Fronda21-22

należy izolować się od ruchu narodowego (dopóki wojna ma charakterobronny). Charakterystyczny byl też pogląd Engelsa na granicę polsko-niemiecką:„Czy należało oddać cale połacie kraju zamieszkałe przeważnie przezNiemców, wielkie i całkowicie niemieckie miasta, narodowi, który dotychczasnie dał żadnego dowodu, że jest zdolny do wyzwolenia się ze stosunkówfeudalnych opartych na pańszczyźnianym rolnictwie?" 3W liście do Lassalle'abył bardziej dosadny: „Nie powinniśmy oddać ani cala z pruskiej Polski" 4 .Swe proniemieckie stanowisko Marks i Engels uzasadniali na internacjonalistycznąmodłę: dynamicznie rozwijające się Niemcy to kraj najważniejszydla sprawy postępu w Europie. Nie ukrywali jednak zarazem (zwłaszcza Engels)swego zachwytu dla niemieckiej kultury i cywilizacji. 5Engels pisał naprzykład, że Niemcy „skupili wszystkie te małe, niedołężne, bezsilne narodzikiw ramach jednego wielkiego państwa, umożliwiając im w ten sposóbuczestnictwo w rozwoju historycznym, w którym pozostawione same sobienie brałyby żadnego udziału! Prawda, zdeptano przy tym niejedno delikatnenarodowe kwiecie: inaczej takich rzeczy realizować nie można. Wszak bezprzemocy i niezłomnej bezwzględności w historii nie osiąga się niczego." 6Nie wątpiąc w szczerość internacjonalistycznych przekonań Marksa i Engelsamożna postawić hipotezę, że podświadomie ulegali oni niemieckiemu nacjonalizmowi.ImperializmOdmienne traktowanie interesów różnych nacji Marks i Engels uzasadnialina gruncie teorii „wielkiego narodu". Tylko wielkie, „historyczne" narody sąnosicielami postępu i jako takie mają prawo do życia. Takim narodem mielibyć m.in. Polacy: „Do takich narodów niezbędnych należy w XIX stuleciuniewątpliwie naród polski" - mówił Engels. Dlatego przewidywał odbudowępaństwa polskiego w granicach co najmniej z roku 1772, a więc obejmującychteż tereny etnicznie niepolskie. 7 Oczywiście i tu uzasadnienie było pragmatyczne:Polacy to „jedyny dotychczas naród słowiański o rewolucyjnej po-272FRONDA 21/22