Fronda21-22

Kluczem do stworzenia syntezy liberalnej tradycji stało się zaliczenie dogrona polskich liberałów tych, którzy ciepło myśleli o modernizacji kraju.Widać tu wyraźnie inspirację koncepcjami Jedlickiego. Dzięki temu w jednymworku lądują bracia Niemojowscy, książę Drucki-Lubecki, hrabia Zamoyski,Supiński, Orzeszkowa, Świętochowski, Spasowicz i wielu innych.Wybór ludzi z modernizacyjnego klucza zamiast spójnej syntezy dał prawdziwygalimatias. Co gorsza, nie trudno zauważyć, że o budowę nowoczesnegospołeczeństwa i gospodarki upominali się także socjaliści i nacjonaliści.Oczywiście, Janowski nie może włączyć tych ostatnich do grona liberałów,choć klucz modernizacyjny wręcz do tego zmusza. Aby wykluczyć postacie,których współcześni liberałowie polscy nie darzą sympatią, musi więcsięgnąć po starą, sprawdzoną i zahartowaną w PRL-u lewicową tradycję postępu.I nic w tym dziwnego. Wszak idea postępu i liberalizm chodzą parami.Już Jedlicki przypominał, że „liberalizm stworzył formację świecką przepojonąwartościami uniwersalnymi".Ostatecznie osią pracy Janowskiego staje się zredefiniowanie starej tradycjipolskiej „myśli postępowej" w kategoriach zachodniego liberalizmu. Próba taokazała się całkowicie nieudana. Stało się tak z dwóch powodów. Po pierwsze,klasyczny liberalizm w Polsce w ogóle nie istniał, co przyznaje sam Janowski,a „liberalizm polski" wydaje się bardziej polski niż liberalny, tak jak komunizmchiński jest bardziej chiński niż komunistyczny. Po drugie, Janowskiemu nieudało się uciec od starego schematu reakcja-postęp. Włączenie do grona liberałówtakże arystokratów- konserwatystów wydaje się być zabiegiem kosmetycznym.Dychotomia zwolennicy modernizacji (czyli liberałowie) kontra jej przeciwnicyzasadniczo pokrywa się z dualizmem: postęp kontra reakcja. Jeśliporównamy bohaterów tradycji postępowej z liberałami Janowskiego, bardzoczęsto będą to te same osoby. Na przykład jedną z czołowych postaci pozostanieAleksander Świętochowski, ongiś ojciec postępu, dziś nestor liberalizmu.Wspólna tradycja postępowaBudowanie historii polskiego liberalizmu nastręcza wiele trudności, którychhistorycy mają mniejszą lub większą świadomość. Z ideologicznego punktuwidzenia sprawa ma się zgoła odmiennie, a odgrzewanie schematu postęp-reakcjaokazuje się niezwykle pożyteczne.210FRONDA 21/22