Fronda21-22

Stąd tak charakterystyczny dla książki Różewicza tonlamentu. Ten ton nie zdziwi zresztą czytelników jegotwórczości: gdyby zgodzić się z opinią (także samego Różewicza),że pisze on w zasadzie od samego początku swojejkariery literackiej jeden wiersz, to można by touściślić mówiąc, że jest to wciąż ten sam lament. Tym razem ów lamentma charakter szczególnie rozpaczliwy, odrzucający awangardową zasadę„wstydu uczuć", pozwalający sobie na zaskakujący nawet u Różewicza sentymentalizm.Tym niemniej jest to wciąż ten sam lament opuszczonego, zagubionego,porzuconego dziecka, dla którego odejście matki jest prefiguracjączy symbolem wrzucenia w świat pustki i ciemności: „pamiętam, że Matkapowiedziała/ do nas chyba tylko raz... miałem pięć lat... tylko raz w życiu/powiedziała do nas «zostawię was... jesteście niegrzeczni... pójdę sobie inigdy nie wrócę»... (...) pamiętałem przez całe/ życie strach i rozpacz w jakąwpadła nasza trójka... (...) znalazłem się w pustce i ciemności". To wspomnieniedziecka. A to słowa dorosłego: „Mój świat, który próbowałem budowaćprzez pół wieku wali się pod gruzami domów szpitali i świątyńumiera człowiek i bóg, umiera człowiek i nadzieja, człowiek i miłość".Matka odgrywa tu rolę symbolu świata „dzieciństwa [które] jest jak zatarteoblicze/ na złotej monecie która dźwięczy/ czysto" (Kasztan; podkreślenieM.U.).IIICiekawe, iż w tym swoistym nekrologu-biografii urodzonej w 1893 roku Różewiczowej,jakim jest omawiany tom, pisarz zupełnie pominął sprawę pochodzeniaswej matki, która, jeśli wierzyć Drewnowskiemu (s. 38 przywoływanejjuż monografii), pochodziła z żydowskiej rodziny Gelbardów i jakodziecko uciekła z domu. Od tego czasu wychowywała się i pracowała na probostwiew Osjakowie u ks. Michnikowskiego, aż do ślubu z WładysławemRóżewiczem, urzędnikiem sądowym. Opowieść o życiu Różewiczowej rozpoczynasię w pierwszej dekadzie XX wieku, do której przenosi nas jej zeswadą napisane wspomnienie o Szynkielewie, wsi w której spędziła dzieciństwomatka autora Kartoteki. Bystrość obserwacji łączy się tutaj z charakterystycznympoczuciem dystansu wobec opisywanego świata, dystansu silnieZIMA.2000 385