Fronda21-22

wynieść do roli władcy tych okoliczności, że przekształciły one rozwijającysię samorzutnie ustrój społeczny w niewzruszone prawo natury i w ten sposóbdoszły do zwierzęco-prymitywnego kultu przyrody, którego upodlenieznalazło swój wyraz w tym, że człowiek, władca przyrody, padał pobożnie nakolana przed małpą Hanuman i krową Sabala..." 28Globalizacja oznacza postęp, a postępowi nie można się przeciwstawiać.JERZY TOTTENHORNPRZYPISY1 K. Marks i F. Engels, Manifest partii komunistycznej, w: Dzieła, tom 4, Warszawa 1962, s. 533.2 Np. jeśli insurekcja Słowian „pogorszyłaby nam catą sytuację rewolucyjną, to trzeba te narody(...) poświęcić bez litości w imię interesów europejskiego proletariatu" (list Engelsa doEdwarda Bernsteina, w: Dzieła, tom 35, s. 317).3 F. Engels, Rewolucja i kontrrewolucja w Niemczech, w: Dzieła, tom 8, Warszawa 1962, s. 56.4 List Engelsa do Lassalle'a z 18.05.1859, w: Dzieła, tom 29, Warszawa 1972, s. 719.5 Zauważa to np. H.-U. Wehler w swej książce Socialdemokratie und Nationalstaat, Góttingen1971, s. 23. Niektórzy badacze, opierając się na agresywnej stylistyce listów, posuwają sięwręcz do twierdzenia, że Engels byt pangermanistą.6 F. Engels, Panslawizm demokratyczny, w: Dzieła, tom 6, Warszawa 1963, s. 320. Brzmi to raczejjak tyrada Hitlera niż wyznanie współczesnego zwolennika wielokulturowości.7 F. Engels, Debata polska we Frankfurcie, w: Dzieła, tom 5, Warszawa 1962, s. 391-393. Późniejstanowisko Engelsa uległo przejściowej zmianie. Pisał do Marksa: „Im więcej rozmyślam nadhistorią, tym jaśniej widzę, że Polacy są une nation foutue, którym można tylko dopóty posługiwaćsię jako narzędziem, dopóki sama Rosja nie zostanie wciągnięta w wir rewolucji agrarnej.Od tej chwili Polska nie będzie już miała absolutnie żadnej raison d'etre" (list Engelsa do Marksaz 23.05.1851, w: Dzieła, tom 27, Warszawa 1989, s. 421-424.280 FRONDA 21/22