Një pamje e përgjithshme e ndryshimeve rajonalepërqindja është më e lartë se <strong>në</strong> ato rurale,veça<strong>në</strong>risht <strong>në</strong> qytetin e Tira<strong>në</strong>s, ku rreth 2/3 epopullsisë është <strong>në</strong> moshë pune. Megjithatë,krahasimi me regjistrimin e vitit 1989 tregonse popullsia nga 15-64 vjeç ka rë<strong>në</strong> <strong>në</strong> zonaturbane, ndërsa <strong>në</strong> shkallë vendi pati një rritjetë lehtë.· Koeficienti i vartësisë së përgjithshmedemografike ka rë<strong>në</strong> krahasuar me atë tëregjistrimit të vitit 1989: Në 2001, kishte 0.58persona jo <strong>në</strong> moshë pune për një person <strong>në</strong>moshë pune, ndërsa <strong>në</strong> 1989 kishte 0.63. Kykoeficient është 0.49 <strong>në</strong> qytetin e Tira<strong>në</strong>s <strong>dhe</strong>0.63 <strong>në</strong> zonat rurale, po lla ndryshimepërkatëse sipas rretheve.· Struktura e brendshme moshore e popullsisë<strong>në</strong> moshë pune (15-39vj / 40-64vj) tregon se<strong>në</strong> shkallë vendi, koeficineti është 1.5 personatë rinj <strong>në</strong> moshë pune përçdo puntor tëmunshëm të rritur <strong>dhe</strong> se ai është më i lartë<strong>në</strong> zonat rurale (1.8) se <strong>në</strong> ato urbane (1.3),duke treguar kështu një rritje të shpejtë tëprocesit të plakjes së fuqisë puntore <strong>në</strong>krahasim me regjistrimin e vitit 1989.· Të adhurit <strong>në</strong> grupin e popullsisë <strong>në</strong> moshëpune (15-19vj / 60-64vj) tregoj<strong>në</strong> se <strong>në</strong> 1989<strong>Shqipëri</strong>a kishte 4 persona të grup moshës15-19 për një person të grup moshës 60-64<strong>dhe</strong> <strong>në</strong> 2001 ky koeficient pësoi rënie.· Në vitin 1989, 75% e popullsisë 15 vjeç e lartishte aktive, ndërsa <strong>në</strong> vitin 2001 e njëjta kuotëështë 62.1 <strong>dhe</strong> masa e femrave jo aktive ishtedyfishuar (50.3 vs. 25.0 <strong>në</strong> 1989).· Mes viteve 1989 <strong>dhe</strong> 2001, personat qëkërkonin pune u dyfishuan <strong>në</strong> numër <strong>dhe</strong> <strong>në</strong>përqindje të fuqisë pu<strong>në</strong>tore.· Në <strong>Shqipëri</strong>, gjysma e fuqisë pu<strong>në</strong>tore (530mijë puntorë) mbetet e angazhuar <strong>në</strong> bujqësiqë ka gjithashtu një rënie të krahasuar meregjistrimin e vitit 1989. Kjo rënie ka prekurmë shumë puntoret femra se ata meshkuj.Rënia më e ma<strong>dhe</strong> ka prekur fuqi<strong>në</strong> puntore<strong>në</strong> industri, ndërsa shërbimet mbizotëroj<strong>në</strong><strong>në</strong> kontekstin urban.· Në zonat rurale, rreth 90% të të pu<strong>në</strong>suarveja<strong>në</strong> “të vetë pu<strong>në</strong>suar” apo “puntorëkontribues familjarë”, ndërsa <strong>në</strong> zonat urbane,veça<strong>në</strong>risht <strong>në</strong> qytetin e Tira<strong>në</strong>s, shumëdeklaruan se ishin pu<strong>në</strong>dhë<strong>në</strong>s. 66% epuntprëve deklaruan se kishin një pu<strong>në</strong> tëpërhershme; vetëm <strong>në</strong> kontekstin rural, kuotae pu<strong>në</strong>ve sezonale arrin ¼ e fuqisë puntore.Pu<strong>në</strong>sohen 60% të puntorëve <strong>në</strong> mënyrë tëpërhershme <strong>dhe</strong> 30% <strong>në</strong> mënyrë sezonale.· Në zonat rurale, rreth 48.9% (70% përmeshkujt <strong>dhe</strong> 76% për femrat që punoj<strong>në</strong>)kryesisht punoj<strong>në</strong> <strong>në</strong> një fermë që është e<strong>dhe</strong>shtëpia e tyre, ndërsa <strong>në</strong> zonat urbanepuntorët punoj<strong>në</strong> jashtë shtëpisë <strong>në</strong> godinafikse. Vetëm pak më shumë se 1.5 e tëpu<strong>në</strong>suarve, punoj<strong>në</strong> me kohë të plotë (54%për meshkujt <strong>dhe</strong> 50% për femrat), Por <strong>në</strong>qytetin e Tira<strong>në</strong>s kemi shifra më të larta,sidomos për puntoret femra (69.5%). Nëpjesën tjetër të vendit, të pu<strong>në</strong>suarit eklasifikonin pu<strong>në</strong>n e tyre si të pjesshme porme kohë të gjatë.· Më pak se gjysma e (48 percent) popullsisë15 vjeç e lart ishte deklaruar si e pu<strong>në</strong>suar <strong>në</strong>regjistrimin e vitit 2001. Në zonat rurale kjoshifër është më e lartë (51%) se <strong>në</strong> qytetin eTira<strong>në</strong>s (46 përqind) <strong>dhe</strong> <strong>në</strong> zonat e tjera urbane(43%). Ai është rreth 60% për meshkujtthuajse kudo, ndërsa për femrat vlera bruto epu<strong>në</strong>simit është ndërmjet 30 <strong>dhe</strong> 40% mevlerat më të ulta <strong>në</strong> zonat urbane ndryshe ngaTirana.· Sipas të dhënave të studimit të MSJ 2002,vetëm 5% e numrit të përgjithshëm të tëpu<strong>në</strong>suarve ka<strong>në</strong> një pu<strong>në</strong> të dytë, ku përqindjaështë më e lartë për meshkujt (7%). Këta ja<strong>në</strong>zakonisht kryetarët e familjeve me 40-44 vjeç<strong>dhe</strong> të vetëpu<strong>në</strong>suarit apo puntorët epapaguar familjarë (78%) <strong>dhe</strong> ja<strong>në</strong> angazhuar<strong>në</strong> aktivitetet e bujqësisë.56 REGJISTRIMI I POPULLSISË DHE BANESAVE 2001
k a p i t u l l i4Faktorët demografikë<strong>dhe</strong> social ekonomikëqë ndikoj<strong>në</strong> pjesmarrjene fuqisë puntore,pu<strong>në</strong>simin <strong>dhe</strong>papu<strong>në</strong>si<strong>në</strong>1. HyrjeQëllimi i këtij kapitulli është të përshkruajëlidhjet e mundshme mes pjesëmarrjes sëfuqisë pu<strong>në</strong>tore, pu<strong>në</strong>simit apo papu<strong>në</strong>sisë,apo tipareve të familjes që mund të ndikoj<strong>në</strong>tek zgjedhjet <strong>dhe</strong> sjelljet sa i takon pu<strong>në</strong>s, si<strong>dhe</strong> tek suksesi apo dështimi <strong>në</strong> tregun epu<strong>në</strong>s. Ky qëllim mund të duket kryesishtteorik, por njohja e saktë e mënyrës sipas tëcilës <strong>në</strong> të cilën ndikohen variablat e pu<strong>në</strong>snga karakteristikat individuale <strong>dhe</strong> familjareështë me interes të jashtëzkonshëm përparashikimin e tendencave të ardhshme <strong>dhe</strong><strong>në</strong> planifikimin e ndërhyrjeve për një përdorimmë të mirë të potencialit të pu<strong>në</strong>s.Së pari studiohen parametrat e gjinisë <strong>dhe</strong>moshës, duke u përpjekur për të dhë<strong>në</strong>perspektivën e rrugës së jetës për pu<strong>në</strong>n, siçja<strong>në</strong> të dhënat e regjistrimit. Më pas analizashqyrton disa tipare individuale demografike(gjendja civile, pozicioni <strong>në</strong> familje <strong>në</strong> lidhjeme personin e referencës <strong>në</strong> regjistrim <strong>dhe</strong>,për femrat e reja, numri i fëmijëve që ka<strong>në</strong>)e<strong>dhe</strong> social ekonomikë, ku niveli i arsimitpërdoret për vlerën e vet, por e<strong>dhe</strong> si njëzëvendësues i variablave të tjerë socialekonomike si klasa shoqërore aposhëndetësia, që nuk mund të vëzhgohen gjatëregjistrimit. Do të hetohet e<strong>dhe</strong> mbieksperiencën e migracionit, kryesisht dukepërdorur rezultatet e studimit të MSJ së vitit2002 (LSMS).Meqë vendimet për pjesëmarjen e pu<strong>në</strong>smerren kryesisht <strong>në</strong> kontekstin e shtëpisë apofamiljes është e rëndësishme të analizojmëpu<strong>në</strong>simin, papu<strong>në</strong>si<strong>në</strong> <strong>dhe</strong> inaktivitetinekonomik gjithashtu nga perspektiva efamiljes: Dimensioni <strong>dhe</strong> struktura e tij mundtë kthehen <strong>në</strong> variabla interesantë shpjeguespër gjendjen ekonomike të a<strong>në</strong>tarëve të saj,ndërsa nga pikëpamja politike <strong>dhe</strong> administrative,numri i familjeve që nuk punoj<strong>në</strong> apo eatyre me të gjithë a<strong>në</strong>tarët e papu<strong>në</strong> mund tëjetë indeks i rëndësishëm për të çuar drejtndërhyrjeve të duhura për mirëqenien.Për shkak të kompleksitetit të lidhjeve tëanalizuara ne preferojmë të përdorim grafikëpër të ilustruar ndryshimet <strong>në</strong> sjelljen e pu<strong>në</strong>se lidhur kjo me karakteristikat e studiuara.Gjinia <strong>dhe</strong> mosha do të përdoren shpesh <strong>në</strong>kë studim si variable kontrolli.2. <strong>Puna</strong> <strong>dhe</strong> jo-puna <strong>në</strong> dyperspektiva të ndryshmeSiç e përmendëm më parë (seksioni 4.2 <strong>në</strong>Kapitullin II), mosha është një variabël injerëzit <strong>dhe</strong> puna <strong>në</strong> shqipëri 57