Fronda21-22

nopola." 22Historiozofia Engelsa przepojona jest na wskroś socjaldarwinizmem.Twardo występuje on przeciw „sentymentalnym frazesom" - gdzie„chodzi o istnienie, o swobodny rozwój wszystkich zasobów wielkich narodów,tam przecież w żadnym wypadku nie będą decydować sentymenty." 23EuropocentryzmPrzyjmuje się na ogół, że marksizm był teorią z założenia uniwersalistyczną,wytyczającą drogę całej ludzkości. Nie jest to ścisłe. W Kapitale 14 Marks zwróciłuwagę, że kapitalizm wyrósł w strefie umiarkowanej klimatycznie, ponieważprzyroda stref tropikalnych nie zmuszała ludzi do wysiłku rozwijaniatechnologii. Okazuje się więc, że ekonomiczna teoria marksizmu jest ograniczonageograficznie. Inne znowuż cechy środowiska geograficznego sprawićmiały, że w Azji rozwinął się „azjatycki sposób produkcji". W ten sposóbMarksowski schemat historii ludzkości okazuje się być de facto zawężony doEuropy. Kraje pozaeuropejskie Marksa po prostu nie interesują - to przedmiot,a nie podmiot historii, obiekt ekspansji Europejczyków. Przedmiotemzainteresowania Marksa i Engelsa była Europa, a dokładnie Europa Zachodnia.Ich horyzont zamykał się w zasadzie w ramach kontynentu europejskiego,Europa była główną areną działalności ruchu robotniczego.Tej Europie przeciwstawiana była Azja, uosabiana przez Rosję. W roku 1867Marks mówił: „Jedna tylko alternatywa pozostała Europie. Albo azjatyckie barbarzyństwopod moskiewskim przywództwem zaleje ją jak lawina, albo musiona odbudować Polskę, tak aby między nią a Azją stanęło dwadzieścia milionówbohaterów i by dzięki temu zyskała ona czas na dokonanie swego społecznegoodrodzenia." 25Państwo rosyjskie traktowane było konsekwentnie jako ostojareakcji, co Engels potwierdził jeszcze pod koniec życia w pracy Polityka zagranicznacaratu: stwierdził w niej m.in., że niemieccy robotnicy nie mogą przypatrywaćsię biernie ewentualnemu konfliktowi Niemiec z despotyczną Rosją. Musimypostawić sobie pytanie, czy aby wrogość ta miała tylko stricte politycznycharakter, czy nie występował tam przypadkiem podtekst cywilizacyjny.278FRONDA 21/22