru tekin sýni af villtum fiski við Ísland til að mælaheilnæmi en þessar mælingar þarf einnig að gerafyrir eldisfisk og mæla blý, kvikasilfur, kadmíumog þrávirk lífræn efni. Annað verkefni sem nýtistöllum eldistegundum er samantekt á jákvæðumupplýsingum sem safnað er saman á einn stað oggerðar aðgengilegar fyrir aðila sem vinna að sölu áeldisfiski og einnig kaupendum erlendis á vörinni.Hér er um að ræða upplýsingar um umhverfismál,dýravernd, heilnæmi, efnainnihald og aðrar upplýsingar.3.2 BleikjaKynbætur, klakfiskur og hrognaframleiðslaÁ undanförnum árum hefur verið unnið að því meðkynbótum að auka vöxt og seinka kynþroska hjábleikju. Mælt er með því að umfang kynbóta verðiaukið og einnig verði kynbætt fyrir auknu sjúkdómaþoliog seltuþoli. Til að auka samvinnu og aðtryggja betur að unnið verði að markmiðumgreinarinnar í kynbótum á bleikju er mikilvægt aðLandssamband fiskeldisstöðva hafa fulltrúa í stjórnkynbótaverkefnisins. Hólaskóli, Landssambandfiskeldisstöðva og sjávarútvegs- og landbúnaðar-Tafla 3.1. Mikilvæg sameiginleg viðfangsefni fyriríslenskt fiskeldi (viðauki 3). Efla þarf aðstöðu og tækjabúnað til vöktunar áveirusjúkdómum Byggja upp aðstöðu til sjúkdómarannsókna Setja þarf í reglugerð að óheimilt verði að alaeldisfisk og villtan fisk í sömu fiskeldisstöð álandi Mæla reglulega heilnæmi eldisfisks eins og gert erfyrir villtan fisk Safna saman á einn stað jákvæðum upplýsingumum fiskeldi vegna markaðssetningar13

Landssamband fiskeldisstöðvaMynd 3.2. Verið, rannsókna- og kennsluhúsnæði Hólaskólaá Sauðárkróki.ráðuneytið stýri kynbótunum og marki framtíðarstefnuverkefnisins. Mikilvægt er að kynbótaframförumverði komið sem fyrst til þeirra aðila semframleiða og selja hrogn til greinarinnar. Þeim verðim.a. gefið tækifæri að kaupa svil úr hængum afnýjustu kynslóð kynbótaverkefnisins. Jafnframtþarf að tryggja betur afhendingaöryggi á bleikjuhrognum.Það verði gert með því að geyma klakfiská fleiri stöðum en nú er gert. Auka þarf framboð afbleikjuhrognum með því að fjölga klakfiskum svotryggt verði að skortur á hrognum hamli ekki þróungreinarinnar. Til að nýta betur aðstöðu í seiðaeldisstöðvumer mikilvægt að ljósastýra klakfiski til aðfjölga hrygningarhópum.Mikilvægt er að áratuga starfi í kynbótum verðiekki komið til samkeppnislanda okkur með söluhrogna þangað. Það er ljóst að samkeppnin er mikilog góður bleikjuklakfiskstofn er helsta samkeppnisforskotsem kemur Íslendingum til góða.HeilbrigðismálNýrnaveiki hefur valdið miklu tjóni í eldi laxfiskaog er ennþá veruleg ógnun við þróun þessara eldis-Tafla 3.2. Yfirlit yfir mikilvæg verkefni innankynbóta og hrognaframleiðslu í bleikjueldi (viðauki3).Kynbótaverkefnið aukið og einnig verði kynbættfyrir auknu sjúkdómaþoli og seltuþoliKynbótaverkefnið fái stjórn með fulltrúa fráLandssamband fiskeldisstöðvaKynbættum efniviði verði komið fyrr tilgreinarinnar s.s. með sölu sviljaFramleiðsla hrogna verði aukin og klakfiskurgeymdur á nokkrum stöðum til að aukaafhendingaröryggiTryggja framboð af hrognum allt árið með því aðljósastýra klakfiski og fjölga hrygningarhópumtegunda. Á undanförnum árum hefur verið unniðað því að bæta greiningartæknina. Lengi hefurverið stuðst við ELISA próf en nú á sér stað þróunog prófun kjarnsýrugreiningarprófa sem byggja ás.k. PCR tækni. Mikilvægt er að áfram verði unniðvið að þróa greiningartækni en ekki síður hvernighægt er að fá sem mestar upplýsingar með þeimprófum sem beitt er. Til þess er nauðsynlegt aðgera sýkingartilraunir á fiski og fylgjast með þróunsýkingarinnar í nokkur misseri. Taka þarf sýni úrmismunandi líffærum og kanna hvaða upplýsingarfást við mælingar með mismunandi aðferðum,einkum ELSIA og PCR aðferðum.FóðurFóðurkostnaður er stærsti einstaki kostnaðarliðurinní bleikjueldi (um 50%). Íslendingar eru leiðandií fóðurrannsóknum fyrir bleikju og allt bendir tilþess að svo verði áfram vegna lítils umfangsbleikjueldis í samkeppnislöndum. Leggja þarfmegináherslu á fóðurrannsóknir sem talið er aðgeti lækkað framleiðslukostnað mikið og að þessarrannsóknir verði gerðar á bleikju á öllum stigumeldisins, frá smáum fiski upp í fisk í markaðsstæð.Áhersla verði lögð á rannsaka prótein- og amínósýruþörfog nýja próteingjafa. Rannsaka verði áhriffóðurgerðar og fóðrunar á vöxt, fóðurnýtingu oggæði afurða. Áfram verði unnið að því að prófalífræn litarefni fyrir bleikju. Í strandeldisstöðvumer seltuinnihald sjávar það hátt að það dregur úrvexti hjá bleikju. Mælt er með að skoðað verðihvorthægteraðsetjaífóðriðbætiefnisemeykurseltuþol bleikju sérstaklega við flutning úr seiðaeldisstöðyfir í strandeldisstöð.Eldi og eldistækniÍ seiðaeldi verði unnið að bestun á framleiðsluferlim.t.t. vaxtar og kynþroska og skoðuð verði áhrifhita, ljósa/ljósastýringar og seltu. Jafnframt verðiþróuð kynþroskaspá með mælingu á stærð kynkirtlaþannig að hægt verði að leggja mat á líkum ákynþroska með það að markmiði að lágmarka tjónaf völdum kynþroska í matfiskeldi.Í matfiskeldi verði unnið áfram að bestun á framleiðsluferlinuog skoðuð áhrif seltu, hita og ljós/ljósastýringar á vöxt og kynþroska. Þegar bleikjanær um eins kílóa stærð í strandeldi getur dregið úrvexti sem ekki eingöngu er hægt að tengja við kynþroska.Kanna þarf með rannsóknum ástæðu fyrirþessu og hvernig hægt er að tryggja áframhaldandigóðan vöxt.Unnið verði þróunarverkefni þar sem byggt verðurá niðurstöðum rannsókna og hagnýtrar þekkingar14

Landssamband fiskeldisstöðvaeldismanna bæði hér á landi og í regnbogasilungseldierlendis. Þessar upplýsingar verði síðan nýttartil að endurbæta eldisferli, skipulag og hönnunlandeldisstöðva. Einnig verði skoðaðar útfærslur áendurnotkun á vatni með það að markmiði að aukaframleiðslugetu landeldisstöðva. Með aukinni nýtinguá vatni verði farið út í að mæla vatnsgæði ívöldum landeldisstöðvum og samhliða skoðaðáhrif á vöxt og viðgang fisksins.VinnslaLagt er til að gerður verði samanburður áflökunarnýtingu á milli bleikjueldisstöðva. Fariðverði yfir stillingar á vélum hjá einstökum framleiðendum.Í framhaldi af því verði gefnar út leiðbeiningarum stillingar á flökunarvélum með þaðað markmiði að hámarka nýtingu og lágmarkaflökunargalla.MarkaðssetningFramboð af eldisbleikju kemur til með að aukastjafntogþéttánæstuárumogmunaukninginaðmestu koma frá Íslandi. Því er mikilvægt að áframverði unnið öflugt markaðsstarf og markaðssetningá bleikju á næstu árum til að tryggja áframhaldandihátt verð á afurðinni. Gert er ráð fyrir að bleikjuframleiðendurog söluaðilar haldi áfram aðmarkaðssetja bleikju á erlendum mörkuðum einsog undanfarin ár. Lögð verði áhersla á markaðsstarfsem borið hefur góðan árangur fram til þessaeins og bein markaðssetning og þátttaka á sýningum.Markaðssetning á bleikju er langtímaverkefni.Farsælast er talið að verkefnin séu hæfilegaumfangsmikil og að þau hafi möguleika að þróastmeð breytingum eða þróun á markaði. Jafnframtverði gert átak í markaðssetningu á bleikju á Íslandiaf bleikjuframleiðendum sem selja bleikjutil verslana, veitingarhúsa, skemmtiferðaskipa ogfarþegaflugsins. Þó að eftirspurn sé meiri í dag enframboð er lögð áhersla á að bleikja sé í stöðugrikynningu þó að umfang sé mismunandi á milli áraallt eftir markaðsaðstæðum. Bleikja er lítið þekkttegund á erlendum mörkuðum og því þarf að leggjaverulega vinnu í að afla nýrra viðskiptavina.Tafla 3.2. Yfirlit yfir forgangsverkefni í R&Þ starfi íbleikjueldi (viðauki 3). Markaðssetning bleikju á BandaríkjamarkaðiMarkaðssetning bleikju í EvrópuMarkaðssetning bleikju á innanlandsmarkaðiÁframhaldandi þróun á greiningartækni ánýrnaveikibakteríunniPrótein- og amínósýruþörf bleikju af mismunandistærðLitun bleikjuholdsSmoltunarfóður fyrir bleikjuNýir próteingjafar í fóðri fyrir bleikjuÁframhaldandi rannsóknir á áhrifumumhverfisþátta á vöxt og kynþroska hjá bleikjuKynþroskaspá fyrir bleikjuÞróunarverkefni þar sem unnið er aðhagkvæmustu aðlögun bleikjueldis að nýtingunáttúrulegra aðstæðna og lágmörkunumhverfisáhrifa þess.Útbúa leiðbeiningar um stillingu á flökunarvélumtil að hámarki nýtingu og lágmarka flökunargallaMiðlun þekkingar til bleikjueldismannaUpplýsingamiðlunBleikjueldi er í mikilli þróun og uppbyggingu.Mikilvægt er að vel sé staðið að fræðslu og upplýsingamiðlun.Lagt er til að einu sinni á ári verðihaldin kynning eða námskeið þar sem kynntarverði niðurstöður allra R&Þ verkefna í bleikjueldiog miðlað öðrum upplýsingum sem að gagni getakomið fyrir greinina. Jafnframt verði bleikjueldismennhvattir til að fara til annarra landa til að aflaupplýsinga um eldi ferskfisktegunda þar sem markmiðiðer að skoða möguleika á þekkingaryfirfærsluog tækni til íslenskra fiskeldisfyrirtækja.3.3 ÞorskurKynbæturÁ undanförnum árum hefur í gegnum AVS sjóðinnverið veittur styrkur til kynbótaverkefnis IceCodehf. Mikilvægt er að kynbótaverkefnið verði efltenn frekar. Kynbætur er ein meginforsenda þess aðhægt verði að þróa samkeppnishæft þorskeldi áÍslandi. Jafnframt verði áfram unnið að þróun kynbótakerfafyrir þorsk þar sem markmiðið er aðhraða kynbótaframförum.Mynd 3.3. Tilraunaeldisstöð Hafrannsóknastofnunar áStað, Grindavík.15

Landssamband fiskeldisstöðvaTafla 3.4. Yfirlit yfir forgangsverkefni í R&Þstarfi í þorskeldi (viðauki 3). Kynbætur á þorskiÞróun á bóluefnis fyrir kýlaveikibróðurBestun á framleiðsluferli í hrogna og lirfueldiÁframhaldandi rannsóknir á geldingu á þorskiÁframhaldandi rannsóknir á áhrifumútsetningarstærðir og útsetningartíma á afföll,vöxt, atferli og kynþroska þorsksHeilbrigðismálMeð hliðsjón af núverandi þekkingu á eðli og tíðnismitsjúkdóma í íslensku þorskeldi, þá er taliðbrýnast að beina sjónum að langtímarannsóknarvinnutil þróunar bóluefna gegn bakteríusýkingum,einkum kýlaveikibróðurbakteríunni. Mikilvægt erað bóluefnisrannsóknir séu gerðar í samstarfi viðfyrirtæki sem framleiða bóluefni.FóðurÞað er ekki gert ráð fyrir umtalsverðri aukningu íaleldi á næstu árum. Nokkrar fóðurrannsóknir hafaverið framkvæmdar á undanförnum árum og fyrst ístað er ekki lagt til að forgangsraða rannsóknum ífóðurgerð til þorskeldis en hér er hægt að samnýtaaðrar rannsóknir auk þess að viðhalda vöktun ífóðurgerð í nágrannalöndum þar sem þorskeldi erstundað.Klakfiskur, hrogn og eldi þorsklirfaMælt er með að áframhald verði á verkefni umgeldingu á þorski. Veruleg afföll hafa verið áhrognum og mikilvægt að bæta hrognagæðin. Jafnframtþarf að auka framleiðni á lirfustiginu. Lagt ertil að byrjað verði að fara yfir rannsóknaniðurstöðurog hagnýta reynslu eldismanna bæði hér álandi og sérstaklega erlendis. Áhersla verði lögð ábestun eldisferlisins, frá klakfiski fram að lokumlirfustigsins. Að lokum verði skilgreind afmörkuðrannsóknaverkefni sem talin eru að geti skilaðmestum arði til greinarinnar.MatfiskeldiMegin viðfangsefnin í sjókvíaeldi eru að minnkaafföll, auka vöxt þorsks auk þess að draga úr tjóniaf völdum kynþroska. Afföll á fiski hafa veriðmikil í sjókvíaeldi sérstaklega fyrstu mánuðina íeldi. Besta þarf ferlið, frá því að seiðin eru undirbúinfyrir strandeldi og flutning, þar til þau erubúin að aðlagast aðstæðum í kvíunum. Brýnt er aðrannsaka þátt atferlis í afföllum á þorski og mögulegtengsl atferlis við fóðurtöku. Mikilvægt er aðáfram verði rannsakað áhrif útsetningartíma ogútsetningarstærð á afföll, vöxt og kynþroska þorsksí sjókvíum.Aðrar rannsóknir sem eru áhugaverðar en ekkiflokkaðar sem forgangsverkefni eru rannsóknir áþví hvernig best er að standa að fóðrun þorsks meðþað að markmiði að lágmarka fóðurstuðul. Tiltölulegafrábrugðnar aðstæður eru til sjókvíaeldis áÍslandi í samanburði nágrannalöndin og þarf þvíáfram að aðlaga og prófa þekkta erlenda tækni viðíslenskar aðstæður.UpplýsingamiðlunEins og í bleikjueldi er þorskeldi í mikilli þróun oguppbyggingu og mikilvægt að vel sé staðið aðfræðslu og upplýsingamiðlun. Í þorskeldiskvótaverkefninuer samstarf og upplýsingamiðlun á millifyrirtækja með þorskeldi í sjókvíum. Auka þarferlent samstarf og styrkja starfsmenn í íslenskumþorskeldisfyrirtækjum að yfirfæra þekkingu erlendisfrá. Það má bæði gera með því að heimsækjaerlendar þorskeldisstöðvar sem og að fá erlendaaðila hingað til lands þar sem markmiðið erað yfirfæra tækni og þekkingu.3.4 Lax og regnbogasilungurKynbæturÁ undanförnum árum hefur Stofnfiskur stundaðkynbætur á laxi og eru þær mikilvæg forsenda tilað viðhalda samkeppnishæfni fyrirtækisins á alþjóðlegummarkaði. Kynbótastarfið er fjármagnaðaf Stofnfiski og rekið af starfsmönnum fyrirtækisins.Regnbogasilungseldi kemur til með aðbyggja alfarið á kynbættum efniviði sem fluttur erinn frá Danmörku.Mynd 3.4. Hluti af tilraunareldiskvíum Matís ohf. íÁlftafirði.HeilbrigðismálEins og fyrir bleikjueldi er mikilvægt að haldiðverði áfram að þróa hraðvirka greiningatækni fyrir16

Landssamband fiskeldisstöðvanýrnaveiki og auka öryggi þeirra.FóðurStöðugar rannsóknir eru í gangi um fóðurgerð.Verð á fiskmjöli hefur hækkað mikið og er nauðsynlegtað finna ódýrari prótein- og fitugjafa tilfóðurgerðar. Til greina kemur að nota í auknu mæliódýrari próteingjafa t.d. úr plönturíkinu. Ekki erlagt til að forgangsraða rannsóknum í fóðurgerð tillax- og regnbogasilungseldis en hér er örugglegahægt að samnýta rannsóknir í fóðurgerð t.d. íbleikjueldi auk þess að viðhalda vöktun í fóðurgerðí nágrannalöndum þar sem lax- og regnbogasilungseldier stundað í stórum stíl.3.5 LúðaKynbætur, klakfiskur og hrognaframleiðslaKynslóðabil er langt hjá lúðu og mun afraksturkynbóta skila sér seint til greinarinnar. Það er þvílagt til að framleiddar verði hænggerðar hrygnurmeð það að markmiði að framleiða aðeins kvenkynslúðuseiði. Til að tryggja betur öryggi íhrognaframleiðslu þarf að bæta heilbrigði klakfisksog þróa fóður.Framleiðsla lúðuseiðaMikil þróun hefur verið í framleiðslu á lúðuseiðumá síðustu árum. Þau viðfangsefni í R&Þ starfi semtalið er að geti skilað mestum ávinningi fyrir lirfueldiðer stýring örveruflóru í ræktun á saltvatnsrækju(Artemia) og framleiðsla á fæðudýrum semuppfylla betur næringarþarfir lúðulirfa. Næringarinnihaldþeirra fæðudýra sem nýtt er til fóðrunar álúðulirfum í dag uppfylla ekki nægilega vel næringarþarfirlirfanna.MatfiskeldiLúða hefur verið alin í strandeldi þar sem auðvelter að stjórna umhverfisþáttum. Eitt af viðfangsefnunumer að kannað verði áhrif lýsingar á vöxt ogkynþroska lúðu. Jafnframt verði skoðuð áhrif mismunandifóðrunaraðferða á vöxt og fóðurnýtingu.Bæði eldisrými og rekstrarkostnaður er hærri ístrandeldi en sjókvíaeldi. Til að draga úr kostnaðiverði þróað framleiðsluferli þar sem hænggerðarhrygnur verði aldar í strandeldi upp í 3 kg og síðansettar í sjókvíar um vor og aldar þar upp í markaðsstærð.Flutningur og markaðssetningLúðuseiði eru viðkvæm og nauðsyn að flytja þaumeð kostnaðarsömu flugi til kaupenda erlendis.Kostnaður hefur verið mikill og mikilvægt er aðlækka hann með því að þróa hægkvæmari aðferðirMynd 3.5. Rifós í Kelduhverfi, en þar hefur verið lengststundað kvíaeldi á Íslandi eða í um 30 ár.Tafla 3.5. Yfirlit yfir forgangsverkefni í R&Þ starfi ílúðueldi (viðauki 3).Framleiðsla á hænggerðum hrygnum og kvenkynslúðuseiðumvið flutning á lúðuseiðum.3.6 SandhverfaKynbætur, klakfiskur og hrognaframleiðslaÁ næstu árum þarf að flytja inn kynbættan efniviðfyrir sandhverfueldi á Íslandi og stækka klakstofninnsem nú er í Tilraunarstöð Hafrannsóknastofnunarinnará Stað í Grindavík. Hængar verðafyrr kynþroska í eldinu en hrygnur og til að dragaút tjóni af völdum ótímabærs kynþroska er lagt tilað framleiddar verði hænggerðar hrygnur til aðdraga úr líkum á að fiskurinn verði kynþroska íeldinu.HeilbrigðismálRauðmunnaveiki hefur komið upp í strandeldi oger mikilvægt að með bólusetningu og öðrum forvörnumverði komið í veg fyrir frekari tjón afvöldum sjúkdómsins.SeiðaeldiMiklar framfarir hafa verið í seiðaeldi og áframverði unnið að því að besta framleiðsluferlið. Meðframleiðslu á hænggerðum hrygnum verði síðanhægt að framleiða aðeins kvenkyns sandhverfuseiði.Tafla 3.6. Yfirlit yfir forgangsverkefni í R&Þ starfi ísandhverfueldi (viðauki 3).Bestun framleiðsluferils á seiða og matfiskstigi.17

Landssamband fiskeldisstöðvaMynd 3.6. Silfurstjarnan í Öxarfirði, en þar er m.a.stundað eldi á lúðu og sandhverfu.MatfiskeldiÁfram verði unnið að því að besta framleiðsluferliðfyrir sandhverfu í strandeldi. Jafnframt verðiskoðað áhrif seiðagæða á langtíma vaxtargetusandhverfu.18

Landssamband fiskeldisstöðvaViðauki 1. ÞátttakendurStefnumótunarfundur á Hótel SelfossiYfirlit yfir þátttakendur á stefnumótunarfundiLandssambands fiskeldisstöðva sem haldinn var áHótel Selfossi dagana 15. - 16. október. Á fundinumvar þátttakendum skipt niður í þrjá hópa;Bleikjueldishóp, lax og regnbogasilungshóp ogþorskeldishóp. Fyrir flatfisk voru tillögur kynntaraf frummælanda á fundinum og síðan var farið yfirþær á símafundi. Valdimar Ingi Gunnarsson fráSjávarútvegsþjónustunni ehf. og GuðbergurRúnarsson, framkvæmdastjóri Landssambandsfiskeldisstöðva stjórnuðu stefnumótunarfundinum.Frummælendur á stefnumótunarfundinum og hópstjórarvoru Jón Kjartan Jónsson fyrir bleikjueldi,Hallgrímur Kjartansson fyrir þorskeldi og JónasJónasson fyrir lax- og regnbogasilungseldi. ArnarJónsson kynnti tillögur fyrir flatfisk á stefnumótunarfundinum.Kristján G. Jóakimsson hjáHraðfrystihúsinu Gunnvöru hf. tók þátt í lokafrágangiá stefnumótun fyrir þorsk.BleikjaJón Kjartan Jónsson, Samherji hf.Árni Ólafsson, Menja hf.Birgir Þórisson, Glæðir ehf.Bjarni Traustason, Stofnfiskur hf.Drífa Bjarnadóttir, Glæðir ehf.Fannar H. Þorvaldsson, Fiskeldið Haukm. ehf.Hjalti Bogason, Íslandsbleikja ehf.Jóhann Geirsson, Fiskeldið Haukm. ehf.Sófus Páll Helgason, Rifós hf.Sveinbjörn Oddsson, Fjallableikja ehf.Teitur Arnlaugsson, Íslandsbleikja ehf.ÞorskurHallgrímur Kjartansson, Álfsfell ehf.Arnar Jónsson, Fiskey ehf.Barði Ingibjartsson, Hraðfrystih.Gunnvör hf.Elís Hlynur Grétarsson, Þorskeldi ehf.Kristján Ingimarsson, HB Grandi hf.Páll Þorbjörnsson, Stofnfiskur hf.Sigurvin Hreiðarsson, Þóroddur ehf.Theodór Kristjánsson, Stofnfiskur hf.Örn Ólafsson, Stofnfiskur hf.Fundur með vísindamönnum í Borgartúni 35Fundur var haldinn í fundarsal Landssambandsfiskeldisstöðva þann 4. nóvember. Eftirfarandivísindamenn og félagar mættu á fundinn:Jón Kjartan Jónsson formaður LandssambandsfiskeldisstöðvaGuðbergur Rúnarsson framkvæmdastjóri LandssambandifiskeldisstöðvaHlífar Karlsson, RifósJóhann Geirsson, Fiskeldis HaukamýragiliJón Árnason, MatísÓlafur Ögmundsson, MatísÓlafur I. Sigurgeirsson, HólaskólaBernharð Laxdal, LífsgleðiAlbert K. Imsland Aquaplan-nivaSnorri Gunnarsson, Aquaplan-nivaBjörn Björnsson, HafrannsóknastofnunniAgnar Steinarsson, HafrannsóknastofnunniValdimar Ingi Gunnarsson, SjávarútvegsþjónustanÞorleifur Eiríksson, Náttúrustofa VestfjarðaÍ símasambandi voru: Kristján G. Jóakimsson fráHraðfrystihúsinu-Gunnvöru og Gunnar Örn Kristjánssonfrá Fóðurstöðinni Laxá.Fundur með vísindamönnum að KeldumFundur var haldinn í fundarsal Tilraunastöð HÍ ímeinafræði að Keldum þann 5. nóvember. Eftirfarandivísindamenn og félagar mættu á fundinn:Jón Kjartan Jónsson formaður LandssambandsfiskeldisstöðvaGuðbergur Rúnarsson framkvæmdastjóri LandssambandifiskeldisstöðvaHlífar Karlsson, RifósJóhann Geirsson, Fiskeldis HaukamýragiliBernharð Laxdal, LífsgleðiValdimar Ingi Gunnarsson, SjávarútvegsþjónustanFrá Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Keldummættu:Árni Kristmundsson,Bergljót Magnadóttir,Bjarnheiður Guðmundsdóttir,Bryndís Björnsdóttir,Sigríður Guðmundsdóttir,Sigurður Helgason,Ívar Örn Árnason.Lax og regnbogasilungurJónas Jónasson, Stofnfiskur hf.Bára Gunnlaugsdóttir, Stofnfiskur hf.Jóhannes Sigurðsson, Íslandslax hf.Jónatan Þórðarson, Dýrfiskur ehf.Hlífar Karlsson, Rifós hf.Flatfiskur*Arnar Jónsson, Fiskey ehf.Benedikt Kristjánsson, Silfurstjarnan hf.19

Landssamband fiskeldisstöðvaViðauki 2. Núverandi rannsókna-ogþróunarverkefniBleikjueldiKynbótaverkefni HólaskólaÞátttakendur: Hólaskóli og bleikjueldisstöðvarTímabil: 2009-2015Styrktaraðili: Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytiðLýsing: Kynbætur á bleikju í samstarfi við bleikjueldisstöðvar.Norræn bleikjueldisráðstefnaÞátttakendur: Landssamband fiskeldisstöðva ogerlendir samstarfsaðilarTímabil: 2009-2011Styrktaraðili: NORA, AVS sjóðurinn og Framleiðnisjóðurlandbúnaðarins.Lýsing: Markmið ráðstefnunnar er að vera árlegurvettvangur fyrir eldismenn, vísindasamfélagið,stjórnsýslu, framkvæmdavaldið á Norðurlöndunum,kynna hagnýtanlegt vísinda- og þróunarstarf,styrkja samstarf á milli Norðurlandanna meðnetverki og sameiginlegra vísinda- og verkefnaþróun,finna nýja möguleika og tækifæri í ferskvatnsfiskeldi.NorthcharrÞátttakendur: Hólaskóli og erlendir þátttakendurTímabil: 2009-Styrktaraðili: Evrópustyrkir og norrænir styrkirLýsing: Í verkefninu á meðal annars að greinaframleiðslugetu, flöskuhálsa fyrir mismunandisvæði og eldisaðferðir. Jafnframt á að vinna að þvíað finna lausnir á þeim viðfangsefnum sem skilgreindverða.Slóð: www.northcharr.euLitun bleikjuholdsÞátttakendur: Fóðurverksmiðjan Laxá hf.,Íslandsbleikja ehf., Matís ohf., Hólaskóli o.fl.Tímabil: 2008-2009Styrktaraðili: TækniþróunarsjóðurLýsing: Samanburður gerður á kemískum og lífrænumlitarefnum í bleikjufóðri.Hámarksafrakstur í bleikjueldi - PROCHARRÞátttakendur: Akvaplan - niva á Íslandi ehf., Íslandsbleikjaehf. o.fl.Tímabil: 2009-2011Styrktaraðili: TækniþróunarsjóðurLýsing: Hrygning árið um kring, bætt nýting áeldisrými og aðföngum, aukinn vaxtarhraði oglækkun á kynþroskatíðni eru mikilvægir þættir tilþess að draga úr framleiðslukostnaði. Í PR-PROCHARR leggjum við áherslu á að þróa ogbæta þessa þætti.Skilgreining á kjöreldisaðstæðum á seiðastigi ogí matfiskeldi á bleikjuÞátttakendur: Akvaplan - niva á Íslandi ehf.,Hólaskóli, Samherji hf. og Matís ohf.Tímabil: 2007-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinn og FramleiðnisjóðurlandbúnaðarinsLýsing: Markmið verkefnisins er að auka framleiðniog draga úr framleiðslukostnaði í bleikjueldimeð því að skilgreina kjöreldisaðstæður við þauleldi.Að þróa nýjar framleiðsluaðferðir í bleikjueldimeð því að stýra hita, seltu og ljóslotu til aðhámarka vöxt, bæta fóðurnýtingu og draga úr kynþroska.Einnig verða skoðuð möguleg áhrif af hitaogljóslotumeðferð á sláturgæði og virðibleikjunnarBetri nýting vatns í bleikjueldiÞátttakendur: Hólaskóli og Matís.Tímabil: 2006-2009Styrktaraðili: TækniþróunarsjóðurLýsing: Markmið verkefnisins er að prófa ódýra ogeinfalda leið til þess að draga úr vatnsnotkun íbleikjueldi. Gert er ráð fyrir því að hægt sé að nýtavatn í bleikjueldi fjórfalt betur en nú er gert.Smáskala bleikjueldiÞátttakendur: Hólalax, Skagafjarðarveitur, Veriðvísindagarðar og HólaskóliTímabil: 2008-2011Styrktaraðilar: Byggðastofnun, Framleiðnisjóðilandbúnaðarins og Vaxtarsamningi Norðurlandsvestra.Lýsing: Markmið verkefnisins er að aðstoða smáframleiðendurvið að koma af stað bleikjueldi. Aðstaðaá hverjum stað er metin, aðstoð er veitt viðhönnun á stöðvum og skipulagningu framleiðslu.Hólalax sér framleiðendum fyrir seiðum af heppilegristærð auk þess að sjá um slátrun og markaðssetningu.landeigendur, sem hafa góða aðstöðu tilþess að fara í bleikjueldi.Markaðsátak fyrir bleikjuafurðir á erlendummörkuðum 2007 - 2009Þátttakendur: Landssamband fiskeldisstöðva,Menja ehf, Samherji hf. og Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytiðTímabil: 2007-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinn, Framleiðnisjóðurlandbúnaðarins og sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið.20

Landssamband fiskeldisstöðvaLýsing: Markmið verkefnisins er að stækka erlendableikjumarkaði í takt við aukna framleiðsluhér á landi á næstu árum og hugsanlega erlendasamkeppni í náinni framtíð. Koma í veg fyrir verðfallá bleikju vegna aukinnar framleiðslu og framboðsá bleikju. Verkefnið verður framkvæmt meðárlegu kynningar- og sýningahaldi á þremur sýningumí Boston, Brussel og ótilgreindri sýningu.Bein markaðssókn á bleikju 2007 - 2009Þátttakendur: MenjaTímabil: 2007-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Markmiðverkefnisinseraðaukasöluábleikju með beinni markaðssókn (e. direct marketing)á þeim svæðum þar sem hún er þekkt ogstaðbundin. Einnig að fyrirbyggja verðfall á hennieins og kostur er vegna aukins framboðs. Verkefniðverður framkvæmt með símtölum, heimsóknumog sendingu sýnishorna til þeirra viðskiptavinasem sótt verður til.ICE-CHAR ProjectÞátttakendur: Ice-co GmbH, Samherji hf, Trosehf, Icelandic Cargo og Icelandic embassy in ViennaTímabil: 2007-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: The purpose of this document is to explainthe details activities that are behind the ICE-CHARProject. The document is written in Englishbecause the project manager is English-speakingand because we want to use the application promotionalmaterials disclosed to customers and partners.Íslensk bleikja á Bandaríkjamarkað, markaðsátak2007-2009Þátttakendur: Oddeyri ehf, Samherji hf. ogAquanor MarketingTímabil: 2007-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Markmið verkefnisins er að efla og styrkjastöðu ferskrar íslenskrar bleikju, undir heitinu,,Iceland Arctic Charr” og vörumerkinu,,Icefresh Farming”, á veitingahúsa- og stórmarkaðakeðjumí Bandaríkjunum í takt við stórauknaframleiðslu hér á landi.Íslensk bleikja á Evrópumarkað, markaðsátak2008-2010Þátttakendur: Oddeyri ehf. og Samherji ehf.Tímabil: 2008-2011Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Markmið verkefnisins er að efla ogstyrkja stöðu íslenskrar bleikju, undir heitunum,,Island Saibling” (Þýskala)nd, ,,IcelandArctic Charr” (Bretland), ,,Omble chevalierd’Islande” (Frakkland) og vörumerkinu ,,IcefreshFarming”, á markaði sjávarafurða á meginlandiEvrópu og á Bretlandseyjum í takt við stórauknaframleiðslu hér á landi.Próteinþörf bleikjuÞátttakendur: Hólaskóli, Fóðurverksmiðjan Laxáhf., Matís ohf. og Hólalax hfTímabil: 2007-2009Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Rannsaka próteinþörf (prótein úr hágæðaloðnumjöli) fimm mismunandi stærðarflokka afbleikju. Rannsökuð verða áhrif mismunandipróteininnihalds (28-52%) á vaxtarhraða, fóðurnýtingu,meltanleika og heilbrigði fisksins svo og áefnasamsetningu heils fisks og gæðaeiginleikafiskholds.Plöntumjöl í stað fiskimjöls í fóðri fyrir bleikjuÞátttakendur: Hólaskóli, Matís ohf., Láxá hf. ogHólalax hf.Tímabil: 2008-2009Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Að framleiða ódýrt fóður fyrir bleikju svolækka megi framleiðslukostnað og auka arðsemi íbleikjueldi. Skilyrði árangurs: Að fóðrið sé heilsusamlegt,nýtist fiskinum vel og leiði til sambærilegsvaxtar og núverandi eldisfóður gefur. Aðfóðrið hafi ekki neikvæð áhrif á gæði afurðarinnar,einkum m.t.t. efnainnihalds (fitu., litur) og eðliseiginleika(bragð, litur, þéttleiki holds).Nýrnaveiki í laxfiskum: greining sýkingar ogframvinda sjúkdómsÞátttakendur: Tilraunastöð HÍ í meinafræði(Keldur), Lífeinda- og sameindalíffræðistofa HÍ.Tímabil: 2007-2009Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Að bæta greiningu og auka þekkingu ásýkingarferli nýrnaveikibakteríunnar Renibacteriumsalmoninarum. Beitt verður mismunandi aðferðum,á sýni úr ýmsum líffærum, til að greina ogmeta stig sýkingarinnar. Sumar aðferðanna eru velþekktar, en aðrar þarf að prófa og þróa svo unntverði að beita þeim af öryggi á sýni úr feltinu.Smáverkefni styrkt af AVS sjóðnum: Samnorræn ráðstefna á Íslandi um eldiferskvatnsfiska 2009 Mat á erfðastuðlum þyngdar og kynþroskableikju og erfðaframförum í þessum eiginleikum21

Landssamband fiskeldisstöðvaÞorskeldiKynbætur á þorski og seiðaeldiÞátttakendur: Stofnfiski hf., Hafrannsóknastofnun,Icecod ehf., Hraðfrystihúsið-Gunnvör hf.og Tilraunastöð HÍ í meinafræðum að KeldumTímabil: 2006-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Markmið verkefnisins er að hefja kynbæturá þorski og auka gæði þorskseiða. Lögðverður áhersla á skipulag kynbóta í þorskeldi. Meðhermilíkani verða skoðaðar ýmsar útfærslur aðkynbótakerfum fyrir þorskeldi til að hámarka kynbótaframförmeð sem minnstum tilkostnaði. Stefnter að kreistingu á náttúrulegum tíma (á vorin) ogutan hefðbundins klaktíma (að hausti). Sérstökáhersla verður lögð á heilbrigði klakþorsks.ÞorskeldiskvótaverkefniðÞátttakendur: Hafrannsóknastofnunin og þorskeldisfyrirtækiTímabil: 2002-2015Styrktaraðili: Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytiðLýsing: Árlega er úthlutað 500 tonna aflaheimildumí þorski til áframeldis. Þessum aflaheimildumskal ráðstafað til tilrauna með áframeldiá þorski í samráði við Hafrannsóknastofnunina semfylgist með tilraununum og birtir niðurstöður umgang þeirra.Lengi býr að fyrstu gerðTímabil: 2009-2011Styrktaraðili: TækniþróunarsjóðurÞátttakendur: Akvapal-niva, Hólaskóli, Matísohf., Hafrannsóknastofnun, Brim fiskeldiehf., Þóroddur ehf. og erlendir samstarfsaðilarLýsing: Okkar helsta samkeppnisforskot eru munbetri aðstæður til eldis í strandeldisstöðvum, semgeri okkur kleift að viðhalda kjörhita og kjöraðstæðumtil vaxtar allt árið um kring. Það er líklegtað Ísland verði einungis samkeppnishæft í þorskeldimeð því að þróa, og nýta, kjöreldisferla í íslenskumlandeldisstöðvum. Nýlegar rannsóknirumsækjenda sýna að með slíkum kjöreldisferlumog stýringu kynþroska megi auka framleiðsluna um20-40 %. Í verkefninu verður því, einblínt áþá lykilþætti í eldinu sem hafa langtímaáhrif á afraksturog framleiðni. Framtíðarsýn verkefnisins erað þróa eldisferla sem geri íslensku þorskeldi leiðandií alþjóðlegu samhengi.Vöktun hringormafjölda í þorski í áframeldiÞátttakendur: Rannsjá ehf., Hafrannsóknastofnunog Glaður ehf.Tímabil: 2006-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Fylgjast með hringormafjölda í þorski, íáframeldi. Kanna fýsileika þess að láta ormamikinnvilltan þorsk hreinsa sig í áframeldi.Induction of triploidy by pressure shock onAtlantic cod (Gadus morhua L.)Þátttakendur: Hafrannsóknastofnun og Stofnfiskurhf.Tímabil: 2008-2011Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: The purpose of this study is twofold: 1- Tocompare the effectiveness of pressure shock atdifferent timing post-fertilization for inducing triploidyin Atlantic cod. 2 - To evaluate the effect oftriploidy on survival rate, gonad development ofjuveniles and somatic growth in adolescent cod.Áhrif þorskeldis á villta stofna: samkeppni umsvæði og fæðuÞátttakendur: Rannsókna og fræðasetur HáskólaÍslands á Vestfjörðum, Hafrannsóknastofnun,Náttúrustofa Vestfjarða og Háskóli ÍslandsTímabil: 2008-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Að kanna möguleg samkeppnisáhrif vegnaeldisþorska eða seiða af eldisuppruna á villtþorskseiði og uppeldisstöðvar þorskseiða. Áhrifstærðar, eldisumhverfis og mögulegra arfgengrabreytinga á atferli verða skoðaðar sérstaklega.SALCOD: Áhrif seltu á vaxtarhraða, fóðurnýtinguog líffræði þorsks (Gadus morhua)Þátttakendur: Hafrannsóknastofnun, TilraunastöðHÍ í meinafræðum að Keldum og Matís ohf.Tímabil: 2008-2011Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Markmið verkefnisins eru að skilgreinaáhrif seltu og seltubreytinga á vöxt, fóðurnýtingu,saltbúskap, hormónastjórn og vessabundna ó-næmisþætti þorska á þremur vaxtarstigum. Kjörseltafyrir vöxt og fóðurnýtingu verður skilgreind.Metin verða langtímaáhrif kjörseltu á vöxt,hormónastjórn og vessabundna ónæmisþætti.Kjöreldisferlar í lirfueldi á þorskiÞátttakendur: Akvaplan - niva á Íslandi ehf., Hafrannsóknastofnun,Matís ohf. og HólaskóliTímabil: 2009-2011Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Þróa heildrænt kjöreldisferil fyrir þorsk íeldi á Íslandi. Skilgreina og leysa helstu flöskuhálsaí lirfueldi á þorski.22

Landssamband fiskeldisstöðvaVaxtargeta eldisþorsksÞátttakendur: Hafrannsóknastofnun, HB-Grandihf. og IceCod ehf.Tímabil: 2009-2011Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Sýna fram á það hvernig vaxtargeta eldisþorsksræðst þegar á lirfustigi eldisins. Stefnt er aðþví að sýna hvernig leysa má vaxtargetu eldisþorsksúr læðingi og ala hann í sjókvíum upp í 4-5kg á 32 mánuðum frá klaki.Bestun á útsetningarstærð og útsetningartímaþorskseiða í kvíarÞátttakendur: HB Grandi hf., Hraðfrystihúsið-Gunnvör hf., Rannsókna og fræðasetur HáskólaÍslands á Vestfjörðum, Matís ohf. og Stofnfiskurhf.Tímabil: 2009-2011Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Draga úr afföllum þorskseiða á fyrsta ári íeldiskvíum. Í þeim tilgangi verður kannað samspilútsetningarstærðar, útsetningartíma, umhverfisþáttaog atferlis sem stýribreyta á afföll og vöxt. Innanþess ramma verður fýsileiki haustútsetninga áklakseiðum frá hausti metinn.Áhrif fóðrunartíðni og þéttleika á ung þorskseiðiÞátttakendur: Hólaskóli, Rannsókna og fræðaseturHáskóla Íslands á VestfjörðumTímabil: 2009-2011Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Rannsaka áhrif fóðrunartíðni og þéttleika áatferli, vöxt, stærðarbreytileika og sjálfrán meðalungra þorskseiða í eldi. Í rannsókninni verðurathyglinni beint sérstaklega að seiðum sem nýgengineru í gegnum myndbreytingu og eru viðkvæmfyrir afföllum að völdum sjálfráns.Þróun iðnaðarvædds þorskeldis: Stjórn vaxtarog kynþroska með háþróuðum ljósabúnaðiÞátttakendur: Matís ohf., Hafrannsóknastofnun,Hraðfrystihúsið-Gunnvör hf. o.fl.Tímabil: 2006-2009Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Með notkun nýrrar gerðar ljósa (cold cathode),sem gefa frá sér eina bylgjulengd semdreifist betur um vatnsfasann en hefðbundin ljós,verður hægt að hafa áhrif á lykilatriði í þroskunarferliþorsks í sjókvíum. Markmið verkefnisins erað nýta þessa tækni til að ná fram bættum vaxtarhraðaog seinkun kynþroska.Afföll á þorski í sjókvíumÞátttakendur: Hraðfrystihúsið-Gunnvör hf., HB-Grandi hf., Sjávarútvegsþjónustan ehf., TilraunastöðHÍ í meinafræði að Keldum og erlendir samstarfaðilarTímabil: 2008-2009Styrktaraðili: AVS sjóðurinn og NORALýsing: Draga úr afföllum á þorski í sjókvíum.Leita orsaka mikilla affalla á þorski í sjókvíum.Þróa einfalt kerfi til að vakta og fyrirbyggja mikilafföll á þorski í sjókvíum.LúðueldiBætt frjóvgun lúðuhrognaÞátttakendur: Fiskey ehf, Matís ohf. og erlendirsamstarfsaðilarTímabil: 2009-2011Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Skilgreina þá þætti sem áhrif hafa á gæðilúðuhrogna m.t.t. frjóvgunarprósentu þeirra oghugsanlega má stjórna. Fylgja á eftir einstökumfiskum yfir hrygningartímann og rannsaka hrognfrá þeim m.t.t. eiginleika og bakteríuflóru. Jafnframtverða notaðar mismunandi aðferðir viðfrjóvgun hrogna og áhrif þess á frjóvgunarprósentuskoðuð.SandhverfaArðsemisaukning í íslensku sandhverfueldiÞátttakendur: Akvaplan.niva á Íslandi, Hólaskóli- Háskólinn á Hólum, Matís ohf., Silfurstjarnanhf., Fóðurverksmiðjan Laxá hf. og erlendir samstarfsaðilar.Tímabil: 2008-2010.Styrktaraðili: TækniþróunarsjóðurLýsing: Meginmarkmið verkefnisins er að þróaaðferðir til þess að lækka framleiðslukostnað viðeldi á sandhverfu (Scophthalmus maximus). Markmiðumþessa verkefnis verður náð með þremurmegin tæknilegum úrlausnarefnum. Í fyrsta lagiverða þróaðar aðferðir þar sem ljósastýring ernotuð á markvissan hátt til þess að auka vöxt íáframeldi um allt að 25% í samanburði við hefðbundnaraðferðir. Í öðru lagi að auka vöxt, bætafóðurnýtingu og draga úr fóðurkostnaði með því aðþróa og skilgreina nýjar fóðurgerðir fyrir sandhverfu(> 500g). Þriðja tæknilega markmiðið er aðþróa tæki sem gerir ætternisgreiningar aðgengilegarog því hægt að fyrirbyggja skyldleikaræktunog tryggja þannig erfðabreytileika sem tryggirbestan vöxt. Áætlað er að þegar þessi úrlausnarefnifari saman megi lækka framleiðslukostnað um alltað 45%.23

Landssamband fiskeldisstöðvaKræklingaræktStytting ræktunartíma kræklingsÞátttakendur: Matís ohf., Hafrannsóknastofnun,Skelrækt, Atlantskel ehf., Norðurskel ehf.og Nesskel ehf.Tímabil: 2009-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Markmið verkefnisins er: Að þróa aðferðvið áframræktun kræklingsins á hengjum í sjó semskilar uppskeru að minnsta kosti ári fyrr en hefðbundinræktunaraðferð. Meta árangur og möguleikatil áframræktunar kræklings með því að berasaman vöxt og lifun sokkaðra smáskelja á 3ræktunarsvæðum við landið.Smáverkefni styrkt af AVS sjóðnum: Transfer and evolution of the Canadianenvironmental monitoring program forIcelandic mussel culture Vinnufundir fyrir kræklingaræktendurFisksjúkdómar og forvarnirNýrnaveiki í laxfiskum: greining sýkingar ogframvinda sjúkdómsÞátttakendur: Tilraunastöð HÍ í meinafræði aðKeldum og Lífeinda- og sameindalíffræðistofa HÍ.Tímabil: 2007-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Að bæta greiningu og auka þekkingu ásýkingarferlinýrnaveikibakteríunnarRenibacterium salmoninarum (Rs). Beitt verðurmismunandi aðferðum, á sýni úr ýmsum líffærum,til að greina og meta stig sýkingarinnar. Sumaraðferðanna eru vel þekktar, en aðrar þarf að prófaog þróa svo unnt verði að beita þeim af öryggi ásýni úr feltinu.Einangrun kuldakærs ensíms og þróun á bóluefnigegn roðsárum af völdum bakteríunnarMoritella viscosaÞátttakendur: Tilraunastöð HÍ í meinafræðum aðKeldum, Prokaria hf. og HafrannsóknastofnunTímabil: 2004-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinn, RannsóknasjóðiEimskipafélags Íslands og Rannsóknanámsjóði.Lýsing: Megin markmið verkefnisins er að kannaeiginleika peptídasans MvP1 með iðnaðarnýtingu íhuga, einangra byggingargen hans og framleiðaMvP1 neikvætt stökkbrigði af sýkingarhæfum M.viscosa stofni, K58 (sýkir bæði lax og þorsk). Ennfremurað kanna hvort bóluefni byggt á stökkbreyttastofninum sé virkara í myndun mótefnavarnaren bóluefni byggt á villigerð stofns K58.Rannsókn á sameindalíffræði og lífvirkni AsaP1úteiturs Aeromonas salmonicidaÞátttakendur: Tilraunastöð HÍ í meinafræði aðKeldum, Matís ohf. og erlendir samstarfsaðilar.Tímabil: 2007-2010Styrktaraðili: RANNÍS og Rannsóknasjóður H.Í.Lýsing: Markmið verkefnisins eru að rannsakaþrívíddarbyggingu AsaP1, framleiða stökkbreyttanAsa stofn sem hefur gen sem tjáir óeitrað AsaP1prótein (AsaP1toxoíð) og rannsaka sýkingarmáttstofnsins og hæfni hans til að mynda verndandimótefnasvar. Ennfremur að kanna hæfni Asa tilþéttniskynjunar (quorum sensing), eðli slíkrarskynjunar og það hvort tjáningu AsaP1 sé stjórnaðmeð þéttniskynjun.Rannsókn á samspili hýsils og sýkils í sýkingubleikju (Salvelinus alpinus) með bakteríunniAeromonas salmonicida undirteg. achromogenesÞátttakendur: Tilraunastöð HÍ í meinafræði áKeldum og erlendir samstarfsaðilar.Tímabil: 2007-2010Styrktaraðili: RANNÍS og Rannsóknasjóður HÍ.Lýsing: Sá árangur sem nýverið hefur náðst varðandiraðgreiningar á genamengjum bæði sýkla oghýsla skapar ný tækifæri fyrir rannsóknir á samspilisýkils og hýsils. Markmið verkefnisins er aðafla nýrrar þekkingar varðandi samspil sýkils oghýsils og nota A. salmonicida subsp. Achromogenesog bleikju sem módel.Rannsóknir á bráðasvari og fyrstu stigum sýkingarí þorskiÞátttakendur: Tilraunastöð HÍ í meinafræðum aðKeldum Líffræðiskor Háskóla Íslands og HafrannsóknastofnuninTímabil: 2005-2011Styrktaraðili: Rannsóknasjóður HÍ, RANNÍS ogNýsköpunarsjóður námsmannaLýsing: Við áreiti, áverka eða sýkingu verða styrkbreytingará ýmsum prótínum í blóðvökva og ágenatjáningu þeirra í lifur. Þetta eru svokölluðbráðaprótín (acute phase proteins) en þau taka þáttí að koma aftur á jafnvægi ónæmiskerfisins og ráðaniðurlögum sýkla. Ýmis prótín hafa verið skilgreindsem bráðaprótín t.d. pentraxins (CRP ogSAP) og tvær gerðir af CRP voru greindar í þorski,CRP-PI og CRP-PII. Bráðaáreiti var framkallað íþorski og fylgst með streitu- og ónæmisþáttumþ.m.t. bráðaprótínum í 1 viku. Sömuleiðis varþorskur sýktur með bakteríunni kýlaveikibróður ogfylgst með sömu þáttum í 1 viku. Vonast er til aðniðurstöður gefi upplýsingar um hvaða ónæmisvarnirþorsk séu mikilvægar í upphafi áreitis eða24

Landssamband fiskeldisstöðvasýkingar. Í framhaldinu mætti leita leiða til að eflaþessa þætti sem lið í sjúkdómsvörnum þorsks.Rannsóknir á bakteríudrepandi peptíðum íþorski, lax og bleikjuÞátttakendur: Líffræðiskor Háskóla Íslands, TilraunastöðHÍ í meinafræðum að Keldum Stofnfiskurog HafrannsóknastofnuninTímabil: 2006-2012Styrktaraðili: AVS rannsóknasjóður, RANNÍS ogRannsóknasjóður HÍLýsing: Markmið rannsóknanna er að skilgreinafyrstu varnir gegn sýkingum í fiskum með sérstakaáherslu á hlutverk bakteríudrepandi peptíða. Þessipeptíð hafa staðfest lykilhlutverk í ónæmiskerfispendýra, en í fiskum er ennþá lítið vitað um þettamikilvæga kerfi. Verkefninu er ætlað að skilgreinahlutverk bakteríudrepandi peptíða í fiskum bæði íheilbrigðum og sýktum fiskum. Sérstök áherslaverður á athuganir á fiskaseiðum en fyrri rannsóknirokkar benda til sérstaks mikilvægis á tjáningupeptíðanna í seiðum.Önnur verkefniVelferð fiska (COST 867)Þátttakendur: Hólaskóli, Matís og erlendir samstarfsaðilarTímabil: 2005-Styrktaraðili: EvrópusambandiðLýsing: Markmið verkefnisins er að leiða umræðuum velferð fiska í eldi. Í þessu verkefni er leitað aðviðmiðum um velferð eldisfiska sem byggð eru ávísindalegri þekkingu. Síðan verða þessi viðmiðnýtt við gerð gæðastaðla sem taka mið af velferðfiskanna í samráði við framleiðendur eldisfisks.Lýsing: Kortleggja tíðni lagnaðaríss í íslenskumfjörðum, meta og mæla áhættuþætti og skipuleggjaviðbrögð við myndun lagnaðaríss.Hönnun eldiskvía fyrir Íslenskar aðstæðurÞátttakendur: Matís ohf., Náttúrustofa Vestfjarða,Hafrannsóknastofnunin, Veðurstofa Íslands ogHraðfrystihúsið-Gunnvör hf.Tímabil: 2009-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Þróa núverandi kvíalausnir að þeim aðstæðumsem hér eru. Prófa lausnir verkefnisins viðraunverulegar aðstæður á Íslandi með tilliti tiláhrifa þeirra á fiskinn sem í þeim er alinn oghvernig þær henta sem vinnustaður.Arctic TilapiaÞátttakendur: Matís ohf., Arctic Tilapia hf.,Iceprotein hf. og Fisk Seafood hf.Tímabil: 2008-2009Styrktaraðili: TækniþróunarsjóðurLýsing: Markmið verkefnisins er að þróa framleiðsluvörursem gera eldi á hvítfisknum tilapia ílokaðri eldisstöð, sem nýtir kælivatn frá stórrigufuaflsvirkjun, hagkvæmt hérlendis.Smáverkefni styrkt af AVS sjóðnum: Stefnumótun fyrir fiskeldi 2010-2013 Staða fiskeldis á ÍslandiBrennihvelja á ÍslandsmiðumÞátttakendur: Lífræðistofnun HÍ, HafrannsóknastofnuninogSamherji hf.Tímabil: 2007-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinnLýsing: Markmið verkefnisins er að afla almennragrunnupplýsinga um líffræði brennihvelju áÍslandsmiðum, svo sem um útbreiðslu fullorðinnadýra við Ísland, hver helstu uppvaxtarsvæði hennareru, hvort áramunur sé í umfangi hveljunnar, hvarmöguleg uppvaxtarsvæði sepa (holsepa) eru o.fl.Jafnframt að afla upplýsinga um eiturefnihveljunnar og hversu lengi þau vara í öngum semslitnað hafa frá hveljum.Myndun lagnaðaríss í fjörðum á ÍslandiÞátttakendur: Veðurstofa Íslands, Hafrannsóknastofnunin,Brim fiskeldi ehf.Tímabil: 2008-2010Styrktaraðili: AVS sjóðurinn25

Landssamband fiskeldisstöðvaViðauki 3. Ný rannsókna og þróunarverkefniHér eru upptalning á nýjum R&Þ verkefnum semfiskeldismenn leggja til að unnin verði á árunum2010-2013 í samstarfi við vísindamenn.Sameiginleg viðfangsefniJákvæðar upplýsingar um fiskeldi á Íslandivegna markaðssetningarMarkmið: Safna saman á einn stað jákvæðum upplýsingumum íslenskt fiskeldi sem nýtast viðmarkaðssetninguLýsing: Safnað saman á einn stað jákvæðum upplýsingumþar sem þær verða aðgengilegar fyriraðila sem vinna að sölu á bleikju og kaupendumerlendis á vörinni. Hér er um að ræða upplýsingarum umhverfismál, dýravernd, heilnæmi, efnainnihaldog aðrar upplýsingar. Útbúið verði fact sheetsem hægt verður að sækja á vefsíðu Landssambandsfiskeldisstöðva.Hugsanlegir þátttakendur: Landssamband fiskeldisstöðva,Matís og Hólaskóli.Miðlun þekkingar til fiskeldismannaMarkmið: Kynna niðurstöður R&Þ starfs bæði hérá landi og erlendis fyrir íslenskum fiskeldismönnumLýsing: Einu sinni á ári verði haldin kynning eðanámskeið þar sem kynntar verða niðurstöður R&Þverkefna í fiskeldi. Samhliða verði kynntar niðurstöðurerlendra R&Þ verkefna og helstu nýjungar ífiskeldi samkeppnislanda.Hugsanlegir þátttakendur: Landssamband fiskeldisstöðva,Hólaskóli og Sjávarútvegsþjónustan.BleikjueldiKynbætur á bleikjuMarkmið: Auka arðsemi bleikjueldis með kynbótumLýsing: Áfram verði bleikja kynbætt til að aukavöxt og seinka kynþroska. Einnig verði kynbættfyrir auknu sjúkdómaþoli og athugað hvort hægt séað auka seltuþol bleikju með kynbótum.Hugsanlegir þátttakendur: Hólaskóli, Landssambandfiskeldisstöðva, Matís og Tilraunastöð HÍ ímeinafræði að KeldumMarkaðssetning bleikju á BandaríkjamarkaðiMarkmið: Auka eftirspurn á bleikju á BandaríkjamarkaðiLýsing: Lögð verði áhersla á beina markaðssetninguog kynningar. Viðhaldið verður samskiptumvið viðskiptavini, væntanlega viðskiptaviniog haldnar kynningar í verslunum og veitingastöðum.Jafnframt verði bleikja auglýst í fjölmiðlumog kynnt árlega á Boston sýningunni.Matreiðslumeistarar verða fengnir til að matreiðableikju á völdum stöðum og kynningarefni gefiðút.Hugsanlegir þátttakendur: Samherji, Menja ogerlendir samstarfsaðilar.Markaðssetning bleikju í EvrópuMarkmið: Auka eftirspurn á bleikju á EvrópumarkaðiLýsing: Lögð verði áhersla á beina markaðssetninguog kynningar. Viðhaldið verður samskiptumvið viðskiptavini, væntanlega viðskiptavinien einnig árlega að kynna bleikju á Brusselsýningunni og öðrum matvælasýningum í Evrópu.Hugsanlegir þátttakendur: Menja, Samherji ogerlendir samstarfsaðilar.Markaðssetning bleikju á innanlandsmarkaðiMarkmið: Auka eftirspurn á bleikju á innanlandsmarkaðLýsing: Átak verði gert í markaðssetningu afbleikjuframleiðendum sem stunda innanlandssölu íverslunum, veitingarhúsum, skemmtiferðaskipumog flugvélum. Sérstakt átak verði gert til að kynnaerlendum ferðamönnum íslenska bleikju, t.d. meðauglýsingum í flugblöðum og sameiginlegrimarkaðskynningu á veitingarstöðum.Hugsanlegir þátttakendur: Landssamband fiskeldisstöðva,Glæðir og aðrir framleiðendur bleikjuá Íslandi.Flökunarnýting á bleikjuMarkmið: Auka flökunarnýtingu á bleikjuLýsing: Gerður verður samanburður á flökunarnýtinguá milli bleikjueldisstöðva. Farið verði yfirstillingar á vélum hjá einstökum framleiðendum. Íframhaldi af því verði gefnar út leiðbeiningar umstillingu á flökunarvélum með það að markmiði aðhámarki nýtingu og lágmarka flökunargalla.Hugsanlegir þátttakendur: Íslandsbleikja, Rifósog Matís.Prótein- og amínósýruþörf hjá bleikju af mismunandistærðMarkmið: Lámarka hráefniskostnað og þar meðframleiðslukostnað í bleikjueldiLýsing: Gerðar verði áframhaldandi rannsóknir tilað skilgreina lágmarks prótein- og amínósýruþörfeftir stærð bleikju.Hugsanlegir þátttakendur: Matís, Hólaskóli,Fóðurverksmiðjan Laxá og bleikjuframleiðendur.26

Landssamband fiskeldisstöðvaSmoltunarfóður fyrir bleikjuMarkmið: Auka seltuþol bleikju við flutning úrfersku vatni í saltvatnLýsing: Rannsaka fóðursamsetningu sem býrbleikjuna betur undir flutning í saltvatn.Hugsanlegir þátttakendur: Matís, Hólaskóli,Fóðurverksmiðjan Laxá og Íslandsbleikja.Nýir próteingjafar í fóðri fyrir bleikjuMarkmið: Auka frjálsræði í vali á próteinhráefnumtil fóðurgerðarLýsing: Unnið verður áfram að prófa nýja próteingjafafyrir bleikjueldi. Þar verði skoða m.a. saltríktfiskimjöl (gulldepla, mjöl gert úr aukafurðummanneldisvinnslu á fiski), nýjar jurtaafurðir ogafurðir úr sérræktuðum próteingjöfum (þörungar).Könnuð verða áhrif mismunandi samsetningarfóðurs á afurðagæði.Hugsanlegir þátttakendur: Matís, Hólaskóli,Fóðurverksmiðjan Laxá, fiskmjölsframleiðendurog bleikjuframleiðendur.Litun bleikjuholdsMarkmið: Finna lífræna valkosti til litunar ábleikjuholdiLýsing: Prufa mismunandi litarefni til að svaraþörfum markaðsins fyrir lífræna litun á bleikjuholdi.Hugsanlegir þátttakendur: Matís, Hólaskóli,Fóðurverksmiðjan Laxá, Nofima í Noregi ogÍslandsbleikja.Kynþroskaspá fyrir bleikjuMarkmið: Útbúa kynþroskaspá sem nýtt verður tilákvörðunartöku á slátrunum í bleikjueldi til að lágmarkaafurðartjón af völdum kynþroskaLýsing: Þróuð verður kynþroskaspá þar sem stuðstverður við mælingu á stærð kynkirtla í bleikju.Fylgst verði með myndun og þróun kynkirtla fráseiðastigi fram að sláturstærð.Hugsanlegir þátttakendur: Íslandsbleikja, Rifós,Hólaskóli og Akvaplan-niva.Ójafn vöxtur hjá bleikju yfir eitt kílóMarkmið: Kanna ástæður fyrir ójöfnum vextiþegar bleikja nær eins kílóa þyngdLýsing: Fylgst verður með vexti og áti bleikjuþegar hún fer yfir eitt kíló að þyngd. Skoðað verðihlutfall kynþroska, mælt seltuþol og fóður í gögn.Jafnframt verði skoðað hvort árstími og lýsing hafiáhrif og jafnvel að það þurfi að lækka seltu tímabundið.Hugsanlegir þátttakendur: Íslandsbleikja, Hólaskóliog Akvaplan-niva.Aukin framleiðni í strandeldiMarkmið: Draga úr framleiðslukostnaði með aðbesta eldisferil í seiðaeldi og skilgreina kjöreldisaðstæðurí strandeldiLýsing: Þróaður verður eldiferill til að undirbúableikju í seiðaeldi til útsetningar í strandeldi meðþað að markmiði að hámarka vöxt og lágmarkakynþroska. Í strandeldi verði þróaðar kjöreldisaðstæðurmeð því að stýra hita, seltu og ljósi til aðhámarka vöxt, bæta fóðurnýtingu og draga úr kynþroska.Hugsanlegir þátttakendur: Íslandsbleikja, Akvaplan-nivaog Hafrannsóknastofnun og Hólaskóli.Þróunarverkefni þar sem unnið er að bestaframleiðsluferli, vatnsnýtingu, hönnun ogskipulag í landeldisstöðvumMarkmið: Lækka framleiðslukostnað og aukaframleiðslugetu bleikjueldisstöðva og auðveldaaðkomu að greininni með því að: Besta framleiðsluferlið m.t.t. afkasta og bætavinnuaðstöðuLækka stofnkostnað og einfalda eldiðAuka framleiðslu bleikjueldis og lágmarka umhverfisáhrifmeð endurnýtingu og hreinsun ávatniLýsing: Þróunarverkefni þar sem byggt verður ániðurstöðum rannsókna og hagnýtrar þekkingareldismanna bæði hér á landi og í regnbogasilungseldierlendis. Þessar upplýsingar verði síðan nýttartil að endurbæta eldisferli, skipulag og hönnunlandeldisstöðva. Þar verði m.a. lagt mat á hvortlengdarstraumskör henti jafn vel eða betur tilbleikjueldis en hringlaga kör. Sérstaklega verðurskoðaður flutningur, stærðarflokkun á fiski oghvernig hægt er að auka afköst og bæta vinnuaðstöðu.Einnig verði skoðaðar útfærslur á endurnotkuná vatni með það að markmiði að auka framleiðslugetulandeldisstöðva.Hugsanlegir þátttakendur: Fjallableikja, FiskeldiðHaukamýragili, Glæðir, Hólaskóli, Sjávarútvegsþjónustanog Akvaplan Niva.Nýrnaveiki í laxfiskum: framvinda sýkingar oggreiningaraðferðirMarkmið: Að rannsaka framvindu sýkingar meðmismunandi greiningartækni og finna samhengivið sjúkdómsstigLýsing: Búið er að þróa nokkrar aðferðir tilgreiningar á kjarnsýrum nýrnaveikibakteríunnarRenibacterium salmoninarum (PCR tækni). Næstaskref er að afla sem mestra upplýsinga um þaðhvernig kjarnsýruprófin og hefðbundið ELISApróf,endurspegla þróun sýkingar. Til þess þarf aðsýkja stóra hópa fiska og fylgjast með þróun27

Landssamband fiskeldisstöðvasýkingarinnar í nokkur misseri. Taka þarf sýni úrmismunandi líffærum með reglulegu millibili ogprófa með ofangreindum aðferðum. Fyrir slíkasýkingartilraun þarf að koma upp sýkingaraðstöðusem uppfyllir öryggiskröfur um slíka starfssemi.Framhald af þriggja ára verkefni þar sem aðaláherslanvar lögð á að bæta greiningartækni ogauka áreiðanleika.Hugsanlegir þátttakendur: Tilraunastöð HÍ ímeinafræði að Keldum, Lífeinda- og sameindalíffræðistofaHÍ og fiskeldisstöðvar.ÞorskeldiKynbætur á þorskiMarkmið: Aukin arðsemi þorskeldis með kynbótumLýsing: Lögð verður áhersla á skipulag kynbóta íþorskeldi. Með hermilíkani verða skoðaðar ýmsarútfærslur af kynbótakerfum fyrir þorskeldi til aðhámarka kynbótaframför með sem minnstum tilkostnaði.Á fyrstu kynslóð kynbættra þorskseiða erstefnt að 16 % kynbótaframför í vexti eða 2mánaða styttingu eldistíma. Stefnt er að kreistinguá náttúrulegum tíma (á vorin) og utan hefðbundinsklaktíma (í ágúst). Sérstök áhersla verður lögð áheilbrigði klakþorsks og hrognagæði.Hugsanlegir þátttakendur: IceCod, Matís og TilraunastöðHÍ í meinafræði að Keldum.LúðaHænggerðar hrygnur og framleiðsla kvenkynslúðuseiðaMarkmið: Draga úr ótímabærum kynþroska hjáhængum.Lýsing: Með hormónagjöf við frumfóðrun lirfaverða framleiddar hænggerðar hrygnur. Við kynþroskaeru síðan hænggerðar hrygnur notaðar til aðfrjóvga hrogn hrygna og verða afkomendurnir eingöngukvenkyns seiði.Hugsanlegir þátttakendur: Fiskey, Hólaskóli,Akvaplan-niva og Matís.SandhverfaBestun framleiðsluferils á seiða og matfiskstigiMarkmið: Hámarka afrakstur í seiða- og matfiskeldiLýsing: Áhersla verði lögð á bestun eldisferlis alltfrá klakfiski fram til slátrunar. Sérstaklega verðihugað að aðferðum til að tryggja hámarksvöxt oglágmarks kynþroska. Unnið verði sérstaklega meðójafnan vöxt á seiðastigi. Skoðaðar verði aðferðirtil að framleiða hreina hrygnustofna.Hugsanlegir þátttakendur: Silfurstjarnan,Akvaplan-niva, Hólaskóli, Matís og Hafrannsóknastofnunin.Þróun á forvörnum gegn kýlaveikibróðurMarkmið: Draga úr afföllum í þorskeldi af völdumkýlaveikibróðurLýsing: Áframhaldandi rannsóknir á líffræði kýlaveikibróðurbakteríunnarog ónæmissvari þorsks ogbyggja nauðsynlegan grunn fyrir forvarnir. Kannanýjar leiðir til að bólusetja þorsk og nýja leiðir tilað efla varnir hans gegn sjúkdómnum.Hugsanlegir þátttakendur: Tilraunastöð HÍ ímeinafræði að Keldum, Matís-Prokaria ohf. og OrfLíftækni ehf.Bestun á framleiðsluferli í hrogna- og lirfueldiMarkmið: Bæta gæði hrogna og auka framleiðni ílirfuframleiðsluLýsing: Áhersla verði lögð á bestun eldisferlis alltfrá klakfiski fram að lokum lirfustigs. Byrjað verðiá því að fara yfir rannsóknaniðurstöður og hagnýtareynslu eldismanna bæði hér á landi og sérstaklegaerlendis. Að lokum verði skilgreind afmörkuðrannsóknaverkefni sem talin eru að geti skilaðmestum arði til greinarinnar.Hugsanlegir þátttakendur: IceCod, Hafrannsóknastofnunin,Hólaskóli, Akvaplan-niva og Matís.28

Landssamband fiskeldisstöðvaBorgartún 35 - 105 Reykjavík – Sími 591 0360 – Fax 591 0358 – lfh@lfh.is – www.lfh.is