Shkarko publikim ne PDF - Media Print

Hartuar në mbështetje të programit mësimor të gjuhës shqipeTitulli: Të mësojmë gjuhën shqipe 7Autore:Drejtoi botimin:Redaktore shkencore:Redaktore gjuhësore:Hyrë Rexha,Kreuza BardhiAnila BishaMa. Anrila SpahijaFlavia ShahinajKopertina:VisidesignDesign: Bledi LameShtypi: Media-printISBN: 978-99956-93-99-2Botimi i parë, 2011© Të gjitha të drejtat janë të rezervuaraS H T Ë P I AB O T U E S ETë gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese“Mediaprint” sh.p.k..Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo llojmjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese“Mediaprint” sh.p.k.Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/osemjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund tëcënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.Kontaktet:www.mediaprint.alShtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605Tel.: 04 4500605Tel.: 04 2258 156 Cel.: 069 40 44 441Cel.: 069 40 50 380Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201Cel.: 069 20 79 021botime@mediaprint.al distributor@mediaprint.al print@mediaprint.alKomente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al

Kapitulli ITë mësojmë gjuhën shqipePërmbajtjaZhvillojmë aftësitë e të lexuarit, të kuptuarit dhetë gjykuarit të një teksti......................................................................... 5Kapitulli II Këshilla drejtshkrimore....................................................................... 23Kapitulli III Zhvillojmë aftësitë e të shkruarit ..................................................... 29Kapitulli IV Provo njohuritë e tua gramatikore e letrare..................................... 89Teksti është hartuar në mbështetje të programit të tekstit të gjuhës shqipe tëmiratuar nga MASH kështu që dhe nxënësit do të kenë mundësi të përforcojnënjohuritë e marra në gjuhën shqipe pavarësisht se me cilin tekst mësimor mësojnë.3

Janë të shumtë ata që lexojnë, po të paktë ata që dinë të lexojnë.De Varens Mad.me.KAPITULLI IZhvillojmë aftësitë e të lexuarit,të kuptuarit dhe të gjykuarit të një teksti5

Zhvillojmë aftësitë e të lexuarit,të kuptuarit dhe të gjykuarit të një tekstiKy kapitull synon aftësimin e nxënësit për të lexuar, për të kuptuar dhe për tëgjykuar një tekst. Tekstet mbi të cilat do të punohet janë përzgjedhur me kujdes.Ato u përkasin fushave të ndryshme: teknologjisë së avancuar, psikologjisë, historisë,gjeografisë, biologjisë, astronomisë, mjekësisë, të cilat do të ngjallin kureshtjen tenxënësi dhe janë brenda interesave për secilën grupmoshë.1. Dallimi i paragrafëve në tekstNxënësi arrin të kuptojë se çdo tekst ndërtohet mbi paragrafë.2. Puna mbi paragrafNxënësi dallon fjalinë qendrore nga fjalitë e tjera, të cilat plotësojnë dheshtjellojnë kuptimin e fjalisë qendrore. Kjo e ndihmon nxënësin edhe nëprocesin e të shkruarit, ku çdo ide duhet të jepet në paragraf.3. Pyetje mbi paragrafinLarmia e pyetjeve bën që nxënësi të jetë i vëmendshëm, i kujdesshëm gjatëleximit të tekstit për ta kuptuar atë.4. Dallimi i informacionit kryesor për çdo paragraf dhe të tekstit nëpërgjithësi.Kjo e bën që nxënësi të jetë përzgjedhës i mirë informacioni dhe ta ruajë gjatënë kujtesë atë.Punimi i tekstit hap pas hapi do ta çojë nxënësin në nivelin më të lartë të të kuptuarittë tij, në gjykimin mbi të.Një nga risitë e kapitullit është: të lexuarit, të kuptuarit dhe të gjykuarit e një grafiku.6

hwUdhëzim - Skedat e dhëna do të të ndihmojnë:a) për të kuptuar thelbin e informacionit të kërkuar,b) për të zbuluar kuptimin e fjalëve dhe shprehjeve nga konteksti,c) për të zbuluar rendin në tekst nga është shkëputur fjalia.SkedaPyetja: Cila nga alternativat e dhëna shpreh thelbin informacionit.1. Cila nga alternativat e dhëna shpreh thelbin e informacionit.2. Informacioni është në tekst tek paragrafi ku të kërkohet.3.a. Lexo me kujdes paragrafinb. Ndaje fjalinë në pjesë të vogla të kuptimshme.c. Nëse informacioni që kërkon është jashtë paragrafit,lexo mekujdes pjesë/fragmentin që ndodhet afër paragrafit.d. Elemino përgjigjet e gabuara.e. Zgjidh alternativën më të mirë nga zgjedhjet e mbetura.wSkedaPyetja: Cila nga alternativat e dhëna shpreh thelbin informacionit.1. Cila nga alternativat e dhëna shpreh thelbin e informacionit.2. Informacioni është në tekst tek paragrafi ku të kërkohet.3.a. Lexo me kujdes paragrafinb. Ndaje fjalinë në pjesë të vogla të kuptimshme.c. Nëse informacioni që kërkon është jashtë paragrafit,lexo mekujdes pjesë/fragmentin që ndodhet afër paragrafit.d. Elemino përgjigjet e gabuara.e. Zgjidh alternativën më të mirë nga zgjedhjet e mbetura.7Skeda

wSkedaPyetje për të zbuluar kuptimin e fjalëve nga konteksti.Skeda1. Si ta identifikojëpyetjen2. Ku mund ta gjejpërgjigjen3. Si mund t’i përgjigjempyetjes.H Fjala/shprehja ka kuptim të afërt me të.H Fjala/shprehja mund të zëvendësohet me…Informacioni që do të ndihmojë për të gjetur kuptimin e fjalësose të shprehjes mund ta gjesh në tekst tek fjalët/shprehjet qëjanë rreth saj.a. Gjej fjalën/shprehjen në fragment.b. Lexo me kujdes fjalinë që përmban fjalën/shprehjen.c. Kërko në tekst informacionin e duhur që dotë ndihmojë për të zbuluar kuptimind. Zgjidh përgjigjen që kërkon tekstiwSkedaPyetja: Ku duhet vendosur fjalia e shkëputur.1. Vëzhgo me kujdes se ku ndodhen 4 kuadratet e zeza.2. Vendet ku fjalia mund të vihet është bërë e dallueshme.3.a. Dallo te fjalia që do të vendosni,ndonjë fjalë kyç ose ndonjë ideme të cilën fillon ose përfundon fjalia.b. Lexo më parë tekstin përpara dhe pasi të vendosni fjalinë eshkëputur për të gjetur lidhjen kuptimore midis tyre.c. Vendose fjalinë te ai kuadrat me të cilën lidhet më fortë kuptimisht.8

IModel pune për paragrafinMjegullaMjegulla është avulli i ujit i kondensuar në shtresat përdhese të ajrit.Mjegulla, sipas marrëveshjes ndërkombëtare, është një turbullirë e tillë e ajrit,kur objektet përreth mund të shihen vetëm në largësi prej 1 km. Mjegullashënohet me shenjën ≡.Mjegull është mbetja pezull e pikave të vogla të ujit, ku shikimi horizontal ështënën 1 km. Mjegullina ka të bëjë me mbetjen pezull të pikëzave mikroskopike tëujit ose të bërthamave të kondensimit. Shikimi është më i madh se 1 km. Aty kuajri nuk është i pasur me bërthama kondensimi, (det i hapur ose rajone polare)dalja e mjegullës nuk varet nga intensifikimi gradual i mjegullinës dhe vjen shpejt.Formacioni me lagështirë 100%, pak a shumë, varet nga prania e bërthamavetë kondensimit, nga lloji dhe përqendrimi i tyre. Për ndonjë motiv, kushtet elagështirës, temperaturës dhe erës fitojnë një komponent të fortë lokal.Llojet e mjegullës. Proceset që vijnë në formimin e mjegullës janë ato qërrisin lagështirën relative të ajrit deri sa të arrihet pika e ngopjes. Disa procesejanë ftohja dhe më pak avullimi. Ajri pranë sipërfaqes së tokës ftohet atëherë kurduhet të bjerë nxehtësia në tokën më të ftohtë. Kjo ndodh në dy rrethana:a. Kur toka ftohet nga rrezatimi i tepërt natën.b. Kur ajri më i ngrohtë lëviz në tokën e ftohtë.1. Mjegulla e avullimit. Formohet në det, në liqene ose në lumenj, kur uji ështëmë i ngrohtë sesa ajri mbi të. Në ndonjë rast, avullimi ndërpritet vetëm kur avullitë ketë arritur tensionin e ngopjes që i përgjigjet temperaturës së ajrit.Ky tip mjegulle gjendet më shumë në brigjet arktike dhe në fjordet e Norvegjisë,ku deti relativisht i ngrohtë arrin ajër të ftohtë në zonat kontinentale. Në këtozona, ku njihet me emrin “deti i mjegullt”, mjegulla arrin trashësi dhe dendësi tëkonsiderueshme. Ky emër është realist për sa kohë që sa herë arrin ngopjen, fluksii molekulave që avullojnë, lë sipërfaqen e lëngshme, kondensohet menjëherëduke dhënë pamjen e tymit që del nga deti. Mjegulla e avullimit formohet edhenga shiu që vjen nga ajri i ngrohtë në lartësi dhe zbret nëpërmjet shtresave të ajrittë ftohtë. Verifikohet në gjerësitë mesatare, por nuk është shumë i shpeshtë. Kjoquhet edhe mjegull frontale, e cila ndodh kur kemi të bëjmë me fronte.2. Mjegulla e rrezatimit. Në një natë të qetë, pjesa e rrezatimit tokësor qëkalon drejtpërdrejt në hapësirën jashtë atmosferike, përthithet nga retë. Fluksii nxehtësisë nga ajri rreth tokës nuk është ende i mjaftueshëm të kompensojëhumbjen e nxehtësisë së tokës, e cila ftohet shumë. Era arrin të përziejë ajrin.9Paragrafi

Paragrafi22222w2w1. Përcaktimi i fjalisë qendroreNë paragrafin I, fjalia qendrore është:a) mjegulla është mbetje e pikave të vogla të ujit,b) avulli i ujit i kondensuar në shtresat përdhese të ajrit,c) proces që rrit lagështirën relative të ajrit,d) mjegulla e avullit dhe rrezatimit.2. Gjetja e informacionit faktik në paragrafëCili paragraf na jep informacionin rreth tipave të mjegullës:a. paragrafi i parë,b. paragrafi i dytë,c. paragrafi i tretë,d. paragrafi i pestë.Përkufizimi i saktë i mjegullës është:a. avulli i ujit, i kondensuar në shtresat përdhese të ajrit dhe mbetja pezull e pikavetë vogla të tij,b. avullimi i ujit, i kondensuar në shtresat përdhese të ajrit,c. një turbullirë e ajrit,d. mbetja pezull e bërthamave të kondensimit.Cili nga faktet nuk përmendet në paragrafin II. Formacioni me lagështi 100% varet nga:a. prania e bërthamave të kondensimit,b. lloji i bërthamave të kondensimit,c. rritja e lagështisë relative të ajrit,d. përqendrimi i bërthamave të kondensimit.Mjegulla e avullimit formohet kur:a. uji është më pak i ngrohtë sesa ajri,b. uji është më i ngrohtë sesa ajri,c. uji është po aq i ngrohtë sa ajri,d. uji është i ngrohtë sa ajri.Cila nga mjegullat është më shumë e vendosur në brigjet arktike:a. mjegulla e avullimit,b. mjegulla e rrezatimit,c. mjegulla e faqes së kodrës,d. mjegulla e shiut.10

Për klasën e shtatë të arsimit 9-vjeçar