Warszawa, maj 2006 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Warszawa, maj 20061

Spis treœci1. Wprowadzenie ............................................................................. 52. Rys historyczny ........................................................................... 53. Kierunki aktywnoœci i metody realizacji celów ............................. 74. Nowe Ÿród³a finansowania ......................................................... 175. Fundamentalne znaczenie Fundacji "Polsko-NiemieckiePojednanie" dla procesu pojednania polsko-niemieckiego ....... 206. Misja Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie” ....................... 217. Cele strategiczne i operacyjne FPNP ...................................... 263

1. WPROWADZENIEFundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” zakoñczy w dniu 30 wrzeœnia2006 r. wyp³aty œwiadczeñ dla ofiar niemieckiego nazizmu ze œrodków niemieckich.Fakt ten ka¿e postawiæ pytanie o kierunki jej dalszej aktywnoœci.Zakoñczenie procesu wyp³at nie oznacza bowiem zdjêcia z pañstwa polskiegoobowi¹zku udzielania pomocy obywatelom pokrzywdzonym w trakcieII wojny œwiatowej przez III Rzeszê. Fundacja jako agenda powo³anaw³aœnie w tym celu musi znaleŸæ nowe œrodki, by kontynuowaæ rozpoczêteju¿ w³asne i zagraniczne programy pomocowe. Szukaæ ich bêdzie zarównow kraju jak i zagranic¹.Misji Fundacji nie mo¿na jednak ograniczyæ wy³¹cznie do realizacjitego niezwykle wa¿nego celu. Jako instytucja dialogu obywatelskiego, Fundacjapowinna staæ siê równie¿ istotnym narzêdziem pañstwa i spo³eczeñstwaw realizacji procesu polsko-niemieckiego pojednania. W obecnej sytuacjipowracaj¹cych napiêæ w stosunkach Polski z Republik¹ Federaln¹ Niemiecpowrót do korzeni idei pojednania wydaje siê niezbêdny.Dlatego pomoc ofiarom niemieckiego nazizmu i oparte na prawdziehistorycznej pojednanie obu narodów to g³ówne zadania strategiczne stoj¹ceprzed Fundacj¹ „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. Ich realizacja wymaganowych œrodków, pomys³ów, ludzi oraz idei i na tym skupi siê aktywnoœæFundacji w najbli¿szych latach.2. RYS HISTORYCZNYFundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” zosta³a powo³ana do ¿ycia27 listopada 1991 roku w drodze oœwiadczenia z³o¿onego w imieniu SkarbuPañstwa Rzeczypospolitej Polskiej przez Ministra — Szefa Urzêdu RadyMinistrów RP. Zgodnie z § 5 Statutu Fundacji, jej pierwotnym celem by³oœwiadczenie pomocy ofiarom przeœladowañ nazistowskich oraz prowadzenieinnych dzia³añ na rzecz tych osób.Fundacja rozpoczê³a dzia³alnoœæ 24 lutego 1992 r. i dzia³a na zasadachprawnych obowi¹zuj¹cych w Rzeczypospolitej Polskiej — w oparciuo przepisy ustawy o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 r. 1)Do powo³ania Fundacji rz¹d polski zobowi¹za³ siê w drodze umowy miêdzynarodowejzawartej z rz¹dem Republiki Federalnej Niemiec 16 paŸdziernika1)Dz.U. 1991.46.203 z póŸniejszymi zmianami. Fundatorem jest Skarb Pañstwa reprezentowanyobecnie przez Ministra Skarbu Pañstwa.5

1991 r. Realizuj¹c wzajemne zobowi¹zanie rz¹d niemiecki przekaza³ Fundacjisumê 500 mln DEM w celu udzielenia pomocy szczególnie poszkodowanymofiarom przeœladowañ nazistowskich. Jak podkreœli³a w umowie stronaniemiecka, przekazuj¹c œrodki finansowe rz¹d RFN kierowa³ siê wzglêdamihumanitarnymi.Wyp³ata œwiadczeñ ze œrodków otrzymanych z Niemiec na podstawieumowy z 16 paŸdziernika 1991 roku (tzw. stare œwiadczenia niemieckie) zosta³aformalnie zakoñczona w dniu 23 maja 2002 r., a beneficjentom przekazano³¹cznie w tym okresie sumê 732 099 300 z³.Od po³owy 2001 roku Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” dokonujewyp³aty œwiadczeñ humanitarnych by³ym robotnikom niewolniczymi przymusowym III Rzeszy ze œrodków niemieckiej Fundacji „Pamiêæ, Odpowiedzialnoœæi Przysz³oœæ”.Fundacja „Pamiêæ, Odpowiedzialnoœæ i Przysz³oœæ” zosta³a powo³anaprzez pañstwo niemieckie ustaw¹ federaln¹ z 2 sierpnia 2000 roku. 2) Dysponowa³aona œrodkami w wysokoœci 10 mld DEM, przekazanymi przez przemys³niemiecki oraz rz¹d federalny. Wiêkszoœæ tej kwoty przeznaczono na wyp³atyœwiadczeñ by³ym robotnikom niewolniczym i przymusowym III Rzeszy na ca-³ym œwiecie. Na podstawie odpowiedniej umowy zawartej z niemieck¹ Fundacj¹,FPNP sta³a siê jedn¹ z jej siedmiu tzw. organizacji partnerskich prowadz¹cychwyp³aty. Przyznana Polsce kwota wynosi³a 1,812 mld DEM, costanowi nieco ponad 18% ca³kowitej kwoty. Termin zakoñczenia wyp³at zeœrodków Fundacji „Pamiêæ, Odpowiedzialnoœæ, Przysz³oœæ” jest ustawowookreœlony przez stronê niemieck¹ na dzieñ 30 wrzeœnia 2006 roku, a rozliczenieca³oœci wyp³at i formalne zamkniêcie tego procesu zak³ada siê nadzieñ 30 czerwca 2007 roku.Od 3 sierpnia 2001 roku do 31 grudnia 2005 roku Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” wyp³aca³a równie¿ œwiadczenia ze œrodków „AustriackiegoFunduszu Pojednania, Pokoju i Wspó³pracy” powo³anego przez RepublikêAustrii na podstawie ustawy federalnej o funduszu dobrowolnych œwiadczeñRepubliki Austrii dla by³ych robotników niewolniczych i przymusowych re¿imunarodowosocjalistycznego z 8 sierpnia 2000 r. Proces ten zosta³ praktycznie3) zakoñczony w grudniu 2005 roku, a robotnicy niewolniczy lub przy-2)Gesetz zur Errichtung einer Stiftung "Erinnerung, Verantwortung und Zukunft" vom 2.August 2000, in Kraft getreten am 12. August 2000, (Bundesgesetzblatt: BGBl. 2000 I 1263)3)Formalne zamkniêcie nast¹pi po zakoñczeniu prowadzonego aktualnie finalnego etapurozliczeñ finansowych.6

Pañstwo polskie powinno zapewniæ pomoc humanitarn¹ najbardziej potrzebuj¹cymnie tylko wykorzystuj¹c œrodki w³asne, ale równie¿ zachêcaj¹ doprzekazywania pomocy humanitarnej pañstwa odpowiedzialne za niemieckinazizm. Formalne zakoñczenie wojny i zmiana charakteru stosunków dwustronnychmiêdzy ofiar¹ a agresorem nie oznacza bowiem zwolnienia go co najmniejz moralnej odpowiedzialnoœci i obowi¹zku pomocy.W szczególnoœci Polska powinna zaapelowaæ do strony niemieckiej, bypozosta³y po zakoñczeniu procesu wyp³at niemiecki „Fundusz Pamiêæ i Przysz³oœæ”równomiernie akcentowa³ swe przes³anie (Pamiêæ i Przysz³oœæ) i zaanga¿owa³siê równie¿ w bezpoœredni¹ pomoc humanitarn¹, skierowan¹ do ¿yj¹cychofiar.Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” nie powinna wiêc byæpostrzegana jako instytucja powo³ana jedynie celem dystrybucji œwiadczeñz zagranicy. Dlatego w procesie realizacji celów statutowych Zarz¹d FPNPproponuje oparcie aktywnoœci Fundacji na trzech filarach. S¹ to:— kontynuacja procesu opieki nad ofiarami III Rzeszy jako sta³ej formypomocy,— zachowanie i upowszechnianie prawdy historycznej o II wojnie œwiatoweji zbrodniach niemieckiego nazizmu,— inicjowanie i wspieranie dialogu obywatelskiego jako drogi do pojednaniai porozumienia miêdzy narodami, a zw³aszcza miêdzy Polakamii Niemcami.Dzia³ania w tych obszarach s³u¿yæ bêd¹ pojednaniu i porozumieniumiêdzy Polakami i Niemcami, czyli wype³nieniu misji, dla której FPNP zosta³apowo³ana.3.1. Opieka nad ofiarami III Rzeszy.FPNP powinna nie tylko kontynuowaæ, ale i rozszerzaæ oraz p³ynniedostosowywaæ programy opieki nad ofiarami III Rzeszy do zmieniaj¹cychsiê potrzeb tej grupy osób. Jest to konieczne szczególnie teraz, kiedy koñczysiê proces wyp³at œwiadczeñ i widaæ w Niemczech polityczn¹ determinacjêdo ostatecznego zamkniêcia zobowi¹zañ finansowych z tytu³u zbrodni niemieckichpope³nionych w trakcie II wojny œwiatowej.Pod pojêciem opieki nad ofiarami III Rzeszy powinna byæ w przysz³oœcirozumiana nie tylko pomoc finansowa (jak np. zasi³ki socjalne), ale8

ównie¿ rzeczowa (np. leki, œrodki higieniczne, sprzêt medyczny) oraz us³ugowa— doraŸna i stacjonarna (zapewniaj¹ca, przy wspó³pracy z odpowiednimiinstytucjami pañstwowymi, opiekê medyczn¹, socjaln¹ i duchow¹jak te¿ bezp³atne poradnictwo psychologiczne i prawne). Formy pomocypowinny uwzglêdniaæ zarówno ogólne potrzeby osób w wieku podesz³ym,jak te¿ specyficzne problemy ofiar re¿imu nazistowskiego, a tak¿e oczekiwaniawynikaj¹ce z indywidualnej sytuacji pojedynczego beneficjenta.Dzia³ania powinny byæ prowadzone bezpoœrednio przez Fundacjê, a tak¿eprzy wspó³pracy ze specjalistycznymi instytucjami pañstwowymi i pozarz¹dowymi.Pomocn¹ rolê powinny odgrywaæ równie¿ organizacje zrzeszaj¹ce ofiarynazizmu, z którymi nale¿a³oby zacieœniæ wspó³pracê. Wszystkie formy pomocypowinny stanowiæ uzupe³niaj¹ce siê elementy profesjonalnego programuopieki socjalnej i humanitarnej, który bêdzie trwa³ym elementem dzia-³alnoœci Fundacji.Jest jednak oczywiste, ¿e z powodu ograniczonych mo¿liwoœci finansowychw najbli¿szym czasie musi nast¹piæ przeniesienie akcentu z bezpoœredniejpomocy finansowej na aktywn¹ i nowoczesn¹ (refinansuj¹c¹, wspieraj¹c¹,rzeczow¹, szkoleniow¹, itp.) pomoc zorientowan¹ na potrzebystarzej¹cego siê beneficjenta Fundacji oraz — w szczególnych przypadkach— rozszerzenie jej na rodzinê, która z definicji jest równie¿, aczkolwiekpoœrednio, ofiar¹ wojny.Jak istotne jest odejœcie od skazanej na krach, szerokiej pomocy o charakterzewy³¹cznie finansowym, pokazuje doœwiadczenie zwi¹zane z realizacj¹uruchamianego w 2005 r. tzw. „Nowego programu sta³ej pomocy humanitarnosocjalneji medycznej dla ofiar nazizmu” skierowanego do ¿yj¹cych beneficjentówwyp³at. W ramach tego programu udzielana jest pomoc w dofinansowaniu:zakupu leków specjalistycznych, leczenia uzdrowiskowego, doraŸnej opieki lekarskieji pielêgnacyjnej dla ob³o¿nie chorych, zakupu sprzêtu rehabilitacyjnegoi medycznego oraz tzw. zasi³ek socjalny przeznaczony na dofinansowanie bie-¿¹cych potrzeb wnioskodawcy. W zamyœle poprzednich w³adz FPNP dzia³anieto mia³o byæ oparte o finansowanie ze œrodków w³asnych Fundacji, które s¹jednak daleko niewystarczaj¹ce w obliczu ogromu potrzeb i oczekiwañ. Przy tejformule pomocy powstaje równie¿ wiele problemów natury technicznej,m. in. brak mo¿liwoœci sprawnego opracowania tak ogromnej (liczonejw dziesi¹tkach tysiêcy) iloœci wniosków 4) . Sytuacja ta wzbudza wielenegatywnych emocji wnioskodawców, skazuje ich na d³ugie oczekiwa-4)W roku 2005 wp³ynê³o ok. 100 tys. wniosków, a zainteresowanie roœnie.9

Finansowanie tego obszaru aktywnoœci powinno odbywaæ siê ze œrodkóww³asnych FPNP oraz ze œrodków pochodz¹cych ze stosownych programówzewnêtrznych (krajowych i zagranicznych). Fundacja powinnaw tym zakresie dzia³alnoœci wspó³pracowaæ z pañstwem niemieckimi pañstwem polskim, z ka¿dym z nich wg jego mo¿liwoœci ekonomicznychi charakteru istniej¹cych zobowi¹zañ wobec ofiar. FPNP powinna tu wypracowaæi zaproponowaæ stosown¹ formu³ê nieuci¹¿liwego aczkolwiekskutecznego zaanga¿owania obu pañstw (bezpoœredniego lub poprzez instytucjepozarz¹dowe czy oko³obud¿etowe).Oparta na wieloletnich doœwiadczeniach znajomoœæ specyfiki potrzebœrodowiska ofiar nazizmu legitymizuje Fundacjê, jako jedyn¹ w swoim rodzaju,rozpoznawaln¹ zarówno w Polsce jak i poza granicami, instytucjê,zdoln¹ otoczyæ profesjonaln¹ opiek¹ to œrodowisko.3.2. Zachowanie i upowszechnianie prawdy historycznejProces pojednania polsko-niemieckiego musi byæ oparty na zachowaniui upowszechnianiu prawdy historycznej, która w obliczu odchodzenia pokoleniaofiar nazizmu i bezpoœrednich œwiadków II wojny œwiatowej nabiera szczególnegoznaczenia.Aktywnoœæ tego rodzaju stanowi³a dotychczas margines w dzia³alnoœciFPNP, mimo podejmowania w ostatnim czasie pewnych inicjatyww dziedzinie kultury (wystawy, prezentacje), nauki (projekty archiwizacyjnei badawcze), edukacji (konferencje, seminaria, odczyty i prelekcje) orazwymiany m³odzie¿y (tzw. warsztaty i spotkania). By³a ona oparta na zgromadzonychw trakcie wyp³aty œwiadczeñ indywidualnych, olbrzymich zbioracharchiwalnych i realizowana niejako „przy okazji” wyp³at.W³adze FPNP widz¹ potrzebê przeniesienia akcentu z dotychczasowejdzia³alnoœci g³ównie archiwizacyjnej na bardziej ekspansywn¹ dzia³alnoœæ edukacyjn¹i naukowo-badawcz¹ przy wspó³pracy z instytucjami zewnêtrznymi.Do najwa¿niejszych form nale¿eæ powinno wprowadzenie przekazumultimedialnego (interaktywnej strony internetowej zawieraj¹cej programyinformacyjno-edukacyjne, prezentacji na cd-rom i dvd-rom, multimedialnychbanków danych), organizowanie wystaw stacjonarnych i objazdowych, inicjowaniei wspieranie badañ naukowych, organizowanie krajowychi miêdzynarodowych konferencji informacyjnych oraz rozwijanie dzia³alnoœciwydawniczej dotycz¹cej zarówno historii pracy przymusowej i niewolniczej,jak te¿ politycznych, gospodarczych oraz psychospo³ecznych skutkówwojny dla powojennej Polski i Niemiec oraz wzajemnych relacji obu pañstw.11

Realizacja podstawowej, statutowej funkcji „p³atnika œwiadczeñ niemieckich”umo¿liwi³a FPNP w ostatnich piêtnastu latach stworzenie archiwumdokumentów, zdjêæ i relacji ofiar zbrodni nazistowskich i pracy przymusowej.S¹ to zbiory unikalne w skali kraju i Europy. By³oby b³êdempolitycznym oraz dzia³aniem niemoralnym wobec polskich ofiar pracy przymusoweji niewolniczej dopuszczenie, aby zebrane przez FPNP œwiadectwahistorii zosta³y przeniesione do — w praktyce trudno dostêpnych —archiwów pañstwowych. Zbiory archiwum FPNP powinny zostaæ szerokoudostêpnione i upowszechnione.Dlatego FPNP zamierza uporz¹dkowaæ, opisaæ i zdigitalizowaæ zbioryarchiwalne, jak równie¿ podj¹æ dzia³ania okreœlaj¹ce ich status prawny(prawo w³asnoœci). Ponadto w³adze Fundacji zaproponuj¹ status prawnyArchiwum Fundacji w ca³ym systemie archiwów pañstwowych. Udostêpnieniei upowszechnienie zbiorów archiwalnych nast¹pi zarówno w formieekspozycji „wêdruj¹cej” w Polsce i za granic¹, przy wykorzystaniu multimediów,jak równie¿ rozwijania na bazie posiadanych zbiorów dzia³alnoœcinaukowo-badawczej oraz edukacyjno-informacyjnej.Ze szczególnym zainteresowaniem Fundacja powinna podejœæ równie¿do badania, promowania i zachowania prawdy historycznej o walcenarodu polskiego z okupantem i przeœladowañ obywateli polskich na terenachznajduj¹cych siê obecnie poza granicami Polski (utraconymi w wynikudecyzji poczdamskich). Problem ten z wielu powodów pomijany w okresiePRL, ci¹gle potrzebuje szerszego rozpropagowania w spo³eczeñstwie. Przezrealizacje stosownych programów i przy wspó³pracy z organizacjami partnerskimiz Ukrainy i Bia³orusi, a tak¿e stowarzyszeniami i organizacjamizrzeszaj¹cymi kombatantów i ofiary zbrodni nazistowskich na Litwie, mo¿-liwe bêdzie nie tylko przybli¿anie i zachowanie w pamiêci powojennych pokoleñheroizmu i tragedii zamieszka³ych tam Polaków, ale dialog obywatelskiz s¹siednimi narodami.W³adze FPNP dostrzegaj¹ te¿ piln¹ potrzebê skierowania aktywnoœcina polu edukacyjno-informacyjnym do odbiorcy zagranicznego, przedewszystkim do obywateli pañstw Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych.Przez dziesiêciolecia po zakoñczeniu II wojny œwiatowej polskie rz¹dy niestworzy³y skutecznej strategii przekazywania œwiatowej opinii publicznejprawdy o wyj¹tkowo zbrodniczym w skali Europy charakterze okupacji niemieckiejw Polsce. W rezultacie tych zaniedbañ, stopieñ wiedzy na tematstrat ludnoœciowych i materialnych Polski, jak te¿ niemieckiego systemuokupacyjnego jest niski, a tzw. polityka historyczna nigdy nie sta³a siê œrodkiempomocnym w realizacji celów polskiej polityki zagranicznej.W szczególnoœci niedostateczna wiedza niemieckiej opinii publicznej na te-12

mat zbrodni pope³nionych przez ich przodków jest jednym z czynników utrudniaj¹cychproces pojednania polsko-niemieckiego.Bardzo wa¿ne dla Polski staje siê te¿ eksponowanie obywatelstwapolskiego — jako powodu bycia ofiar¹ przeœladowañ nazistowskich.W³adze FPNP bêd¹ tak¿e wspieraæ dzia³ania w dziedzinie zachowaniai upowszechniania prawdy historycznej w odniesieniu do Republiki Austrii.S³u¿yæ temu bêdzie nawi¹zywanie wspó³pracy z instytucjami austriackimirealizuj¹cymi zbie¿ne cele.Naturalnymi partnerami w tym obszarze staj¹ siê równie¿ polskie instytucjepañstwowe i samorz¹dowe, czy podmioty powo³ane przez nie dopielêgnowania pamiêci narodowej, w tym w szczególnoœci Muzeum PowstaniaWarszawskiego, Muzeum Historii Polski, czy Rady Ochrony PamiêciWalk i Mêczeñstwa.Ponadto w³adze FPNP reprezentuj¹ stanowisko, ¿e do zachowaniai upowszechniania prawdy historycznej przyczyni siê pog³êbiona wspó³pracaz pozosta³ymi organizacjami partnerskimi po zakoñczeniu wyp³at, a wkraju — stowarzyszeniami zrzeszaj¹cymi ofiary nazizmu. Te instytucje powinnydalej po zakoñczeniu wyp³at pozostawaæ w œcis³ym kontakcie, realizowaæna zasadzie partnerstwa wybrane programy, wspó³pracowaæ na p³aszczyŸniepomocy humanitarno-socjalnej, by dalej wspólnie dzia³aæ na rzeczprocesu pojednania opartego o pamiêæ historyczn¹.Finansowanie tego obszaru powinno odbywaæ siê w miarê mo¿liwoœcibez anga¿owania œrodków w³asnych Fundacji, ale przez maksymalne wykorzystaniestosownych krajowych i zagranicznych programów finansowych.3.3. Inicjowanie i wspieranie dialogu obywatelskiegoStosunki polityczne polsko-niemieckie by³y zdominowane w ostatnichlatach du¿¹ ró¿nic¹ pogl¹dów w sprawach europejskich (np. sposób wa¿eniag³osów w Radzie UE), w sprawach dotycz¹cych bezpieczeñstwa energetycznego(budowa tzw. gazoci¹gu ba³tyckiego przez Rosjê i Niemcy) czy te¿ wojnyw Iraku. Takie sch³odzenie relacji miêdzy pañstwami spowodowane rozbie¿nymiinteresami w tych dziedzinach nie jest jednak zjawiskiem nienormalnymw polityce wielostronnej. Z regu³y okazuje siê ono przejœciowei mija wraz ze zmianami konstelacji miêdzynarodowej.Jednak proces pojednania polsko-niemieckiego jest przede wszystkimutrudniony z powodu pojawiaj¹cych siê problemów w sferze dwustronnej.Dotyczy to w g³ównej mierze roszczeñ maj¹tkowych ze strony tzw.wypêdzonych (np. Powiernictwa Pruskiego), planów utworzenia w Berlinie13

tzw. Centrum Przeciwko Wypêdzeniom, powracaj¹cych ¿¹dañ zwrotu pozostaj¹cychw Polsce niemieckich dóbr kultury, przy równoczesnym brakugotowoœci ze strony niemieckiej do przynajmniej czêœciowej rekompensatyza zniszczone i zagrabione polskie dobra kultury, czy te¿ ogólnie z powoduniskiego stopnia wiedzy spo³eczeñstwa niemieckiego na temat ogromu stratludnoœciowych i materialnych, które ponios³a Polska w wyniku agresji Niemiec.Proces pojednania jest tak¿e spowalniany przez utrzymuj¹ce siêw obydwu spo³eczeñstwach wzajemne uprzedzenia (najnowsze badaniaukazuj¹ wzrost pozytywnego postrzegania Niemców przez Polaków, niestetyzjawisku temu towarzyszy utrzymuj¹ca siê silna tendencja do negatywnejpercepcji Polaków przez Niemców). Wynikaj¹ one w du¿ej mierze z faktu,¿e elity polityczne obydwu krajów nie wypracowa³y dotychczas strategiidzia³añ s³u¿¹cych pojednaniu, które by³yby skierowane do szerokich krêgówspo³ecznych.Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie zamierza poprzez dzia³anias³u¿¹ce zachowaniu i upowszechnianiu prawdy historycznej przyczyniæ siêdo zwiêkszenia wiedzy spo³eczeñstwa niemieckiego na temat charakteruokupacji niemieckiej w Polsce w czasie II wojny œwiatowej i dziêki temupolepszyæ warunki procesu pojednania miêdzy naszymi narodami. Nale¿yjednak uœwiadomiæ sobie, ¿e poprawa wzajemnego postrzegania obydwunarodów, których najnowsza historia zdeterminowana zosta³a przez brutaln¹wojnê, okazuje siê byæ procesem bardziej d³ugotrwa³ym i z³o¿onym ni¿zak³adano. Pojednania nie s¹ w stanie zadekretowaæ zawierane umowymiêdzynarodowe czy te¿ powierzchowne gesty polityczne, poniewa¿ jestono wymagaj¹cym up³ywu czasu procesem mentalnym i spo³ecznym.Istniej¹ce niedomówienia, urazy i uprzedzenia czêsto przenosz¹ siê nakolejne pokolenia, utwierdzaj¹c negatywne postrzeganie s¹siadów. Jak trudnyi wieloletni mo¿e okazaæ siê proces pojednania polsko-niemieckiego, pokazuj¹utrzymuj¹ce siê negatywne stereotypy w stosunkach miêdzy Niemcami a Francuzami,mimo ³agodniejszego charakteru okupacji niemieckiej we Francji orazrozpoczêtego o wiele wczeœniej procesu zbli¿ania spo³eczeñstw.Kontekst procesu pojednania, który le¿y u podstaw powo³ania Fundacji,nale¿y wiêc rozumieæ jako proces wielopokoleniowy. Proces ten musibyæ oparty o pog³êbione poznanie i zrozumienie partnera, jego historii i kultury,mentalnoœci czy cech narodowych. Powinien byæ wiêc ukierunkowanynie tylko na bezpoœrednie ofiary, ale tak¿e na kolejne, powojenne pokolenia.14

Rozumiej¹ to organizacje partnerskie — austriacka i niemiecka, które rozpoczê³yju¿ wdra¿anie stosownych programów, m. in. programów stypendialnychdla m³odzie¿y skierowanych np. do wnuków ofiar robotników przymusowych.Statutowe cele FPNP (§ 5, p. 3-4) równie¿ pozwalaj¹ na podobnedzia³ania. Fundacja zamierza inicjowaæ i wspieraæ programy skierowane dom³odzie¿y polskiej i niemieckiej, maj¹ce na celu upowszechnianie idei porozumienia,tolerancji i wspó³pracy miêdzy naszymi narodami, uœwiadamianieznaczenia praw cz³owieka i zagro¿eñ wynikaj¹cych z systemów totalitarnych,zapobieganie antysemityzmowi i rasizmowi. Dlatego bardzo wa¿nedla procesu pojednania bêdzie dotarcie do œrodowiska m³odzie¿y poprzezwspó³pracê Fundacji ze szko³ami (gimnazja i licea).Szczególn¹ potrzebê w³adze Fundacji widz¹ w konfrontacji m³odzie-¿y obu krajów z problematyk¹ II wojny œwiatowej, pracy przymusowej orazzbrodniami nazistowskimi i innymi przeœladowaniami. W procesie tym powinnibraæ udzia³ œwiadkowie tamtych wydarzeñ wsparci materia³ami archiwalnymi.Do udzia³u w wybranych programach, przede wszystkim tychorganizowanych w ramach wspó³pracy m³odzie¿owej, powinni te¿ zostaæzaproszeni przedstawicieli innych narodów (np. ¯ydzi, Romowie, Czesi, S³owacy,Austriacy, Rosjanie, Bia³orusini, Ukraiñcy). Ponadto FPNP zamierzainicjowaæ i wspó³pracowaæ z instytucjami realizuj¹cymi programy stypendialnei sta¿owe dla m³odzie¿y z Polski i Niemiec. Jak pokazuj¹ doœwiadczenianiemiecko-francuskie, spotkania m³odzie¿y mog¹ okazaæ siê bardzo dobrymsposobem na pozbycie siê stereotypów przekazanych przez starszepokolenia — ofiary i sprawców II wojny œwiatowej. W³adze FPNP zwracaj¹uwagê na pozytywne doœwiadczenia dotychczasowych programówskierowanych do m³odzie¿y (np. zajêæ w FPNP w ramach Szko³y LetniejUniwersytetu Warszawskiego) oraz zaanga¿owanie wolontariuszy zagranicznychw dzia³alnoœæ Fundacji.W tym zakresie Fundacja powinna równie¿ zacieœniaæ wiêzy wspó³pracyz miastami i innymi jednostkami municypalnymi Niemiec i Austrii, które wyra¿aj¹chêæ na wspó³pracê w zakresie pielêgnacji historii i pomocy dla polskichrobotników przymusowych, zatrudnionych na ich terenach w trakcie II wojnyœwiatowej. Do tej wspó³pracy powinny byæ te¿ w³¹czane samorz¹dy terytorialneobecnych miejsc zamieszkania ofiar pracy przymusowej, a przy ich poœrednictwieszko³y kszta³c¹ce m³odzie¿ (gimnazja i licea).15

Celowe bêdzie równie¿ zaanga¿owanie siê Fundacji w sprawy mniejszoœcinarodowych — zarówno mniejszoœci narodowych ¿yj¹cych w Polsce,jak i polskich mniejszoœci ¿yj¹cych za granic¹, a szczególnie Polonii w Niemczech.Mniejszoœæ narodow¹ nale¿y postrzegaæ jako pomost miêdzy narodamii pañstwami. Stanowi ona bowiem naturaln¹ zminiaturyzowan¹ grupêspo³eczn¹ ¿yj¹c¹ wœród ludzi innej narodowoœci i dziêki niej mo¿na poznaæpotencjalnego partnera, zrozumieæ go. W stosunkach polsko-niemieckichjest to dobra droga do pojednania ca³ych narodów.Dlatego Fundacja przy realizacji swych zadañ powinna wspó³pracowaæz organizacjami mniejszoœci niemieckiej w Polsce i Polonii w RFN. Do g³ównychzadañ wp³ywaj¹cych na generalny proces pojednania nale¿eæ tu powinnoinicjowanie dzia³añ jednocz¹cych osoby narodowoœci polskiej za granic¹ i kszta³tuj¹cychwizerunek Polski i Polaków. Poprzez wypracowanie przy wsparciuFPNP stosownych form partnerskiej wspó³pracy, organizacje polonijne powinnywspó³dzia³aæ z miejscowymi organizacjami spo³ecznymi dla zbli¿ania obukrajów, pielêgnowaæ pamiêæ narodow¹ i przybli¿aæ innym historiê, kulturê i tradycjêpolsk¹ jako sposób na zrozumienie Polaków.W dzia³aniach zagranicznych, FPNP powinna równie¿ monitorowaærealizacjê gwarancji traktatowych przyznanych polskim mniejszoœciom narodowymza granic¹ (g³ównie praw Polonii w RFN zagwarantowanych przezpañstwo niemieckie w Traktacie o dobrym s¹siedztwie i przyjaznej wspó³pracy).W stosunkach polsko-niemieckich powinny byæ one rozszerzoneo wspieranie i inicjowanie dzia³añ na rzecz przyznania Polonii statusu mniejszoœcinarodowej.Jednoczeœnie FPNP, ze wzglêdu na swoj¹ dwoist¹ formalno-prawn¹ formu³êfunkcjonowania (fundacja prawa prywatnego-organizacja pozarz¹dowa,przy jednoczesnym powi¹zaniu ze strukturami pañstwa poprzez nadzór ministraskarbu pañstwa), jest z punktu widzenia polskich interesów narodowych instytucj¹najbardziej predestynowan¹ do przejêcia dialogu z pojednawczo nastawion¹czêœci¹ œrodowisk niemieckich przesiedleñców. O ile w p³aszczyŸniepañstwowej konieczne jest zdecydowane odrzucenie postulatów zg³aszanychprzez te œrodowiska, o tyle dialog tego rodzaju w p³aszczyŸnie obywatelskiej,maj¹cy na celu g³oszenie racji oraz ochronê interesów Polski i Polaków, jestpolitycznie uzasadniony. Nale¿a³oby równie¿ rozwa¿yæ w³¹czenie w dialog polskichstowarzyszeñ osób wysiedlonych z dawnych Kresów Wschodnich IIRzeczypospolitej oraz Polaków wysiedlanych przez niemieckie w³adze okupacyjnew czasie II wojny œwiatowej.16

4. NOWE RÓD£A FINANSOWANIAMo¿liwoœci finansowe Fundacji wyczerpuj¹ siê w szybki sposób.W latach 1992 - 2002 wyda³a ona z tzw. starego funduszu niemieckiegosumê 732 099, 3 tys. z³. Do koñca roku 2006 planowane jest zamkniêciewyp³at i wydanie ca³ej sumy przyznanej Polsce ze œrodków Fundacji „Pamiêæ,Odpowiedzialnoœæ, Przysz³oœæ”, tj. sumy 1,812 mld DEM. Wprawdziezarówno w RFN jak i w Austrii utworzone zostaj¹ pokaŸne fundusze finansowe,jednak s¹ one ukierunkowane nie na bezpoœrednie wspieranie ofiar,ale na w¹sko rozumian¹ tzw. politykê przysz³oœci.Dotychczasowa polityka finansowa w³adz FPNP by³a zgodna z oczekiwaniamizarówno œwiadczeniodawców, jak równie¿ beneficjentówi polega³a na poœredniczeniu w transferze œrodków finansowych przekazywanychz zagranicy i pozyskiwaniu odsetek kapita³owych. Bez ustalonego planui oceny perspektywy czasowej, podjêto te¿ w Fundacji decyzjê o wydatkowaniuposiadanych w³asnych œrodków kapita³owych. Mimo doœæ licznej grupyoczekuj¹cych nadal na pomoc beneficjentów (450 tys.), nie przeprowadzonoprzy tym stosownych analiz dotycz¹cych finansowania dzia³ania i planówwydatków Fundacji w okresie po zakoñczeniu wyp³at œwiadczeñ z zagranicy.Z perspektywy 15 lat aktywnoœci Fundacji oraz z jednoznacznychsygna³ów ze strony Zarz¹du Fundacji „Pamiêæ, Odpowiedzialnoœæ, Przysz³oœæ”widaæ wyraŸnie, ¿e po politycznym zamkniêciu sprawy II wojny œwiatowejw Traktacie 2 +4, pañstwo niemieckie zamierza wraz z zakoñczeniemwyp³at ze œrodków Fundacji „Pamiêæ, Odpowiedzialnoœæ, Przysz³oœæ” ostateczniezerwaæ z finansowym aspektem odpowiedzialnoœci za II wojnê œwiatow¹.Dlatego dalsza dzia³alnoœæ FPNP w aspekcie finansowym musi opieraæsiê na zmienionych zasadach. Przede wszystkim Fundacja powinnaprze³amaæ swe pasywne dzia³anie w roli poœrednika i aktywnie poszukiwaæœrodków zewnêtrznych na pomoc dla ofiar nazizmu. Oba fundusze przysz³oœci(austriacki i niemiecki) powinny byæ jednym z wielu podmiotów wspó³pracuj¹cychi wspó³finansuj¹cych niektóre dotychczasowe oraz nowo okreœlonecele strategiczne i taktyczne, gdzie celem ostatecznym bêdzie pojednaniepolsko-niemieckie.Obecne w³adze FPNP zak³adaj¹ sta³e aktywne dzia³ania na rzeczpozyskiwania œrodków finansowych dla realizacji statutowych celów. Planuj¹te¿ pozyskanie funduszy na czêœæ projektów dziêki gotowoœci lokal-17

nych samorz¹dów niemieckich i austriackich do pomocy pracownikom przymusowym,czy woli upamiêtniania znajduj¹cych siê na ich terenie miejsc pracyprzymusowej i niewolniczej.Przysz³e finansowanie dzia³alnoœci FPNP powinno równie¿ w du¿ejmierze opieraæ siê na zdobywaniu grantów z rz¹dowych oraz pozarz¹dowychinstytucji krajowych i zagranicznych, w tym z Funduszy StrukturalnychUE (w szczególnoœci w ramach dzia³añ 2.1 i 2.2 Sektorowego ProgramuOperacyjnego - Rozwój Zasobów Ludzkich, finansowanych ze œrodkówEuropejskiego Funduszu Spo³ecznego). Uzupe³nieniem finansowania pozostan¹œrodki w³asne FPNP.Niejako antycypuj¹c ramy strategii programowej, Zarz¹d FPNP rozpocz¹³od marca 2006 r. starania o dofinansowanie niektórych projektówFPNP z nowych Ÿróde³. Chodzi m.in. o grant ze œrodków Komisji Europejskiej(przeznaczony na digitalizacjê archiwum ikonografii i stworzenie bazydanych z uproszczon¹ mo¿liwoœci¹ wyszukiwania), jak równie¿ ze œrodkówFunduszu Inicjatyw Obywatelskich Ministerstwa Pracy i Polityki Spo³ecznej,Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i innych. W celu zintensyfikowaniapozyskiwania œrodków rzeczowych na opiekê nad ofiaramipracy przymusowej III Rzeszy, nowy Zarz¹d FPNP nawi¹za³ wspó³pracêz niemieckimi instytucjami dzia³aj¹cymi w dziedzinie ochrony zdrowia.Wiêkszoœæ instytucji udzielaj¹cych grantów i dotacji preferuje projektytworzone i realizowane przez dwóch i wiêcej partnerów. Z tego powoduw celu skutecznego ubiegania siê o zewnêtrzne œrodki finansowe FPNPpowinna wspó³pracowaæ z polskimi i niemieckimi podmiotami o podobnychcelach statutowych, stowarzyszeniami ofiar wojny i przeœladowañ nazistowskich,oœrodkami naukowo-badawczymi, oœrodkami edukacyjno-wychowawczymioraz strukturami samorz¹dowymi.Do grona najbli¿szych partnerów i instytucji wspieraj¹cych aktywnoœæFPNP w p³aszczyŸnie krajowej nie tylko organizacyjnie, ale i finansowo, powinnynale¿eæ szczególnie te instytucje, które uczestnicz¹ ju¿ w procesie pojednaniaw obszarach sektorowych. Wymieniæ tu nale¿y m. in.: Fundacjê Wspó³pracyPolsko-Niemieckiej, Polsko-Niemieck¹ Wspó³pracê M³odzie¿y (Jugendwerk),Fundacjê „Krzy¿owa dla porozumienia Europejskiego”.18

W strukturach pañstwa Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie powinnauzyskaæ priorytetowe traktowanie przy realizacji swoich zadañ edukacyjnych,informacyjnych, pielêgnowania dziedzictwa narodowego i pamiêcihistorycznej oraz wspierania polskiej mniejszoœci narodowej za granic¹.Jako naturalni partnerzy wspieraj¹cy nie tylko politycznie ale i finansowo tenzakres aktywnoœci, jawi¹ siê tu przede wszystkim Ministerstwo Kultury i DziedzictwaNarodowego, Ministerstwo Edukacji i Senat RP.Powodzenie zabiegów o pozyskanie zewnêtrznego dofinansowaniaprogramów i projektów w du¿ej mierze zale¿y te¿ od zapisów w statucieFundacji okreœlaj¹cych zakres jej mo¿liwych rodzajów dzia³ania. Wiele organizacjigrantodawczych (zarówno polskich jak i zagranicznych) domagasiê wyraŸnego okreœlenia celów i form ich realizacji (czasem wrêcz szczegó³owegoich wypunktowania) w statucie organizacji wystêpuj¹cejo dofinansowanie. Niektóre instytucje grantodawcze wymagaj¹ poza tymwyraŸnego zapisu o apolitycznoœci i neutralnoœci œwiatopogl¹dowej organizacjisk³adaj¹cej wniosek.W przypadku FPNP zarówno statutowe okreœlenie celów (np. œwiadczeniepomocy ofiarom przeœladowañ nazistowskich w Polsce — § 5, p.1;inicjowanie przedsiêwziêæ s³u¿¹cych pojednaniu i porozumieniu miêdzy narodami,w tym zw³aszcza miêdzy Polakami i Niemcami, § 5, p. 4) jak równie¿sposobów ich realizacji (Fundacja udziela bezpoœredniej pomocy finansowejposzkodowanym ofiarom przeœladowañ nazistowskich oraz otaczaich opiek¹ humanitarno-socjaln¹, medyczn¹ i prawn¹. — § 6, p.1; Do zadañFundacji nale¿y równie¿ inicjowanie ró¿nych form dzia³alnoœci s³u¿¹cych jejcelom, § 6 p. 8) mo¿e okazaæ siê zbyt ogólne i nie spe³niaæ wymogów potencjalnychdarczyñców.W celu unikniêcia nieporozumieñ wynikaj¹cych z interpretacji zapisówstatutowych przez potencjalnego sponsora nale¿a³oby mo¿liwie pilniewyszczególniæ konkretne przedsiêwziêcia, które w ramach ka¿dego z celówmog¹ byæ realizowane (np. organizowanie i finansowanie badañ naukowych,stypendiów naukowych, wyk³adów, sympozjów, seminariów, warsztatównaukowych, konferencji i kursów, spotkañ m³odzie¿y) i umieœciæ jew statucie.Bior¹c pod uwagê oczekiwania potencjalnych darczyñców, nale¿yponadto uzupe³niæ statutowe zapisy dotycz¹ce form realizacji celów statutowycho wspó³pracê z innymi instytucjami.19

5. FUNDAMENTALNE ZNACZENIE FUNDACJI "POLSKO-NIEMIECKIEPOJEDNANIE" DLA PROCESU POJEDNANIA POLSKO-NIEMIECKIEGOPrzynajmniej z czterech powodów FPNP jest instytucj¹ najlepiej przygotowan¹do wspierania procesu pojednania polsko-niemieckiego.Po pierwsze, proces pojednania musi obejmowaæ szerokie krêgi spo-³eczeñstwa polskiego. FPNP jest instytucj¹, której dzia³alnoœæ spotyka siêz du¿ym zainteresowaniem nie tylko elit politycznych, ale szerokiej opiniipublicznej — milionów Polaków, zarówno bezpoœrednich ofiar III Rzeszy,jak równie¿ ich rodzin i potomków. Wiêkszoœæ innych polsko-niemieckichinstytucji zwraca siê natomiast do wybranych grup spo³ecznych i pozostajeniezauwa¿ona przez szerok¹ opiniê publiczn¹.Po drugie, powodzenie procesu pojednania zale¿y od tego, czy bêdziemia³o ono kompleksowy charakter, czy obejmie kwestie polityczne, kulturalnei miêdzyludzkie, jak równie¿ wspó³pracê naukow¹ i edukacjê. We wszystkichtych dziedzinach dotychczasowa i planowana dzia³alnoœæ FPNP przyjmujekompleksowy charakter i ró¿norodne formy. Wykraczaj¹ one pozasektorow¹ aktywnoœæ innych instytucji s³u¿¹cych wspó³pracy polsko-niemieckiej.Po trzecie, realizuj¹c misjê pojednania polsko-niemieckiego, FPNPsta³a siê pozytywnym symbolem nie tylko instytucji opiekuñczej dla polskichofiar zbrodni nazistowskich, ale tak¿e symbolem czêœciowej moralnej rekompensatyza krzywdy im wyrz¹dzone i symbolem odpowiedzialnoœci wobecich rodzin i potomków. Rozwój FPNP po zakoñczeniu wyp³at œwiadczeñniemieckich i austriackich wzmocni ten wielopokoleniowy charakterprocesu pojednania polsko-niemieckiego.Po czwarte, w ci¹gu piêtnastu lat swojej dzia³alnoœci FPNP uzyska³aw kraju i na arenie miêdzynarodowej wizerunek wiarygodnej, kompetentneji skutecznie dzia³aj¹cej instytucji ponadnarodowej w otoczeniu miêdzynarodowym.Dziêki temu zdoby³a ona zaufanie partnerów krajowych i zagranicznych,niezbêdne do realizacji kompleksowych, czêsto wielopokoleniowychi ponadnarodowych programów pojednania.Ponadto w kontekœcie procesu pojednania polsko-niemieckiego dzia-³alnoœæ FPNP posiada wymiar wewn¹trzpolityczny i prawny. Wyp³ata œwiadczeñniemieckich nie by³a przez ich odbiorców postrzegana wy³¹cznie jakopomoc zewnêtrzna, lecz tak¿e jako realizacja obowi¹zków polskiego pañstwa.W odczuciu beneficjentów obowi¹zki pañstwa polskiego wobec nich20

nie koñcz¹ siê w momencie zakoñczenia programu wyp³at œwiadczeñ przekazywanychz zagranicy.Oprócz tego, tworz¹c FPNP i zobowi¹zuj¹c siê w umowie z 16 paŸdziernika1991 r. do nie popierania roszczeñ w³asnych obywateli - ofiar zbrodninazizmu wobec pañstwa niemieckiego, pañstwo polskie wzmocni³oz jednej strony polityczne i moralne fundamenty Traktatu o dobrym s¹siedztwiei przyjaznej wspó³pracy, z drugiej jednak strony stworzy³o w³asne zobowi¹zaniedo udzielenia ofiarom nazizmu stosownej pomocy w p³aszczyŸniewewnêtrznej. Zobowi¹zania te nie mog¹ byæ teraz jednostronnie przez pañstwoporzucone. Tym bardziej, ¿e w strukturze pañstwa nie ma instytucjiukierunkowanej na pomoc dla tej kategorii obywateli. Nie ma te¿ podmiotuprzygotowanego do prowadzenia dialogu spo³ecznego na forum miêdzynarodowym.Dlatego dalsza dzia³alnoœæ FPNP pomo¿e wype³niæ zobowi¹zaniapañstwa przy stosunkowo niskim stopniu zaanga¿owania i jej ewentualnympoœrednim wsparciu przez organy i instytucje pañstwowe, a tak¿e przywspó³pracy z innymi instytucjami pozarz¹dowymi.6. MISJA FUNDACJI „POLSKO-NIEMIECKIE POJEDNANIE”Misjê Fundacji wyznacza obowi¹zek pielêgnowania prawdy historycznejo tragedii narodu polskiego oraz potrzeba zacieœniania i porz¹dkowaniastosunków polsko-niemieckich. Nie straci ona na swojej aktualnoœci dopókiwszelkie krzywdy i urazy nie przeobra¿¹ siê w zadoœæuczynienie i wybaczenie,uprzedzenia w zrozumienie i chêæ bli¿szego poznania s¹siada, a ci¹gleistniej¹cy dystans dziel¹cy spo³eczeñstwa we wspólne funkcjonowanie obunarodów w integruj¹cej siê Europie. Dopiero wówczas nast¹pi moment prawdziwegopojednania.Dlatego misj¹ FPNP jest œwiadczenie pomocy ofiarom przeœladowañnazistowskich i aktywne dzia³anie na rzecz opartego na pamiêci o ich tragediipojednania polsko-niemieckiego.1. Œwiadczenie pomocy ofiarom przeœladowañ nazistowskich w Polsce.Realizuje statutowe zapisy:· „Œwiadczenie pomocy ofiarom przeœladowañ nazistowskich w Polsce”(§ 5, p. 1)· „Fundacja udziela bezpoœredniej pomocy finansowej poszkodowanymofiarom przeœladowañ nazistowskich oraz otacza ich opiek¹ humanitarno-socjaln¹,medyczn¹ i prawn¹.” (§ 6, p. 1)21

Wartoœæ dodana (do ewentualnej realizacji w przysz³oœci):22· Pod pojêciem pomocy dla ofiar rozumiana jest nie tylko pomoc finansowa(jak zasi³ki socjalne), ale równie¿ rzeczowa (np. leki, œrodkihigieniczne) oraz typowo us³ugowa zastêpuj¹ca wyspecjalizowaneinstytucje pañstwowe (np. bezp³atne poradnictwo prawne czy psychologiczne).· Pod pojêciem pomocy rozumiemy równie¿ pomoc medyczn¹: w tymopiekê paliatywn¹ (jako aktywn¹, wszechstronn¹ i ca³oœciow¹ opiekênad pacjentami choruj¹cymi na nieuleczalne, postêpuj¹ce chorobyw koñcowym okresie ¿ycia, której celem jest poprawienie jakoœci¿ycia chorych i wspomaganie rodziny chorych tak w czasie trwaniachoroby, jak i w okresie osierocenia), opiekê instytucjonaln¹ (domyemeryta, hospicja) i opiekê œrodowiskow¹ (np. sieæ opiekunów-wolontariuszy)realizowan¹ przy wspó³pracy z instytucjami pañstwowymii spo³ecznymi, a nawet samodzielnie.· Mówi¹c o pomocy mamy tak¿e na myœli specjalistyczne przychodniei oœrodki, w których poszkodowani mogliby nieodp³atnie uzyskaæ poradêmedyczn¹, rehabilitacyjn¹, psychologiczn¹, prawn¹, administracyjn¹,a nawet religijn¹.· Pomoc zawieraæ bêdzie równie¿ wszelkie formy aktywizacji opartejna programach integracji miêdzypokoleniowej, gdzie m³odzie¿ poprzezczynnoœci opiekuñcze i kontakty towarzyskie poznaje historie od jejnaocznych œwiadków, wyrabia w sobie po¿¹dane postawy etyczne,uczy siê zasad i sensu udzielania siê innym i szacunku do osób starszych.Osoby w wieku podesz³ym zaspokajaj¹ swoj¹ potrzebê bezpieczeñstwa,poczucia w³asnej wartoœci, podnosz¹ swoj¹ aktywnoœæ¿yciow¹.2. Upowszechnianie prawdy historycznej o II Wojnie Œwiatowej, a w szczególnoœcio pracy przymusowej, zbrodniach nazistowskich na obywatelach polskich i holocauœcie.Realizuje statutowe zapisy:· „Gromadzenie i udostêpnianie dokumentacji nazistowskich przeœladowañobywateli polskich” (§ 5, p. 2);· „Prowadzenie dzia³alnoœci edukacyjno-informacyjnej i naukowo-badawczejdla upowszechniania prawdy historycznej o II wojnie œwiatowej,”(§ 5, p. 3);

· „Fundacja wspiera dzia³ania na rzecz zachowania i przekazywania pamiêcio zbrodniach pope³nionych na obywatelach polskich... .” ( § 6, p. 6).Wartoœæ dodana (do ewentualnej realizacji w przysz³oœci):· WyraŸne prze³o¿enie akcentu z dzia³alnoœci dotychczas g³ówniearchiwizacyjnej i informacyjnej na ekspansywn¹ dzia³alnoœæ edukacyjn¹i naukowo-badawcz¹ przy wspó³pracy z instytucjami zewnêtrznymi.· Uporz¹dkowanie, okreœlenie statusu prawnego i upowszechnieniepubliczne zbiorów archiwum.· Wprowadzenie do dzia³añ nowoczesnych form przekazu multimedialnego(interaktywna strona www, prezentacje na cd-rom, komputerowei online programy edukacyjne, multimedialne banki danych itp.).· Organizowanie konferencji i rozwijanie dzia³alnoœci szkoleniowej,wydawniczej i wystawienniczej oraz innych form aktywnoœci zewnêtrznejw zakresie naukowo-badawczym, kszta³tuj¹cej wizerunek Fundacjijako organizacji nowoczesnej, prê¿nej, otwartej na wspó³pracêi z perspektyw¹ na przysz³oœæ.· Œcis³e wspó³pracowanie ze œrodowiskiem ofiar nazizmu, zarównoz organizacjami posiadaj¹cymi swoj¹ reprezentacjê na p³aszczyŸniecentralnej (Polska Unia Ofiar Nazizmu), jak i tymi jeszcze nie zorganizowanymina szczeblu centralnym.· Realizowanie projektów miêdzynarodowych z aktywnym uczestnictwemw projektach œrodowisk ofiar nazizmu (organizacji).· Zacieœnianie wspó³pracy miêdzynarodowej - pomiêdzy polskimi stowarzyszeniamii organizacjami ofiar nazizmu a zagranicznym œrodowiskiemofiar.· Kierowanie wiedzy historycznej do powojennych pokoleñ w Polsce,Europie i na œwiecie. Szczególn¹ rolê powinny odgrywaæ tu wspomnieniaindywidualne ¿yj¹cych œwiadków wojny.· Inspirowanie i (w razie mo¿liwoœci) prowadzenie w³asnych badañnad II wojn¹ œwiatow¹, problemem zbrodni nazistowskich, sprawamiodszkodowañ itp. oraz ich wp³ywem na aktualne polsko-niemieckiestosunki dwustronne. Powinno to obj¹æ wspó³pracê z oœrodkami naukowymii badawczymi, wspó³pracê z Komitetem Badañ Naukowychw kwestii ewentualnych grantów, stypendiów, itp..23

24· Prowadzenie aktywnej polityki historycznej, w tym wspó³pracaz partnerami zagranicznymi, co w po³¹czeniu z bie¿¹cym monitorowaniemstosunków polsko-niemieckich stanowiæ bêdzie fundamentdla racjonalnych relacji dwustronnych Polski i Niemiec.· Dbanie o publiczne przedstawianie we w³aœciwym œwietle polskich dzia-³añ powojennych (reparacje, przejêcie mienia niemieckiego, przesiedlenieNiemców, sprawy obywatelstwa przesiedleñców, dóbr kultury, itp.).· Anga¿owanie siê w dialog spo³eczny w sytuacjach prowadz¹cych dopolitycznych prób burzenia prawdy historycznej, tworzenia nieprawdziwychi niekorzystnych dla Polski ocen, czy krzywdz¹cego interpretowaniafaktów II wojny œwiatowej, w tym przejêcie i prowadzeniewielopoziomowego dialogu z niektórymi organizacjamiprzesiedleñców z Polski skupionymi w tzw. Zwi¹zku Wypêdzonychi Powiernictwie Pruskim, tworzenie alternatywy dla tzw. CentrumWypêdzeñ, itp.3. Wspieranie, inicjowanie i realizacja przedsiêwziêæ s³u¿¹cych wzajemnemu poznaniu,porozumieniu oraz pojednaniu Polaków i Niemców we wspólnej, zintegrowanejEuropie oraz budowaniu pokojowej przysz³oœci ze szczególnym akcentemna wychowanie, edukacjê i integracjê m³odych pokoleñ.Realizuje statutowe zapisy:· „Inicjowanie przedsiêwziêæ s³u¿¹cych pojednaniu i porozumieniu miêdzy narodami,w tym zw³aszcza miêdzy Polakami i Niemcami” (§ 5, p. 4);· „Fundacja (...) wspiera wszelkie inicjatywy zmierzaj¹ce do przezwyciê-¿enia podzia³ów i osi¹gniêcia pojednania miêdzy narodami” (§ 6, p. 6).Wartoœæ dodana (do ewentualnej realizacji w przysz³oœci):· Pojêcie „inicjowanie” generuje pytanie o granicê aktywnoœci Fundacji.Problem sprowadza siê do kwestii, czy Fundacja generuje jedynieknow-how, czy te¿ anga¿uje siê na etapie wstêpnym razem z partneremw program, a nastêpnie po zakoñczeniu etapu wstêpnego wycofujesiê z programu. Status Fundacji oraz jej pozycja za granic¹ i wPolsce wskazywa³yby na potrzebê przynajmniej minimalnego uczestnictwaw programach tak¿e po zakoñczeniu etapu wstêpnego. Nale-¿a³oby wiêc rozwa¿yæ dopracowanie statutu w tym aspekcie (stosownazmiana statutowa).· Dotychczasowe przedsiêwziêcia, g³ownie bilateralne na linii Polska -

Niemcy powinny zostaæ poszerzone (przede wszystkim na grunciemiêdzynarodowej wspó³pracy naukowej i wspó³pracy m³odzie¿y)o inne narodowoœci, przede wszystkim wspó³pracuj¹ce w procesiewyp³aty œrodków niemieckich i austriackich jak np. ¯ydów, Romów,Czechów, Austriaków, Rosjan, Ukraiñców, Litwinów czy Szwajcarów).Nawi¹zane kontakty i wspólne doœwiadczenia powinny byæ pielêgnowane.· Wzorem zachodnich organizacji partnerskich (np. Fundusz Pamiêæi Przysz³oœæ) nale¿y konstruowaæ „futurystyczny” element dzia³alnoœciFundacji, (otwartoœæ na inne nacje, m³odzie¿, edukacjê i integracjê),który jednak bêdzie oparty na pamiêci o II wojnie œwiatoweji zbrodniach niemieckiego nazizmu. Nie mo¿e to polegaæ na tworzeniualternatywnego programu w stosunku do tego, czym Fundacjazajmowa³a siê dotychczas, ale na wydobywaniu na „œwiat³o dzienne”naturalnej kontynuacji dotychczasowego dorobku historycznego, spo-³ecznego i kulturowego Fundacji.· Konieczne jest organizowanie przez Fundacjê szeregu miêdzynarodowychprzedsiêwziêæ, których wspó³organizatorami bêd¹ ofiary nazizmu,a g³ównym odbiorc¹ m³odzie¿ (np. takie jak: sieæ wolontariatu,stypendia i sta¿e, oœrodki wymiany m³odzie¿owej, szkolenia, warsztaty,zjazdy i obozy). Zapewni to pamiêæ historyczn¹, utrwali wa¿neelementy z historii prze¿yæ ofiar, a jednoczeœnie zmieni to dotychczasowywizerunek Fundacji, daj¹c jej niezbêdn¹ do dalszego rozwojudynamikê, tworz¹c wra¿enie organizacji „m³odej” o niewyczerpanympotencjale.· Wskazane jest aktywne w³¹czenie siê Fundacji w istniej¹ce ju¿ inicjatywyinnych instytucji, takich jak Fundacja Europejskiej Sieci „Pamiêæi Solidarnoœæ”, Muzeum Powstania Warszawskiego, MuzeumHistorii Polski, Centrum Informacji o Represjonowanych, Rady OchronyPamiêci Walk i Mêczeñstwa, itp..· Fundacja musi tak¿e ukierunkowaæ sw¹ aktywnoœæ na obszary mniejznane — zarówno na œwiecie jak i w Polsce. Poprzez wspó³pracêz organizacjami partnerskimi na Ukrainie i Bia³orusi oraz stowarzyszeniamii organizacjami zrzeszaj¹cymi ofiary nazizmu oraz kombatantówpolskiego podziemia na dawnych kresach wschodnich, powinna eksponowaæprawdê historyczn¹ o przeœladowaniach w trakcie II wojny œwiatowejzamieszka³ych tam Polaków i ich walce z okupantem niemieckim.25

· Celowe bêdzie zaanga¿owanie siê Fundacji w sprawy mniejszoœcinarodowych — zarówno mniejszoœci narodowych ¿yj¹cych w Polsce,jak i polskich mniejszoœci ¿yj¹cych za granic¹, a szczególnie Poloniiw Niemczech. Mniejszoœæ narodow¹ nale¿y postrzegaæ jako pomostmiêdzy narodami. W stosunkach polsko-niemieckich jest to praktycznadroga do pojednania ca³ych narodów. Od strony technicznej dzia³aniapowinny polegaæ na pomocy organizacjom polonijnym w pielêgnowaniupamiêci o Polsce, tradycji i kultury narodowej, które stanowiæ bêd¹ drogêdo poznania Polski i Polaków, a wiêc nieodzowny etap w procesiepojednania narodów. Rola FPNP bêdzie równie¿ spo³eczne monitorowanierealizacji gwarancji traktatowych przyznanych mniejszoœciompolskim za granic¹ (g³ównie praw Polonii zagwarantowanych przezpañstwo niemieckie w Traktacie o dobrym s¹siedztwie i przyjaznejwspó³pracy). W stosunkach polsko-niemieckich aktywnoœæ ta powinnabyæ rozszerzona o wspieranie i inicjowanie dzia³añ na rzeczprzyznania Polonii statusu mniejszoœci narodowej.7. CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE FPNPCel ogólny:Pomoc i opieka nad ¿yj¹cymi ofiarami nazizmu.Cel ogólny: Integracja i edukacja miêdzypokoleniowa oraz promowanienowoczesnych form aktywnej opieki nad osobami w podesz³ymwieku.Cele operacyjne:26• Inicjowanie organizacji regionalnych centrów kompleksowej opiekiœrodowiskowej (finansowej, rzeczowej, us³ugowej, wolontariackiej,duchowej itp.).• Wspó³organizowanie i wspieranie w dostêpny sposób domów opiekista³ej i doraŸnej, w których przebywaj¹ ofiary niemieckiego nazizmu.• Pozyskiwanie i dystrybucja celowej pomocy finansowej jako formysocjalnej opieki nad szczególnie pokrzywdzonymi ofiarami niemieckiegonazizmu, pomocy rzeczowej (leki, œrodki higieniczne,wy¿ywienie itp.) oraz œwiadczenie pomocy us³ugowej (doradztwo,prawne, administracyjne, pomoc psychologiczna i lekarska),w szczególnoœci dla osób znajduj¹cych siê w wieku podesz³ymczy osób niepe³nosprawnych lub nieuleczalnie chorych.

• Inicjowanie, prowadzenie i wspieranie projektów w³asnych i zewnêtrznychwykorzystuj¹cych nowoczesne rozwi¹zania programowe i technologicznew obszarze pomocy spo³ecznej i humanitarnej, medycynyi psychologii w zakresie kompleksowej opieki dla osób w podesz³ymwieku, osób niepe³nosprawnych lub nieuleczalnie chorych na rzeczofiar zbrodni nazistowskich.• Dbanie o szacunek i pamiêæ okazywane poszkodowanym — w wymiarzemiêdzynarodowym, krajowym i lokalnym.• Podtrzymywanie i rozwój kontaktów z niemieckimi miastami, instytucjami,firmami i organizacjami zainteresowanymi partycypowaniemwe wszelkich formach pomocy na rzecz poszkodowanych przez IIIRzeszê.Cel ogólny: Udostêpnianie i przekazywanie wiedzy i doœwiadczeñzwi¹zanych z II wojn¹ œwiatow¹, prac¹ przymusow¹, zbrodniami nazistowskimii holocaustem.Cele operacyjne:• Organizowanie wystaw stacjonarnych i objazdowych oraz upowszechnianiei udostêpnianie publiczne zbiorów archiwalnych zdjêæ, dokumentówi relacji.• Organizowanie krajowych i miêdzynarodowych konferencji, sympozjów, seminariów,odczytów i prelekcji, czy programów edukacyjnychi spotkañ ze œwiadkami historii dla szkó³ w Polsce i w Niemczech.• Wykorzystywanie nowoczesnych technik informacyjnych i przekazumultimedialnego (witryny internetowe, noœniki cd-rom, dvd-rom) dlapotrzeb przekazywania wiedzy historycznej i udostêpniania zbiorówarchiwalnych.• Archiwizacja i digitalizacja dokumentów, zdjêæ i relacji.• Inicjowanie i rozwijanie samodzielnych projektów kulturalnych, naukowo-badawczychoraz udzia³ w programach i projektach krajowychi zagranicznych instytucji zewnêtrznych.• Promowanie projektów o charakterze historyczno-kulturowym w wymiarzekrajowym i miêdzynarodowym.Cel ogólny: Wychowanie m³odzie¿y w duchu budowania œwiatowegopokoju, wspó³pracy miêdzynarodowej, poszanowania praw cz³owiekana bazie prawdy historycznej o zagro¿eniu ze strony wojen, systemówtotalitarnych, rasizmu i ksenofobii.27

Cele operacyjne:• Rozwijanie i umacnianie miêdzynarodowej wspó³pracy m³odzie¿y (m.in. polskiej, ¿ydowskiej, niemieckiej, rosyjskiej, ukraiñskiej, czeskiej,austriackiej, szwajcarskiej).• Konfrontacja m³odzie¿y z problematyk¹ drugiej wojny œwiatowej,pracy przymusowej i zbrodniami nazistowskimi w miejscach pamiêci,przy udziale œwiadków wydarzeñ lub dziêki materia³om archiwalnymoraz przekazywanie wiedzy historycznej m³odemu pokoleniu.• Inicjowanie, udzia³ i promowanie programów stypendialnych, sta¿y, praktyki innych form miêdzynarodowej wymiany m³odzie¿y.• Organizowanie wystaw, koncertów oraz innych imprez kulturalnychi artystycznych w wymiarze krajowym i miêdzynarodowym poœwiêconychsprawom statutowym.• Inicjowanie i wspieranie programów i projektów maj¹cych na celuzapobieganie rasizmowi, wrogoœci w stosunku do obcych i antysemityzmowi,a dzia³aj¹cych na rzecz ochrony mniejszoœci narodowych i poszanowaniapraw cz³owieka.• Wspó³praca ze szko³ami, organizowanie szkoleñ i warsztatów, programówedukacyjnych i odczytów, skierowanych do m³odzie¿y szkolneji akademickiej w wymiarze krajowym i miêdzynarodowym.• Inicjowanie i wspieranie programów i projektów, których celem jestupowszechnianie idei porozumienia miêdzy narodami, pokoju, wspó³pracypolitycznej, ekonomicznej i spo³ecznej.• Wychowanie m³odzie¿y w duchu demokracji, poszanowania prawcz³owieka, pamiêci o zagro¿eniu ze strony systemów totalitarnychi rz¹dów przemocy.Cel ogólny: Dzia³ania integracyjne na rzecz œrodowisk polonijnych zamieszka³ychna terenie Niemiec i mniejszoœci niemieckiej w Polsce.Cele operacyjne:• Organizowanie konferencji, sympozjów, wystaw, konkursów, szkoleñi innych form aktywnoœci spo³ecznej, kulturalnej, naukowej i edukacyjnejo tematyce historyczno-spo³ecznej skierowanych do Polonii niemieckieji niemieckiej mniejszoœci narodowej w Polsce.28

• Dzia³ania na rzecz pog³êbiania ³¹cznoœci i aktywnoœci Polonii niemieckiejz Ojczyzn¹.• Wspólne przedsiêwziêcia na rzecz integracji politycznej, gospodarczej,spo³ecznej i kulturowej krajów UE, ze szczególnym uwzglêdnieniem Polskii Niemiec.• Wspieranie przybli¿ania kultury i jêzyka niemieckiego w Polsceprzez wspó³pracê z organizacjami niemieckiej mniejszoœci narodowejw Polsce.• Wspieranie wszelkich konstruktywnych inicjatyw na rzecz usamodzielnieniapolitycznego, spo³ecznego, prawnego i kulturowego Polonii na terenieRFN.• Dzia³ania promocyjne na rzecz przyznania Polonii niemieckiej statusumniejszoœci narodowej w RFN.Cel ogólny: Dzia³anie na rzecz wzajemnego poznania, porozumieniai pojednania Polaków i Niemców, integracji europejskiej, pokoju orazmiêdzynarodowej wspó³pracy spo³ecznej, politycznej, naukoweji kulturalnej.Cele operacyjne — te same jak w punkcie powy¿ejCel ogólny: Dbanie o prawdê historyczn¹ i wizerunek Polski jako demokratycznegopañstwa prawa. Obrona polskich racji i stanowisk przedkrzywdz¹c¹ interpretacj¹ faktów z czasów II wojny œwiatowej lub jejskutków.Cele operacyjne:• Dbanie o wizerunek Polski za granic¹ poprzez aktywn¹ realizacjêpowy¿szych celów strategicznych.• Przeniesienie dialogu ze œrodowiskiem przesiedleñców niemieckich nap³aszczyznê obywatelsk¹ oraz stworzenie programów alternatywnychw obszarach spornych.• Przeniesienie dialogu w sprawach polsko-niemieckich sporów historycznychz poziomu oficjalno-rz¹dowego na poziom spo³eczny.• Uaktywnienie œrodowisk: naukowego, dziennikarskiego, m³odzie-¿owego i innych w obszarach kluczowych dla spraw polskich i procesupojednania poprzez ró¿ne formy wspó³pracy.29

• Inicjowanie i wspieranie programów z tego zakresu prowadzonychprzez instytucje rz¹dowe i samorz¹dowe.• Aktywizowanie spo³eczeñstwa w dziedzinie polityki historycznej przezw³¹czanie stowarzyszeñ i organizacji do dzia³añ prowadzonych przez instytucjerz¹dowe i pozarz¹dowe.30