Badanie zaopatrzenia rynku internetowego oraz targów i ... - WWF

Celem tego raportu jest zbadanie zaopatrzenia rynku internetowego, targów orazsklepów specjalistycznych na terenie Warszawy w produkty zawierające w swym składziegatunki chronione przez Konwencję CITES. Niniejszy raport przedstawia wyniki badaniarynku produktów Tradycyjnej Medycyny Azjatyckiej od lutego do grudnia 2010r. Autorzyraportu nie oceniają właściwości leczniczych badanych produktów. Opinie zawarte w raporcieodzwierciedlają jedynie opinie autorów.1. METODOLOGIAMetodologia została ustalona przez specjalistów WWF Polska po konsultacjiz ekspertem TMA oraz w oparciu o istniejące raporty. Wyniki badania opisywanow specjalnych formularzach, zawierających informacje niezbędne do odpowiedniegoporównania i opisania wyników.Na terenie Warszawy zbadano 5 sklepów, w których ofercie znajdowały się produktyzawierające chronione prawem gatunki, używane w tradycyjnej medycynie azjatyckiej.Skontrolowano 4 edycje targów medycyny naturalnej, prowadzonych cyklicznie w stolicy.Ponadto zbadano w okresie trwania monitoringu ofertę internetową, w tym sklepyinternetowe, apteki internetowe, sklepy zielarskie, portale aukcyjne itp.2. WYNIKI BADANIAPodczas badania rynku stwierdzono, że produkty zawierające składniki otrzymywanez chronionych gatunków występują w wieli różnych formach m.in., jako: Maści Plastry Tłuszcz Korzeń Nalewki Kadzidła Tabletki Maseczki Spray’e KremyW sklepach zielarskich i farmakologicznych znajdowały się najczęściej środki naodchudzanie, kosmetyki, suplementy diety, kadzidła i maści, które w swym składzie6Opinia PROP w sprawie zakresu pojęcia „okaz” w odniesieniu do produktów medycyny naturalnej, z dnia 12czerwca 2010r. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 709/2010 z 22 lipca 2010r. „Pod pojęciem „części iprodukty”, które podlegają ograniczeniom, należy rozumieć wszelkie fragmenty roślin, grzybów i zwierząt zchronionych gatunków, także przetworzone w sposób uniemożliwiający ich łatwe rozpoznanie (np. wytopionytłuszcz), wszelkiego rodzaju wyciągi i ekstrakty z ich tkanek lub całych osobników, wszelkie wytworyprodukowane przez organy tych roślin i zwierząt, w tym nasiona, korę, liście, kwiaty i ich części, jaja i ichskorupy, pierze, włosy, wylinki, krew, produkty gruczołów (np. piżmo, ślina, jad, żółć) – także takie, któremogły być pobrane przyżyciowo i mogą być odtworzone przez te rośliny, grzyby czy zwierzęta”. „Okazem sąwszelkie specyfiki, które zgodnie z dołączonym dokumentem, opakowaniem, oznakowaniem lub etykietą, lubjeśli wynika to z jakichkolwiek innych okoliczności (np. tekstu opisu w ofercie sprzedaży), mają zawierać lubzawierają części lub produkty pochodne z roślin, grzybów lub zwierząt z danych gatunków (także wówczas, jeśliw rzeczywistości ich nie zawierają)”.6

18%8%3%1%Padma BasicSeptilin20%50%Anti WrinkleCreamPurimLidan PaishiPianNU BaoJiaonangRys. 1 Procentowy udział produktów na rynku zawierających Saussurea costusJak wynika z uzyskanych danych, najczęściej oferowanym do sprzedaży produktemzawierającym kostus jest Padma Basic, suplement na poprawę krążenia, wzmocnienieodporności i naczyń krwionośnych. Produkt ten zawiera także drugi chroniony gatunekchroniony CITES Pterocarpus santalinus – sandałowiec (Rys.1). Na drugim miejscu jestSeptilin, lek wzmacniający organizm, podnoszący odporność i działający stymulująco. Jest ondostępny głównie w Internecie, rzadziej w sklepach i na targach. Trzecim, pod względemliczby ofert, jest krem przeciwzmarszczkowy, który dostępny jest szeroko zarówno wInternecie, specjalistycznych sklepach, jak i na cyklicznie odbywających się targach. Kolejnyprodukt, to Purim; suplement diety posiadający właściwości antyseptyczne, antybakteryjne,przeciwwirusowe i przeciwalergiczne. Mniejszy udział w tym rankingu odgrywa zaznaczonykolorem żółtym lek, który może mniej znany w Polsce, jest dość popularny na świecie –Lidan Paishi Pian. Jego dostępność jest ograniczona, lecz znaleźć go można na targachmedycyny naturalnej oraz w Internecie. Stosuje się go głównie przy objawach kamicyżółciowej. Ostatni medykament w rankingu to NU Bao Jianonang; lek trudno dostępnyw Internecie i sklepach. Można go dostać natomiast na targach od prywatnych importerów.Stosowany w leczeniu kobiecych dolegliwości.Tabela 1 Liczba ofert produktów zawierających w swym składzie Saussurea costusSklepy Targi InternetLiczba ofert produktówzawierającychSaussurea costus4 4 1172. Orchis mascula/ Salabmirsi/ Salep orchid/ Storczyk męski lub nakrapiany. Ta niewysokabylina osiąga od 20 do 60cm wysokości. Jej pierwotny zasięg obejmował większość Europy,północno – zachodnie rejony Afryki, Azję Mniejszą i Kaukaz. Jest to gatunek występującyw górach na wysokościach ok. 2500 m n. p. m. Rzadko spotykany na południu Polski.Chroniona jest cała rodzina Orchidaceae, znajdująca się w Aneksie B (wybrane gatunkichronione są Aneksem A).Storczyk męski używany jest do produkcji:8

kosmetyków (przeciwzmarszczkowych, przeciw przebarwieniom,nawilżających, oczyszczających, brązujących) środków na potencję środków na prostatę środków na poprawę funkcji umysłowychNa polskim rynku jest wiele produktów zawierających ten chroniony gatunekstorczyka. Rys. 2 obrazuje 9 z nich 8 , najczęściej oferowanych w sprzedaży. Z wykresuwynika, że największą liczbę ofert stanowią kosmetyki, łatwo dostępne w większościsklepów. Warto jednak wspomnieć, że niektórzy producenci używają storczyka męskiegouprawianego na terenie UE. Niemniej jednak, 23% procent z przedstawionych poniżejproduktów jest suplementami diety, których importer informuje, że rośliny użyte do ichprodukcji pozyskiwane są z naturalnych siedlisk.Tabela 2 Liczba ofert produktów zawierających w swym składzie Orchis masculaSklepy Targi InternetLiczba ofert produktówzawierającychOrchis mascula13 2 134Garnier Orchidea Vital19% 9%7%Eveline "MagiaOrchidei"AA Kwiat OrchideiSpeman5%Tentex Forte23%32%2%2%1%MentatConfidoProdukt z serii ExclusiveBronzeProdukt z serii DeborahBioetycRys. 2 Procentowy udział produktów zawierających Orchis mascula dostępnych na polskim rynkuW sumie wszystkich dostępnych ofert odnotowano 149. Warto zauważyć, że niektórekosmetyki zawierające ten chroniony gatunek storczyka są szeroko dostępne na rynku i abysprawdzić całą ofertę, konieczne jest skontrolowanie producentów tych produktów a niesprzedawców detalicznych.8 Raport nie podaje pełnych nazw produktów, lecz często nazwę skrótową całych serii kosmetyków stosowanychw sprzedaży.9

4. Hoodia gordonii/ Hoodia 9 . Jest to niewielkich rozmiarówsukulent porastający naturalnie pustynie południowych częściAfryki, Bostwany, Namibii i Angoli. Od wieków lokalnaspołeczność stosowała go, jako suplement diety skuteczniehamujący apetyt. Ekstrakt, z którego robi się wszelkiepreparaty nazywany jest P57. Roślina zaliczana jest do AneksuB.Skuteczność hoodii nie jest potwierdzona żadnyminaukowymi badaniami, jednak jej popularność na świeciewciąż wzrasta. Sprzedawana jest w postaci tabletek(11 rodzajów suplementów), plastrów (2 produkty),ekstraktów w płynie (1 oferta) lub całych roślin 10 . Na terenieUE nie prowadzi się upraw tego sukulenta. Pomimo to,szeroko dostępna jest oferta internetowa, gdzie przeważa jedenimporter ze Stanów Zjednoczonych. Na portalu aukcyjnymAllegro odnotowano 172 oferty sprzedaży produktówzawierających w składzie tę chronioną roślinę lub nią samą.Fot. 3 Plastry skonfiskowanena poczcie© Izba Celna w PoznaniuWśród tych ofert wyraźnie wyróżnia się dwóch sprzedawców, którzy reklamują suplementydiety pochodzenia amerykańskiego, w dużych ilościach na każdej z kilkudziesięciu aukcji.Ponadto, właścicielem 8 serwisów internetowych sprzedających produkty z Hoodia gordoniijest jedna firma. W swoim regulaminie informuje ona, że obowiązują ją wyłącznie regulacjeprawne USA, a zastosowanie prawa UE nie jest możliwe. Nieliczni sprzedawcy deklarowaliposiadanie certyfikatów CITES jednak te, które zamieszczono na stronach internetowych niesą przedstawione w formie pozwalającej na sprawdzenie ich autentyczności.Tabela 3 Liczba ofert produktów zawierających w swym składzie Hoodia gordoniiLiczba ofert produktówzawierającychHoodia gordoniiSklepy Targi Internet1 0 3939 Chronione są wszystkie części i pochodne z wyjątkiem opatrzonych etykietą „Wyprodukowane z materiałuHoodia spp. uzyskanego z kontrolowanego zbioru i produkcji we współpracy z organami administracyjnymiCITES Bostwany/Namibii/Afryki Południowej na mocy umowy BW/NA/ZAxxxxxx”10 W innych krajach jest ona dostępna również pod postacią nalewek, herbaty, syropu, sprey-ów, proteinowychshake-ów a nawet owocowych batonów.10

13%13%6%TabletkiPlastryRoślinaEkstrakt68%Rys. 3 Procentowy udział produktów zawierających Hoodia gordonii dostępnych na polskim rynku5. Aquilaria agallocha/ Agar 31. Drzewo z rodzinykozłkowatych, naturalnie występujące w Indiach,Kambodży, Indonezji i na Półwyspie Malajskim.Wytwarza aromatyczną żywicę, używaną szerokow aromaterapii i przemyśle perfumeryjnym. Gatunekchroniony znajdujący się w Aneksie B. Chronione sąwszystkie części rośliny poza częściami roślinsztucznie uprawianych (na które też potrzebne sązaświadczenia świadczące o ich legalności).Na rynku dostępne są głównie w postaci:kadzidełek (odnaleziono 4 typy); ręcznie robionegomydła naturalnego; olejku do ciała; olejkueterycznego oraz korzenia. Oferty były dostępne wewszystkich badanych miejscach.Fot. 4 Kadzidła zawierające Agar 31© WWF Polska11

11%11%11%5%62%KadzidłaOlejek eterycznyKorzeńMydłoOlejek do ciałaRys. 4 Procentowy udział poszczególnych produktów zawierających Aquilaria agallochaTabela 4 Liczba ofert produktów zawierających w swym składzie Aquilaria agallochaInternetTargi medycynynaturalnejSklepyLiczba ofertzawierających Aquilariaagallocha26 4 16. Prunus africana/śliwa afrykańska/ Stinkwood/ Pygeum/ Iron Wood/ African prune itd. Tozimozielone drzewo występujące naturalnie na terenach Afryki Subsaharyjskiej i naniektórych wyspach (m.in. Madagaskar, Sao Tome, Grande Comore). Nie jest uprawiana naterenie UE, lecz legalnie importuje się ją na dużą skalę do produkcji leków na prostatę.Najbardziej pożądana jest kora drzewa. Przez wiele lat rabunkowa działalność człowiekadoprowadziła niemal do zagłady tego gatunku. Tysiące drzew rocznie jest okorowywanych napotrzeby przemysłu medycznego oraz kosmetycznego. Gatunek włączony do Aneksu B.Wśród produktów zawierających w swym składzie śliwę afrykańską (głównie jej korę)dominują leki na prostatę. Ponadto roślina ta używana jest także do produkcji szamponówi pianek hamujących wypadanie włosów, preparatów antycellulitowych i na rozstępy, kremówpod oczy i przeciwzmarszczkowych.Tabela 5 Liczba produktów dostępnych na rynku zawierających Prunus africanaInternetTargi medycynynaturalnejSklepyLiczba ofertzawierających Prunusafricana98 0 112

Procerin Pianka1%1%1%PoldanenTadenan 505%5%4%NanogenNanoguard6%42%Rilastil SprayProstidiag13%Rilastil Krem22,45%Lierac DiopticremeNeopoldanenInulina ColplustabsRys. 5 Procentowe zestawienie środków zawierających Prunus africana7. Pterocarpus santalinus/ Red sandalwood/ Santalum rubrum/ Sandalo rojo/ Sandałowiecczerwony. Drzewo to dorasta do 8m i rodzime jest dla regionów południowych Indii. Obecnieze względu na ogromne zapotrzebowanie, uprawia się go także w Afryce, na Sri-Lancei Filipinach. Używany nie tylko w przemyśle perfumeryjnym, ale także w medycynieazjatyckiej, ajurwedzie czy do produkcji wyrobów artystycznych. W Chinach za dynastiiQing produkowano nawet meble z drewna sandałowca. Aneks B obejmuje drewno okrągłe,zrębki drzewne, proszek i ekstrakty z tego drzewa. W Polsce produkty dostępne na rynku to: kadzidła lek wspomagający krążenie i wzmacniający naczynia krwionośne oraz odporność sproszkowane drzewo czerwonego sandałowca różańce perfumy pigmenty rzeźbyJak wynika z wykresu poniżej (Rys. 6), największą liczbę ofert stanowi popularny narynku lek, który oprócz sandałowca czerwonego zawiera również chroniony przez CITESgatunek Saussurea lappa. Liczba rzeźb dostępnych na rynku jest trudna do określenia,ponieważ w badaniu nie były brane pod uwagę sklepy np. z chińskimi antykami czy galerie.Kadzidła, które są dostępne nie tylko na targach, w sklepach zielarskich czy w internecie, alerównież na targowiskach czy sklepach „indyjskich” są drugim, co do liczby występowaniaproduktem. Są one bardzo popularne na rynku i niekontrolowane w żaden sposób. W składzie13

perfum podaje się natomiast Pterocarpus santalinus, jako bazę zapachową, brak jest jednakinformacji skąd pochodzą składniki do tych wyrobów.W skontrolowanych sklepach znajdowano wyłącznie kadzidła zawierające tengatunek, na targach medycyny naturalnej również nie znaleziono innych produktów. Podczasbadania rynku nie kontrolowano perfumerii.14%27%4%1%1%1%52%Padma basicKadzidłaPerfumySproszkowanedrewnoRóżaniecPigmentRzeźbaRys. 6 Procentowe zestawienie produktów na rynku, zawierających Pterocarpus santalinusTabela 6 Liczba ofert zawierających Pterocarpus santalinus w poszczególnych miejscach sprzedażyInternetTargi medycynynaturalnejSklepyLiczba ofertzawierającychPterocarpus santalinus125 4 32.2 CHARAKTERYSTYKA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCHCHRONIONE GATUNKI ZWIERZĄT:Badanie wykazało znacznie mniejszą ilość produktów zawierających części zwierząt,które są dostępne na polskim rynku w porównaniu z ofertą specyfików roślinnych. W wieluregionach świata nadal istnieje błędne i niepoparte żadnymi badaniami medycznymiprzekonanie, że cudowne właściwości zwierząt są w stanie przejść na ludzi po ichskonsumowaniu. Na przykład sproszkowane części zwierząt mają przynieść siłę tygrysa(głównie kości) czy nosorożca (róg). Z niedźwiedzi brunatnych na terenie Europy pozyskujesię głównie tłuszcz, lecz w pozostałych częściach świata zabija się je często włącznie dlaworeczka żółciowego.14

W Polsce ilość produktów z zagrożonych gatunków zwierząt nie jest tak wysoka,w dużej mierze ze względu na wysoką cenę, oraz na odmienność kulturową. Dlatego teżPolacy korzystają najczęściej ze znanych im środków wykonywanych ze zwierząt żyjących naterenie Europy. Wyjątkiem będą tak egzotyczne gatunki jak pławikonik czy koralowce, orazpojawiające się na targach medycyny naturalnej tzw. „plastry z tygrysa”, zawierające częścitygrysów i lampartów.1. Hirudo medicinalis/ Pijawka lekarska. Niegdyś żyjąca w naszychwodach pijawka ciesząca się od wieków dobrą sławą ze względu nasubstancję zwaną hirudyną. Hirudoterapia jest nadal stosowana, jednakna znacznie mniejszą skalę. Słodkowodna, lubiąca płytkie i mulistestawy pijawka swym zasięgiem obejmowała Zachodnią i PołudniowąEuropę, aż po góry Ural. Obecnie częściej spotkać ją można dużoczęściej w sztucznych hodowlach niż w naturze. Na polskim rynkuspotkać można głównie różnorodne maści na bazie pijawek, pochodzącenajczęściej z za wschodniej granicy kraju. Oferta jest jednak bogatszatakże o żywe okazy tych zwierząt, chociażby w niektórych sklepachzoologicznych czy hodowlach.Fot. 5 Flebostar zpijawką lekarską© WWF Polska7% 1%30%KremLeczenie pijawkąŻywe zwierzęta62%TabletkiRys. 7 Procentowe zestawienie środków zawierających Hirudo medicinalisTabela 7 Liczba ofert z Hirudo medicinalisLiczba ofertzawierających HirudomedicinalisInternetTargi medycynynaturalnejSklepy74 4 2Pijawki lekarskie sprzedawane są w Polsce, jako żywe zwierzęta, składniki kremówi tabletek, czy hodowane na terapie, których oferty są również powszechne. Pijawka jest„jednorazowa”, czyli używa się jej do zabiegu tylko raz, a potem zabija w celu uniknięcia15

przenoszenia różnorodnych chorób. Kremy są to popularne medykamenty, łatwo dostępne wwiększości miejsc sprzedaży. Badanie wykazało trzy najczęściej pojawiające się produkty,z czego wszystkie produkowane są na rynek ukraiński i polski (opakowania dwujęzyczne). Sąto: Wirowit, Flebostar oraz Kalisia silver.2. Ursus arctos/niedźwiedź brunatny. Chroniony w Aneksie A i B.Drapieżnik ten jest wszystkożerny, żyje w puszczach, tajgach igórzystych lasach zwykle z daleka od ludzi. Pierwotnie występowałlicznie w całej Europie Północnej oraz Azji. Jego waga sięga od 200 do800 kg a w pozycji wyprostowanej może mierzyć nawet 3 m.To majestatyczne zwierzę przestaje być w obecnych czasachsynonimem siły i potęgi. Doprowadzony na skraj wyginięcia gatunektraktowany jest wyjątkowo okrutnie na potrzeby tradycyjnejmedycyny. Na zachodzie zabijany jest głównie dla woreczkażółciowego, na wschodzie Europy na tłuszcz. Częstą praktyką wChinach, jest utrzymywanie żywych zwierząt, więzionych w małychklatkach przez całe życie i pobieranie od nich żółci przez sztuczniewytworzoną przetokę.Tłuszcz z niedźwiedzia stosowany jest najczęściej przyschorzeniach układu oddechowego (m.in. przy pylicy) oraz na ogólnewzmocnienie organizmu. Sprawy handlu w internecie spotykają sięzwykle z szybką interwencją policji. Głośne były w ciągu ostatnich latFot. 6 Tłuszcz zniedźwiedzia© WWF Polskasprawy aresztowań za tego typu handel (np. w Poznaniu), niestety jak wykazało badanie nadaljest to produkt dostępny na rynku. Na odbywających się cyklicznie targach medycynynaturalnej zakupić można tłuszcz z tego gatunku w cenie trzykrotnie wyższej niż oferowanaw internecie. Średnio sprzedawca detaliczny na tego typu targach ma ze sobą 3 – 4 butelki250ml każdego dnia (targi trwają od piątku do niedzieli włącznie). Nie odnaleziono oferttłuszczu z niedźwiedzia w żadnym z kontrolowanych sklepów.3. Hippocampus spp./ Pławikonik/ konik morski. Pławikoniki zaliczone są do Aneksu B. Toegzotyczne i piękne zwierzę jest rybą i należy dorodziny igliczniowatych. Osiąga niewielkierozmiary od kilku do kilkunastu centymetrów.Ma charakterystycznie ślimakowato zawiniętyogon. Zamieszkuje wody oceaniczne regionówstref od tropikalnych do umiarkowanych. Żywisię planktonem. W Polsce poza miłośnikamiakwarystyki, zastosowanie dla nich znaleźlirównież producenci leków na choroby układumoczowego i nerek.W chwili obecnej, wyrokiem sądu, lekten został wycofany z obiegu. Pławikonikużywany do produkcji specyfiku odławiany byłFot. 7 Pławikonik © Wild Wonders of Europe/Zankl / WWFnielegalnie z natury. Nie ma ponadto żadnych udokumentowanych badań, potwierdzającychrzekomą skuteczność tego właśnie zwierzęcia na poprawę stanu zdrowia pacjentów. Wponiższych statystykach przedstawione zostaną oferty produktów, które dostępne były przezwiększość roku. Zatem wszystkie poniższe dane dotyczyć będą ofert sprzedaży, których śladybyły lub nadal są widoczne na rynku, lecz nie są aktualne. Jedynym medykamentem16

dostępnym obecnie na rynku, zawierającym Hippocampus jest Nu Bao Jiaonang, specyfik nadolegliwości kobiece i drogi moczowe dostępny wyłącznie na targach medycyny naturalnej.InternetTargi medycynynaturalnejSklepyLiczba ofertzawierających19 1 0Hippocampus spp.Tabela 8 Liczba ofert zawierajacych Hippocampus spp.4. Anguilla anguilla/ Węgorz europejski. Gatunek chroniony w Aneksie B. Ten popularnyw Polsce gatunek ryby jest zagrożony wyginięciem. Obejmuje swym zasięgiem europejskiemorza, rzeki i jeziora w zachodniej iśrodkowej części kontynentu oraz niektóreregiony Oceanu Atlantyckiego. Osiąga od70cm do 1,5m długości (w zależności od płci).Raport ten nie obejmuje handlu gatunkiemprzeznaczonym do konsumpcji, leczdostępnymi medykamentami wykonanymi ztego zwierzęcia. Odnaleziono jeden produkt wInternecie, który zawiera ten gatunek. Jest totran z węgorza, czyli wyciąg z ości, polecanyna w stanach wzmożonej aktywnościpsychicznej i fizycznej oraz dla osóbcierpiących na chroniczne zmęczenie. Badaniewykazało 5 ofert tego produktu. Na targach ani w skontrolowanych sklepach nie znalezionożadnego produktu zawierającego ten chroniony gatunek.4. Ssaki: tygrys, lampart i piżmowiec. Panthera tigris/ Tygrys.Gatunek ściśle chroniony w Aneksie A. W kulturze azjatyckiejod tysięcy lat tygrys odgrywa ogromną rolę, jako symbol mocy isiły, jest także jednym z chińskich znaków Zodiaku. Tymczasemliczba tych charyzmatycznych zwierząt żyjących na wolnościdrastycznie spada. Terytorium zajmowane przez tygrysyzmniejszyło się w ciągu ostatnich 100 lat aż o 93%. Pozaniszczeniem siedlisk tygrysów przez człowieka, drugimnajwiększym zagrożeniem dla jego przetrwania jestkłusownictwo. Tygrysy zabijane są przede wszystkim napotrzeby Tradycyjnej Medycyny Azjatyckiej, w którejwykorzystuje się sproszkowane części ich ciał. Przedmiotemnielegalnego handlu są również skóry tych zwierząt. Tygrysynależą do różnych podgatunków. Do dziś przetrwało sześć z nich(tygrys syberyjski, bengalski, indochiński, malajski,południowochiński, sumatrzański). Trzy wyginęły bezpowrotnie(tygrys balijski, jawajski i kaspijski) w XX wieku.Fot. 8 Węgorz europejski © Erling Svensen /WWF-CanonFot. 9 Panthere tigrisaltaica © Klein & Hubert /WWFW Polsce produkty z tygrysa nie są tak popularne jak w krajach azjatyckich, niemniejjednak można znaleźć na targach medycyny naturalnej specyfiki wykonane z tych zwierząt.Azjaci do produkcji medykamentów używają każdej części zwierzęcia. Od genitaliów17

(afrodyzjak), poprzez pazury, mięso, wnętrzności po szkielet, na bazie którego wyrabiane jestwino. Ponieważ coraz trudniej jest zdobyć części tego ginącego gatunku, we wschodniejmedycynie coraz częściej spotyka się jego zamiennik, którym jestinny ginący kot – lampart (Panthera pardus). Jak wszystkie dzikiekotowate, lampart jest ściśle chroniony i handel tym gatunkiem jestzabroniony ( Aneks A).Podczas badania w Warszawie odnaleziono plastry,zawierające kość tygrysa, mające uśmierzać bóle kości i stawów.Dwóch azjatyckich sprzedawców oferowało te produkty na swoimstoisku podczas targów medycyny naturalnej. Byli to staliuczestnicy tego wydarzenia, cyklicznie pojawiający się na targach.Drugi ze składników plastrów (oraz wielu innych produktów m. in.przemysłu perfumeryjnego) to piżmo. Jest to wydzielinagruczołów samca piżmowca (Moschus moschiferus) chronionegotakże Konwencją CITES Aneks B 11 .Jest to ssak zamieszkującygórzyste lasy Północno-Wschodniej Azji, niestety jego populacjazostała zagrożona wyginięciem z powodu odstrzału tego gatunku.Fot. 10 Panthera pardus© Fritz Pölking / WWFFot. 12 Moschus moschiferus © GrigoriMazmanyants / WWF CanonFot. 11 Plaster z kością lamparta © WWFPolska3. PODSUMOWANIEPodczas badania odnotowano 6 głównych gatunków roślin oraz 6 gatunków zwierząt,dostępnych w produktach oferowanych na Polskim rynku. Są to: Saussurea costus, Orchismascula, Hoodia gordonii, Aquillaria agallocha, Prunus africana, Pterocarpus santalinus,Hirudo medicinalis, Ursus arctos, Hippocampus spp., Anguilla Anguilla, Panthera pardus.11 Cały rodzaj Moschus spp. jest chroniony: populacje Afganistanu, Bhutanu, Indii, Birmy (Myanmaru), Nepalu iPakistanu – Aneks A/Załącznik I, pozostałe Aneks B/Załącznik II18

450400350300250200150100500HoodiaOrchisSaussureaPterocarpusPrunusHirudoAquilariaHippocampusAnguillaPantheraUsrusRys. 8 Zbiorcza liczba (targi, sklepy, internet) ofert na rynku, zawierających gatunki z list CITESNa Rys. 8 wyraźnie wyróżnia się Hoodia gordonii, obecna na rynku w bardzo dużychilościach. Jest ona dostępna w wielorakiej gamie produktów na odchudzanie, a ofertaskierowana jest do szerokiego spektrum odbiorców.2520151050HoodiaAquilariaSaussureaOrchisHirudoHippocampusPterocarpusAnguillaUrsusPantheraRys. 9 Liczba produktów zawierających gatunki roślin i zwierząt z list CITES19

W sumie, na jednym z najbardziej popularnych portali aukcyjnych – Allegro,odnaleziono 298 ofert produktów zawierających chronione przez Konwencję Waszyngtońskągatunki roślin. Niestety przy większości opisów leków brak jest szczegółowych informacji natemat legalności pochodzenia składników.200180160140120100806040200HoodiaOrchisPrunusSaussureaHirudoPterocarpusAquilariaRys. 10 Dostępność produktów z list CITES na portalu AllegroOferta internetowa większości produktów zawierających chronione gatunkiskierowana była głównie do osób dbających o swój wygląd oraz do miłośników kulturyDalekiego Wschodu. W sklepach sprzedawano produkty z polską etykietą, dobrze opisanea sprzedawca był poinformowany o ich działaniu i właściwościach. Były to głównie produktykosmetyczne i medykamenty dużych, często międzynarodowych firm. Na targach medycynynaturalnej znaleźć można natomiast leki bardzo egzotyczne, najczęściej nieopatrzone ulotką wjęzyku polskim. W momencie zakupu, można zapoznać się wyłącznie z lakoniczną informacjąna stole, dotyczącą zastosowania poszczególnych medykamentów (np. na hemoroidy, naserce, na układ moczowy itp.). Pobieżnej informacji udziela również sprzedający, jednakżaden z nich nie był w stanie udzielić wyczerpujących odpowiedzi co do dawkowaniaspecyfiku czy jego wpływu na organizm (np. skutków ubocznych). Z pewnościąnajróżnorodniejsze leki znajdują się na targach, gdzie sprzedający oferują specyfiki nie tylkoz Rosji czy Ukrainy, ale także Chin, Korei czy innych krajów azjatyckich. Trudno jest takżeokreślić, jaką ilością leków dysponują, gdyż na widok publiczny wystawiona jest jedynieczęść ich oferty. Zauważyć również można, że są to stali sprzedawcy, którzy mają swoichstałych klientów, poszukujących najczęściej konkretnych leków.20

Tabela nr 9 przedstawia zestawienie liczbowe wszystkich ofert zamieszczonychw internecie (portale aukcyjne w tym Allegro, sklepy zielarskie, bazary, apteki, kliniki etc),w zestawieniu z wybranym portalem aukcyjnym Allegro. Wyraźnie widać, że znaczna liczbaproduktów sprzedawana jest właśnie na tego typu stronach.Tabela 9 Zestawienie ofert internetowych z ofertami na portalu AllegroGatunek Internet Portal aukcyjnyAllegroSaussurea costus 117 12Orchis mascula 134 52Hoodia gordonii 393 183Aquilaria agallocha 26 5Prunus africana 98 39Pterocarpus santalinus 118 7Hirudo medicinalis 74 10Anguilla anguilla 5 0Suma 965 308Tabela 10 przedstawia zestawienie wszystkich gatunków oraz liczbę ofert, któreodnotowano podczas badania. W sumie zarejestrowano 71 produkty, które w swoim składziezawierają gatunki zagrożone wyginięciem, dostępne w 1032 ofertach sprzedaży.21

Tabela 10 Zestawienie liczbowe wszystkich ofert na rynku zawierających chronione gatunkiGatunekSaussureacostusCałkowitaliczba ofertLiczbaproduktówTargi Sklepy Internet125 6 4 4 117Orchis mascula 149 9 2 13 134Hoodia gordonii 394 21 0 1 393Aquilariaagallocha31 8 4 1 26Prunus africana 99 10 0 1 98PterocarpussantalinusHirudomedicinalisAnguillaanguilla125 7 4 3 11880 5 4 2 745 1 0 0 5Ursus arctos 1 1 1 0 0Hippocampusspp.20 2 1 0 19Panthera pardus 3 1 3 0 0Suma 1032 71 23 25 98422

4. WNIOSKI I REKOMENDACJEHandel międzynarodowy gatunkami chronionymi przez Konwencję CITES orazodpowiednie rozporządzenia Unii Europejskiej jest ograniczony lub wręcz zakazany.Regulacje prawne zawarte w powyższych aktach prawnych regulują zasady handlutymi gatunkami i produktami z nich wykonanymi. Oznacza to obowiązek posiadaniaprzez sprzedawców odpowiednich dokumentów stwierdzających legalnośćpochodzenia produktu. Podczas prowadzenia badania nie stwierdzono, abyoferowanym produktom towarzyszyły odpowiednie dokumenty. W przypadku dużychfirm oferujących produkty lecznicze lub kosmetyki jest wskazane podjęcie działańinformujących o obowiązujących przepisach prawnych.Tradycyjna medycyna azjatycka oraz inne produkty zawierające gatunki CITES sądostępne na rynku polskim w dużej liczbie. Problem ten wymaga więc podjęciakonkretnych działań przez instytucje wdrażające prawodawstwo oraz egzekwująceobowiązujące przepisy.Niezbędne są działania informacyjne dla konsumentów, ponieważ jest to temat nowyi z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że wiedza w tym zakresie pośródkonsumentów jest bardzo niska.W przypadku ofert dotyczących np. tłuszczu z niedźwiedzia czy kości tygrysa,którymi handel na terenie Unii Europejskiej jest zakazany nie ma możliwościprzedstawiania przez sprzedawców dokumentów stwierdzających legalnośćpochodzenia produktu. Dlatego konieczne jest podjęcie odpowiednich krokówmających na celu wyeliminowanie tych produktów z rynku polskiego.Większość z wymienionych medykamentów pakowanych jest w Polsce, pozaspecyfikami dostępnymi na targach, pochodzącymi albo z Rosji albo z krajówazjatyckich, które nie są zaopatrzone w żadną konkretną informację dotyczącą ichdziałania czy też składu w języku polskim. Potrzebne są działania mające na celuzainicjowanie współpracy z sektorem handlowym i ograniczenie sprzedażyproduktów, do których produkcji wykorzystuje się chronione gatunki flory i fauny.23

SPIS TREŚCI:WSTĘP ....................................................................................................................................... 31. METODOLOGIA .................................................................................................................. 62. WYNIKI BADANIA ............................................................................................................. 62.1 CHARAKTERYSTYKA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH CHRONIONEGATUNKI ROŚLIN: ......................................................................................................... 72.2 CHARAKTERYSTYKA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH CHRONIONEGATUNKI ZWIERZĄT: ................................................................................................. 143. PODSUMOWANIE ............................................................................................................. 184. WNIOSKI I REKOMENDACJE ......................................................................................... 23SPIS TABEL:Tabela 1 Liczba ofert produktów zawierających w swym składzie Saussurea costus .............. 8Tabela 2 Liczba ofert produktów zawierających w swym składzie Orchis mascula ................. 9Tabela 3 Liczba ofert produktów zawierających w swym składzie Hoodia gordonii ............. 10Tabela 4 Liczba ofert produktów zawierających w swym składzie Aquilaria agallocha........ 12Tabela 5 Liczba produktów dostępnych na rynku zawierających Prunus africana................. 12Tabela 6 Liczba ofert zawierających Pterocarpus santalinus w poszczególnych miejscachsprzedaży .................................................................................................................................. 14Tabela 7 Liczba ofert z Hirudo medicinalis ............................................................................. 15Tabela 8 Liczba ofert zawierajacych Hippocampus spp. ......................................................... 17Tabela 9 Zestawienie ofert internetowych z ofertami na portalu Allegro ................................ 21Tabela 10 Zestawienie liczbowe wszystkich ofert na rynku zawierających chronione gatunki.................................................................................................................................................. 2224