Plani Mësimor dhe Libri i Mësuesit -Filozofi 12

PROGRAMI I LENDESFILOZOFIKl XIILibri i MESUESIT1

HYRJEStudimi i filozofisë i shërben zhvillimit të aftësive intelektuale, të rëndësishme përjetën në tërësi, përtej njohurive dhe aftësive që kërkohen në profesione ose në fusha tëveçanta të veprimtarisë njerëzore . Ai zhvillon aftësitë analitike kritike dhe interpretuese qëzbatohen dhe janë të domosdoshme në çdo fushë lëndore dhe konteks jetësor. Ai zhvillonaftësinë dhe prirjen për refleksion dhe vetshprehje, për të shkëmbyer idetë dhe për të debatuarrreth tyre, për të nxënët gjatë gjithë jetës. Studimi i filozofisë ndihmon në përgatitjen eqytetarëve për detyrat që ata kanë ndaj bashkësisë ku jetojnë dhe i pajis ata mepërgjegjshmërinë dhe aftësitë e duhura intelektuale për të marrë pjesë në çështjet aktuale tëpolitikës dhe të bashkësisë . Në këtë mënyrë studimi i filozofisë krijon mundësitë për rritjen epushtetit intelektual dhe për të përballuar ndryshimet e shpejta e të vazhdueshme qëkarakterizojnë sot veprimin dhe mendimin njerëzor.1. SYNIMET E LËNDËSProgrami i lëndës së filozofisë synon të pajisë nxënësit me:• Aftësinë për të zgjidhur probleme, mbi bazën e analizës së koncepteve, të përcaktimeve,të argumenteve e të sintezës së larmisë së këndvështrimeve në një të tërë të vetme. Ajo ofronmundësitë për krijimin e aftësisë për të organizuar idetë dhe çështjet e ndryshme, për tëdalluar dhe për të përzgjedhur atë që është thelbësore në sasinë e shumtë të informacionit metë cilin ndeshemi.• Aftësinë për të komunikuar idetë, duke ofruar mjetet kryesore të vetshprehjes, siaftësinë për të paraqitur ide duke përdorur argumente të strukturuar mirë dhe sistematikë.• Aftësinë për të shprehur e mbrojtur një qëndrim të caktuar me argumente. Ajo synon tëndihmojë në zhvillimin e aftësisë për të ndërtuar e për të mbrojtur një pikëpamje, për të2

vlerësuar e për të mbajtur parasysh argumentet dhe pikëpamjet e ndryshme dhe të kundërta,aftësinë për të përzgjedhur dhe për të justifikuar zgjedhjen e një alternative.• Aftësinë për të formuluar hipoteza, për të bërë hulumtime, për të parashtruar problemenë mënyrë që të mundësohet zgjidhja e tyre.• Aftësinë e kërkimit, të kuptimit dhe të përballimit të të gjitha problemeve tërëndësishme të jetës.• Aftësinë për të kuptuar lidhjen e filozofisë me dijet dhe aktivitetet e tjera njerëzore,duke përdorur metodologjinë e përshtatshme për trajtimin e çështjeve filozofike, në situata tëndryshme.• Aftësitë e pjesëmarrjes qytetare për të zgjidhur në praktikë probleme të ndryshmejetësore filozofike.• Aftësinë për të zgjedhur një qëndrim të caktuar filozofik e moral në funksion tëangazhimit të tij në jetën shoqërore.2. OBJEKTIVA TË PËRGJITHSHËMNë fushën e njohurive Nxënësi duhet të jetë në gjendje:• Të përshkruajë zhvillimin, evoluimin e mendimit filozofik, sipas periudhave historike.• Te dallojë periudhat kryesore të zhvillimit të mendimit filozofik .• Të përshkruajë karakteristikat kryesore te periudhës që lidhen me zhvillimin e filozofisë.• Të përshkruajë historinë e mendimit filozofik përmes përfaqësuesve të saj.• Të dallojë e të argumentojë lidhjen e disa prej koncepteve dhe problemeve kryesore tëfilozofisë me periudhat kryesore të mendimit filozofik në shekuj etj.• Të dallojë pikëpamjet e kundërta ose të ndryshme në historinë e mendimit filozofik dhetë përshkruajë dallimet dhe pikat e përbashkëta.Historicizmi dhe lidhja e kushtëzimi reciprokNxënësi duhet të vlerësojë rrymat, mendimin dhe pikëpamjet filozofike, historike etj, në kohëdhe në hapësirë. Për këtë ai duhet të jetë në gjendje:• Të dallojë tiparet thelbësore të periudhës historike të cilës i përket një pikëpamje oseqëndrim filozofik.3

• Të shpjegojë lidhjen e një rryme, të një pikëpamjeje ose të një qëndrimi filozofik mefaktorë historikë (ekonomikë, shoqërorë, politikë, kulturorë, fetarë etj.).• Të analizojë e të vlerësojë kufizimet ose vlerat e filozofëve, të mendimtarëve, tëhistorianëve etj. në kohë dhe në hapësirë.• Të tregojë dhe të argumentojë rolin e filozofisë në përparimin e fushave ose aspektevetë ndryshme të jetës shoqërore e shkencore.• Të dallojë e të përshkruajë mendimin filozofik në Shqipëri në periudha të ndryshmehistorike.• Të dallojë e të përshkruajë ndikimin e mendimit të përparuar botëror në mendiminfilozofik në Shqipëri në periudha të ndryshme historike.Ndryshimi dhe vazhdimësiaNxënësi duhet të kuptojë procesin e ndryshimit dhe të vazhdimësisë së mendimit filozofik dhetë shpjegojë arsyen e ndryshimit dhe vazhdimësisë.• Të dallojë ndryshimet dhe vazhdimësinë historike dhe të tregojë si këto kanë ndikuar nëzhvillimin ose ndryshimin e pikëpamjeve filozofike.• Të dallojë tiparet kryesore të shoqërisë së sotme dhe të argumentojë vazhdimësinë emendimit filozofik.Krijimi i mendimi të pavarurNxënësi duhet të jetë në gjendje të krijojë dhe të respektojë mendimin e tij të pavarur. Përkëtë, nxënësi duhet të jetë në gjendje:• Të dallojë ndryshimet që ekzistojnë në mendimin filozofik• Të shpjegojë pse njerëz të ndryshëm kanë pikëpamje të ndryshme.• Të dallojë lidhjen e pikëpamjeve të ndryshme me interesa të ndryshme ekonomike,politike, fetare etj.• Të formulojë pikëpamjen e tij dhe të argumentojë pse të tjerët duhet të pranojnëmendimin e tij filozofik.4

Respektimi i diversitetitNxënësi duhet të jetë në gjendje:• Të dallojë vlerat pozitive edhe në rrymat filozofike, mendimet e pikëpamjet me të cilatnuk është dakord.• Të argumentojë që çdo mendim, pra edhe mendimi i tij është i kufizuar nga koha dhevendi, nga interesat, arsimimi, përkatësia ekonomike, shoqërore etj.• Të tregojë pse të tjerët duhet të pranojnë mendimin e tij filozofik, për të kuptuar pse aiduhet të pranojë pikëpamjet e të tjerëve.• Të pranojë mendimin e tij dhe të tjetrit si mendime plotësuese në tablonë epërgjithshme të mendimit njerëzor të epokës.Duke u nisur nga synimet e objektivat e lëndës dhe nga problematika filozofike dheevolucioni filozofik i mendimit, nga tradita e mësimdhënies së lëndës së filozofisë në shkollëntonë dhe nga nevojat e nxënësit shqiptar në kuadrin e formimit të tij tërësor me aftësitë e tëmenduarit kritik e krijues, lënda e filozofisë në gjimnaz të zhvillohet si një histori e filozofisë. Kytrajtim i filozofisë nën formën e një tërësie sistematike:Së pari, do t’i jepte përgjigje çështjeve që kanë të bëjnë me origjinat në kohë dhe kufijtë nëhapësirë të filozofisë.Së dyti, do të jepte mundësi të kuptohej lidhja e filozofisë me dijet dhe aktivitetet e tjeranjerëzore të zhvilluara në kohë dhe në hapësirëSë treti, do t’i jepte mundësi nxënësit të njihej me progresin e mendimit filozofik, në kuadrin ebashkëpunimit dhe të ndërvarësisë së tij me faktorët e ekonomikë, shoqërorë, politikë eshkencorë të epokave kryesore historikeNë këndvështrimin historik mund të përmblidhen edhe problemet kryesore, me të cilat ështëhasur mendimi filozofik dhe zgjidhjet që filozofia dhe ky mendim ka ofruar në këtë drejtim. Nëkëtë kuptim e tërë historia e filozofisë shihet dhe vlerësohet në kuadrin e evolucionit dhe tëprogresit të mendimit njerëzor e filozofik dhe të shoqërisë njerëzore. Gjithashtu, duke u nisurnga problematika aktualisht më e diskutueshme dhe e lidhur me shqetësimet e kohës, autorët ezgjedhur si përfaqësues kuptimplotë të kohës dhe të periudhave historike e të mendimitfilozofik, duhet të shihen nën një skemë, pak a shumë unike, e cila të përfshijë jo vetëm risitëfilozofike të çdo autori në kuadrin e historisë së filozofisë, por edhe problemet konkrete si atotë kuptimit të njeriut, të marrëdhënieve të njeriut me natyrën dhe njeri‐tjetrin, problemet e5

Qëllimi I këtij teksti është I shumfishtë. Ai synon të jap nocionet bazë të filozofisë, pornjëkohësisht të shkoj përtej kësaj duke ngulitur tek nxënësit, njohuri që I përkasin emrave tëkulturës botërore, por dhe moment të historisë botërore.Ky tekst, sjell gjithashtu një informacion të bollshëm, por kurresi të lodhshëm. Kjo do të thotëqë për çdo term të ri që është përdorur, ka një “fjalor” shpjegues , po brenda atij teksti. Kyaparat pedagogjik, e ndihmon në mënyrë të veçantë nxënësin, që të kuptojë termin, pa ulodhur të marrë me mend, kuptimin brenda konteksit të përdorur.Mënyra se si është ndërtuar tema e çdo kapitulli, sjell nevojën e pashmangshme , tëbashkërendimit e dijeve që nxënësi merr dhe në lëndët e tjera. Kjo e bën edhe më tëqëndrushme llogjikën filozofike.Teksti që keni në dorë, ka dhe një qëllim tjetër: edukimin e një brezi jo thjeshtë me njohurifilozofike, por aftësi llogjike , argumentuese dhe debatuese. Prandaj teksti , që nga nënlinja eparë synon të krijojë një mjedis tolerant dhe debatues në klasë. Nëse në fund të vitit mësuesido të vërej që nxënësit debatojnë duke ruajtur qytetarinë , si sjellje tolerante dhe argumentin sielement të llogjikës, duhet të themi se ia kemi arritur qëllimit kryesor, për ta shndërruarfilozofinë si nevojë për një jetë qytetare.Në disa linja në fund të mësimeve janë vënë dhe disa përmbledhje tezash. Qëllimi është qëmësuesi të ketë më të lehtë të organizojë një rikujtesë të problemeve më të rëndësishme dhendërkohë të “detyrojë” nxënësin të përdorë metodën e krahasimit.Së fundi, teksti synon që nëpërmjet tij, nxënësi të arrijë të kuptojë se sa e domosdoshme ështëdija për njeriun dhe se në kohën e sotme e gjithë shoqëria tenton drejt dijes ,si nevojë edomosdoshme për zhvillim ,por edhe mbijetesë.7

Plani MësimorLinja I. Periudha helenike ,10 orë‣ Hyrje e shkurtër në të cilën të përshkruhen rrethanat historiko–shoqërore të lindjes sëfilozofisë së kësaj periudhe dhe veçorive më të përgjithshme të kohës, veçanërishtlidhjen e mitit me shkencën dhe ndikimin që ato kanë pasur në mendimin dhe praktikëne kohës.‣ 2.Parasokratikët dhe Sokrati; shkolla e Miletit, pitagorianët, Herakliti, Leucipi dheDemokriti, sofistët.‣ 3.Platoni; qëllimi i filozofisë, dialektika platonike, origjina e shkencës, reminishenca dhemiti, filozofia dhe politika, drejtësia, dekadenca e polisit, ligjet.‣ 4.Aristoteli; organoni, kritika e teorisë së ideve, material dhe forma, shpirti, morali,politika.Linja II. Periudha romake 4 orë‣ Përshkrimi i karakteristikave të përgjithshme të periudhës romake, që përcaktuan daljene drejtimeve të mëposhtme filozofike.‣ Stoicizmi: origjina e stoicizmit, racionalizmi stoik, logjika, fizika, psikologjia, morali.‣ Epikurianizmi: kanonika, fizika, morali.Linja III. Drejtimet filozofike në shekujt e parë të erës sonë 5 orë‣ Përshkrimi i karakteristikave të përgjithshme të epokës, sidomos i skepticizmit nëepokën perandorake.‣ Seneka; stoicizmi i epokës perandorake, morali, individi dhe bota.‣ Mark Aureli; morali, mësimi i filozofisë, individi dhe universi.‣ Neoplatonizmi (Plotini, Porfiri).8

Linja IV. Mesjeta dhe Rilindja 10 orë‣ Përshkrimi i karakteristikave të përgjithshme, e veçanërisht të atyre që trajtojnëmarrdhëniet e arsyes e besimit, që përcaktuan këtë tip të mendimit filozofik në këtëperiudhë.‣ Arsyeja dhe besimi; kuptimi i besimit, kuptimi i arsyes, përdorimi i arsyes në funksion tëbesimit.‣ Pjer Abelard; opinionet teologjike, arsyeja, dialektika, metoda.‣ Shën Agustini; teologjia dhe arsyeja, morali, qyteti i Zotit dhe qyteti tokësor.‣ Thoma Akuini; arsyeja dhe besimi, teoria e njohjes, provat e ekzistencës së Zotit,përshtatja e Aristotelit në funksion të teologjisë së krishterë.‣ Avicena; teologjia myslimane, ndikimi i Aristotelit dhe neoplatonizmit, morali, teoria enjohjes.‣ Averroes; komentimi i Aristotelit, teoria e intelektit.‣ Montenji; pirroizmi i tij, morali dhe politika.‣ Kampanela; platonizmi i tij, utopia.Linja V. Shekulli XVII 9 orë‣ Përshkrimi i karakteristikave të përgjithshme historiko – shoqërore që përcaktuan daljene racionalizmit dhe të empirizmit dhe ndikimi i tyre në problematikën filozofike dhe nëmendimin e kohës.‣ Frensis Bekon; kuptimi dhe shkencat eksperimentale, Organoni i Ri, provaeksperimentale.‣ Dekarti dhe kartesianizmi; metoda, metafizika, trupi dhe shpirti, morali, kartesianizmi ishek. XVII.‣ Hobsi; kontrata shoqërore, e drejta, politika, morali.‣ Spinoza; reforma e mendimit, natyra njerëzore, liria dhe jeta e përjetshme, feja pozitivedhe politike.9

‣ Xhon Stjuart Mill; logjika, shkencat morale dhe morali.‣ Marksi; materializmi, historia, politika, ateizmi.‣ Fridrih Niçe; kritika e vlerave, mbinjeriu, ateizmi.‣ Henri Bergson; doktrina e njohjes, problemi i kujtesës, njeriu, natyra dhe funksioni iinteligjencës në raport me jetën.‣ Haideger; Dasein, njeriu, ontologjia, ankthi.‣ Sartri; ekzistenca, liria, ateizmi.‣ Xhon Djui; teoria e njohjes, kuptimi i përvojës, etika, edukimi, shoqëria.‣ Vitgenshtain dhe filozofia analitike; gjuha dhe përvoja, qëllimi I filozofisë, strukturalogjike e gjuhës dhe bota.‣ Disa drejtime dhe probleme të filozofisë bashkëkohore; psikanaliza dhe ndikimi nëfilozofi, strukturalizmi, hermenautika dhe strukturalizmi.ZBERTHIMI I PLANIT MESIMOR SIPAS KAPITUJVELinja I. Periudha helenike ,10 orë1. Filozofia si dije.2. Filozofia dhe problemi i saj.3. Filozofia parasokratike, Shkolla Milteti, filozofia natyraliste.4. Shkolla Joniane, Herakliti,, evolimi i filozofisë natyraliste.5. Filozofia e Parmendi dhe Zenoni, Llogjika si qasje ndaj botës.6. Shkolla atomistike, Demokriti.7. Roli i njeriut në filozofi‐ Sokrati.11

8. Filozofia e Platonit, idealizmi objektiv dhe dialektika, arti i të jetuarit në shoqëri.9. Filozofia e Aristotelit, njohja dhe realiteti, qënia dhe format e saj.10. TEST.Thelbi i LinjësKjo linjë sjell te nxënësit kontaktin e parë me filozofinë. Shpesh në terminologjinë e ditës,kuptimi mbi filozofinë është pak i paqartë dhe jo rrallë nënkupton një shkallë të lartëvështirësie ose një dije pa vlerë. Prandaj nëpërmjet kësaj linje synohet që, nxënësi të njohëfilozofinë, si një nevojë të shoqërisë njerëzore në të kaluarën, por edhe nevojën për të njohurfilozofinë sot, si shprehje e qytetarisë dhe e nevojës për njohje të realiteteve të ndryshme.Qëllimi i kësaj Linje është i shumëfishtë: Njohja e fillimeve të filozofisë dhe filozofia greke nëpërgjithësi; ngjallja e debatit dhe përfshirja në të e sa më shumë nxënësve; krijimi i një mjedisitolerant në klasë.Në të gjithë këtë linjë, është mbajtur parasysh kuptimi në thelb, i filozofisë greke, si burim ifilozofisë perëndimore, në përgjithësi. Njohja me filozofët më në zë të kohës dhe pikpamjet etyre , është jo vetëm nevojë e kulturës qytetare, por dhe një domosdoshmëri për të kuptuar sepse filozofia greke është e papërsëritshme dhe pse bota i është asaj mirënjohëse në trajtimin ezhvillimin e kulturës dhe civilizimit perëndimor.Nënlinja 1: Filozofia si dijeA. Objektivat e Programit‐Nxënësi duhet të mësojë të dallojë dijen nga përvoja personale,:të kuptojë përse dija është e domosdoshme për jetën e njeriut;:të kuptojë përmbajtjen e filozofisë dhe rrënjët e saj historike.Konceptet kyçe: mit, dije, urtësi, filozofi.12

1. Programi.‐ Mitet dhe nevoja për dije.‐ Si erdhi njerëzimi tek filozofia.‐Çfarë është filozofia e çfarë është dija ,çfarë është një filozof?2. Objektivat e mësimit.• Nxënësi duhet të sjell në kujtesën e tij “Mitet” që ka zhvilluar në letërsi.• Të kuptojë pse njeriu filloi të filozofojë.• Të kuptojë pse çdo njeri mund të filozofoj.• Të tregojë se pse është e nevojshme shkolla dhe pse dija duhet të mësohet.3. Komente.Në trajtimin e kësaj nënlinje duhet të ndalemi më shumë në analizën e ndonjë miti shqiptardhe të tregojmë se si nëpërmjet tij, triumfon dëshira për të njohur botën apo shoqërinë.Mënyra se si do të trajtohet dija filozofike dhe kuptimi se, çfarë do të thotë sot të jesh “filozof” ,e sjell më të thjeshtë filozofinë tek nxënësi. Qëllimi është që nxënësi ta takojë filozofinë me njëmënyrë sa më të prekshme e konkrete.B. Trajtimi i mësimit.•Kryesore është që mësimi të fillojë sa më thjeshtë,të tregohet si histori dhe tu bëhet e qartënxënësve se historia e filozofisë është vetë filozofia.• Të fillohet nga mitet dhe te tregohen disa mite që nxënësi i njeh dhe i ka bërë në letërsi, meqëllim që të kuptohet pse miti është dije dhe pse çdo dije nuk mund të konsiderohet filozofike.• Kujdes duhet ti kushtohet dhe nevojës për të filozofuar ,jo si në kuptimin e zakonshëm tëkësaj thënie. Duhet thkesuar fakti që filozofia është një mënyrë për të mësuar si të jetosh .Aforizmat, që do të shoqërojnë herë pas herë nënlinjat, janë mundësi për mësuesin, që tikomentojë së bashku me nxënësit ,për të nxjerrë përfundimet që i përkasin objektivave tëlëndës.C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave13

Përveç disa pyetjeve që janë në fund të çdo mësimi, është e nevojshme që mësuesi të sjellëdebatin tek nxënësit, me qëllim krijimin e një mjedisi tolerant, dhe argumentativ.Në këtë temë, mund të shtrohet për debat, një problem i tillë: Kohët e fundit ka marrë njëpërhapje të gjërë komunikimi I individëve me një publik të konsiderueshëm. Madje sot nëbotë (edhe në Shqipëri) organizohen shfaqje të mëdha ku protagonisti mban ligjërata sipasproblematikave të ndryshme. Kjo metodë po hyn dhe në ngjarje të mëdha si koncerte, festivaleapo show televizivë. Pyetja është intriguese: Pse ndodh kjo? Nëse mendojmë se filozofia ështënjë “lodhje” mendore ,pse na pëlqejnë këto trajtesa? Çfarë qëllimi kanë?Nënlinja 2. Filozofia , shkenca, fejaA. Objektivat e Programit: në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë dallimin mes idealizmit filozofik dhe materializmit;;të kuptojë që në zhvillimin e historisë së filozofisë, filozofia dhe shkenca, lindën së bashku, përtu ndarë më vonë, kur shkencat të veçoheshin me objekte të veçanta.Konceptet kyç: njohja, dija, idealizëm objektiv, idealizëm subjektiv, materializëm, e vërtetë.1. Programi.‐Çfarë duhet të kuptojmë me idealizëm.‐ Ç’përfaqëson materializmi.2. Objektivat e mësimit.‐Nxënësi duhet të njihet me disa terma fillestarë që përdor filozofia.‐Të kuptojë pse filozofët gjithnjë kanë synuar ti afrohen së vërtetave.‐Të kuptojë dallimin mes koncepteve filozofike dhe atyre të përditshme. Të dallojë idealizminnga matërializmi.‐Të kuptojë pse filozofia lidhet me fenë dhe po kështu edhe me shkencën.3. Komente.Kjo nënlinjë ka një rëndësi të veçantë pasi trajtimi i qasjeve ndaj njohjes, i jep mundësinënxënësit që të kuptojë në mësimet pasardhëse, pse disa filozofë quhen idealistë dhe pse tëtjerët quhen materialistë. Mësuesi duhet të theksojë se kjo lloj ndarje merr rëndësi , vetëm në14

fillimet e filozofisë , kur shkenca ishte ende në embrion dhe mitet e trajtesat fetare, ishinsunduese në kohë.B. Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë mësimin me një këndvështrim qoftë fetar, qoftë shkencor mbi njëproblem të botës.p.sh problemi i jetës së njeriut.Si e trajton feja dhe si shkenca.Kjo e ndihmonmësuesin të hyjë në thelbin e temës që do shpejgojë dhe e bën më të kuptueshme trajtimin eidealizmit dhe materializmit( nuk duhet të kemi frikë se trajtimi i këtij problemi na bën tëdukemi “të vjetër”, në trajtimin e filozofisë).C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyraveKjo nënlinjë i jep mundësi mësuesit të hapë një debat mbi kuptimin që kanë nxënësit ndajproblemeve të kohës. Prandaj mund të zhvillohet një debat me tematikë të ngjashme: Pseduhet të jemi tolerantë? Kush e ka monopolin e të vërtetës? Pse dija shkon nga një e vërtetëtek një tjetër? Si duhet ta gjykojmë një debat që shohim në televizor?Nënlinja 3: Filozofia parasoktarike, Filozofia natyralisteA. Objektivat e Programit: në fund të orës nxënësit duhet të kuptojnë pse filozofia e lashtë lidhet ngushtësisht menatyrën ;; të dinë të argumentojnë pse filozofët e asaj kohe ,quheshin “mendje universale”;;të kuptojnë karakterin e përgjithshëm të problemeve që shtronte filozofia e asaj kohe;;të dinë të dallojnë të përbashkëtën në filozofinë e “miletasve”.Koncepte kyçe: substancë, ndryshim, natyrë.1. Programi.‐Pse u quajtën parasokratikë.‐Shkolla e Miltetit15

‐Talesi‐Anaksimandri‐Anaksimeni2. Objektivat e mësimit.‐Nxënësi duhet të kuptojë që kureshtja, udhëtimet dhe nevoja ,sjellin mjaft pyetjetë cilat kërkojnë përgjigje. Përgjigjet e tyre, sjellin lindjen e një mënyre të caktuar të shpjeguarittë botës.‐ Nxënësi duhet të arrijë të vlerësojë kushtet në të cilat lind shkolla e Miltetit, meqëllim që, të kuptojë se si filozofia nis udhëtimin si dije universale.‐ Të kuptojë pse filozofët u morën me disa probleme mjaft të përgjithshme dhe psequhen mendje universal. Të dallojnë të veçantat në tri filozofët natyralistë.3. Komente.Mësuesi hyn me këtë nënlinjë, në trajtimet e para të historisë së filozofisë ,por edhe tëtematikave të filozofëve të kohës. Prandaj ai duhet të bëjë kujdes që të tregojë se pse lind sidomosdoshmëri filozofia dhe pse kjo filozofi bëhet bazë e shkencës. Në trajtimin e teorive,mësuesi duhet të ndalet pak më gjatë në faktin që filozofët e asaj periudhe ishin mendjeuniversale. Ndërkohë mund të trajtojnë dhe pse filozofia e perëndimit nis me grekërit e lashtë.Dhe këtu të shpegojë, nga kënvështrimi historiko gjeografik , Greqinë e asaj kohe .B. Trajtimi i mësimit.Mësimi duhet të fillojë me përshkrimin e një situate të asaj periudhe. Pra mësuesi duhet tëkrijojë në fillim një mjedis “përfytyrimi” mbi atë periudhë ,mbi shoqërinë, mbi individin, mbiekonominë, e deri te mënyra e veshjes. Kjo e ben më të prekshme nevojën e njohjes në njëperiudhë ku dija ishte ende në fillimet e veta. Habia, kureshtja dhe nevojat sjellin mjaft pyetje.Përgjigja e tyre e bën njeriun të filozofojë. Që në këtë mësim mësuesi duhet të ndalet e tëqartësojë se me pse jo çdo njeri që mund të kishte pyetje nuk mund të jepte përgjigje tëkënaqëshme.C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave.Kjo nënlinjë i jep mundësi mësuesit të krijojë hapsirë për një debat me temë të ngjashme: Psenjeriu duhet të përqëndrojë vëmendjen ndaj gjërave thlebësore dhe jo atyre sipërfaqësore?16

Nën trajtimin e filozofëve të Miletit , nxënësit të kuptojnë dhe pse filozfët e kësaj shkolle, ufokusuan në thelbin e gjësendeve dhe jo në dukjen e tyre.Nënlinja 4Shkolla JonianeA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë thelbin e filozofisë së Heraklitit (ndryshimin, tëkundërtat dhe ekuilibrin);; të dijë të bëjë dallimet mes shkollës filozofike miletase dhe asaj joniane.Konceptet kyçe: ndryshim, univers, lëvizje, të kundërta, ekuilibër.1. Programi.‐Herakliti, vepra‐Të kundërtat‐ Ekuilibri dhe “logosi”2. Objektivat e mësimit.‐ Kjo orë mësimi synon të japë thelbin e teorisë së Heraklitit, jo vetëm se ky filozof zë një vendnderi në historinë e mendimit filozofik grek, por dhe sepse ka dhënë disa teza e teori tërëndësishme për filozofinë.‐Nxënësi duhet të kuptojë se si filozofia fillon të “rritet” në trajtimin e problematikave tështruara nga filozofët miletas.3. Komente.Mësuesi duhet ta bëjë të qartë që në fillim të orës se pse Herakli ndalet tek ndryshimi. Tëshpjegojë me shembuj se si bota lëviz ,duke qenë në ndryshim të pandërprerë. Të kuptojë sepse kjo tezë, pra teza e ndryshimit, përbën një hap më përpara se tezat e shkollës miletase.B. Trajtimi i mësimit.Në trajtimin e këtij mësimi mësuesi mund të niset me një pyetje: Si mendoni ,bota është nëndryshim? Dhe të prese që në fillim komentet e nxënësve. Më tej të tregojë se si Heraklitipërfaqëson nje shkollë tjetër dhe pse është sërish filozof grek.Duke qenë se hyn në përdorimkoncepti logos, mësuesi të bëjë kujdes të tregojë kuptimin e shumfishtë të këtij termi.17

C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave.Kjo nënlinjë i jep mjaft mundësi mësuesit, të krijojë situate debatuese. Mund të trajtohet njëdebat i ngjashëm me: Njeriu duhet të ndryshojë apo jo? A tregon mungesë karakteri kur njeriundryshon shpesh? Çdo të thotë të ndryshosh?Nënlinja 5 Shkolla eleateLogjika si qasje ndaj botës.A.Objektivat e programit‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë pse, sipas Parmenidit, mendimi është i pamundur paobjektin e vet.‐Të dijë të dallojë pikat e përbashkëta dhe dallimet që ekzistojnë mes Parmenidit dhe Heraklitit.‐ Të kuptojë paradoksin dhe konkluzionet që dalin, nga paradokset e Zenonit.Koncepte kyçe: logos, hapësirë, paradoks.1. Programi.‐ Parmenidi përballë Heraklitit‐ LOGOSI‐Njohja‐Zenoni, paradokset2.Objektivat e mësimit.‐Kjo nënlinjë ka si objektiv të tregojë ndryshimin që ndodh në historinë e mendimit filozofikgrek, ndryshim ky që sjell në vëmëndje idealizmin.‐ Mësuesi duhet të bëjë të qartë faktin se pse paradokset e Zenonit, kanë rëndësi për shkencën.Pra të tregojë se si jo vëtëm këndvështrimi materialist, po edhe këndvështrimi idealist,ndihmon shkencën.3. Komente.18

Mësuesi duhet të mbajë parasysh rolin e matematikës si shkencë, e cila ka një objekt studimi tëveçantë. Ndërkohë duhet të theksojë nevojën e arsyetimit në filozofi ,por edhe në jetë.Tëshpjegojë dhe kuptimin e paradokseve në biseda të thjeshta.B. Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë shpjegimin me një pyetje: Çfarë studion matematika? Dhe ngapërgjigjet e nxënësve të fillojë trajtimin e filozofisë së Parmenidit. Të trajtojë më shumëproblemet e arsyes në procesin e njohjes. Mësuesi mund të përdorë paradokse filozofike, pordhe paradokse të jetës dhe ti komentojë me qëllim që, tu tregojë nxënësve se ku qëndronndryshimi nga paradokset e Zenonit.C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyraveMësuesi mund të japë një detyrë të ngjashme: Njëri grup të trajtojë problemin: Pse duhet tashikojmë botën në ndryshim të vazhdueshëm? Tjetri: Pse për të njohur diçka është më mirë tamarrim të palëvizshme, të pandryshueshme?Çdo të ndodhte nëse, për studimin e botës dhegjërave të tjera në të, të niseshim nga fakti se bota rrotullohet, pra lëviz.Nënlinja 6. Shkolla atomistikeA. Objektivat e Programit.‐ Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë të përbashkëtat dhe dallimet e shkollës atomistikeme miletasit.‐ Të jetë në gjendje të argumentojë nëse kjo shkollë përbën një hap para në mendimin filozofiktë kohës, apo jo.Koncepte kyçe: atom, boshllëk, lëvizje.1.Programi.‐ Atomi dhe hapësira‐Demokriti2.Objektivat e mësimit.‐Mësuesi duhet të ketë si objektiv që gjatë kësaj ore mësimore të japë thelbin e teorisëatomistike.‐Të tregojë nevojën për një filozofi përfshirëse.19

‐Të tregojë se duke u zhvilluar mendimi filozofik, i ka ndihmuar shumë shkencës.3.Komente.Duke qenë se në këtë orë mësimi bëhet fjalë për Demokritin, mësuesi është mirë që të trajtojëshpjegimin e botës nga ky filozof. Ndërkohë mësuesi duhet të sjellë në vëmëndjen e nxënësvedhe faktin se teoria atomistike qëndroi e pandryshuar për shekuj të tërë. Zhvillimi i shkencëssolli një trajtim të ri të kësaj teze.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë mësimin duke pyetur se çfarë dinë nxënësit mbi atomin dhe cili ështëpërkufizimi i tij sot. Më tej të kërkojë që nxënësi të argumentojë nga dijet që ka në fizikë e kimi,pse ka ndryshuar përkufizimi mbi atomin. Kjo e ndihmon mësuesin të tregojë se dija ngrihetpjesë pjesë, duke tentuar të vërtetën.Duke qenë se kjo është një orë që ndan një periudhë tëhistorisë së filozofisë, mësuesi duhet të ndalet e të argumentojë tiparet e filozofisëparaskoratike.C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave.Pyetjet gjatë kësaj ore janë më të konstruktuara. Ato mund të jenë të tipit:“Përshkallëzoni si u zhvillua kuptimi filozofik mbi njohjen në filozofinë parasokratike?”Pyteje të tilla, i shërbejnë nxënësit për të filluar të përdorë metodën e krahasimit në studimin efilozofëve dhe drejtimeve të tyre filozofike.Nënlinja 7 . Pikëndarja e filozofëve grekë. Humanizmi.Roli i njeriut në filozofi. SokratiA.Objektivat e Programit‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë pse Sokrati është pikëndarje e filozofisë greke.‐Të dallojë rëndësinë që i jep filozofi së vërtetës.‐Të kuptojë thelbin e mendimit, por dhe të veprimit të tij.‐ Të kuptojë thelbin e teorisë: “Unë di një gjë që nuk di asgjë”.Koncepte kyçe: debati, metoda, ligji, drejtësia.1.Programi.20

‐ Doktrina sokratiane‐E vërteta dhe Debati( Dialogu)‐Koncepti i së mirës.‐Mbi ligjet2.Objektivat e mësimit.‐ Mësuesi duhet të synojë që gjatë kësaj ore të tregojë pse Sokrati është pikëreferimi nëndarjen e historisë së filozofisë greke. Duhet qartësuar se Sokrati e ktheu vëmëndjen efilozofisë nga njeriu si i vetmi subjekt që mund të mbërrijë tek e vërteta dhe duke njohur tëvërtetën ,ai ndjehet i lumtur.‐Nxënësit duhet të arrijnë të vlerësojnë sa e rëndësishme është ta trajtosh filozofinë si art i tëjetuarit.‐ 3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që të shpjegojë sa më gjerë kushtet historike kur jetoi Sokrati dheti tregojë nxënësit pse filozofia e tij u përqëndrua tek njeriu.Ai duhet të sqarojë pse filozofia upërqëndrua tek “arti I të jetuarit”. Të bëjë kujdes dhe për të shpjeguar se pse Sokrati u dënuame vdekje.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë mësimin me një diskutim të natyrës: Pse thuhet se: mund të jetoshgjithë jetën me një njeri , e sërish mund të mos e njohësh? A mendoni se njeriu e njehvetveten? Pasi të lerë të lirë mendimin e nxënësve, mësuesi fillon me thënien e Sokratiti “Njihvetveten! Më tej të fillojë shpjegimin e teorisë së tij mbi njohjen, dhe moralin. Një kujdes iveçantë duhet ti kushtohet teorisë së Sokratit mbi ligjet dhe domosdoshmërisë së zbatimit tëtyre.C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave.Përveç detyrave të lëna në tekstin bazë, mësuesi mund të organizojë një diskutim mbi dramënmonolog: Apologjia e vërtetë e Sokratit. Nxënësve u lihet detyrë ta lexojnë dhe ta komentojnëveprën.Nënlinja 8. Arti i të jetuarit në shoqëri21

Shteti ideal dhe bota e ideve. PlatoniA.Objektivat e Programit‐Në përfundim të orës së mësimit nxënësi duhet të kuptojë idealizmin e Platonit në proçesin enjohjes.‐Të dijë se si e mendon Platoni qeverisjen.‐Të kuptojë pse Platoni është përdorur nga të gjithë filozofët.Konceptet kyçe: Ide, botë idesh, shtet, qeverisje, politikë.1.Programi.‐Mbi idetë‐Miti i shpellës‐Dialektika‐Gnoseologjia, ose teoria e njohjes‐Platoni dhe politika‐Si organizohet shteti‐Mbi Drejtësinë‐Harmonia2. Objektivat e mësimit.Kjo orë mësimore është mjaft e ngjeshur me problematikë. Mësuesi duhet të përqëndrohet nëpërmbajtjen e filozofisë së Platonit duke synuar që nxënësi të kuptojë dialektikën e Platonit, portë kuptojë dhe filozofinë e tij politike. Nxënësi duhet tashmë të ketë të qartë se filozofia greke,e zgjeroi objektin e filozofisë duke u marrë dhe me politikë.Nxënësi duhet të kuptojë idealizmin objektiv të Platonit dhe ndërkohë të kuptojë pse të gjithëfilozofët i janë rikthyer në mënyrë të vazhdueshme veprës së Tij.3.Komente.Mësuesi duhet ta ndajë shpjegimin mbi filozofinë e Platonit në dy pjesë; në pjesën e parë tëshpjegojë dialektikën dhe gnoseologjinë, ndërsa më tej politikën. Tu shpjegojë nxënësve pse22

Platoni mund të konsiderohet elitar, në problemin e shtetit.( Platoni kërkon filozofë në krye tështetit, sa e mundshme dhe sa reale është kjo tezë).B.Trajtimi i mësimit.Për ta bërë sa më pak të lodhshme orën e mësimit, mësuesi mund të fillojë të shpjegojë nëfillim pse thuhet se :”Platoni është filozofia”. Të tregohet pse ai është përdorur nga të gjithëdhe kundër të gjithëve. Më tej të kalohet në dialektikën e tij dhe gnoseologjinë. Në mënyrë tëveçantë duhet ndalur në teorinë e tij mbi shtetin. Të tregohet se Platoni dhe pse flet përdemokracinë, nuk e preferonte atë.C.Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave.Mund të organizohet një debat me tematikë të ngjashme: Edukimi a është një domosdoshmërinë kohën e sotme? Qëllimi është të kuptohet thelbi i teorisë së Platonit mbi nevojën e edukimitme dije, me qëllim njohjen e të vërtetave dhe realizimin e një jete sa më të mirë në shoqëri.Nënlinja 9. Qenia dhe format e saj. AristoteliA.Objektivat e programit‐Në përfundim të orës së mësimit nxënësi duhet :‐ Të dallojë ndryshimet e filozofisë së Aristotelit nga Platoni.‐ Të arsyetojë mbi tezën” njeriu është kafshë politike”.‐Të kuptojë teorinë e njohjes së Aristotelit .Koncepte kyçe: qenie, metafizika, organon, kushtetutë, qeverisje.1.Programi.‐Mbi qenien dhe format e saj‐Mbi procesin e njohjes(Organoni)‐Idetë politike‐Edukimi2. Objektivat e mësimit.‐Nxënësi duhet të arrijë të dallojë pse Ndryshon Aristoteli nga Platoni dhe ku.23

‐Nxënësi duhet të bindet se Aristoteli nuk e hodhi poshtë Platonin, por zhvilloi filozofinë nën njëkëndvështrim tjetër.‐Të arrijë të kuptojë dhe çfarë kanë të përbashkët këta dy filozofë.3. Komente.Gjatë kësaj ore mësuesi duhet të rikujtojë disa zbulime të rëndësishme që frymëzuan Aristotelindhe përcaktuan dhe drejtimin e tij materialist të filozofisë. Duhet bërë kujdes për tëargumentuar Metafizikën e Aristotelit. Mësuesi duhet të sqarojë nxënësit se shpesh dialektikadhe metafizika shihen si të kundërta, por realisht kanë të bëjnë më dy përbërës të vetëfilozofisë; me teorinë e njohjes dhe metodën e saj.B. Trajtimi i mësimit.Mësimi mund të fillojë me diskutimin mbi një gravurë të vjetër, ku janë bashkë , Platoni dheAristoteli. Nga kjo gravurë mësuesi mund të fillojë dallimet mes dy filozofive. (Platoni është megishtin drejt qiellit, për të treguar “botën e ideve”, Aristoteli është me sy në tokë, për të treguarse e vetmja botë që duhet të njohim është kjo që kemi përpara syve.Mësusei të bëj kujdes përtë shpjeguar ndryshimin mes Akademisë së Platonit dhe Liceut të Aristotelit. Ndërkohë theksiduhet vënë dhe në kuptimin mbi shtetin e në veçanti mbi demokracinë greke.C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave.Mund të organizohet një “dramatizim” i thjeshtë; nxënësit të vishen si grekërit e lashtë dhe tëvendosen përballë në dyshe; nga njëra anë Platoni dhe nga tjetra Aristoteli. Për çdo dy nxënëstë zgjidhet një problem për tu debatuar. P.sh Mbi shtetin, ose mbi objektin e njohjes. Qëllimiështë që nxënësi të mësojë të debatojë nën petkun e filozofit që përfaqëson dhe të sjellë sa mëshumë argumente nga vetja.Linja II. Periudha romake 4 orë1. Përshkrimi i karakteristikave të përgjithshme të periudhës romake, që përcaktuan daljen edrejtimeve të mëposhtme filozofike.2. Stoicizmi: origjina e stoicizmit, racionalizmi stoik, logjika, fizika, psikologjia, morali.3. Epikurianizmi: kanonika, fizika, morali.4. Përsëritje.24

Thelbi i LinjësKjo linjë kalon filozofinë në një vend tjetër por dhe trajtimin e problematikave të saja, nga njëkëndvështrim tjetër. Prandaj mësuesi duhet që gjatë katër orëvë, ku përfshihet dhe një orëpërsëritje, të mbajë nën vëmëndje të nxënësve faktin që filozofia greke, është burim I filozofisëromake, por kjo e fundit, zhvilloi ato drejtime që I nevojiteshin për kushtetet e saj historikopolitike.Mësuesi duhet të mbajë gjithashtu parasyshë se filozofia romake e solli trajtimin e filozofisënë”tokë”, pra e shndërroi në një mjet të rëndësishëm praktik. Stoicimi dhe epikurianizmi që ajopromovoi si zhvillim i filozofisë, kanë të bëjnë me tendencën e njeriut për të jetuar I “lumtur”.Nënlinja 1.Filozofia si nevojë praktikeKarakteristikat e përgjithshme të periudhësA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të kuptojë pse filozofia romake ka një këndvështrimtjetër nga ajo greke.‐Të dijë rrethanat historike që mundësuan një trajtim të ri të filozofisë.Koncepte kyçe: konservatorizëm, elitë, ligj.1.Programi.‐Faktorët historikë‐Faktorët kulturorë‐Ndryshimi mes filozofisë greke dhe asaj romake2.Objektivat e mësimit.Qëllimi i kësaj nënlinje është të njohë nxënësit me kushtet historike në të cilat lulëzoi filosofiaromake. Ndërkohë nxënësi duhet të arrijë të vlerësojë ndikimin e jashtëzakonshëm të filozofisëgreke në civilizimin më të madh të kohës.3. Komente.25

Në këtë orë mësuesi duhet të përqëndrohet më tepër në krijimin e një atmosfere që të sjell nëvëmëndje periudhën romake. Ndërkohë duhet ti kushtohet rëndësi faktit se pse filosofia grekeishte e pranishme me ndikimin e saj në Romë dhe pse pati kundërshti ndaj këtij ndikimi.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë trajtimin e mësimit me komentimin e ndonjë filmi të parë, ngaperiudha romake. (Ka të tillë si Cezari dhe Kleopatra, Gladiatorët etj etj). Ndërkohë për ti futur,sa më shumë nxënësit në përfytyrimin e kësaj epoke, mësuesi mund të trajtojë më gjerëhistorinë e periudhës romake. Theksi duhet vënë më shumë në kuptimin e faktit që filozofiagreke konsiderohej si filozofi elitare, për shkak jo vetëm të atyre që e përhapnin(filozofëve, tëcilët merreshin vetëm me filozofi), por dhe të kulturës së gjerë që dominonte në këtë filozofi ,eqë kërkonte një nivel të caktuar dijesh dhe për rrjedhojë dhe një aftësi llogjike të veçantë.Mësuesi duhet të tregojë se prakticiteti I filozofisë romake vjen nga nevoja e kësaj shoqërie përta përdorur filozofinë në dobi të interesave të Romës dhe të pushtetiti të saj politik.C. Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave.Pyetjet që mund të bëhën në këtë nënlinjë ,mund të jenë të tipit:Pse i duhej filozofia romakëve? A nuk do ishte më mirë ti kushtohej vëmëndje edukimit fizikdhe moral të ushtrisë? Në këtë rast mësuesi duhet të tregohet këmbëngulës për ti lënënxënësit hapsirë në gjetjen e argumenteve ,pro dhe kundër. Por gjithnjë duke mbajtur parasyshqë filozofia në të gjithë këtë periudhë konsideroj si aspekt i qytetarisë dhe vlerësimit maksimalndaj natyrës dhe shoqërisë.Nënlinja 2.StoicizmiNjeriu përballë natyrës.A. Objektivat e programit.‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të kuptojë thelbin e stoicizmit .‐ Të argumentojë pse në Romën e lashtë ky drejtim filozofik, pati një përhapje të gjerë.Koncepte kyçe: stoik, njohje, natyrë, sjellje.1.Programi.‐Origjina e stoicizmit.‐Stoicizmi moral.26

2. Objektivat e mësimit.Gjatë kësaj ore qëllimi duhet të jetë I dyfishtë: të përforcohet mendimi se filozofia greke ështëbaza e filozofisë dhe në periudhën romake, por dhe të tregohet se pse iu kushtua më shumërëndësi disa drejtimeve të kësaj filozofie. Nxënësi përveç këtyre objektivave duhet të kuptojë senjë qëndrim stoik nuk duhet ngatërruar me një sjellje kokëfortë , apo me një qëndrim aspaktolerant.3. Komente.Në trajtimin e stoicizmit duhet mbajtur parasysh ndryshimi që kemi mes kuptmit tonë tëzakonshmë për stoikët dhe kuptimit filozofik . Duhet treguar nga mësuesi ,pse i duhej filozofisëromake ky drejtim I filozofisë .Mësuesi të bëjë kujdes të shpjegojë thelbin e stoicizmit si edukimme ide, për tu përshtatur në një jetë të caktuar.B.Trajtimi I mësimit.Gjatë gjithë trajtimit të kësaj Linje,mësuesi duhet ti rikthehet, herë pas here, rolit të filozofisëgreke, për të treguar se të gjitha drejtimet e mëpastajme historike, i janë rikthyer kësaj filozofie.Shpjegimi mund të fillohet me diskutimin e një sjellje të dikujt ,i cili nuk tregon aspak frikë apoqë guxon të përballojë dhimbjen , ose kushtet e motit, pa u ankuar. Më tej mësuesi mund tëndalet në nevojën që kishte shoqëria romake për ushtarët, me qëllim që të ndjeheshin jo t ë“urdhëruar” nga jashtë, por të”urdhëruar “nga ndërgjegjia e tyre,pasi vetëm kështu mund tëpërballonin betejat e largëta dhe të përgjakshme. Ndërkohë mësuesi duhet të ndalet pak nëtrajtimin e filozofisë si art i të jetuarit, pra si një mjet që i shërben njerëzve për të qenë tëlumtur. Mund të ripërsëritet filozofia e Sokratit me qëllim që të kuptohet lidhja e lumturisë metë vërtetën në filozofinë e tij.C.Trajtimi i pyetjeve dhe detyrave.Kjo orë është mjaft e favorshme për mësuesin për ta sjellë konceptin e stoicizmit në një planpraktik. Të debatohen tema të tilla; Kokfortësia e mund të quhet stoicizëm? Ose sa jeni dakordme thënien :Ky fat na ra?Nënlinja . 3.EpikurianizmiFilozofia e jetës.Të jetosh jetën si ditën e fundit.A. Objektivat e programit.27

‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë thelbin e epikuranizmit.‐ Të dallojë kundërshtitë mes këtij drejtimi filozofik dhe stoicizmit.‐Të kuptojë nevojën e shoqërisë romake për këtë lloj filozofie.Konceptet kyçe: kanonika, fizika, morali.1.Programi.‐Epikuri‐Mbi Fiziken‐Mbi njohjen (kanonika)‐Mbi moralin2. Objetivat e mësimit.Gjatë kësaj ore mësuesi duhet të synojë tu japë nxënësve thelbin e filozofisë së Epikurit meqëllim që nxënësi të arrijë vetë në gjetjen e ndryshimit mes filozofisë greke epikuriane dheepikurianizmit romak. Në mënyrë të veçantë duhet trajtuar kanonika si rregull në proçesin enjohjes. Nxënësi duhet të kuptojë vlerën praktike të këtij drejtimi filozofik dhe nevojën eshoqërisë romake për këtë drejtim.3.Komente.Mësuesi duhet të krijojë mundësinë e trajtimit të lumturisë si një synim i jetës së çdo individi.Prandaj mund të rimerret stoicizmi me qëllim dallimin mes tij dhe epikurianizmit. Të bëhetkujdes për të kuptuar nxënësi fillesat e vlerësimit të individit në shoqëri. Pra vlerësimi i vetes siindivid, ruajtja e privatësisë etj.B. Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë mësimin me trajtimin që filozofët e deri kësaj kohe, i kanë bërëlumturisë, duke e lidhur atë me të vërtetën. Të shpjegojë se nevoja për individualitet dhenevoja për pak privatësi, e shtyn njeriun drejt një jete, ku kërkon lumturinë. Kujdes duhet bërëpër të trajtuar nevojën e shpjegimit të botës në ndryshim të pandërprerë, me qëllim që tëkuptohet jeta dhe vdekja. Prandaj filozofi e fillon teorinë e tij nga fizikja e më tej shkon tekmorali. Duke shpjeguar procesin e njohjes mësuesi të bëjë kujdes për të treguar se si kanonika ihap rrugë një morali të ri.c. Trajtimi pyetjeve dhe detyrave.28

Pyetjet në këtë orë mësimi mund të jenë të tipit: Pse Epikuri synoi të ngrihej mbi Platonin dheAristotelin? A përbën ky fakt zhvillim? Këto pyetje kanë për qëllim që nxënësi të kuptojë sefilozofia është zhvilluar në degëzime të ndryshme, duke treguar se filozofët kanë marrëkëndvështrime të ndryshme, por gjithnjë kanë ruajtur raportin me të vërtetën, pra njohjen siproçes, që të çon drejt të vërtetës.Pyetje: Gjeni ndonjë ndryshim mes epikurianizmit grek dhe atij romak? Pyetje të këtij tipi , kanëpër qëllim ta orjentojnë nxënësin drejt metodës krahasuese. Ai duhet të dijë të dallojë veçoritënë të d y trajtimet e të njëjtit drejtim filozofik.Linja III. Filozofia në shekujt e parë të erës sonë 5 orë.1. Lindja e krishtërimit, tiparet historike të përiudhës. Dyshimi në bazë të gjithçkaje.2. Filozofia përballë doktrinës së krishtere.3. Stoicizmi si mënyrë jetese. Seneka.4. Filozofi mbret: Mark Aureli.5. Neoplatonizmi, Rigjallërimi I filozofisë greke, Plotinio.Thelbi i linjësKjo linjë merr një rëndësi të veçantë pasi trajton raportin e filozofisë me krishtërimin. Ndikimetreciproke dhe roli që luajti në shoqëri krishtërimi ,përbëjnë thelbin e kësaj linje. Mësuesi gjatëkësaj linje do të mbajë parasysh se ka të bëjë me një pikë kthese të filozofisë, jo vetëm romakepor dhe filozofisë perëndimore. Nga ana tjeter mësuesi do të ketë mundësi të tregojë veçoritëqë ka filozofia romake në këtë periudhë dhe të tregojë se për herë të parë në histori, një filozofbëhet mbret dhe realizon kështu ëndrrën e Platonit. Ashtu sikundër ka mundësi të tregojë se ,pse si Platoni dhe Seneka refuzuan pushtetin politik.Nënlinja 1 . Lindja e krishtërimit, tiparet historike të përiudhës. Dyshimi në bazë të gjithçkajeA. Objektivat e programit.29

‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë, tiparet thelbësore të periudhës romake në shekujt eparë të erës sonë.‐Nxënësi duhet të argumentojë përhapjen e skepticizmit dhe pasojat që solli.‐Të kuptojë doktrinën fetare dhe lidhjen e saj me filozofinë e kohës.Koncepte kyçe: skepticizëm, dyshim, moral, pushtet.1.Programi.‐ Ç’përfaqëson skepticizmi? ‐Dyshimi‐Doktrina e krishtere dhe filozofia2. Objektivat e mësimit.Qëllimi I kësaj ore mësimore është të krijojë te nxënësit një përfytyrim sa më të qartë e më tëplotë për lindjen e krishtërimit dhe kushtet që e favorizuan , të parën fe monoteiste në botë.Mbi të gjitha, të kuptojë se çfarë këndvështrimi mori filozofia në këtë periudhë dhe çfarëraporti pati me krishtërimin.3. Komente.Mësuesi duhet të mbajë parasysh se lindja e krishtërimit dhe lulëzimi I jashtëzakonshëm I kësajdoktrine, la në “hije” filozofinë për shkak se filozofia vazhdonte të konsiderohej si elitare dhekërkonte tri elementët e saj: dije, edukim, llogjikë. Ndërsa krishtërimi pati vetëm një kërkesëfare të thjeshtë: besim te një ZOT.B. Trajtimi i mësimit.30

Mësuesi mund ta fillojë trajtimin me një pyetje rreth krishtërimit. Pasi të ketë marrë mendimine nxënësve mbi këtë fe, pra çfarë dinë ato rreth lindjes së kësaj feje, mësuesi duhet të fillojë tëtregojë arsyet që e bënë krishtërimin një doktrinë më të përhapur se filozofia. Duhet mbajturparasysh që dhe vetë filozofia e ndihmoi lindjen e krishtërimit. Të risjellë në vëmëndjen enxënësve teorinë e Platonit mbi botën e ideve dhe dyshimin ose skepticizmin ,në procesin enjohjes. Nga kjo orë mësimi do të përcaktohet dhe suksesi i trajtimit të temave të tjera të kësajnënlinje.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Kjo orë i jep mundësi mësuesit të bëjë një debat me tema të ngjashme: Doktrina e krishterë amund të konsiderohet filozofi? Ka mendime që e pranojnë një trajtim të tillë, por asnjë doctrinefetare nuk mund të quhet filozofi dhe pse secila prej tyre ka filozofinë e vet ku mbështetet.Filozofia mbështetet tek dyshimi, njohja dhe kërkimi i së vërtetës, doktrina e krishterëmbështetet tek besimi.Nënlinja 2. Individi dhe shoqëria , Seneka.A.Objektivat e programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë thelbin e stoicizmit të Senekës dhe në përgjithësi tëfilozofisë romake të kohës.‐Të argumentojë nevojën e një morali të ri në këtë perandori.Konceptet kyçe:politikë, mora,l stoicizëm.1.Programi.‐Mbi natyrën‐Morali31

‐Mbi skllavërinë, rëndësia e individit2. Objektivat e mësimit.Në këtë orë mësuesi duhet të synojë të tregojë se si drejtimet filozofike që morën udhë nëperiudhën e hershme romake, tani fillojnë e kristalizohen në zhvillime filozofike të lidhura meemra filozofësh si Seneka. Nxënësi gjatë kësaj ore duhet të arrijë të njohë atë ç’ka sjell të refilozofia e Senekes, në krahasim me paraardhësit.3 . Komente.Në trajtimin e kësaj teme, mësuesi mund të mbajë parasysh se për Senekën ka mjaft literaturëdhe mund të përdorë gjërësisht aforizmat e tij, me anë të të cilave mund të trajtojë më thjeshtëfilozofinë e tij.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund të fillojë shpjegimin me faktin që filozofia e kësaj periudhe ,duke qenë embështetur tek stoicizmi dhe epikurianizmi vunë në qendër të debateve të tyre, jetën , por tëkundërqënë me vdekjen. Dhe Seneka mori këtë temë, duke dashur të tregojë se në botë çdo gjëqë ekziston, ndryshon. Si filozof i ka drejtuar sytë nga natyra por edhe nga qielli. Mësuesi duhettë bëjë kujdes që në çdo rast të theksojë periudhën kur lulëzon filozofia e Senekës, pra dhefaktin e ndikimit të saj nga krishtërimi. Vetëm se në ndryshim nga kjo doktrinë Seneka umundua të jetë një filozof tokësor . Ndaj mësuesi duhet të vijë natyrshëm në shpjegimin e tezëssë tij se për njeriun ajo që vlen më shumë është dija dhe dija është liri.c. Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mund të ngarkohen nxënësit me detyrë për të gjetur sa më shumë aforizma nga Seneka. Eshtënjë mënyrë për të mbajtur mend tezat e filozofisë së tij.Nënlinja 3. Filozofi mbret ‐Mark AureliA.Objektivat e programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë thelbin e stoicizmit të M. Aurelit.‐Të argumentojë se pse M .Aureli është “filozof”, më shumë se “mbret”.Koncepte kyçe: bashkësi, natyrë, individ.32

1.Porgrami.‐ Mbi natyrën‐Filozofi mbret2. Objektivat e mësimit.Gjatë kësaj ore mësuesi duhet të bëjë kujdes që nxënësi të njihet me një ndër figurat më tëmëdha të filozofisë romake dhe botërore njëkohësisht. Nxënësi duhet të arrijë të argumentojëse si mundet që në një perandori, një mbret të jetë njëkohësisht filozof. Nxënësi duhet tëkuptojë se si ndikon urtësia dhe filozofia në një pushtet politik .3.Komente.Mësuesi duhet të mbajë parasysh se me këtë nënlinjë i krijohet mundësia për të folur më gjatërreth një shembulli pak të rrallë të historisë kur një filozof bëhet mbret. Ndaj duhet të bëjëkujdes që nxënësi të arrijë të kuptojë se ku dallon filozofi nga mbreti dhe ku janë të dukshmendikimet ndaj njeri tjetrit.B. Trajtimi i mësimit.Nxënësit kanë parë filma mbi periudhën romake, ndaj dhe mund tu kërkohet atyre të tregojnëndonjë episod nga kjo jetë. Mësuesi krijon kështu një atmosferë më të prekshme mbi MarkAurelin dhe filozofinë e tij. Mësuesi duhet të mbajë parasysh se tek filozofët romakë dhe aq mëtepër tek Mark Aureli, nuk mund të gjejmë filozofin e tipit të Platonit apo Aristotelit, porfilozofë që e trajtojnë filozofinë si art i të jetuarit dhe art i të qeverisurit, dhe ku virtyti igrekërve , po zëvëndësohej me interesin e jetës.c. Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Në fund të kësaj ore mësuesi mund të bëjë një debat me temë të ngjashme: Duke njohur MarkAurelin mendoni se dija është lumturi dhe se filozofia I shërben një qeverisje të butë ? Mendonise filozofia e Aurelit, i drejtohej më shumë privatizmit individual, pra dhe interesit, në raportme virtytin moral?Nënlinja 4.Neoplatonizmi33

Rigjallërimi dhe rishikimi i filozofisë grekeA. Objektivat e programit.‐Në fund të orës nxënësi do të duhet të argumentojë nevojën e rimarrjes së filozofisë greke.‐Të dallojë ndryshimet e neoplatonizmit nga filozofia greke.Koncepte kyçe:uni absolut, parimi i parë, natyra, individi.1.Programi.‐Plotinio , jeta‐Bota si krijim nga parimi I parë‐ Metoda për realizimin e qëllimit‐ Për tu mbajtur mënd2.Objektivat e mësimit.Gjatë kësaj orë mësuesi duhet të synojë tu qartësojë nxënësve se nevoja për të rimarrëfilozofinë greke dhe sigurisht Platonin, vjen natyrshëm nga dëshira e filozofëve për tëtreguar se dhe në periudhën e krishterë filozofia mund të lulëzojë sipas traditës.Ndërkohë mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kuptojë se neoplatonizmi ka ndryshuarnë thelb filozofinë e Platonit dhe nuk është thjeshtë një rivlerësim I saj.3. Komente.34

Duhet bërë kujdes në trajtimin e “unit” të Plotinios me idenë e Platonit. Të tregohet sePlotinio e përshkruan rrugën e rikthimit të “unit”, shpirtit, në botën e përtejme dhebashkimin me Zotin, si një rrugëtim të ndryshëm nga i që përshkruan Platoni.B. Trajtimi I mësimit.Mësuesi ka mundësi që ta risjellë që në fillim Platonin për të rikujtuar vetë nxënësitteorinë e tij të ideve absolute dhe të botës së ideve. Më tej mësuesi fillon të shpjegojëneoplatonizmin dhe rrjedhimisht do të sjellë veçori të kësaj filozofie që përmbylltrajtimin e filozofisë greke në plan të gjerë.C. Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Duke qenë se është ora e fundit, është mirë që mësuesi të përgatisë një refleksion, nëformë letrare: Një filozof në oborrin e kishës.Linja IV. Mesjeta dhe Rilindja 10 orë1. Karakteristikat e përgjithshme të epokës, që përcaktun raportin filozofi/fe.2. Raporti arsye/besim.3. Realizmi në filozofi: Pjer Abelard.4. Arsyeja dhe besimi, Shën Agostini.5. Asryeja dhe përdorimi I saj, Prova e egzistencës së Zotit, Thoma Akuini dhe filozofia e tij.6. Filozofia arabe, Avicena, teoria e tijAverroes, filozofia e tij, Teoria e dy të vërtetave.7. Humanizmi, Montenji dhe filozofia e tij.8. Filozofia si art i të jetuarit në shtetin ideal. Kampanela dhe utopia e tij.9. Raporti i filozofisë me krishtërimin në mesjetë.10. TestThelbi i linjësKjo linjë ka si qëllim të tregojë një ndër problemet madhore të historisë së filozofisë, raportin earsyes me besimin. Eshtë mirë që gjatë kësaj linje të mbahet vazhdimisht parasysh vlera e35

këtij raporti për vetë filozofinë. Duhet mbajtur gjithashtu parasysh se kjo është periudha më evështirë për mendimin filozofik, ndaj dhe çdo nuancë që vjen në kundërshtim me doktrinënfetare, i jep vlera filozofisë. Kryesore është që mësuesi të mbajë parasysh tendencën efilozofëve të kësaj periudhe për të debatuar mbi të vërtetat dhe pranimin e teorive të filozofisëgreke, brenda mundësive që u lejon koha. Të mos harrohet për asnjë moment gjatë gjithëorëve, se filozofia e mesjetës, ka një karakter të ndryshëm dhe unikal në historinë e filozofisë;ajo është me natyrë përshkruese dhe jo kërkuese. Prandaj filozofët, të cilët studiohen në këtëlinjë, janë të krishterë të devotshëm, por dhe përpiqen ti japin arsyes një vend të veçantë. Falëtyre lulëzoi humanizmi dhe më vonë Rilindja dhe Iluminizmi.Nënlinja 1. Karakteristikat e përgjithshme të epokës, që përcaktun raportin filozofi/feA. Objektivat e programit.‐Nxënësi në fund të orës duhet të dijë tiparet kryesore të periudhës së mesjetës.‐Të kuptojë rolin që ka luajtur feja në shoqëri.‐Të argumentojë vështirësitë që penguan zhvillimin e filozofisë.Koncepte kyçe: faktorë, ndryshim, filozofi, fe.1. Programi.‐ Tiparet e përgjithshme të epokës.‐ Filozofia në mesjetë.‐Për tu mbajtur mend.2. Objektivat e mësimit.Qëllimi kryesor i kësaj nënlinje është të sjellë tek nxënësit një përfytyrim të plotë të mesjetës.Duke njohur shkaqe të natyrave të ndryshme , që përcaktuan zhvillimet e filozofisë në këtëperiudhë ,nxënësi të mund të kuptojë pse filozofía e kësaj periudhe ishte e ndryshme ngaparaardhësja e saj, qoftë greke ,qoftë romake.Kjo do ti shërbejë atyre për të kuptuar më vonëthelbin e filozofisë së Rilindjes dhe sidomos të Iluminizmit.3.Komente.36

Mësuesi mund ta trajtojë këtë temë të shoqëruar me episode nga periudha e mesjetës.Erëndësishme është që nxënësi të kuptojë realisht një epokë ku sundon feja dhe dogma .B.Trajtimi i mësimit.Kjo nënlinjë mund të fillojë me një tabllo të jetës nga mesjeta; feja dhe luftra të ndryshme, qësjellin ndryshime të mëdha në të gjithë botën! Madje mund të ndalet pak dhe në mesjetën tonëshqiptare. Duhet mbajtur parasysh që kjo nënlinjë i shërben jo fillimit ,por gjithë përiudhës sëmesjetës, ndaj duhet të rrokë në shpjegim, faktin që tiparet dhe faktorët që përcaktuanfilozofinë në mesjetë, nuk janë vetëm të fillimit të saj, por të të gjithë përiudhës. Një kujdesmësuesi duhet ti kushtojë filozofisë me qëllim që nxënësi të kuptojë që dhe në kushte, kur fejafiton mbi filozofinë, nuk arrin dot ta mposhtë përfundimisht atë.c. Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Në fund të kësaj ore mësuesi mund të organizojë një debat me temë të ngjashme: Si emendoni rolin e individit në mesjetë? Qëllimi është që nxënësi vetë të mbërrijë nëpërfundimin se nëse, nuk je i lirë të mendosh dhe i lirë të kërkosh të dish më shumë, nuk mundtë jesh i lirë.Nënlinja 2.Raporti arsye ‐ besim në MesjetëA. Objektivat e programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë thelbin e mendimit në periudhën e mesjetës.‐ Ai duhet të kuptojë pse u shtrua raporti arsye /besim; të dijë të argumentojë këtë problem nëtë dy qasjet e veta.Koncepte kyçe: Arsye, besim, Zot.1.Programi.‐Filozofia greke dhe mesjeta‐Ndikimet reciproke të filozofisë dhe krishtërimit‐Raporti Arsye /besim‐Dallimi mes veprave të mesjetës dhe veprave të filozofisë greko‐romake37

2. Objektivat e mësimit.Gjatë kësaj ore mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kuptojë rolin e arsyes në proçesin enjohjes ,por ndërkohë të bëjë kujdes dhe me rolin që ka besimi në njohje dhe në sjelljen enjeriut. Mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kuptojë se në çdo bashkveprim, pavarësisht secili ka dominimin, sërish ndikimet janë reciproke. Kështu ndodh dhe me filozofinë e fenë.3. Komente.Ka shumë rëndësi që mësuesi të risjellë në vëmëndjen e nxënësit filozofinë greke dhe romake.Në këtë mënyrë jo vetem nguliten tiparet kryesore të kësaj filozofie por krijohet dhe mundësiapër të bërë krahasime me filozofinë e mesjetës.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë shpejgimin e kësaj nënlinje duke trajtuar një problem të tillë: Kurbesoni tek një njeri? Pasi të dëgjojë përgjigjet e nxënësve, mësuesi fillon dhe bën trajtimin eraportit arsye/ besim, por të parë nga këndvështrimi filozofik. Që të besosh ,duhet të njohëshdhe që të njohësh ,duhet ti afrohesh sa më shumë të vërtetës. Po cilës të vërtetë? Këtu mësuesiduhet të fillojë trajtimin e temës dhe të risjellë filozofinë e Aristotelit.C.Trajtimi I detyrave dhe pyetjeve.Në vlerësimin e dijeve në lidhje me këtë temë, është mirë të përdorim diskutimin e gjerë meproblematikë konkrete: Sa filozofia hyn në problemet e fesë? Cila ka objekt më të gjerënjohjeje? Kur feja ndikon mbi filozofinë dhe në çfarë problemesh? Në të gjitha këto pyetjemësuesi duhet të bëhët “avokat” i teorive fetare me qëllim që nxënësi të arrijë vetë nëkonkluzione që i shërbejnë edukimit të tij filozofik.Nënlinja 3 Tendeca për të bashkuar filozofinë me fenëRealizmi në filozofi ‐Pjer AbelardA. Objektivat e programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë pse feja nuk arriti plotësisht ta eliminonte filozofinë.‐Të dijë të argumentojë thelbin e filozofisë se Abelardit.38

Koncepte kyçe: Fe, filozofi, bashkrendim, dakordësi, arsye , besim.1. Programi..‐ Përpjekjet për të mbajtur gjallë filozofinë.‐Llogjika , fjala, koncepti.‐Kalimi nga universalja tek individualja.‐ “PO dhe JO”, Metoda.‐ Etika‐ Vesi dhe mëkati.2. Objektivat e mësimit.Kjo nënlinjë ka për qëllim të sjell tek nxënësi njërin prej emrave më të mëdhenj të filozofisë, pordhe kulturës mesjetare; Pjer Abelardin. Prandaj mësuesi duhet të synojë ta trajtojë në disadetaje këtë filozof. Duhet mbajtur parasysh që Abelardo të kuptohet nga nxënësit, si filozofiskolastik, pra që shpjegonte filozofi, në një sistem të caktuar edukimi.3.Komente.Kjo orë i jep mjaft mundësi mësuesit të trajtojë pak dhe mënyrën e shkollimit në mesjetë dhesidomos rolin që ka luajtur feja dhe institucionet e saj në këtë edukim.Të bëhet kujdes që tëtregohet nevoja e fesë për të ngritur një sistem shkollor edukimi nga ajo vetë dhe nën kujdesine saj. Prandaj sot në botë ka Universitete që datojnë nga 1200.B.Trajtimi i mësimit.Në këtë nënlinjë mësuesi ka mundësi të zhvillojë një orë me shumë intensitet informacioni.Mund të fillohet me faktin se njeriu i mençur dhe kërkues gjen gjithnjë mundësi për të treguarvlerat e mendimit të tij. Abelardi u përpoq të krijojë një urë të gjerë mes filozofisë dhedoktrinës krishtere, prandaj e nis teorinë e tij me fjalën dhe kuptimin e saj . Këtë kendvështrimdo ta rigjejmë sërish më vonë në filozofinë konceptualiste dhe shumë më vonë te hermenautikabashkëkohore etj. Më tej Abelardi sjell në objektin e tij të studimit moralin, me tezën :Njihvetveten! Mësuesi duhet ti japë nuancën e duhur kësaj teze në epokën kur krishtërimi pranonvetëm Besimin tek Zoti.C.Trajtimi I detyrave dhe pyetjeve.Mësuesi mund të ndajë klasën në tri grupe. Pasi u ka propozuar të jenë në tri pozicione: njërigrup si përfaqësues i fesë, tjetri si dishepuj të filozofisë greke, grupi i tretë si pasues tëAbelardit, mësuesi i lë të lirë nxënësit të zgjedhin argumentin mbi të cilën duhet të debatojnë.39

Sa më shumë argument të mbledhur, aq më mirë është ngulitur njohja e tezave tënënlinjës.(Pavarësisht se cili prej grupimeve “fiton”).Nënlinja 4, Dhe arsyeja dhe besimi, Zoti dhe njeriu.Shën AgostiniA. Objektivat e programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë përpjekjet që ka bërë filozofia dhe vështirësitë e saj ,për të mbajtur gjallë dëshirën për të vërtetën.‐Të argumentojë thelbin e filozofisë së “lirisë” së Agostinit.Koncepte kyçe: natyrë, Zot, individ, liri.1. Programi‐Agustini – teza “dhe Zoti dhe njeriu”‐Logjika‐Njeriu si problem‐Teoria e krijimit‐Liria dhe e koncepti i „Së mirës dhe „Së keqes“‐Etika‐Politika2. Objektivat e mësimit.Ky mësim synon tu tregojë nxënësve se dhe “Zyrtarët e kishës” sërish janë munduar ta bëjnësa më të pranueshme teorinë mbi Zotin dhe besimin ndaj tij. Mësuesi duhet të synojë që dukeshpjeguar gjithë teorinë e Agostitinit, të dijë të ndajë filozofin, nga i krishteri i denjë. Nxënësiduhet të kuptojë gjithashtu se cila është mënyra më e mirë për të vepruar në jetë duke qenëdhe fetar i mirë dhe njeri i dijes.3.Komente.40

Në këtë orë mësuesi duhet të ndalet në mënyrë të veçantë në nevojën për të kuptuar thelbin elirisë që sjell Agostini, dhe sidomos, kuptimin e tij mbi dashurinë. Dashuria duhet parë nëformën e trajtimit: “Mos i bëj tjetrit atë që tjetri nuk do të të bëjë ty”.B.Trajtimi mësimit.Mësuesi duhet të ndalet në mënyrë të veçantë në trajtimin e triadës së Agostinit: Qenia,ndriçimi dhe dashuria. Duhet kuptuar se ai flet për qenien si natyrë dhe si njerëzim, më tej vjenndriçimi, takimi me zotin dhe më tej,vjen dashuria ndaj Tij, e cila përkthehet në dashuri për çdogjë që Zoti ka krijuar. Më shumë mësuesi duhet të ndalet në kuptimin e së “Vërtetës Supreme”dhe të “Së mirës Supreme”. ( Të risillet në vëmëndjen e nxënësit fakti që njohja e së vërtetës ebën njeriun të lumtur, pra është një e mirë për të.) Të theksohet fakti se mendimet e Agostinitpër politikën ,shënojnë gurin e parë të një teorie moderne, ku shteti shihet si “tokësor”, pra indryshueshëm, dhe i ndarë nga kuptimi dhe besimi i njeriut ndaj Zotit! Kujdes duhet bërë qënxënësi të mbajë mend dhe 3 enigmat që trajton Agostini.c.Trajtimi I detyrave dhe pyetjeve.Mësuesi mund të japë një detyrë me temë; Shkruani një refleksion me temë: Platoni përballëAgostinit ,për dashurinë. Qëllimi është që të risillet kuptimi idealist I Platonit mbi idetë dhenjeriun dhe kuptimi i dashurisë si mirkuptim dhe rrjedhim i besimit ndaj Zotit, tek Agostini.Nënlinja 5 Besimi si arsye. Thoma AkuiniA. Objektivat e Programit.‐ Nxënësi në fund të orës duhet të dijë të renë që sjell Akuini në mëndimin filozofik të kohës.‐Ai duhet të argumentojë pse Akuini iu rikthye filozofisë aristoteliane.Koncepte kyçe: besim ,arsye, lumturi, natyrë.1. Programi‐Thoma Akuini, Drita e besimit dhe Drita e arsyes.‐Prova e ekzistencës së Zotit.‐A është e pafundme bota‐Politika2. Objektivat e mësimit.41

Kjo orë mësimore duhet të krijojë tek nxënësit bindjen se filozofët e mesjetës, tentuan të jenëmë afër filozofisë duke pranuar arsyen si domosdoshmëri për njeriun. Nxënësi duhet të bindetse T. Akuini u përpoq të pranonte si të vërtetë atë çka e pranon llogjika. Por duhet të kuptojnëgjithashtu se jo çdo gjë, që pranohet si e llogjikshme, është e vërtetë.Ndërkohë nxënësi duhettë kuptojë dhe filozofinë politike të këtij filozofi, që dhe pse beson arsyen ,pra vlerëson njeriun,sërish pranon rolin e pushtetit të “njëshit” .3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që të tërheqë vëmëndjen tek qëllimi kryesor i Akuinit: përfshirjene filozofisë dhe të vërtetave të saj, brenda doktrinës së krishtere. Prandaj duhen kuptuar dhenuancat që sjell Akuini në interpretimin e botës.B.Trajtimi I mësimit.Mësuesi mund ta fillojë trajtimin e temës nga rrugët që kishte filozofia për të ruajtur objektin esaj dhe të vërtetat e saj. Një ndër rrugët ishte të pranoheshin indirekt, ose nëpërmjet fesëkonceptet filozofike.Akuini ishte filozofi që trajtoi në mënyrë më të gjerë pothuaj të gjithëproblematikën e filozofisë, por duke ianënshkruar doktrinës fetare ,për të cilën ai punonte.Megjithatë duhet theksuar nga mësuesi se tezat e Akuinit, qoftë dhe në ato ku argumentohejekzistenca e Zotit, ishin një hap përpara në filozofi, pasi mbështesnin arsyen dhe kjo do tëthoshte, ti jepje vlerë njeriut.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Do të ishte mirë që të organizohej një dialog mes dy nxënësve(sipas dëshirës) ku, njëri tëargumentonte ekzistencën e Zotit, sipas Akuinit dhe tjetri, hedhjen poshtë të këtyreargumenteve. Qëllimi është të shihet sa janë në gjendje nxënësit të përdorin argumentet e tyredhe sa janë në gjendje te përdorin argument të të tjerëve.Nënlinja 6. Aristoteli nën këndvështrimin e filozofisë arabe.Rikthimi tek filozofia greke‐Avicena dhe AverroeA.Objektivat e Programit‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë rigjallërimin e filozofisë greke dhe nevojat për njërimarrje të re të kësaj filozofie.‐Të kuptoj thelbin e mendimit filozofik arab dhe të renë që sjell ky mendim.Konceptet kyçe: doktrinë islamike, natyrë, filozofi, njohje ,skolarizëm.42

1.Programi‐Kultura arabe dhe doktrina islame‐Avicena‐Mbi Zotin dhe natyrën‐Njohja, procesi‐Avicena2. Objektivat e mësimit.Gjatë kësaj ore mësuesi duhet të sqarojë tek nxënësit se lindja e islamizmit, e bëri më të fortëluftën fetare dhe përforcoi edhe më shumë veprimet shtërnguese në edukimin dhe përhapjen edoktrinave të tyre. Kjo e bën edhe më të vështirë zhvillimin e filozofisë. Nxënësi duhet tëkuptojë se filozofinë e përkrahën dhe e zhvilluan njerëz të ditur, që vinin nga bota arabe, epavarësisht profesioneve që kishin, iu përkushtuan filozofisë , jo vetëm për shkak të kulturës,(faktiti që shpesh filozofia konsiderohej dije elitare ,) por dhe sepse e kuptuan se, filozofiaështë një metodë që të ndihmon jashtëzakonisht të orientohesh në botë.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes kur të shpjegojë ndryshimet në filozofinë e dy filozofëve arabë ,sepse këto ndryshime përcaktojnë dhe vendin që ata zenë në historinë e mendimit filozofikbotëror.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi duhet të sqarojë se filozofia është ndikuar por edhe ka ndikuar doktrinat fetare, kjosepse feja fokusohet tek njeriu dhe sjellja e tij në shoqëri dhe filozofia ka këtë qasje. Pormësuesi duhet të shpjegojë se lufta mes doktrinave fetare krijon mundësinë që argumentet ehedhura poshtë nga njëra doktrinë, të rimerren nga tjetra si shenjë kundërshtimi. Kjo shpjegonrigjallërimin, sigurisht shumë sipërfaqësor, të tezave të filozofisë greke, nga filozofët arabë. Njëkujdes të veçantë mësuesi duhet ti kushtojë raportit jetë /vdekje , raport ky që gjatë mesjetësshndërrohet në problem filozofik.C.Trajtimi I detyrave dhe pyetjeve.43

Mësuei mund të japë një detyrë të tipit: Sipas besimeve fetare që mund të kenë nxënësit, tësjellin argument mbi jeten dhe vdekjen . Ndërkohë mësuesi të ketë caktuar dy nxënës tëpërgatisin një trajtim, ese, mbi jeten dhe vdekjen. Të ballafaqohen argumentat.Nënlinja 7.Humanizimi dhe roli i njeriutMontenjëA.Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë shkaqet që vunë në qëndër të mendimit filozofik ekulturor të periudhës, njeriun.‐Të argumentojnë rolin që luajti filozofia e Montenjit në mendimin filozofik.‐Të mund të argumentojë nevojën për një Rilindje të mendimit filozofik .Koncepte kyçe: arsye, individ, humanizëm, dyshim.1.Programi‐Humanizmi dhe Rilindja.‐ Ekzistenca. Raporti me vdekjen.‐Procesi i njohjes, kufijtë e tij, Dyshimi.‐ Liria dhe pranimi i të ndryshmëve.2. Objektivat e mësimit.Kjo orë duhet të synojë të sistemojë dijet e marra deri tani ,mbi filozofinë mesjetare. Pranxnënësi duhet të kuptojë se si gradualisht ideja e arsyes mbi besimin do të thoshte triumf injeriut mbi fenë, dhe çlirim i tij. Gjithashtu duhet të synohet që nxënësi të kuptojë se si ngamesjeta lindi Rilindja.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që nxënësi të kuptojë thelbin e mendimit të Motenjit me qëllimkuptimin e zhvillimit që solli ky filozof në filozofinë e fundit të mesjetës. Në veçanti duhetsqaruar pse filozofi trajtoi raportin jetë vdekje, si dhe të tjerët, por duke e trajtuar në njëkuptim të veçantëse :”Ti vdes, sepse je i gjallë.”44

B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi do ta ketë më të lehtë nëse i rikthehet raportit jetë/ vdekje nga filozofët e mëparshëm.Madje mund ta shtrijë trajtimin që në filozofinë antike. Kjo jo vetëm përforcon kuptimin e këtijraporti në filozofi, por e bën edhe më të lehtë përthithjen e filozofisë së Montenjit. Në veçantimësuesi duhet të ndalet në trajtimin e tezës; dyshimi është baza e gjithçkaje. Mësuesi duhet tësqarojë se ky skepticizëm çon në diskutimin e ekzistencës së Zotit si dhe në mendimin se dijaështë e pafundme.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mund të organizhet një diskutim me temë të ngjashme: Dyshimi na shtyn drejt dijes apo drejtpasivitetit? Qëllimi i këtij diskutimi është që nxënësi të kuptojë se dyshimi mund të sjellë dhedembelizëm mendor dhe pasivitet sjellje, por në përgjithësi dyshimi duhet ta orientojë njeriundrejt njohjeve të reja.Nënlinja 8. Një model i ri organizimi shoqëror – UtopiaTomas KampanelaA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë, pasojat që solli humanizmi dhe zhvillimet e mendimitfilozofik.‐Të kuptojë nevojën e rimarrjes së filozofisë si art i të qeverisurit.Koncepte kyçe: lumturi, shoqëri, shtet, barazi, fe pozitive.1. Programi‐ Shoqëria dhe lumturia e individit‐Njohja‐ Qyteti i Diellit / Shteti utopik2. Objektivat e mësimit.45

Kjo orë duhet të shërbëjë që nxënësi të kuptojë se filozofia nuk e ka patur të lehtë rrugën ezhvillimit , sidomos në kuptimin e saj ndaj njeriut dhe jetës së tij. Nxënësi duhet të kuptojëgjithashtu se filozofia është përpjekur të japë modele të mira dhe të qëndrueshme të jetesës sëshoqërisë, duke ngritur herë vlerat e individit, herë vlerat e organizmit shoqëroro politik.3.Komente.Mësuesi duhet të trajtojë me shumë kujdes utopinë e Kampanelës , duke ia bërë nxënësve tëqartë që në këtë mësim, se shumë kohë më vonë , të tjerë filozofë do të risillnin po këtë varianttë Kampanelës. Filozofia si art i të jetuarit në shoqëri, tek Kampanela, sillet për herë të parë sinjë model i plotë.B.Trajtimi i mësimit.Pasi të trajtojë empirizmin e Kampanelës, mësuesi duhet të risjellë modelin e Platonit, për njështet ideal dhe trajtimit të Kampanelës për një model shteti, ku sundon arsyeja dhe vlerësohetindividi. Mësuesi mund të përdorë dhe pjesë nga vepra e përkthyer në shqip “Qyteti i Diellit”.Duhet ndalur me theksim trajtimi i konceptit “fe natyrale” dhe “fe pozitive” nga Kampanela,pasi me këto koncepte nxënësi do të ndeshet edhe në të ardhmen nga filozofë të tjerë dhe mekuptime të tjera.c. Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Kjo orë i jep mundësinë mësuesit të japë detyrë : Sipas mendimit tuaj, krijoni një model shtetidhe qeverisje. Me këtë rast mësuesi do të mund të njohë dhe disa kërkesa apo interesa qënxënësit mund të kenë ndaj politikës apo shtetit.Shënim: Filozofia në mesjetë dhe krishtërimi mund të trajtohen si dy orë debat i lirë meargumente nga vetë nxënësit. Kjo orë duhet të shërbëjë si një ripërsëritje për të kaluar Testin.Linja V Shekulli VII.Rilindja (shkenca & filozofia) 9 orë1. Kushtet historike të Europës në këtë periudhë. Tiparet e përgjithshme të epokës.2. Metoda, eskperimenti, racionalja, Frensis Bekon,organoni i ri, filozofia e tij.3. Njohja racionale dhe dyshimi. Dekarti dhe filozofia e tij.4. Kontraktualistët. Hobsi, Shteti , jusnatyralizmi dhe filozofia politike5. Empirizmi, Lok, filozofia e tij, shteti, pushteti, tolerance.46

6. Filozofia e fesë dhe Liria. Spinoza, liria, feja pozitive dhe shteti.7. Ndryshimet mes filozofisë së mesjetës dhe humanizmit.8. Filozofia dhe shkencat në shek e 17_të.9. Orë praktike.Thelbi i linjës.Kjo linjë është mjaft e favorshme për mësuesin me qëllim bashkrendimin e dijeve ngalëndet e tjera. Zhvillimi i shkencave në periudhën e Rilindjes, i jep mundësi mësuesit tëaktivizojë nxënësit në argumentimet që i duhen gjatë trajtimit të nënlinjave. Kjo linjë ka nëthelbin vet të kuptuari, jo vetëm të filozofisë së kësaj periudhe, por të rolit të madh që morifilozofia gjatë kësaj kohe, rol ky që e shndërroi atë në shkencë të shkencave. Gjatë kësajlinjë mesuesi ka mundësi të tregojë në kronologji ,se si filozofia ka bashkëudhëtuar meshkencën dhe në Rilindje , i shërbeu shkencës më shumë se kurrë.Nënlinja 1 .Kushtet historike të Europës së shek 17‐tëA. Objektivat e Programit.‐Në përfundim të orës së mësimit nxënësi duhet të dijë faktorët që sollën ndryshime në gjithëperiudhën që u quajt Rilindje.‐ Të argumentojë ndryshimet që pësoi mendimi filozofik i kësaj periudhe.Koncepte kyçe: luftë fetare, pushtet politik absolut,revolucion shkencor.1.Programi.‐Karakteristikat e përgjithshme të periudhës.‐Veçoritë e filozofisë në këtë periudhë.2. Objektivat e mësimit.Gjatë kësaj orë mësuesi duhet të synojë të aktivizojë sa më shumë dijet e marra nga lëndet etjera. Tu krijojë mundësi nxënësve të tregojnë kulturën e fituar dhe atë ç’ka dinë për Rilindjen.Mësuesi duhet të synojë dhe një trajtim të momenteve të Rilindjes në Shqipëri. Duke bërë njëtrajtim të gjërë të tipareve të përiudhës mësuesi duhet të synojë tu tregojë nxnënësve se për tëpatur një kuptim sa më të plotë rreth një objekti ose situate duhet të analizohen, sa më shumëindikatorë.3.Komente.47

Duhet theksuar me shumë vëmëndje roli që merr filozofia në këtë periudhë. Të tregohet mekujdes se si filozofia çoi në humanizëm dhe kjo e fundit ne Rilindje.B.Trajtimi i mësimit.Trajtimi në këtë mënyrë i filozofisë, pra si histori, i jep mundësi mësuesit të ndalet në momentetë ndryshme duke siguruar kështu një mundësi më të mirë për të rifreskuar dijet e marra nga ekaluara. Prandaj dhe në këtë orë, mësuesi mund të fillojë me krijimin e një atmosfere të kësajperiudhe. Të tregohen veçori të kësaj kohe dhe të kalohet në karakteristikat e përgjithshme tësaj. Ne veçanti mësuesi duhet të ndalojë ne mënyrën se si filozofia krijoi mjedisin epërgjithshëm historik kulturor e politik për ndryshime të mëdha.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Përveç pyetjeve që kanë të bëjnë me teksin, është mirë që mësuesi tu japë një detyrë nxënësveme objekt: Çfarë kuptoj unë me Rilindje? Qëllimi është që nxënësi të arrijë të vlerësojë rolin qëka luajtur filozofia në edukimin e njërëzve dhe në përhapjen e një fryme tjetër të mendimit dhesjelljes në shoqëri.Nënlinja 2. Eksperimenti, si mjet i shkencës dhe dijes‐ Frensis BekonA. Objektivat e Programit.‐Në fund të kësaj ore, nxënësi duhet të kuptojë metodën e njohjes induktive dhe mënyrën se simund të përdoret kjo metodë në procesin e njohjes.‐Të njohë kushtet në të cilat u zhvillua mendimi filozofik i Bekonit.‐Të dallojë ndryshimin që solli Bekoni në Organonin e ri.‐Të kuptojë rolin dhe përmbajtjen e filozofisë nga këndvështrimi i Bekonit.Koncepte kyçe: njohje induktive, shkencë natyrore, utilitarizmi, idhuj.1. Programi.‐ Njohja shkencore dhe eksperimenti.‐ Organoni i ri.‐ Utiliteti i shkencës.2.Objektivat e mësimit.48

Gjatë kësaj orë mësuesi duhet të synojë të tregojë se proçesi i njohjës drejt të cilit orientohetfilozofia, shndërrohet tashmë në problemin kryesor të shoqërisë, por dhe në nevojë të sajë.Nxënësi duhet të arrijë të përdorë metodën induktive në analiza të ndryshme.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdës që të tregojë me detaje, teorinë e njohjës së Bekonit dhe të bëjëkrahasimin e Organonit të tij, me teorinë e Aristotelit. Ky krahasim duhet ta lehtësojë kuptimine të resë që sjell Bekoni në këtë punim të tijin.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë me një shembull deduksioni mësimin. Pra mund të bëjë psh analizën enjë vepre letrare, këshillohet të Shekspirit, me qëllim tregimin e induksionit më parë se tëshpjegojë zbulimin e kësaj metode nga Bekoni.Më tej mësuesi mund të trajtojë rolin eidoleve(idhujve) në mendim dhe rolin negativ që ato luajnë tek njerëzit. Këtu mund të trajtohenmjaft probleme praktike që kanë të bëjnë me idhuj dhe me fanatikë. Pse idhujt nuk lejojnënjohjen dhe nuk pranojnë ndryshimin dhe pse fanatikët nuk pranojnë arsyetimin? Shpjegimiduhet të trajtojë forcën me të cilën Bekoni beson tek eksperimenti dhe jo tek llogjika.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Në këtë nënlinjë është e mira që nxënësi të lihet i lirë të filozofojë ndaj njohjes dhe metodave tenjohjes. Madje mund të kërkohet që nxënësi të tregojë metodën e tij të njohjes dhe vlerësimittë saj. Kjo do të bënte që mësuesi të kuptonte nëse nxënësi e ka kuptuar se metoda e njohjessynon ta afroj dijen me të vërtetën, ndaj dhe një metodë e gabuar sjell një njohje të gabuar.Nënlinja 3. Njohja racionale dhe dyshimi.(Racionalizmi filozofik) Rene Dekart ( Cartezio)A.Objektivat e Programit.‐Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet të njohë metodën e Dekartit dhe të renë që sjell ainë procesin e njohjes.‐Të kuptojë thelbin shkencor të kësaj metode dhe të argumentojë rëndësinë për kohën.Koncepte kyçe: dyshimi, metoda e njohjes racionale.1.Programi.49

‐ Nevoja për metodë të re njohjeje.‐ Përmbajtja e metodës (Cogito ergo summ) Metafizika.‐ Dualizmi i Dekartiti( Filozofia e mendjes).‐Morali (etika).2. Objektivat e mësimit.Nxënësit kanë njohuri për Dekartin si shkencëtar, por nuk kanë njohuri për Dekartin si filozof,ndaj dhe qëllimi i kësaj ore nuk është vëtëm njohja e filozofit, por dhe nevoja për një metodënë kushtet kur njerëzimi kishte nevojë për të besuar tek të vërtetat dhe shkenca kishtedomosdoshmëri verifikimin e dijeve të zbuluara.3.Komente.Mësuesi duhet të trajtojë shumë gjerë faktin se Dekarti nuk është marrë me filozofinë si art i tëjetuarit, por është filozof i verifikimit të të vërtetave, pra i metodës.B.Trajtimi i mësimit.Pas një rifreskimi të njohurive mbi Dekartin, mësuesi fillon dhe trajton filozofin tek shkëncëtari.Thelbi i filozofisë së tij është racionalizmi, ndaj dhe mësuesi duhet të ndalet më shumë në këtëpikë, sepse kështu sjell më thjeshtë dhe përmbajtjen e metodës së Dekartiti. Mësuesi duhet tëtrajtojë me shumë theks, ndryshimet mes metodës së Dekartiti dhe metodës së Bekonit, duketreguar se pavarësisht se vinë në kundërshtim me njëra tjetrën, të dyja e ndihmuan shkencëndhe kanë vlerat e tyre praktike. Kujdes i duhet kushtur dyshimit, që është trajtuar dhe më parë,te Montenji, për të treguar se ky dyshim është realisht e vërteta e ekzistencës, “Cogito erosumm”.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mësuesi mund të japë si detyrë një punim me temë të ngjashme: Dekarti dhe Bekoni në njëtryezë. Nxënësi mund të trajtojë nje bisedë mes dy filozofëve duke trajtuar problemet emetodës nën argumentet që kanë mësuar në klasë.Nënlinja . 4.Filozofia anglezë e shek 17‐tëKontraktualistët, Tomas Hobsi50

A.Objektivat e Programit.‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të ketë njohuri mbi organizimin social sipas Hobësit.‐Të dallojë të drejtën natyrore nga e drejta ligjore.‐Të kuptojë thelbin e kontratës sociale dhe këndvështrimin e Hobsit për të.Konceptet kyçe: Kontrata sociale, jus natyralizmi ,Shteti, politika, morali.1.Programi.‐Fillimet e liberalizmit.‐ E Drejta natyrore(Jus natyralizmi) dhe koncepti mbi lirinë.‐ Politika dhe morali.2. Objektivat e mësimit.Kjo orë duhet të synojë që nxënësi të arrijë të kuptojë filozofinë angleze. Të arrijë të vlerësojëkëtë filozofi për frymën liberale dhe tolerante që solli. Nxënësi duhet të kuptojë pse filozofëtanglezë u morën, në ndryshim nga ata francezë, me filozofinë si art i të jetuarit dhe kërkuan mëshumë kuptim të lirive .3.Komente.Mësuesi duhet të trajtojë me kujdes faktin që me Hobsin filozofia fillon merr më shumëkarakter politik , duke i dhënë hapsirë filozofisë politike. Kjo lidhet me kushtet historiko‐politikenë të cilat ndodhej Anglia.B.Trajtimi i mësimit.Mësimi mund të fillohet me specifikat e jetës në Angli, me qëllim që nxënësi të kuptojë psefilozofia angleze kërkoi të kuptojë më shumë organizimin e vet politik, me qëllim që të gjentevendin e individit në të. Të theksohet fakti që revolucioni indistrial filloi në Angli dhe borgjezia ere ishte më e interesuar të përkrahte teza e teori që i hapnin rrugë ardhjes së saj në pushtet.Hobsi dha për herë të parë një kuptim të vecantë të lirive natyrore dhe të atyre civile. Leviatani,që është vepër e përkthyer dhe në shqip, mund të jepet me kapituj ,për të gjetur më shumëargumente në favor të tezës kontraktualiste.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Kjo nënlinjë është mjaft e gjerë dhe i krijon hapsirë mësuesit të ndalet në komente të gjatarreth kuptimit të liberalizmit dhe të kufizimeve që ka teoria jusnatyraliste e Hobsit. Prandaj51

mund të zhvillohet një debat i tillë: Pse Hobsi mendon se shteti nuk duhet ndryshuar? A është ejustifikuar kjo tezë? Pse Hobsi del në këtë përfundim? Cilat nga tezat e tij ruan aktualitetin?Qëllimi është që nxënësi të kuptojë jo vetëm vlerën që ka filozofia e Hobsit për trajtimin eshtetit, por dhe për të treguar se sa vlerë kanë patur për shoqërinë shumë nga tezat e tij.Nënlinja 5.Empirizmi dhe liberalizmiShteti liberal, Xhon LokA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të kuptojë thelbin e teorisë së njohjes së Lokut.‐Të bëjë dallimin mes empirizmit dhe racionalizmit.‐Të kuptojë tolerancën dhe faktorët që e kushtëzojnë atë; të dallojë fillesat e shtetit liberal.Koncepte kyçe: empirizëm, tolerancë, ide, liberalizëm.1.Programi.‐ Loku mbi njohjen.‐ Mbi shtetin.‐Toleranca.2. Objektivat e mësimit.Synimi i kësaj orë është përforcimi i mendimit se filozofia angleze u orientua më shumë drejtshoqërisë dhe organizimit të saj, por duke sjellë dhe një zhvillim të teorive të mëparshme mbinjohjen. Nxënësi duhet të kuptojë se Loku, jo vetëm në kohën, por dhe në teori ,është më afërteorive moderne, mbi shtetin dhe politikën. Nxënësi duhet të bindet se Loku vërtetë mund tëkonsiderohet si babai i liberalizmit.3.Komente.Mësuesi duhet të nxjerrë në pah ndryshimin që ka filozofia e Hobsit ,nga ajo e Lokut. Dhe tëndalet në të renë që sjell Loku në filozofinë politike. Në veçanti ,të trajtohet teoria e njohjes dhefakti që Loku është ndër empiristët më në zë të filozofisë.52

B.Trajtimi i mësimit.Mësimi mund të fillojë më faktin që Loku iu përkushtua njohjes por mbi të gjitha shtetit për tëkuptuar rolin e tij. Në ndryshim nga Hobsi për Lokun njeriu nga natyra lind i mirë dhe gëzonlumturinë e vërtetë dhe pikërisht nga frika së mos e humb këtë lumturi ai lidhet në kontratë mevullnet të lirë dhe jo nga detyrimi që thotë Hobsi, për shkak se njeriu është i keq nga natyra dhelidhet në kontratë, nga detyrimi. Mësuesi të bëjë dallimin e këtyre dy këndvështrimeve qësjellin dhe dy trajtime të ndryshme ndaj shtetit: Loku pretendon mundësinë e ndryshimit tështetit, kur individi nuk realizon lumturinë e tij në të. Theksi duhet vënë dhe në të renë që sjellLoku në ndarjen e pushteteve.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Eshtë e këshillueshme që mësuesi të japë një detyrë për të shkruar nje ese me temë: Mbitolerancën. Qëllimi është që nxënësi të kuptojë pse është e rëndësishme të tolerosh dhe çdo tëthotë tolerancë. Të shihet nëse kuptimi i zakonshëm për tolerancën si durim, është sunduesdhe te nxnënësit. Toleranca duhet parë si pranim por dhe si përfshirje, sepse nuk je tolerant,nëse je indiferent.Nënlinja . 6.Filozofia e fesë dhe liria njerëzoreBaruch SpinozaA.Objektivat e Programit.‐Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet të dijë të renë që sjell Spinoza në fushën e njohjes‐Të argumentojë trajtimin që i bën fesë dhe rolit të njeriut, përcaktimit të lirisë.‐Të kuptojë ndryshimin mes filozofisë politike të Spinozës, nga Hobsi.Koncepte kyçe : natyra njerëzore, feja pozitive, panteizmi.1.Programi.‐ Mbi mendimin njerëzor,Njohja si shkencë intuitive.‐ Mendimi mbi Zotin (Panteizmi).‐ Liria dhe nevoja njerëzore.‐ Mbi shtetin.53

2.Objektivat e mësimit.Gjatë kësaj orë mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kapë thelbin e filozofisë së Spinozës nëproçesin e njohjes. Të synojë që nxënësi të kuptojë pse Spinoza ndryshon nga Dekarti dhe psetë dy nisen nga arsyeja, në njohje. Nxënësi duhet të kuptojë panteizmin dhe argumentin qëSpinoza i bën kësaj teze.3.Komente.Mësuesi të bëj kujdes që të tregojë panteizmin madje duke e sjellë në një debat letrar. Mund tëkërkojë të diskutojnë mbi një vepër të Naim Frashërit, p, sh Bagëti e Bujqësi, për të kuptuarpanteizmin e rilindasve tanë.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi duhet të fillojë shpjegimin e tezave të Spinozës, me teorinë e njohjes dhe argumentinqë ai ka për shkallët e njohjes dhe rëndësinë që i jep intuitës.Mësuesi duhet të vijë natyrshëmnë shpjegimin e tezës tjetër të Spinozës se njeriu është i lirë kur arsyeja mposht pasionet, sepsenë këtë mënyrë njeriu njeh ligjet e natyrës, pra dhe ligjet që rregullojnë jetën e tij dhe i përdorpër të qenë i lirë. Kjo tezë do të rimerret disa herë më vonë në mendimin filozofik, por sigurishtme nuanca të tjera. Prandaj është e nevojshme që mësuesi të ngulmojë në kuptimin e kësajteze të filozofit.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mësuesi mund të sjell një temë debati: Dekarti përballë Spinozës në lidhje me Zotin dhenatyrën.Qëllimi është që nxënësi të kuptojë jo vetëm dallimet mes tyre por dhe të gjejnë sa më shumëargumente në lidhje me dualizmin e Dekartiti dhe panteizmin e Spinozës.Nënlinja .7.Ndryshimet mes filozofisë së mesjetës dhe humanizmit.Shënim: Kjo nënlinjë është konceptuar si një formë dialogu mes mësuesit dhe nxënësve.Mësuesi duhet të nxjerrë nga debati tiparet që karakterizojnë filozofinë e këtij shekulli dhendërkohë të shpjegojë format e reja të transmetimit të dijes filozofike. Kjo do ti krijojë mundësimesuësit të orientojë nxënësit në zgjedhjen e një forme për të trajtuar një problem që ata ekonsiderojnë të rëndësishëm për ta.Qëllimi është që nxënësi të mësojë të shkruajë në mënyrë filozofike.54

Nënlinja 8.Filozofia dhe shkenca në shek e XVII‐tëShënim : Dhe kjo nënlinjë është konceptuar si orë e bashkrendimit të dijeve. Mësuesi duhet tëorganizojë një dialog rreth problemeve që çuan në revolucionin shkencor. Më tej ai duhet tëshpjegojë rolin e filozofisë në këtë zhvillim.Të dy nënlinjat kanë për synim të përgatisin nxënësit për një Testim të lëndës.Linja VI Filozofia në shekullin e XVIII‐të, 9Thelbi i linjës1‐ Terreni që lindi iluminizmin.2‐ Kushtet historiko politike që krijoi iluminizmi ,në lindjen e teorive të reja filozofike.3‐ Ndarja e pushteteve. Filozofia politike. Monteskje dhe “Fryma e Ligjeve”.4‐ Toleranca dhe pedagogjia. Volteri.5‐ Kontrata Sociale, liria . Ruso dhe kontraktualizmi i tij.6‐ Enciklopedistët francezë‐(Didëro, d’Alamber, Holbah, Helvetius).7‐ Iluminizmi anglez, Hjum, njohja, dyshimi, politika.8‐ Filozofia kritike e Kantit. Iluminizmi gjerman.9‐ TESTKjo linjë përfshin ndër periudhat më të ndritura të kulturës botërore e për rjedhojë dhe tëmendimit filozofik. Iluminizmi trajtohet në këtë linjë, si nevojë ë brendëshme e shoqërisë dhe ezhvillimit të saj, ndaj dhe filozofia gjatë kësaj periudhe jo vetëm që u rikthye në modë, por u bëgjithnjë e më shumë e rëndësishme, duke ndihmuar në ndriçimin e mendjes së njeriut dhe dukee bërë atë të vetdijshëm për rolin e vet. Prandaj është mjaft e rëndësishme që mesuesi tëmbajë parasysh gjatë shpjegimit të çdo nënlinje të kësaj linje, lidhjen e ngushte me momentinhistorik dhe sidomos, duke vënë theksin në pasojat që do të sillte më vonë kjo filozofi, apoteza të veçanta të sajë. Trajtimi i kësaj linje i jep mundësi nxënësit të riaktivizojë njohuritë që kapër periudhën iluministe dhe të kuptojë rolin e madh që ka luajtur filozofia në këtë kohë. Kjo indihmon kuptimit se, filozofia nuk është dije për elita, por dije që shërben për të kuptuar vetendhe botën ,ku ti bën pjesë.Nënlinja. 1.Tiparet e përgjithshme të mendimit filozofik e kulturorNënlinja2.Karakteristikat e përgjithshme historiko‐politike që përgatiti iluminizmi55

A. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të njohë mirë kushtet historike dhe veçoritë e lindjes sëIluminizmit.‐Ai duhet të dijë rolin e Rilindjes në periudhën e re historike dhe përgatitjet për një epokë të retë mendimit filozofik.‐Të kuptojë kushtet politike e historike që e favorizuan por dhe që e pasuan iluminizmin.Koncepte kyçe: iluminizëm, revolucion, liberalizëm.1. Programi.‐Karakteristikat e përgjithshme te epokës.‐ Çfarë kushtesh e favorizuan iluminizmin.2.Objektivat e mësimit.Janë vënë dy nënlinja të cilat së bashku krijojnë panoramën e plotë në të cilën lëviz mendimifilozofik i këtij shekulli. Ndaj dhe të dy nënlinjat kanë të njëjtin objektiv: ato synojnë tëkrijojnë tek nxënësit një përfytyrim sa më të qartë për etapat e zhvillimit të mendimit njerëzordhe në veçanti, të atij filozofik. Nxënësi duhet të kuptojë se si brenda mesjetës u lindhumanizmi, që u shndërrua në Rilindje dhe se si nga Rilindja ,u ngjiz Iluminizmi.3.Komente.Dy nënlinjat e para, janë konceptuar të ndara me qëllim që mësuesi të shfrytëzojë sa më mirënjohuritë që nxënësit kanë marrë në lëndën e historisë dhe letërsisë për iluminizmin. Prandajnë këto nënlinja mësuesi duhet të merret vetëm me tiparet e përgjithshme të kësaj periudhe.B.Trajtimi i mësimeve.Mësuesi është i lirë të bëjë trajtimin e temës në dy orë ose në një orë, por gjithnjë duke mjaturparasysh që kuadri i përgjithshëm i asaj epoke të vijë sa më i qartë tek nxënësi. Kjo do tishërbejë mësuesit për të përcjelle në mësimet pasardhëse, me lehtësi tezat filozofike tëfilozofëve më në zë.c.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve56

Mësuesi duhet tu kërkojë nxënësve të sjellin sa më shumë fakte nga ky shekull dhe njëkohësishttë mund të sjellin shembuj nga letërsia botërore, por dhe nga letërsia shqipe e kësaj periudhe,dhe të analizohet tendenca liberale dhe të kuptohet thelbi i iluminizmit.Nënlinja 3 .Ndarja e pushteteve dhe Ligjet‐MonteskjeA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë të argumentojë nevojën e shtetit ligjor dhe sidomosnevojën për ndarjen e pushteteve sipas Monteskjesë.‐Të tregojë pse faktori gjeografik, luan rol në organizimin ligjor të një vendi.‐Të kuptojë shkaqet që sjellin ndryshimin socio‐politike.Koncepte kyçe: Ligj, ndarje pushteti, transparenca.1.Programi.‐ Faktorët që frymëzuan mendimin politik të Monteskjesë.‐ Fryma e Ligjeve.‐Ndarja e pushteteve si domosdoshmëri.2. Objektivat e mësimit.Mësuesi fillon me këtë filozof të trajtojë problemet madhore të shekullit të XVIII –të, prandajduhet të synojë që nxënësi të kuptojë pse Monteskje u orientua nga trajtimi i pushtetit dhestudimi i tij. Nxënësi duhet të ngulisë në mëndje se me këtë filozof lidhet një ndër problemetthemelore të lirisë dhe të liberalizmit; ndarja e pushteteve. Ai duhet të kuptojë pse vepra“Fryma e ligjeve”, ështe vepër monumentale.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që të vërë theksin tek fakti që filozofët e kësaj periudhe nënmoton e ndriçmit të mendjes, trajtuan dy probleme madhore për shoqërinë; rolin e individitdhe rolin e shtetit , pra filozofia rishihet si art i të jetuarit. Të nënvizohet se këtë trajtesë enxiste situatat e përgjithshme, që u trajtua në dy nënlinjat e para.B.Trajtimi mësimit.57

Mësuesi mund të fillojë trajtimin e temës në dy mënyra; duke treguar vlerën e një vepre tëquajtur “Fryma e Ligjeve”, e cila është edhe sot busull për jurisprudencën, ose duke treguar sefilozofët e asaj periudhe ishin jo vetëm shkencëtarë, por dhe letrarë e poetë, madje dhe jurist,sepse të gjithë synonin të jepnin më të mirën e teorive, për të treguar vlerat e lirisë dhe rolin enjeriut në shoqëri. Më tej mësuesi fillon e trajton filozofinë e Monteskjesë duke vënë theksin nëtrajtimin filozofik që ai u bën ligjeve dhe si ai gjykon mbi to dhe mbi pushtetet. Të ndalet e tëshpjegojë zhvillimin që sjell Monetskje, në krahasim me Lokun, për ndarjen e pushteteve.C.Trajtimi I detyrave dhe pyetjeve.Kjo nënlinjë krijon mundësinë që mësuesi të shtrojë mjaft pyetje me vlera aktuale dhe tashndërrojë orën, në një debat mbi qeverisjen dhe pushtetet në demokraci. Mund të bëhet dhenjë debat krahasues mes filozofëve, që dëshironin pushtet asbsolut të “njështi’ si Akuini,Kampanela, Hobsi ,me filozofët që kërkojnë ndarje pushtetesh si Loku , Monteskje etj. Nxënësiduhet të gjejë sa më shumë argumente në favor të tezës që do të mbrojë.Nënlinja 4.Toleranca dhe pedagogjia‐ Volteri.A. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të ketë kuptuar pse Volteri është një iluminist shumëplanësh.‐Të argumentojë pse Volteri i kushtoi një rëndësi të dorës së parë tolerancës dhe si e gjen airrugën e zgjidhjes.Koncepte kyçe: intolerancë, republikë, virtyt, Zot.1.Programi.‐Toleranca.‐Mbi ekzistencën e Zotit.‐Mbi politikën.2. Objektivat e mësimit.Volteri është një ndër emrat më të mëdhenj të iluminizmit francez ndaj nxënësi është i njohurmë këtë emër. Prandaj mësuesi duhet të synojë në këtë temë ,të tregojë vlerat e Volterit sifilozof . Mësuesi duhet të synojë të qartësojë se dhe pse nuk kemi ndonjë teori të veçantëfilozofike të trajtuar nga Volteri, sërish ai mbetet filozofi që shkroi më shumë dhe frymëzoi mëshumë.3.Komente.58

Duke trajtuar Volterin mësuesi duhet të qartësojë faktin që në revolucionin francez, emri iVolterit ishte në gojën e çdo revolucionari e protestuesi. Kjo do të thotë se teoria e tij mbi lirinëdhe tolerancën , si dhe dinjiteti i individit , përbënin thelbin e filozofisë së tij.B. Trajtimi i mësimit.Eshtë mirë që mësuesi ta fillojë trajtimin e orës me disa kuriozitete nga jeta e Volterit. Tëtregojë që pas vdekjes ,me kockat e tij, ka ndodhur pak a shumë si me kockat e Skënderbeut; tëgjithë donin të kishin nga një copë, për tu ndjerë ( jo më të fortë si tek Skëndërbeu), por më tëditur. Kjo ndodhi se Volteri ishte një figurë shumëplanëshe dhe shkroi aq shumë sa, pavarësishtse nuk ka teori të tijën, i ka dhënë filozofisë iluministe më shumë se dhjetra filozofë bashkë. Mëtej ,mësuesi fillon e shpjegon teorinë e Volterit.c. Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Në letërsi nxënësit kanë mësuar për Volterin dhe sidomos për faktin se si ai punoi shumë përPedagogjinë ndaj dhe mund të bëhet një debat me temë të ngjashme: Toleranca fetare ështëdomosdoshmëri e kulturës, apo nevojë e sigurimit të jetës ,në një shoqëri multietnike?Qëllimi është që nxënësi të kuptojë thelbin e tezës së Volterit mbi tolerancën dhe tezës së tij:“Zoti edhe nëse nuk ekziston, duhet shpikur”.Nënlinja 5 Kontrata Sociale Zhan Zhak Ruso .A. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë veçoritë e mendimit rusonian në krahasim me iluministëte tjerë.‐Ai duhet të kuptojë dhe argumentojë thelbin e Kontratës Sociale sipas Rusoit dhe të renë që aisjell në mendimin filozofik.Koncepte kyçe: Kontrata Sociale,sovrani , demokracia, vullneti politik.1. Programi‐Mendimi filozofik.‐ Projekti moral e politik mbi shoqërinë.‐Kontrata Sociale e Rusoit.59

2.Objektivat e mësimit.Kjo orë duhet ti shërbejë nxënësit për të kuptuar Rusoin jo thjeshtë si frymëzues të Revolucionitfrancez, por si një filozof që interesohet për proçesin e njohjes, që flet mbi natyrën dhe ligjet esaj, por që si të gjithë filozofët e kohës, i kushton kujdesin më të madh Lirisë dhe individit tëlirë.3.Komente.Rusoi duhet trajtuar në shumë plane dhe në ndryshim nga filozofët e tjerë, ai ka një vepër tëplotë, e cila i ka shërbyer pedagogjisë si shkencë, etikës, si shkencë dhe demokracisë si sistempolitik.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund të nisë shpjegimin me jetën e Rusoit ,por dhe me faktin se ai ishte dhe mbetideri ne vdekje, i lidhur ngushte me Volterin. Prandaj në historinë e kulturës botërore ata hyjnësë bashku, pavarësisht se veprat e tyre kanë ngjyrime të ndryshme. Rusoi filozof, është më i“vogël” se Rusoi filozof politik, sepse në këtë të fundit ai ka derdhur gjithë vlerat e veprës së tij.Mësuesi duhet të ndalet në të gjitha konceptet që sjell ai tek Kontrata Sociale dhe të bëjëdallimet nga Hobsi e Loku . Të shpjegojë me shumë kujdes pse Rusoi e dëshironte pushtetin epandarë dhe çfarë kuptonte ai me sovran.c.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Sërish mund të praktikohet ose një debat me temë: Rusoi përballe Hobsit , ose një diskutimmbi disa pjese të librit“Kontrata Sociale” ,e cila është e përkthyer në shqip. Qëllimi duhet të jetëqë mësuesi të kuptojë sa kanë mësuar nxënësit të përdorin gjykimin e pavarur dhe sa dinë tëpërdorin metodën e krahasimit.Nënlinja 6. Enciklopedistët francezë‐ filozofia e tyreA. Objektivat e Programit‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të kuptojë se pse enciklopedia është një formë ekomunikimit filozofik iluminist.‐Të arrijë të dallojë veçoritë e përfaqësuesve më në zë të saj.‐Të kuptojë rolin e jashtëzakonshëm, që vazhdojnë të luajnë këto punime në ditët tona.Konceptet kyçe: Enciklopedi,liri, natyrë, arsye, besim.60

1.Programi.‐Pse Enciklopedi‐Filozofia e enciklopedisë‐Didëro‐ filozofia‐D’Alambert‐ filozofia‐Holbah – filozofia‐Helvetius –filozofia2. Objektivat e Mësimit.Gjatë kësaj orë mësuesi duhet të synojë tu tregojë nxënësve rolin e madh jo vetëm shkencorëpor edhe praktik që, filozofët e iluminizmit kanë luajtur në çlirimin e arsyes njerëzore. Po kështumësuesi duhet të synojë tu tregojë pse Enciklopedia franceze ka vlerat e veta deri në sot.3.Komente.Mësuesi duhet të tregojë rolin që kanë enciklopeditë sot në botë dhe sidomos nevojën përinformacion të shkurtër, por të saktë. Të nxirret në pah roli i jashtëzakonshëm i përhapjes sëdijes, qoftë edhe në këtë formë dhe pse konisderohet si shenjë e kulturës së njeriut.B.Trajtimi i mësimit.Pasi të shpjegohet çfarë vlerash praktike ka përdorimi i një enciklopedie, mësuesi ndalet dheshpjegon diferencat që vihen re në filozofinë e filozofëve që redaktuan këtë vepër madhore.Duhet bërë kujdës që të kuptohet në thelb filozofia e Didroit, si filozof natyralist dhe Holbahutsi ateisti i parë, i shprehur në forme radikale. Ndërkohë mësuesi duhet të ndalet për të treguarsesi evoluon mendimi filozofik ,mbi natyrën dhe shoqërinë njerëzore, nga njeri filozof tek tjetri.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Kjo nënlinjë i jep mundësi mësuesit të japë detyra e të bëjë një varg pyetjesh, por do të kishtemë vlerë nëse do të oganizohej një detyrë e ngjashme: Nëse do tju ngarkohej një detyrë përtë bërë disa rubrika në një enciklopedi filozofie, çfarë do të preferonit? Qëllimi është të nxitetnxënësi të fantazojë dhe të përdorë dijet e tij , sipas një klasifikimi që ai vetë e bën dhe me njëgjuhë divulgative.Nënlinja 7. Iluminizmi anglez61

Mbi natyrën njerëzore‐ David HjumA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të njohë thelbin e teorisë së Hjumit dhe ndryshimete filozofisë së tij në raport me iluministët francezë.‐Të dijë të argumentojnë të renë që sjell filozofi në fushën e shoqërisë dhe mendimit njerëzor.Konceptet kyçe: teoria e njohjes, ide, moral.1. Programi‐ Teoria e njohjes‐ Morali dhe politika‐ Mbi fenë2. Objektivat e mësimit.Kjo orë duhet të synojë të tregojë ndryshimin që vërehet në filozofinë angleze në krahasim meatë franceze. Mësuesi duhet të bëjë kujdes që të ndjekë rrjedhën historike të zhvillimit tëmendimit anglez dhe të tregojë liberalizmin e thellë që ekziston në këtë mendim. Nxënësiduhet të arrijë të bëjë vlerësimin e filozofisë angleze, si një model i veçantë që ka kultivuar dhenjë model mendimi tolerant dhe mjaft utilitarist.3.Komente.Mësuesi duhet të ndalet më gjerësisht në trajtimin e teorisë së njohjes dhe sidomos në rolin eperceptimeve, në këtë proces. Prandaj duhet kuptuar roli që luan “dyshimi” tek Hjumi.B.Trajtimi i mësimit.Së pari mësuesi, për ta patur më të lehtë trajtimin duhet të fillojë nga Hobsi dhe Loku për tëtreguar ndjeshmërinë që kishte filozofia angleze ndaj filozofisë si, art i të jetuarit dhe sidomosraporti i individit me shoqërinë dhe shtetin. Hjumi është filozofi që i kushtoi veprën e tij,filozofisë mbi njeriun. Por për njeriun procesi i njohjes është baza e sjelljes së tij, prandaj dhefilozofi e fillon interpretimin me këtë proces, për të treguar rolin që kanë elementë të veçantëtë njohjes. Duke analizuar këta elementë njeriu arrin dhe vlerëson sjelljen e tij dhe më tejpërcakton raportin me politikën.c.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.62

A përben zhvillim koncepti mbi ndryshimin, për të cilin flet Hjumi? Pyetje të kësaj natyre nxisinnxënësin ti rikthehet teorive të filozofëve të mëparshëm mbi dyshimin dhe sidomos Dekartit.Më tej, mësuesi mund ta shtrojë në rrafshin konkret, dyshimin në shkencë apo në jetën epërditshme.Nënlinja8. Kritika e arsyes‐ Emanuel KantA. Objektivat e Programit‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të dijë thelbin e kritikës që Kanti i bën arsyes.‐Të njohë teorinë e tij mbi gjykimin .‐Të kuptojnë evoluimin që merr mendimi filozofik me Kantin.Konceptet kyçe: arsye teorike, arsye praktike, aftësi gjykimi.1.Programi.‐Iluminizmi sipas Kantit.‐Kritika e arsyes.‐Kanti dhe feja.2.Objektivat e mësimit.Kjo orë duhet të synojë të tregojë se iluminizmi nuk ishte një lëvizje e kufizuar, por një lëvizje egjerë europiane dhe kudo kishte filozofët e saj. Kanti përfaqëson këtë brez, në Gjermani.Nxënësi duhet të arrijë të kuptojë se Kanti është filozofi më i shquar jo vetëm i kohës së vet, pordhe ndër më të mëdhenjtë e të gjitha kohrave.3.Komente.Mësuesi duhë të bëjë kujdes në trajtimin e filozofisë kantjane, pasi paraqet vështirësi në tëkuptuar dhe ka mundësi që ta lodhë nxënësin. Prandaj kërkohet që shpjegimi të vijë i thjeshtëduke u ndalur fillimisht në rifreskim të koncepteve arsye, besim etj.B.Trajtimi i mësimit.63

Mësuesi mund ta fillojë shpjegimin duke sjellë në vëmëndje tezën e Dekartiti “Dyshoj praekzistoj” dhe të paralelizojë me tezën e Kantiti “unë gjykoj”.Kjo e ndihmon mësuesin ta sjellëmë të thjeshtë iluminizmin e Kantit dhe gjykimin e tij, pra kritikën e tij ndaj filozofisë së kohës.Mëuesi duhet të bëjë kujdes në sqarimin e koncepteve “a’priori dhe transcendent” , të cilatnëse nuk trajtohen thjeshtë, e bëjnë të mërzitshme këtë nënlinjë. Me termin a priori ,nxënësiështë njohur dhe ne matematikë, por në filozofi duhet patur parasysh që nënkuptohet natyranga vetvetja, e cila ekziston si model për arsyen tonë.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mësuesi mund të hapë një diskutim me temë të ngjashme: pse Kanti e ka ndarë në tri kritikaveprën e tij? Qëllimi i kësaj pyeteje është që të kuptohet në përgjithësi filozofia e Kantit sikritikë ndaj filozofisë teorike, në njohje, filozofisë praktike në moral, ku përfshihet feja dhenormat e saj dhe në gjykim, ose në kritikën e teorive të ideve .Në përfundim të kësaj linje mësuesi duhet të përgatisë nxënësit për një testim dijesh.Linja VII. Shekulli i XIX‐të dhe XX‐të 21 orë1.Tiparet e përgjithshme të shekullit 19‐tëUtilitarizmi, pozitivizmi, materializmi hisorik.2. Utilitarizmi anglez. Bentam, njohja , morali, lumturia.3.Pozitivizmi social, sociologjia. O. Konti, feja pozitive dhe njeriu.4.‐5 .Fenomenologjia. Filozofia e Hegelit.Triada, Dialektika.6.Filozofia individualiste‐ Kirkegarden‐ e vërteta individuale.7‐8. Filozofia sociale. Sen Simon, Furje.9.Utilitarizmi dhe pozitivizmi. J. S. Mill, llogjika dhe morali.10.Filozofia revolucionare. Marksizmi si analizë globale. Materializmi historik i Marksit.11. Nihilizmi, shekullarizmi, mbinjeriu. Filozofia e jetës. Niçe dhe mendimi i tij mbi njerinë.12.Filozofia spiritualiste. Bergson, njohja, kujtesa, inteligjenca.13.Filozofia moderne. Gjuha dhe mendimi, Haideger, Daisen, njeriu dhe gjendja e frikës.14. Ekzistencializmi, filozofia e Sartrit.15.Filozofia si edukim. Roli I praktikës në njohje. Xh. Djui dhe filozofia e fij.16.Filozofia analitike. Vitgenshtajni dhe teoria e tij mbi strukturat.17.Filozofia eksperimentale Psikanaliza dhe filozofia. Frojdi dhe filozofia e tij mbi ndërgjegjien.18. Strukturalizmi filozofik. M Fuko dhe teoria e tij mbi të.19. Hermenautika. Lidhja me strukturalizmin.20. Përmbledhje tematikash.64

Thelbi i linjësKjo është linja më e gjatë e tekstiti, jo vetëm se përshin dy shekuj ,por dhe sepse tematikat janëshumë të ndryshme e të gjëra. Prandaj mësuesi duhet të bëjë kujdes të ndalet në veçoritë qëka secili nga shekujt, e që përcakton drejtimet e filozofisë. Kjo linjë sjell zhvillimin e rrymave tëndryshme filozofike që e kanë shndërruar mjaftueshëm objektin e filozofisë në ditët tona,prandaj mësuesi duhet të bëjë kujdes për të treguar veçorinë që ka filozofia në shekullin e XXtë.Drejtimet filozofike lidhen me emra filozofësh , që shpesh dallojnë pothuaj tërësisht (madjendonjëherë dhe në kundërshtim të plotë) mes tyre. Kjo e bën filozofinë në dukje më “qiellore”dhe më pak të kuptueshme, prandaj teksti është përpjekur ta sjellë sa më thjeshtë, çdo rrymëfilozofike , pavarësisht shkallës së lartë të abstraksionit të saj.Nënlinja 1.Karakteristikat e përgjithshme historiko‐filozofiketë shekujve XIX –të e XX‐tëA. Objektivat e Programit‐Në fund të orës nxënësi duhet të njohë ngjarjet e mëdha, që i dhanë profilin shekullit të 19‐të.‐Të kuptojë dhe të argumentojë pasojat që iluminizmi dha në jetën politike të shoqërive.‐Të tregojë se pse shekulli I XIX‐të përmbylli vitet me krizë të gjerë.Konceptet kyçe:Borgjezi, krizë, urbanizim.1.Programi‐Tiparet kryesorë të fillimit të shekullit të 19.‐ Korniza historike e shekullit 19‐të.2. Objektivat e mësimit.Mësuesi synon që nxënësi të këtë të qartë kornizën historike në të cilën lulëzoi një filozofi e redhe me drejtime të reja. Nxënësi duhet të ketë një panoramë të plotë të asaj periudhe.3.Komente.65

Në çdo shekull filozofia ka patur një terren konkret që e ka ushqyer dhe që nxënësi duhet takuptojë deri në detaje, për të kuptuar me tej, pse në këtë përiudhë lind kjo rrymë apo kymendim dhe jo një tjetër.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund të realizojë edhe në këtë orë, një bashkrendim dijesh nga disiplinat e tjera , porduke u ndalur vetë, në veçoritë e mendimit filozofik të kësaj periudhe.c. Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mësuesi mund të japë një detyrë: “Sikur të jetoja në shekullin e 19‐të do synoja...... “Nxënësilihet i lirë të fantazojë në përputhje me kushtet historike që ka mësuar, se çfarë dëshiron mëshumë nga ky shekull, dhe çfarë synon të ndryshojë .Nënlinja 2. Utilitarizmi anglezNjohja, morali, e drejta‐ BentamA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të dijë të dallojë utilitarizmin e kësaj periudhe nëraport me utilitarizmin e periudhave të mëparshme.‐Të kuptojë lidhjen e ngushtë të kësaj rryme filozofike me moralin dhe të drejtën.Koncepte kyçe: lumturi, e drejtë, individ.1. Programi‐Iluminizmi anglez.‐ Raporti dobi/ lumturi.‐ E mira morale si e mirë e dobishme e shoqërisë.‐ Politika dhe e Drejta.2. Objektivat e mësimit.66

Ky mësim duhet të synojë të japë tek nxënësit orientimin filozofik të modelit anglez,utilitarizmin. Mësuesi duhet të synojë të tregojë se çfarë pasojash ka patur ky orientim nëmodelimin e jetesës së popujve anglosaksonë.3.Komente.Mësuesi duhet të trajtojë me shumë kujdes raportin e dobisë me lumturinë dhe të shpjegojë sekëndvështrimi që i dha filozofia angleze lumturisë , (dhe pse është në vijim të filozofisëepikuriane) ndryshon shumë prej paraardhësve, për faktin se ngrihet në kuadrin e “dobisë”.B.Trajtimi i mësimit.Modelet anglosaksone janë sot ndër modelet me një qëndrueshmëri të lartë dhe me njëefektivitet po kaq të madh. Çelësi i suksesit mendohet në orientimin filozofik të tyre dhesidomos ,në utilitarizmin e shekullit 19‐të. Mësuesi duhet të ndalet më gjatë në konceptin edobisë, i cili ndeshet për herë të parë nga nxënësi dhe ka shumë mundësi që të kuptohet jodrejtë. Dobia, si e mirë e shoqërisë duhet trajtuar në plan të gjërë, që të mos mendohet si emirë, çdo gjë që më shërben mua, qoftë duke shkelur mbi të tjerët. Në shpjegim mësuesi duhettë ndalet me kujdes ne detajin: studimi i sjelljes së njerëzve nga Bentam, e çoi këtë të fundit tëkuptojë se njeriu i lumtur ka një sjellje të mirë dhe frytëdhënëse për shoqërinë, por që të jetë ilumtur, duhet të kërkojë të njohë dobinë.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mësuesi mund ti ulë nxënësit në formë rrethore e tu përgatisë një debat me tematikë tëngjashme: „Edhe djalli kur është i lumtur sillet mirë“, sa është e vërtetë kjo dhe sa individualeështë lumturia, dhe pse Bentam e konsideron dobinë si shoqërore?Nënlinja 3. Filozofia pozitiviste ‐ Ogyst KomtA. Objektivat e Programit‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të kuptojë ndryshimin mes pozitivizmit dheiluminizmit apo romantizmit.‐Ai duhet të argumentojë nevojën e një rryme të tillë filozofike për atë shekull.‐Të kuptojë thelbin e pozitivizmit social.Koncepte Kyçe: Pozitivizëm, revolucion shkencor, borgjezi.1.Programi.67

‐Pse lindi pozitivizmi.‐Pozitivizmi i Kontit.‐‐Pozitivizmi social.‐Feja pozitive.‐Ku ndryshon pozitivizmi nga iluminizmi.2. Objektivat e mësimit.Mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kuptojë se si mendimi filozofik i kësaj periudhe pofokusohej gjithnjë e më shumë drejt njeriut, por duke marrë ngjyrime të ndryshme. Nxënësiduhet të kuptojë se si lindi sociologjia dhe se si gradualisht nga objekti i filozofisë pozhvilloheshin me shpejtësi, problematika të ndryshme, të cilat po shndërroheshin në shkencamë vete. Kështu po ndodhte dhe me shoqërinë. Pedagogjia e Volterit dhe Rusoit tashmë popasohej me Sociologjinë e Kontit, duke shtuar numrin e disiplinave që studiojnë shoqërinë.3.Komente.Mësuesi duhet të mbajë parasysh që ta trajtojë filozofinë pozitiviste në paralele të plotë meiluminizmin. Vetëm kështu nxënësi do arrijë të kuptojë dallimet e drejtimeve filozofike dhe tëthelbit të tyre.B.Trajtimi i mësimit.Trajtimi i mësimit mund të fillojë nga Franca iluministe dhe të rikujtohen shkurtazi filozofët nëzë të shekullit të 18‐të, më tej të tregohen ndryshimet që kishte pësuar shoqëria franceze dhekushtet që detyruan filozofinë të studionte fazat e zhvillimit të shoqërisë dhe sjelljen e njeriutndaj vetes dhe ndaj botës. Të mos anashkalohet fakti, pse Konti kërkon krijimin e një fejepozitive, jo në kuptimin e fesë si doktrinë, por fesë ,si një model sjelljeje mbarëshoqërore.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Pyetjet mund të jenë të natyrës: Besoni se sjellja e njerëzve modelohet nga pushteti? Qëllimiështë që të shikohet nëse nxënësi e ka kuptuar vërtetë thelbin e teorisë së Kontit dhe mbi tëgjitha të kuptojë, nëse nxënësi mund ti përdorë argumentet e filozofit , si të ishin të tijat.Nënlinja 4‐5 Filozofia idealiste hegelianeFenomenologjia68

A. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të njohë thelbin e filozofisë hegeliane.‐Të argumentojë pse ajo pati një ndikim të jashtëzakonshëm në të gjithë mendimin filozofik tëmëtejshëm.‐Të kuptojë pse kjo filozofi është idealiste.‐Të argumentojë pse teoria e Hegelit nuk vjen në kundërshtim me zhvillimin e shoqërisë.Koncepte kyçe: fenomenologji, ndarje e filozofisë, dialektikë.1.Programi.‐Idealizmi filozofik i Hegelit.‐Dialektika.‐ Filozofia e natyrës dhe filozofia e shpirtit.‐Feja dhe politika.2. Objektivat e mësimit.Mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kuptojë zhvillimin e mendimit gjerman nga Kanti teHegeli dhe të dijë të përdorë, jo vetëm konceptin dialektikë, por dhe të dijë të veprojë memetodën dialektike.3.Komente.Kjo nënlinjë është e shtrirë në dy orë, sepse mendohet që filozofia e Hegelit ka një shtirje tëgjerë dhe ka nevojë për tu trajtuar në detaje. Kjo sepse në mësimet e ardhëshme, nxënësindeshet shpesh me filozofinë e Hegelit. Prandaj këshillohet që mësuesi ose ta trajtojë në njëorë të gjithë materialin dhe në këtë mënyrë i le vend orës pasardhëse për të debatuar mbi këtëfilozofi, ose duhet të bëjë kujdes kur ta ndajë, me qëllim që të mos krijojë konfuzion nëmendimin e nxënësit. Kështu mund të ndahet ‘Feja dhe politika” si nënlinjë më vete.B.Trajtimi i mësimit.Duke risjellë Kantin, mësuesi thekson veçoritë e filozofisë gjermane dhe më tej mund ta fillojëme Hegelin duke u treguar që në fillim nxënësve, se filozofia e tij është pikë referimi për njëshumicë të madhe filozofësh të mëvonshëm. Kujdes duhet treguar me konceptet e reja që69

futen dhe që tregojnë drejtimet e rrymave filozofike. Prandaj mësuesi ,pas pozitivizimit duhettë tregojë Fenomenologjinë si një drejtim tjetër i filozofisë. Ky mësim i jep dorë mësuesit tërikujtojë dhe filozofinë e Platonit , duke rifreskuar kështu kuptimin mbi idealizmin me qëllim qëtë kuptohet më mirë filozofia e Hegelit.Triadat janë veçori e filozofisë hegeliane.C. Trajtimi i detyrave e pyetjeve.Kjo nënlinjë është e favorshme për të bërë debate konkrete si psh, për rolin e ideve nëmodelimin e sjelljes sonë ashtu dhe në rolin e metodës së studimit, e cila është dialektika. Psenuk është e drejtë të themi për dikë se: X i ka idetë e qarta, por nuk di ti shprehë dhe nuk di tëveprojë.Nënlinja 6. Filozofia individualiste.Individi dhe e vërteta individuale.Sorren Kikergard .A. Objektivat sipas Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë thelbin e filozofisë së Kikergardit.‐Të kuptojë kritikën që filozofi i bën Hegelit.‐Të dijë të argumentojë konceptin e të vërtetës individuale dhe të arsyetojë mbi të.Konceptet kyçe: Individ, ekzistencë, moral, gjendje, mundësi.1. Programi.‐ Ekzistenca si një mënyrë e të qenit.‐ Individi dhe gjendja e ankthit.2. Objektivat e mësimit.Nxënësi duhet të kuptojë se si po zhvillohen koncepte të reja filozofike dhe se si nga njeri filozoftek tjetri, gjejmë ndryshime të dukshme aq sa përcaktojnë rryma të reja. Kierkegardi duhet tëvijë tek nxënësi me thjeshtësinë e thelbit të filozofisë së tij individualiste. Individi në qendër.3.Komente.70

Mësuesi duhet të bëjë kujdes që të mos keqkuptohet koncepti individualizëm, i cili nëterminologjinë e zakonshme përkthehet në njeri që shikon veten dhe nuk pyet për të tjerët.Individi, si i tillë në filozofinë kierkegardiane sillet si i përveçëm, që përcakton llojin e tij nësjellje e moral.B. Trajtimi i mësimit.Më Kierkegardin fillon të na shfaqet një drejtim filozofik që kërkon të studiojë individin prejindividit. Pra filozofi kërkon të na tregojë se kur njeriu është i lirë dhe çfarë përfiton nga kjo liri.Dikur Agostini ka folur per liritë e njeriut dhe mundësitë që ka ai , për të zgjedhur rrugën e tij.Kierkegardi risjell këtë tezë, por nën një konceptim të ri: individualizmi i njeriut është ajo çka aika zgjedhur të jetë. Kështu mund të fillohet të shpjegohet kjo filozofi ,për të vazhduar më tejme argumentin se si njeriu shndërrohet në “Zot” të fateve të tijë. Kujdes i duhet kushtuartrajtimit të ankthit si gjendje e caktuar e mëdyshjes.C.Trajtimi i detyrave e pyetjeve.Debati mund të jetë i tillë: Sa jemi të lirë të ndërtojmë jetën tonë? Sa jemi të lirë tëpërcaktojmë individualitetin tim? Qëllimi i këtij debati është që nxënësi të kuptojë se dëshiratpër një jetë sa më të mirë janë pjesë e ndërgjegjies së ti,j por jo të gjitha përkthehen në tëvërteta konkrete, sepse nuk janë përgjegjësi vetëm e individit, por janë “mundësi” tëshoqërisë dhe raportit që individi ka me të, ndërsa zgjedhja e sjelljes në jetë , është përgjegjësie individit.Nënlinja 7‐ 8.Filozofia sociale në FrancëA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë pse filozofia sociale pati një lulëzim dhe përhapje të gjerënë Francë.‐Të njohë thelbin e kësaj filozofie.‐Të argumentojë pse ajo u quajt utopike.Konceptet kyçe: progres, shtet, barazi, liri.1.Programi.‐ Progresi social dhe periudhat e zhvillimit të shoqërisë.‐ Mbi shkencën dhe ekonominë.71

‐ Mbi politikën dhe parimin e shumicës .‐ Morali dhe politika ,Furje.‐Morali dhe hipokrizia e tij.‐ Bota e Re(Harmonia) .2.Objektivat e mësimit.KJo nënlinjë synon që nxënësi të kuptojë se si filozofia është përpjekur të krijojë modele për njëjetesë sa më të mirë e të lumtur. Nxënësi duhet të kuptojë kur idetë janë utopi dhe pse.Nxënësi ,në fund të kësaj nënlinje, duhet të ketë të qartë thelbin e teorive sociale dhe tëmundet të argumentojnë zhvillimet e sotme , duke u nisur nga konceptet e filozofisë utopiste.3.Komente.Mësuesi duhet të kujdeset që të sjellë tek nxënësi një trajtim pak më të ndryshëm nga ato çkatrajtuar deri tani, duke treguar se si filozofia po përpiqej të krijonte modele të organizimit të saj,duke patur gjithnjë në qendër individin dhe liritë e tij.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë trajtimin e temës duke risjellë në vëmëndjen e nxënësve Kampanelëndhe utopinë e tij. Më tej të vazhdojë të këmbëngulë në kuptimin sa më të qartë për nxënësit, sepse filozofia e përqëndroi më shumë vëmëndjen tek individi dhe raporti i tij me shoqërinë.Mesuesi duhet të bëj kujdes që nxënësi të kuptojë idenë e progresit të shprehur nga Sen Simonie që mund të vijë në kundërshtim me idenë ë progresit që kanë nxënësit. Mësuesi duhet tëtrajtojë me kujdes konceptin e barazisë dhe lirisë, sidomos kur filozofia sociale konfiguron tëardhmen e shoqërisë ,sipas parimit: Sipas aftësive dhe sipas punës. Mësuesi duhet të tregojëkujdes për shpjegimin e koncepteve të reja që sollën këta filozofë, e të cilat shërbyen sipikëreferimi për filozofinë marksiste.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Kjo nënlinjë krijon shumë hapsirë për të provokuar debat. Një ndër tematikat që mund tesjellim është: Nëse do tju kërkohej të modelonit një organizim shoqëror, çfarë do të merrnit ngamodeli i socialistëve utopistë dhe pse?Qëllimi është që mësuesi të kuptojë sa është përvetësuar filozofia e utopistëve dhe sa janë nëgjendje nxënësit të ushtrojnë kritikën e tyre ndaj koncepteve apo ideve që nuk i shohin si tëdrejta.72

Nënlinja 9. Utilitarizmi & pozitivizmi‐ John Stuart MillA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë të dallojë utilitarizmin e S. Millit dhe pozitivizmin e tij.‐Të kuptojë rolin e tolerancës në raportet politike.‐Të argumentojë raportin me liritë e individit.Konceptet kyçe: Logjikë, universalitet natyror, tolerancë, raporti maxhorancë/minorancë.1.Programi.‐Logjika e Millit.‐ Liberalizmi.‐Morali dhe toleranca.‐Mbi politikën.2.Objektivat e mësimit.Kjo orë duhet tu tregojë nxënësve se gjatë gjithë historisë së filozofisë ,për të ekuilibruar teoritë kundërta, janë bërë përpjekje për ti afruar apo bashkuar ato. Këto përpjekje kanë përfunduargjithnjë me krijimin e një rryme të re filozofike. Kjo orë duhet të synojë që nxënësi të ketë njëvizon më të plotë për filozofinë angleze dhe të përforcojë dijet ,që ka marrë deri tani mbi të.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që ta trajtojë Millin në një raport të njëjtë; utilitarizmin e tij dhepozitivizmin. Milli trajton konceptin e përvojës dhe mësuesi duhet të ndalet më gjatë këtu meqëllim që nxënësi të arrije vlerësimin për ndryshimet që ka pësuar ky koncept në përmabjten etij dhe nga ana tjetër, të theksojë faktin se ky koncept do të rimerret sërish më vonë ngafilozofë të tjerë të modelit anglosakson.B. Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë shpjegimin me rolin që luan metoda në proçesin e njohes dhe të risjellëfilozofët që janë përpjekur të gjejnë metoda studimi të veçanta( Aristoteli, Dekarti, Bekoni,Hegeli) dhe të tregojë se si logjika ka marrë zhvillimet e veta ne kohë. Milli është përfaqësues ifilozofisë angleze e cila sikundër është shpjeguar më parë bazohet tek dobia. Milli sjell këtu njëkoncept të ri, atë të përvojës( eksperiencës), e cila sipas tij, pranon vetëm një metodë:induktiven. Mësuesi krijon kështu mundësi, që të shpjegojë me rrjedhë llogjike liberalizmin e73

Millit. Dhe nga ky liberalizëm të shkojë drejt në kuptimin e raportit maxhorancë /minorancë nëdemokraci.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Tema e debatit mund të jetë e tillë: Sa jemi të lirë dhe cilat liri konsideroni si më tërëndësishmet? Ose: Sipas jush më mirë është bashkimi i interesave, se sa individualizimi i tyre?Qëllimi është që nxënësi të japë jo vetëm gjykimin e tij mbi lirinë dhe individin, por të shikohetse sa ai është në gjendje të gjejë argumentime filozofike në favor të mendimit që jep.Nënlinja 10 .Marksizmi si analizë globale.Mendimi Revolucionar mbi shoqërinë.A. Objektivat e Programit‐Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të kuptojë pse teoria marksiste ka një përhapje tëgjerë.‐Të dijë se ku mbështetet teorikisht ky mendim.‐Ai duhet të argumentojë pse kuptimi mbi shoqërinë që dha Marksi quhet “shkencor”.Konceptet kyçe: materializëm, ndryshim revolucionar, ideologji.1.Programi.‐Marksi dhe metoda dialektike.‐Kuptimi materialist i historisë.‐Baza dhe superstruktura.‐Mbi politikën.2. Objektivat e mësimit.Synimi i mësuesit duhet të jetë të sjellë tek nxënësit filozofinë marksiste jashtë konotacionevepolitike dhe sidomos të kuptojnë pse trajtimi materialist i shoqërisë mbetet ende aktual.Nxënësi duhet të arrijë të përdorë koncepte të tilla si ,forca prodhuese, apo marrdhënie nëprodhim etj . Ai duhet të arrijë të kuptojë dallimet e Marksit filozof nga Marksi politolog .3.Komente.74

Mësuesi duhet të bëjë kujdes në trajtimin e filozofisë së Marksit, për shkak të një vlerësiminegativ që ka tek ne, mendimi ndaj marksizmit. Ai duhet të shpjegojë me argument, se filozofiae Marksit është pjesë e zhvillimit të filozofisë botërore, dhe ndërkohë të tregojë se dhe nëaspketin e filozofisë politike, Marksi ,sjell disa veçori, që kanë patur ndikim të madh nëzhvillimin e mëvonshëm të shoqërisë.B. Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë trajtimin e mësimit me një fakt: filozofia marksiste ka ndikuarndjeshëm pothuaj të gjithë mendimin filozofikopolitik të shekujve 19‐20‐të.Të ritheksohet seMarksi, Nicja dhe Frojdi ndikuan fuqishëm dhe modeluan shkencat sociale të këtyre shekujve.Kjo e ndihmon mësuesin që ta fillojë shjegimin e filozofisë së Marksit natyrshëm dhe pangjyrime politike. Mësimi mund të vazhdohet menjëherë me trajtimin që Marksi i bënshoqërisë, sepse vjen më natyrshëm pas trajtimit të Millit dhe sidomos të filozofisë socialefranceze. Duke qënë se nxënësi ka dije mbi ekonominë, është e nevojshme që tëbashkëbisedohet me ta për trajtimin që i bën Marksi zhvillimit shoqëror. Të kuptohet pse u nisnga „puna“ dhe pse vendosi në bazë mënyrën e prodhimit. Mësuesi duhet të bëjë kujdes e tëtregojë se Marksi mjaft nga tezat e tij, i gjeti tek paraardhësit e tij. Kështu mund të shpjegohetdialektika, ( të cilën e studioj nga Hegeli) ,materializmi ( të cilin e mori nga Aristoteli në rrënjëdhe Fejerbahu në teori) apo dhe konceptet e ekonomike të cilat i mori nga Smithi).C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mësusei mund të japë një detyrë me shkrim për nxënësit, me temë të ngjashme: Marksipërballë – Sen Simoni/ ose; Marksi përballë Komtit. Qëllimi është që mësuesi të kuptojë sajanë në gjendje nxënësit të argumentojnë teorinë marksiste nën këndveshtirmin filozofik.Nënlinja 11. Filozofia e jetës‐ NiçeMbinjeriu, nihilizmi, shekullarizmiA. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë revoltën e Niçes dhe negativet e tij ,si mënyrë e tëmenduarit.‐Të kuptojë thelbin e teorisë së tij.‐Të argumentojë pasojat që solli ky mendim në mendimin e kohës.Konceptet kyçe: art, njeri, zot, dyshim, mohim.75

1. Programi.‐Mohimi i filozofisë.‐Fazat e mendimit neçjan.‐Supernjeriu(Mbinjeriu).‐Ateizmi.2. Objektivat e mësimit.Mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kuptojë thelbin e filozofisë së Niçes dhe sidomos tëkuptojë pse Niçja ndikoi shumë fuqishëm në modelimin e shkencave sociale të kohës. Nxënësiduhet të kuptojë përmbajtjen dhe vlerësimin e konceptit „nihilizëm“.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që Niçja të mos vijë si një filozof i „sëmurë”:,që vetëm mohongjithçka, por të vijë si një frymë tjetër, që solli ndryshime të jashtëzakonshme në mendiminsocial botëror.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë mesimin me një diskutim: Çfarë dini rreth Niçes dhe e keni lexuar pjesënga “libri I tij “Kështu foli Zaratrusta”? Pasi të dëgjojë mendimet e tyre, mësuesi hyn në fillimnë aspektin historik të kohës, duke risjellë në vëmëndje të nxënësve kushtet historike qëfavorizuan krizën e kohës, krizë që më shumë se çdo gjë, ishte e dukshme në mendiminshoqëror e filozofik. Më këtë situatë mund të shpjegohet fare lehtë dhe në mënyrë tëkuptueshme pse Niçja mohoi filozofinë dhe kërkonte shkëputjen me çdo kusht nga zinxhirët emendimit të mëparshëm. Por mësuesi duhe tu shpjegojë nxënësve se ky nuk është një mohimtërësor, por është ndërkohë një pohim, për të menduar i lirë dhe i çliruar mendërisht .Rrjedhimisht nxënësi mund ta ketë më të lehtë të kuptojë më tej, thelbin e filozofisë së tij dherolin e mbinjeriut në fazën e re të zhvillimit shoqëror. Të kuptohet që ky supernjeri, nuk ështëas magjistari, as një figurë e paaritshme, por është njeriu i lirë ,që mendon e gjykon pa kufij edogma.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Do të ishte me vlerë nëse mësuesi do tu jepte nxënësve të përgatisnin një ese me temë tëngjashme: Supernjeriu i ditëve tona.Nënlinja 12. Filozofia spiritualiste‐ Henri Bergson76

A. Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë veçoritë e filozofisë së Bergsonit.‐Të dijë të argumentojë pse filozofia e tij ,ka pasur një ndikim të madh në të gjithë mendiminfilozofiko‐shkencor të shekullit të XX‐të.Konceptet kyçe: kujtesa, njohja, natyra, inteligjenca.1.Programi.‐Thelbi i filozofisë së Bergsonit.‐Koncepti i kohës në teorinë e njohjes.‐Natyra dhe njeriu.‐Intelingjenca dhe njeriu.2.Objektivat e mësimit.Kjo orë duhet ti shërbejë mësuesit për të treguar se filozofia në rrugën e saj ka patur gjithnjëmendime pro dhe kundër tezave e koncepteve të saj, ashtu sikundër ka patur dhe tendencaekuilibruese, për të bashkuar dy teori të kundërta, ose dhe tendenca ringjallje ,sikundër ështërikthimi tek filozofia antike etj. Spiritualizmi është pikërisht një tendecë e tillë. Nxënësi duhet tëkuptojë se dhe kur duket sikur drejtimi filozofik bën kthim pas, realisht ai sjell argumente tëtjera zhvilluese, që e bëjnë këtë drejtim të jetë një hap para në filozofi.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që të tregojë se Bergsoni pavarësisht se dëshiron të rikthejëvlerësimin e shpirtit, sërish niset nga një nuancë në teorinë e njohjes, duke sjellë një zhvillim tëri të koncepteve, hapsirë dhe kohë.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi duhet të këtë parasysh që të sjellë që në fillim idenë se , asgjë në botë nuk është epërsosur dhe po kështu dhe mendimi e shkenca me arritjet e veta, nuk janë të përsosura.Bergsoni ishte një prej atyre që kapi një element , i cili kishte patur një kulm në shekullin e 18‐tësikundër ishte, mekanika e Njutonit dhe tregoi pse nuk mund të funksiononte ky model nëgjithçka në botë. Më tej mësuesi vazhdon të ndjekë qëllimin që pati filozofia e Bregsonit dhepse ai i kushtoi një vëmëndje të madhe shpirtit, inteligjencës dhe botës së brendshme të77

njeriut. Mësuesi duhet të ritheksojë se me kalimin e viteve, filozofia i rikthehet herë pas herendërgjegjies, për ta kuptuar dhe studiuar më mirë atë.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Mund të zhvillohet një debat me temë të ngjashme: Evolucioni është një dukuri epashmangshme? Nxënësi mund të sjellë argumente nga disiplinat e tjera për të argumentuarpërgjigjen e tij. Kjo ndihmon të bashkërenditen dijet.Nënlinja 13. Kalimi drejt filozofisë moderne‐ Martin HaidegerEkzistencializmi fenomenologjikA.Objektivat e Programit.‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë thelbin e filozofisë së Haidegerit.‐Të kuptojë në çfarë mënyrë ai i kthehet problemit të qenies.‐Të argumentojë pse filozofia e Hajdegerit është një shikim drejt së ardhmes .Koncepte kyçe: qenia, koha, ekzistenca, ankthi.1.Programi.‐ Hajdeger dhe tradita filozofike.‐ Ontologjia .‐Ankthi.2.Objektivat ë mësimit.Mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kuptojë Hajdegerin në vazhdimësinë e filozofisëgjermane dhe sidomos të filozofisë idealiste. Nxënësi duhet të kuptojë në fund pse Hajdeger idha mundësi nazizmit, të përdorë filozofinë e tij.3.Komente.Hajdegër është një filozof pak i vështirë ndaj mësuesi duhet të bëjë kujdes që ta sjellë teknxënësi sa më kuptueshëm. Kujdes duhet bërë për të shpjeguar thelbin e ekzistencializmit dhe78

ndryshimin e tij nga trajtime të ngjashme në filozofinë klasike.Mësuesi duhet të mbajë parasyshsidomos trajtimin në dy mënyra të gjendjes së ankthit; nga Kikergardi dhe Hajdegeri.B.Trajtimi i mësimit.Mësuesi do ta ketë më të lehtë të fillojë nga qëllimi që pati Hajdeger për të dhënë një objekt tëri të filozofisë. Prandaj për ta ndryshuar objektin ,duhej kritikuar duke analizuar gjithë filozofia emëparshme. Hajdeger u mor kryesisht më dy konceptet bazë të filozofisë; qenien dhe kohën,duke u nisur nga përmbajtja e fjalës dhe jo e konceptit. Kjo e veshtirëson pak kuptimin përnxënësin, ndaj mësuesi mund ta paraprijë me disa fjalë nga temat e ardhshme me rryma tëtjera filozofike që merren pikërisht me analizën e fjalës(Hermenautika si interpretim i fjalës).Më tej mësuesi të ndalet në lidhjen mendim/ fjalë/për të zbërthyer filozofinë e Hajdegerit, dhepër të treguar përmbajtjen e “daisenit”.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Për ti ndihmuar një kuptimi sa më praktik të filozofise hajdegeriane, mësuesi mund të bëjëpyetje të tilla: Ku ndryshon qenia dhe daiseni ? Qëllimi është që nxënësi të abstragojë për tëkuptuar universalen, pra një abstraksion që shpreh një parim, nga një koncept (daisen) qëshpreh një gjendje konkrete.Nënlinja 14. Ekzistencializmi ‐Zhan Pol SartërA. Objektivat e Programit‐Në fund të orës nxënësi duhet të kuptojë të “renë” që sjell Sartri në ekzistencializmin, nëraport me Haidegerin.‐Të argumentojë rolin e Sartrit në mendimin e kohës.Koncepte kyçe: qenie, ekzistencë, liri, individ.1.Programi.‐Filozofia e Sartrit.‐Mbi lirinë absolute.‐Ateizmi i Sartrit.2. Objektivat e mësimit.Mësimi duhet të synojë të tregojë ndryshimin e filozofisë ekzistencialiste të Hajdegerit nga ajo eSartrit dhe njëkohësisht nxënësi të kuptojë se si ndikon tradita e kulturës filozofike tek Sartri.79

3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që ta sjellë filozofin frances në kuptimin e thelbit të tij filozofik:Ekzistenca, si liri.B. Trajtimi i mësimit.Mësuesi mund ta fillojë trajtimin e temës duke rikujtuar filozofinë franceze të Dekartit dhe tëutopistëve. Kjo e lehtëson atë, pasi e fillon me atë ç’ka Sartri mori nga këta filozofë ,për tëdhënë një rrymë të re filozofike. Me tej mësuesi shpjegon ekzistencializmin human të tij, duke ekrahasuar me ekzistencializmin e Hajdegerit. Më shumë , mësuesi duhet të ndalet në kultivim elirisë, që jep Sartri.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeveEshtë mirë që debati të shtrihet rreth problematikave të tilla; “Unë jam ky që jam dhe ti je ti,që je”. (Kjo në aspektin individualist dhe shoqëror njëkohësisht).Nënlinja 15. Filozofia dhe edukimiXhon DjuiA. Objektivat e Programit‐Në fund të orës nxënësi duhet të dallojë pragmatizmin e mendimit filozofik të Djuit, në raportme mendimin filozofik të kohës.‐Të argumentojë pse Djui i kushtoi një rëndësi parësore praktikës dhe edukimit.Koncepte kyçe: njohja, përvoja, edukimi.1.Programi.‐ Filozofia e Djuit.‐ Teoria e njohjes. Natyralizmi nga përvoja.‐Përvoja.‐Proçesi I edukimit.2.Objektivat e mësimit80

Mësuesi duhet të synojë që nxënësi të kuptojë nevojën për ta shndërruar filozofinë ,në një mjetqë nxit përgjegjësi dhe të ndihmon të gjesh nevoja të reja ,që sigurojnë një jetë më të mirë. Rolii praktikës dhe lidhja e mësimeve me praktikën është një synim tjetër që duhet të ketë mësuesi.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që nxënësi të kuptojë se, praktika është një nevojë e ngutshme eedukimit në shkolla ,kur ne synojmë modelin anglosakson të shkollës, duhet të mbajmëparasysh rolin që ka luajtur filozofia e Djuit mbi këtë problem.B.Trajtimi I mësimit.Kjo temë i jep mundësi mësuesit ta fillojë me një debat të thjeshtë, në lidhje me rolin e shkollësdhe përgatitjen e të rinjve për jetën. Që këtej mësuesi mund të hyjë më lehtësisht në trajtimin efilozofisë që i ka dhënë bazë modelit amerikan të edukimit. Më tej Djui, të shihet si filozof i njëkëndvështrimi krejtësisht të ri dhe të palëvruar më parë.C.Trajtimi I detyrave dhe pyetjeve.Eshtë më se e mundshme që mësuesi të japë një detyrë me temë të ngjashme: Çfarë mendoniju se duhet ndryshuar në procesin e edukimit në shkollë?Kjo detyrë të jetë e lirë dhe të sjellë mendimet e pavaruara dhe personale të nxënësve, nëlidhje me shkollën dhe dijet e fituara.Nënlinja 16. Filozofia analitike, Gjuha dhe mendimiVitgenshtejnA.Objektivat e Programit‐Në fund të orës, nxënësi duhet të arrijë të kuptojë raportin filozofik mes gjuhës dhemendimit.‐Të argumentojë rolin e logjikës.‐Të njohë rëndësinë e teorisë analitike të Vitgenshtejnit.Koncepte kyçe: mendim, gjuhë, përmbajtje, logjikë.1.Programi‐Llogjika dhe gjuha.‐Filozofia dhe gjuha.81

‐Analiza e gjuhës.2.Objektivat e mësimit.Trajtimi I gjuhës dhe fjalës duhet të shihet më shumë kujdes me qëllim që nxënësi të kuptojë sesi gradualisht filozofia e ka ndryshuar objektin e saj të studimit ,duke u përqëndruar njëherë nërealitet ,e njëherë në ndërgjegjie, por dhe në fjalë, e në gjuhë. Madje dhe në analizë të gjuhës.Nxënësi duhet të kuptojë rëndësinë konkrete që ka fjala, dhe kuptimi i saj i drejtë.3.Komente.Mësuesi duhet të bëjë kujdes që të shpjegojë me thjeshtësi raportin mes fjalës dhe mendimit,për të treguar se çfarë roli ka përmbajtja e fjalës.B.Trajtimi I mësimit.Vitgenshjetn është një filozof i veçantë dhe pavarësisht se filozofia e tij vjen, në dukej si evështirë, sërish ka një vlerë praktike të madhe. Mësuesi mund të shpjegojë rrjedhën llogjike ,qëndjek filozofi ,për të treguar se sa e rëndësishme është analiza e fjalës për të përcaktuar dheidetë , teoritë dhe veprimet e njeriut. Më tej, mësuesi sqaron përcaktimin që bën filozofi,tëfjalës “lojë”.C.Trajtimi I detyrave dhe pyetjeve.Eshtë një temë që jep mundësi të mëdha debatimi. Një ndër to mund të jetë e ngjashme: Fjalathyen njerëz. Pse thuhet se kur nuk gjen dot fjalën nuk ke mendim të qartë? Ose: gjeni raste kurfjala ka përmabjtje të ndryshne në kohë të ndryshme dhe kontekste të ndryshme. Në këto rastesjell ajo një realitet të caktuar social?Nënlinja 17. Filozofia & psikanaliza ‐Filozofia eksperimentaleA.Objektivat e Programit‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë pse mes një disipline, si psikanaliza dhe filozofisë ka mëshumë pika takimi se me shkencat e tjera shoqërore‐Të argumentojë këtë lidhje dhe rolin e psikanalizës në filozofi.Koncepte kyçe: individ, botë shpirtërore, psikikë, psikanalizë.1.Programi.82

‐Lindja e psikanalizës.‐Raporti filozofi‐psikanalizë.‐Teoritë e Frojdit.2.Objektivat e mësimit.Nxënësit kanë dëgjuar për të pandërgjegjshmen dhe babain e psikanalizës, Frojdin, prandajmësuesi duhet të synojë të tregojë përmbajtjen filozofike të psikanalizës ,me qëllim që nxënësitë kuptojë se sa e rëndësishme është filozofia dhe në këtë fushë.3.Komente.Gjithnjë mësuesi duhet të mbajë parasysh se si ka evoluar teoria e Frojdit dhe si paraqitet ajosot, por gjithnjë duke e parë të lidhur ngushtë me kuptimin filozofik të teorisë.B.Trajtimi I mësimit.Mësuesi mund ta fillojë me atë çka dinë nxënësit për Frojdin dhe më tej të tregojë pse ështëmjaft e rëndësishme të kuptohet roli I filozofisë dhe në psikanalizë. Madje të kuptohet seshpesh ,filozofët janë psikanalistë të shkëlqyer. Duke trajtuar teorinë e Frojdit, mësuesi mundtë ndalet pak tek roli i të pandërgjegjshmes tek njeriu dhe sidomos tek temat tabu.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Debati mund të jetë I tillë: Liria e individit është e kërcënuar nga tabutë morale? Pse njeriu icënuar seksualisht nuk është I lirë? Të çlirosh pasionet do të thotë të veprosh sipas qejfit?Qëllimi I këtyre pyetjeve ka të bëjë më kuptimin e drejtë të teorive të Frojdit dhe të moskuptohen ato si një çlirim ndaj gjithçkaje ,kundër gjithçkaje.Nënlinja 18. Filozofia dhe Strukturalizmi‐Mishel FukoA. Objektivat e Programit‐Në fund të orës nxënësi duhet të dijë përmbajtjen e strukturalizmit dhe qëllimin e tij.‐Të argumentojë pse strukturalizmi është drejtim i ri filozofk.Koncepte kyçe: strukturë, arsye, llogjikë, ndërgjegjie.1.Programi.83

‐Filozofia dhe strukturalizmi.‐Teoria e Mishel Fukosë.‐Strukturalizmi dhe hermenautika.2. Objektivat e mësimit.Mësuesi duhet të synjë që nxënësit të kuptojnë drejtimin që merr filozofia në periudhënpostmoderne dhe të synojë që ,nxënësit të arrijnë të vlërësojnë rëndësinë praktike tëtrajtimeve filozofike strukturaliste ,por dhe hermenautike.3.Komente.Duhet bërë kujdes që strukturalizmi të vijë si nevojë jo vetëm e krizës së objektit të filozofisëpor si nevojë e kërkesave për një njohje gjithnjë e më të mirë, e më të plotë të realitetit. Kështuduhet theksuar se, proçesi i njohjes dhe roli i njeriut në këtë proces, pavarësisht formave që kamarrë dhe rrymave me të cilat është përfaqësuar, gjithnjë ka mbetur në thelbin e filozofisë.B.Trajtimi I mësimit.Mësuesi duhet ta fillojë me rolin e gjuhës në trajtimin e njohjes dhe vlerës që ka fjala dhepërmbajtja e saj, në këtë njohje. Prandaj filozofia ka kërkuar një drejtim të ri të sajin:përcaktimin e rregullave llogjike, strukturave , të cilat i lejojnë njeriut të mos gabojë nëmendimet e tij. Bashkë më strukturalizmin, të trajtohet në një orë dhe hermenautika, siinterpretim I fjalës dhe përmbajtjes së saj. Mësuesi duhet të bëjë kujdes ta sjellë këtë drejtimfilozofik, sa më afër realitetit dhe nevojave të përdorimit të saj.C.Trajtimi i detyrave dhe pyetjeve.Çfarë gabimesh mund të ndodhin, nëse nuk gjendet fjala e duhur për të shprehur mendimin? Ashkaktojnë keqkuptime, mendime pa lidhje ? A ekzsitojne strukturat ,në realitet apo jemi ne qëi konsiderojmë të tilla?84