Fronda21-22

śniej nie miało, a którą określamy słowem „wiara". Wiara jest to postać wiedzy,podkreślam, inaczej bowiem religijność możliwa byłaby tylko jako ówzakład Pascala, jako teoretyczne założenie. Doświadczenie wiary jest więc teżzdobyciem wiedzy o nowym dla nas wymiarze rzeczywistości, o Bogu bliskimi Jego Prawie. To powiedziawszy, nie przeoczymy zapewne słów z zakończeniatytułowego szkicu Ćwiczeń z bezstronności: „momentu wyboru nieda się uniknąć, (...) nie usuwa go żadna wiedza, nawet ta najbardziej konkretnai jednostkowa". I jedna jeszcze uwaga z tegoż eseju o Cioranie, rzuconajakby mimochodem, niedbale, nie powinna nam umknąć: „Nigdy niepotrafimy do końca wyzbyć się grzechu, który nas ukształtował. Ani grzechu,ani moralizatorskiego języka, ani naszych ukrytych pasji."Milczenie, które pisze„Konsekwentne moralizowanie kończy się bowiem milczeniem - pisze Michalskiw eseju Dialektyka ofiary, poświęconym Hannah Arendt. - Naprawdębezstronny krytyczny namysł, po zdemaskowaniu fałszów, jakie jego zdaniemleżą u podstaw różnych ideologii, różnych języków, ustaje w milczeniu,albo jeszcze gorzej, w pochwale niebytu. Hanna Arendt nie potrafi wymknąćsię tej Cioranowskiej zasadzie." Czy zdołał się jej jednak wymknąć autorĆwiczeń z bezstronności? Czymże bowiem okazuje się owa bezstronność w jedynym,o czym już pisałem, zrealizowanym przypadku: w korespondencjiGeorgesa Bernanosa i Simone Weil - jeśli nie zamilknięciem? „W przestrzenifilozoficznej moralistyki Hanny Arendt mamy do wyboru albo stronniczezaangażowanie, albo bezstronne, krytyczne potępienie istnienia." Czyż jednaksam Cezary Michalski proponuje nam jakiś inny wybór?W gruncie rzeczy ten miękki ideał bezstronności, który autor Ćwiczeń...postuluje - zarazem nie wierząc w możliwość jego zrealizowania, wątpiącw jego pożyteczność („tak naprawdę nie mazbrodni, która nie zostałaby popełniona z pozycjiofiary") czy wręcz podejrzewając zwodniczość(„nie wiem nawet czy to, do czego zachęcam,jest prawdą") - jest, mówiąc językiemErica Voegelina, wytworem mentalności gnostyckiej,współcześnie ucieleśnianej najczęściejZ1MA-2000