Fronda21-22

tykane na Zachodzie, zglajchszaltowanym powojenną reedukacją i - jak bypowiedział Witkacy - zbydlęconym permisywną mentalnością i w praktycenieograniczoną konsumpcją.Trzecia Rzeczpospolita (w przeciwieństwie np. do total-demoliberalnejSzwecji) nie jest więc z całą pewnością żadnym państwem monoideowym,gdzie poglądy odmienne byłyby zdelegalizowane. Jeśli jednak pójdziemy zawikłanymtropem myśli Michalskiego i przyjmiemy, że w Polsce rzeczywiścietoczy się wojna domowa, będziemy musieli zauważyć, że w istocie wolnośćwyboru w takiej sytuacji jest taka sama, jak w państwie totalitarnym: po prostualbo znajdujemy się po jednej, albo po drugiej stronie frontu. Albo w totalitarnejstrefie frankistowskich powstańców, albo pod bezwzględnym panowaniemczerwonych obrońców republiki.Wolność w kraju ogarniętym wojną domowąogranicza się do wyboru - z nami czy przeciwkonam? Dodajmy - z nami w zwycięstwie czyporażce, w zbrodni i w grabieży, z nami bezzmrużenia oka, bez cienia wątpliwości. Bow wojnie domowej - „tej najdziwniejszej z wojen,w której przeciwników nie dzieli język, pochodzenie, przynależność etniczna,a jedynie... poglądy" - najtrudniej o pewność, a najłatwiej o zdradę.Co w tej sytuacji może zrobić intelektualista pragnący zachować niezależność,a zarazem pisać o rzeczach ważnych dzisiaj dla jego wspólnoty, którejnie chce opuścić; a więc - pisarz, dla którego kontakt z czytelnikiem jestkwestią sensu pracy i życia? Może... mylić tropy.Słowo „ketman" - zaczerpnięte ze Zniewolonego umysłu Miłosza określeniejęzyka-kamuflażu, za pomocą którego tworzący w warunkach totalitaryzmupisarze prowadzą grę z mecenasem i czytelnikiem, ocalając i subtelnie sugerującwłasne, zdelegalizowane przez rządzących poglądy i doświadczenia,a zarazem nie narażając się na represje i emigrację wewnętrzną - pojawia sięw książce Michalskiego wiele razy, szczególnie w znakomitym, moim zdaniemnajlepszym w tym tomie, tytułowym eseju, poświęconym Cioranowi.Śmiało można nazwać ketman jednym z głównych wątków całej książki, narówni z tytułową bezstronnością. W tekście o Hannah Arendt znajdujemynawet swoistą apologię ketmanu: „Najlepsi styliści, mistrzowie paradoksuzawierającego w sobie głębokie przemyślenia i przemilczenia, to przegrani.FRONDA 21/22