10.07.2015 Views

ABC ringów (broszura) - C. Otto Gehrckens GmbH & Co. KG

ABC ringów (broszura) - C. Otto Gehrckens GmbH & Co. KG

ABC ringów (broszura) - C. Otto Gehrckens GmbH & Co. KG

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>ABC</strong>ORINGÓWNajwyższa jakośćod 1867 roku


COGZ MYśLĄO SUKCESIE KLIENTANajwyższa jakość bez kompromisów – właśnie to od równo 140lat oferuje swoim klientom przedsiębiorstwo C. <strong>Otto</strong> <strong>Gehrckens</strong>– w skrócie COG. Tradycja i innowacyjność tworzą w COGjedność i są naszym kluczem do sukcesu. Widać to w codziennejwspółpracy z naszymi klientami. Należą oni do najlepszych wswoich branżach i tego co najlepsze, oczekują również od nas.Ponad 170 pracowników COG dokłada wszelkich starań, abywspomóc naszych klientów w odniesieniu sukcesu; od inżynieróww dziale technicznym po pracowników największego magazynuo<strong>ringów</strong> w Europie. Firma kierowana jest już w piątym pokoleniuprzez rodzinę właścicieli i należy do czołowych dostawców precyzyjnycho<strong>ringów</strong>. Siedziba firmy mieści się w Pinnebergu k.Hamburga. Cechują nas: terminowość dostaw, elastyczny trybprodukcji i troska o zadowolenie klienta na każdym etapie.Firma założona w 1867 roku w Pinnebergu koło Hamburga +++ Samodzielne przedsiębiorstworodzinne zatrudniające ok. 170 pracowników +++ Największy w Europie magazyn o<strong>ringów</strong> (ponad40 000 artykułów na magazynie) +++ Ponad 14 000 form +++ Własne opracowanie mieszanek,własna mieszalnia +++ Ścisła współpraca z czołowymi producentami surowców +++ Dopuszczeniai certyfikaty dla różnych mieszanek +++ Produkcja form w zakładzie +++ Nowoczesny,sterowany numerycznie magazyn +++ Zarządzanie jakością zgodnie z normą DIN EN ISO 9001+++ System zarządzania środowiskowego zgodnie z normą DIN EN ISO 14001


Spis treści<strong>ABC</strong>ORINGÓWInformacje ogólne(opis, tworzywa)4Nazewnictwo kauczuków 6Kauczuki i ich nazwy handlowe 7Sposób działania o<strong>ringów</strong> 8Twardość 9Oddziaływanie ciśnienia na oring 10Własności termiczne 11Odporność na media 12Geometria zabudowy o<strong>ringów</strong> 13Nasze cele określają nasi klienci – w każdej sferzedziałalności. Nowe koncepcje i produkty powstająw ścisłej współpracy między działem technicznym idziałem dystrybucji – szybko, stosownie do potrzebi wymogów rynku. Dzięki temu nasi klienci osiągajączęsto istotną przewagę nad konkurencją. Więcejinformacji można uzyskać na stronie www.cog.delub kontaktując się z nami bezpośrednio. Porozmawiajmyo Państwa celach.W celu uzyskania dalszych informacjiprosimy o kontakt z działem technicznympod numerem tel.: +49 4101 50 02-26 lub -704Rodzaje zabudowy 14Uszczelnianie tłoka 15Uszczelnianie tłoczyska 18Uszczelnianie kołnierza 20Rowek trapezowy 23Rowek trójkątny 23Wskazówki montażowe 24Chropowatość powierzchni 25Zabudowa o<strong>ringów</strong> z PTFE 26Magazynowanie o<strong>ringów</strong> 27Obróbka powierzchni 28


<strong>ABC</strong> ORINGÓWOpis oringaMetoda kompresyjnaMetoda wtryskowaInformacje ogólneUszczelnianie za pomocą oringa zapobieganiepożądanemu wyciekowi cieczy lub gazu (tj.mediów).Oring jest najbardziej rozpowszechnionym rodzajemuszczelki gdyż jest łatwy w montażu i wymagamało miejsca do zabudowy. Przy właściwej konstrukcjirowków i odpowiednim doborze materiałuuszczelka – w granicach temperatur dopuszczalnychdla gumy – może spełniać swoją funkcję przezbardzo długi czas zarówno przy zastosowaniu statycznym,jak i dynamicznym.Metody produkcjiDo produkcji o<strong>ringów</strong> z tworzyw elastomerowychwykorzystuje się zasadniczo dwie metody:• kompresyjną(compression moulding - CM)• wtryskową(injection moulding - IM)W pierwszym przypadku półfabrykat jest ręczniewkładany do formy, następnie obie jej połowy (górna idolna) zostają zamknięte. Procedura ta jestczasochłonna i nadaje się przede wszystkim do produkcjimniejszych serii lub do większych rozmiarów.OpisOring jest zamkniętym pierścieniem o przekrojuokrągłym, wykonanym najczęściej z gumy (elastomeru).Rozmiary oringa określa jego średnicawewnętrzna d1 oraz średnica przekroju d2.SurowiecForma otwartaForma zamkniętaMetoda kompresyjnaWymiarowanie oringaOringi wykonywane są z różnych rodzajów kauczukuw procesie bezszwowej wulkanizacji (sieciowania)półfabrykatu w podgrzewanych formachwtryskowych i tłocznych.W metodzie wtryskowej półfabrykat jest wtłaczony automatyczniedo wieloelementowej formy. Metoda tanadaje się w szczególności do produkcji większychserii oraz mniejszych rozmiarów.OgrzewanieForma zamkniętaMetoda wtryskowaWtryskŚlimak


<strong>ABC</strong> ORINGÓWElastomery / kauczukMianem „elastomeru” (gumy) określa się usieciowanepolimery o typowych elastycznych własnościach.Nieusieciowany surowiec nazywany jest„kauczukiem” i uzyskiwany jest z roślin kauczukodajnychlub na drodze syntetycznej.TworzywaElastomery techniczne wytwarza się według receptur;sam polimer poprzez niską odporność chemicznąwobec uszczelnianych mediów jest najsłabszym elementemmieszanki, dlatego też dobór właściwegotworzywa często ogranicza się wyłącznie do selekcjipolimeru podstawowego. Niekiedy decydujące znaczeniemogą mieć jednak rozmaite inne czynnikizwiązane z recepturą, jak np. rodzaj sieciowania,wypełniaczy czy też zawartość plastyfikatorów.Wytrzymałość polimeru nie jest więc gwarancjąpewności uszczelnienia, lecz jego ważnym warunkiem.ElastomeryTworzywaMakrocząsteczka kauczukuElastyczność usieciowanego produktu wynika z poprzecznychpołączeń łańcuchów polimerowych,które sprawiają, że elastomery po odciążeniupowracają do swojej pierwotnej postaci. Mnogośćodmian elastomerów i ich jakości wynika z istnieniaróżnych rodzajów kauczuku, które po dodaniuodpowiednich substancji (recepturowanie) mogąstanowić podstawę dla najróżniejszych tworzyw.SkładnikIlość (phr)Kauczuk (polimer) 100.0Wypełniacze 40.0Plastyfikatory 10.0Środki pomocnicze 3.0Środki przeciwstarzeniowe 3.0Aktywatory 2.5Środki sieciujące 2.0Przyspieszacze 1.5Składniki mieszanki w przykładowej recepturzeiWSKAZÓWKA:phr oznacza: partsper hundred rubber;czyli: w odniesieniudo 100 części kauczuku.Makrocząsteczka gumy


<strong>ABC</strong> ORINGÓWNajczęstsze typy kauczukówi ich oznaczenia handloweKauczuk – oznaczenia handlowePoniższa tabela zawiera przegląd wybranych kauczukówużywanych do produkcji uszczelnień elastomerowychwraz z symbolami i oznaczeniami handlowymi.Kauczuk podstawowy Symbol Nazwy handlowe (wybór)Kauczuk butadienowo-akrylonitrylowy NBR Perbunan ® , Europrene N ® , Krynac ®Kauczuk butadienowo-styrenowy SBR Europrene ® , Buna-S ®Uwodorniony kauczuk butadienowoakrylonitrylowyHNBR Therban ® , Zetpol ®Kauczuk chloroprenowy CR Baypren ® , Neoprene ®Kauczuk akrylowy ACM Nipol AR ® , Hytemp ® , Cyanacryl ®Kauczuk etylenowo-akrylowy AEM Vamac ®Kauczuk fluorowyFPM/FKM Viton ® , Dai-El ® , Tecnoflon ®FEPM Viton ® Extreme, Aflas ®Kauczuk perfluorowy FFKM Kalrez ® , Perlast ® , Chemraz ®Kauczuk silikonowy VMQ Elastosil ® , Silopren ®Kauczuk fluorosilikonowy FVMQ Silastic ®Kauczuk poliuretanowy AU/EU Urepan ® , Adiprene ®Kauczuk etylenowo-propylenowo-dienowyEPM, EPDM Buna EP ® , Dutral ® , Nordel ®Kauczuk butylowy IIR Esso Butyl ® , Polysar Butyl ®Kauczuk epichlorohydrynowy ECO Hydrin ®Kauczuk naturalny NR Smoked Sheet ® , Pale Crepe ®Kauczuk izoprenowy IR Natsyn ®Przegląd niektórych rodzajów kauczuku(lista niepełna)


<strong>ABC</strong> ORINGÓWUszczelniające działanie oringaiWAŻNE:Średnica przekrojud2 musi byćzawsze większa niżgłębokość rowka.Sposób działania oringaDziałanie uszczelniające zabudowanego w odpowiednimrowku oringa osiągane jest poprzezodkształcenie przekroju kolistego (d2) w owalny.Spłaszczona powierzchnia zamyka szczelinępomiędzy uszczelnianymi elementami.Uszczelnienie jest więc uzyskiwane dzięki zmianieprzekroju oringa z kolistego na owalny. Stopieńodkształcenia zależy od głębokości rowka (t). Siłydociskające wynikające z odkształcenia, określanejako naprężenie wstępne, zapewniają szczelnośćsystemu.DociskCiśnienie uszczelnianego medium dodatkowo napinaoring i w określonych granicach dodatkowozwiększa stopień uszczelnienia (zwiększeniedocisku).Ciśnienie systemowe dociska oring do przeciwległegoboku rowka. Aby uniknąć wtłoczenia pierścienia doszczeliny, powinna ona być możliwie jak najmniejsza.W przypadku uszczelniania promieniowego należyprzewidzieć tolerancję rzędu H8/f7, a przy uszczelnianiuosiowym – H11/h11.W przypadku większych wartości tolerancji lubwystępowania wysokich ciśnień, należy dobraćmożliwie wysoką twardość materiału oringa. Wprzeciwnym razie dojdzie do wtłoczenia oringu doszczeliny i tym samym do jego zniszczenia.DociskOring zabudowany w rowku,bez obciążenia systemowegoKierunek ciśnieniaRozkład ciśnieniaOring zabudowany w rowku,pod obciążeniem systemowym


<strong>ABC</strong> ORINGÓWTwardośćPrzez „twardość” rozumie się odporność elastomeruna wnikanie twardszego elementu ookreślonym kształcie ze zdefiniowaną siłą wokreślonym czasie. Mierzy się ją w jednostkachShore lub IRHD (International Rubber HardnessDegree – międzynarodowy stopień twardościgumy). Wartości twardości pochodzą z próbek normatywnychi są podawane w jednostkach Shore A.Do pomiaru twardości gotowych produktów używasię najczęściej skali IRHD. Twardość gotowychproduktów odbiega od próbek normatywnych,gdyż grubość, zakrzywienie powierzchni lubwartości mierzone na krawędzi nie są porównywalnei pomiary dają różne wyniki.Przy przekroju ≤ 3 mm miarodajny pomiar twardościjest możliwy tylko wg skali IRHD.Poniższy rysunek przedstawia twardościomierz(wgłębnik ostrosłupowy) służący do pomiarutwardości w skali Shore A (DIN 53505).Poniższy rysunek przedstawia twardościomierzTwardość(kula) służący do pomiaru twardości w skali IRHD(DIN ISO 48, procedura CM).Kierunek ciśnieniabadany materiałPomiar twardości w IRHDiWSKAZÓWKA:Twardość nie jestTwardość musi być dostosowana np. do wysokości miarą jakości,ciśnienia systemu. Im wyższa jest miękkość elastomeru,tym łatwiej jest on odkształcany i wciskany do odgrywającą ważnąlecz właściwościąszczeliny. Z drugiej strony miękki elastomer uszczelniadzięki większej elastyczności już przy niewiel-rolę w uszczelnianiu.kim ciśnieniu i przy nierównych powierzchniach.Kierunek ciśnieniaPomiar twardości wg skali Shore Abadany materiał


10<strong>ABC</strong> ORINGÓWZachowanie oringa pod ciśnieniemWtłaczanie do szczelinyNa podatność oringa na wtłaczanie do szczelinywpływa w dużej mierze jej rozmiar g. Zależy ona odmetody wytwarzania elementów urządzenia,obróbki, tolerancji, zachowania urządzenia podobciążeniem itp.Zbyt duża szczelina sprzyja wniknięciu i tym samymuszkodzeniu elastomeru.Kierunek ciśnieniaiWAŻNE:Rozmiar szczelinypowinien być jaknajmniejszy.Zachowanie oringa pod ciśnieniemKierunekciśnieniaOring zniszczony przez wtłoczenie do szczelinyPrzy zastosowaniu o<strong>ringów</strong> o twardości 90 Shore Amożliwe są nieznacznie większe szerokości szczelinniż przy standardowych oringach 70 Shore A.Poniższa tabela orientacyjnych rozmiarów szczelindla standardowych elastomerów przedstawiawartości maksymalne (dla koncentrycznego rozmieszczeniaelementów).iWSKAZÓWKA:Wszelkie dane sąwartościami empirycznymii należy jetraktować jedyniejako orientacyjne.Średnica przekroju d2 do 2 2.01–3 3.01–5 5.01–7 ponad7,01Oring o twardości 70 Shore ACiśnienie (w barach)Rozmiar szczeliny g≤ 35 0.08 0.09 0.10 0.13 0.15≤ 70 0.05 0.07 0.08 0.09 0.10≤ 100 0.03 0.04 0.05 0.07 0.08Oring o twardości 90 Shore ACiśnienie (w barach)Rozmiar szczeliny g≤ 35 0.13 0.15 0.20 0.023 0.25≤ 70 0.10 0.13 0.15 0.18 0.20≤ 100 0.07 0.09 0.10 0.13 0.15≤ 140 0.05 0.07 0.08 0.09 0.10≤ 175 0.04 0.05 0.07 0.08 0.09≤ 210 0.03 0.04 0.05 0.07 0.08≤ 350 0.02 0.03 0.03 0.04 0.04Rozmiary szczelin w zależności od ciśnienia (w mm)


<strong>ABC</strong> ORINGÓW11WłaściwościtermiczneElastomery wykazują optymalne własności termicznei wysoką trwałość w szerokim zakresie temperatur.W zależności od rodzaju kauczuku istnieją dwazakresy temperatury, w których własności silnie sięzmieniają:Poniżej określonej temperatury – tzw. temperaturyzeszklenia (witryfikacji) – elastomery tracąelastyczność, a ich własności mechanicznegwałtownie się pogarszają. Ten proces jest odwracalny;przy wyższej temperaturze powracają pierwotnewłasności.Górny zakres temperatury jest zawsze określonyprzez oddziałujące media. Trwałe przekroczeniegórnej granicy temperatury prowadzi do zniszczeniaelastomeru i jest nieodwracalne.Temperatury zastosowaniaelastomerówDopuszczalne zakresy temperatury zależą od zastosowanegotworzywa. Należy przy tym zwrócićuwagę, czy temperatury występują trwale (trwałatemperatura pracy), czy też krótkotrwale (temperaturanajwyższa).Oring zniszczony przez zbyt wysoką temperaturęiWAŻNE:Temperatura eksploatacjizależy od uszczelnianegomedium.Oznacza to, że odpornośćoringa natemperaturę powietrza,wynoszącą 100 °C,nie jest identyczna zodpornością na takąsamą temperaturęoleju.Zakresy temperaturZakresy temperatur różnych elastomerów (medium: powietrze)Temperatura –°COkres eksploatacji ok. 1000 godzintylko w określonych warunkach przy wykorzystaniu specjalnych materiałów


<strong>ABC</strong> ORINGÓW13Geometria rowków montażowychAby oringi mogły pełnić funkcję uszczelniającą,muszą spoczywać w odpowiednich wgłębieniach,tzw. rowkach.Rowki te powstają z reguły w wyniku obróbki tokarskiejlub frezarskiej. Geometria rowka jest najczęściejprostokątna. Poniższy rysunek przedstawia typowyprostokątny rowek z oznaczeniami wymiarów zalecanychw odpowiednich normach.Określanie głębokości rowkaStosunek średnicy przekroju poprzecznego oringad2 do głębokości rowka określa naprężeniewstępne. Wybór głębokości rowka zależy odkażdorazowego zastosowania. W przypadkuzastosowania statycznego naprężenie początkowepowininno wynosić od 15 do 30 %. Wprzypadku zastosowania dynamicznego należywybrać większą głębokość rowka i tym samymmniejsze naprężenie początkowe, zwykle od 6 do20 %.iWAŻNE:Głębokość rowkaokreśla naprężeniepoczątkowe oringa.Geometria rowkaTypowy rowek prostokątnyOznaczenia:t = głębokość rowkab = szerokość rowkag = rozmiar szczelinyP = ciśnienie mediumA = powierzchnia przeciwległej powierzchniślizgowejB = powierzchnia boków i dna rowkaC = powierzchnia skosu wprowadzającegoOkreślenie szerokości rowka bOkreślając szerokość rowka, należy uwzględnićśrednicę przekroju oringa (d2), jego eliptycznąformę powstałą po zabudowie oraz wolnąprzestrzeń, w którą może wniknąć medium, abyzapewnić równomierny docisk uszczelnienia.Nie wolno dopuścić do przepełnienia rowka. Oringpowinien wypełniać go w 85% pozostawiając miejscena ew. zwiększenie objętości.iWSKAZÓWKA:Szerokość rowkamusi uwzględniaćew. zwiększenieobjętości oringa.


14<strong>ABC</strong> ORINGÓWDefinicja zabudowyRodzaje zabudowyIstnieją różne możliwości zabudowy o<strong>ringów</strong>. Zasadniczo zależnie od kierunku deformacji oringa rozróżniasię zabudowy promieniową i osiową.W przypadku zabudowy promieniowej rozróżnia się „uszczelnianie zewnętrzne” (rowek wewnętrzny, uszczelnienietłokowe) oraz „uszczelnianie wewnętrzne” (rowek zewnętrzny, uszczelnienie tłoczyska).Oringi w większości przypadków znajdują zastosowanie jako uszczelnienia statyczne. Gdy uszczelniane sąruchome części maszyny mówi się o uszczelnianiu dynamicznym; zastosowanie takie jest jednak optymalnejedynie w wyjątkowych przypadkach.Rodzaje zabudowyRozróżniane są następujące rodzaje uszczelniania:Uszczelnianie kołnierzoweUszczelnianie kołnierzoweRowek znajduje się w kołnierzui jest zamknięty pokrywą.Rowek – „wewnątrz”Uszczelnianie tłokoweRowek – „na zewnątrz”Uszczelnianie tłoczyskoweIstnieją również inne, specyficzne rodzaje zabudowy stosowane w szczególnych sytuacjach, np.:• rowki trapezowe• rowki trójkątne


<strong>ABC</strong> ORINGÓW15Zabudowa promieniowa, statyczna wzgl. dynamicznaUszczelnienie zewnętrzne (tłokowe)Poniższy rysunek przedstawia schematyczny przekrój rowka w zabudowie promieniowej (zastosowaniestatyczne lub dynamiczne) – uszczelnianie tłokowe.Rodzaje zabudowyUszczelnianie tłokoweOd 0° do 15°Od 15° do 20°iWSKAZÓWKA:Ten rodzajuszczelnieniajest zalecanyprzy zabudowiepromieniowej.Krawędzie łamanebez zarysowańZabudowa promieniowa statyczna, uszczelnienietłokowePoniższa tabela przedstawia oznaczenia odnoszące się zarówno do zabudowy, jak i oringa.Oznaczenie Tolerancja Objaśnieniad2 DIN 3771 Średnica przekroju (poprzecznego)d4 H8 Średnica otworud9 f7 Średnica tłoka (wału)d3 h11 Średnica wewnętrzna dna rowkab1 + 0.25 Szerokość rowkagtRozmiar szczelinyGłębokość rowkar1 ± 0.1 ... 0.2 Promień krzywizny kąta dna rowkar2 ±0.1 Promień krzywizny krawędzi rowkazDługość skosu wprowadzającego (> d2/2)


16<strong>ABC</strong> ORINGÓWRodzaje zabudowyUszczelnianie tłokowePoniższa tabela przedstawia wybrane rozmiary rowkóww zależności od wielkości średnicy przekroju d2.td 2bdynamiczner 1r 2zstatycznemin0.50 0.70 0.35 0.40 0.2 ± 0.1 0.2 1.10.60 0.85 0.40 0.48 0.2 ± 0.1 0.2 1.10.75 1.00 0.55 0.60 0.2 ± 0.1 0.2 1.10.80 1.10 0.55 0.64 0.2 ± 0.1 0.2 1.11.00 1.35 0.70 0.80 0.3 ± 0.1 0.2 1.11.20 1.60 0.85 0.95 0.3 ± 0.1 0.2 1.11.50 2.00 1.15 1.20 0.3 ± 0.1 0.2 1.11.60 2.15 1.20 1.30 0.3 ± 0.1 0.2 1.11.80 2.40 1.35 1.45 0.3 ± 0.1 0.2 1.1iWSKAZÓWKA:Wartości z tej tabeliobowiązują, ściślerzecz biorąc, tylkodla o<strong>ringów</strong> z NBR otwardości 70 ShoreA. Na podstawiedoświadczenia możnaje jednak wykorzystaćw przypadku innychmateriałów itwardości; ewentualnienależy zmienićgłębokość rowka.Wartości te obliczonoprzy założeniumożliwościzwiększaniaobjętości przezmateriał o maks.15 %. Przy mniejszychwartościachprzewidywanegozwiększania objętościmożna odpowiedniozmniejszyć szerokośćrowka.2.00 2.70 1.50 1.65 0.3 ± 0.1 0.2 1.12.20 2.95 1.65 1.80 0.3 ± 0.1 0.2 1.12.40 3.20 1.80 2.00 0.3 ± 0.1 0.2 1.12.50 3.35 1.90 2.10 0.3 ± 0.1 0.2 1.32.65 3.60 2.05 2.25 0.3 ± 0.1 0.2 1.52.80 3.75 2.15 2.40 0.6 ± 0.2 0.2 1.53.00 4.00 2.30 2.60 0.6 ± 0.2 0.2 1.53.30 4.40 2.60 2.90 0.6 ± 0.2 0.2 1.53.55 4.80 2.80 3.10 0.6 ± 0.2 0.2 1.83.70 5.00 3.00 3.20 0.6 ± 0.2 0.2 1.94.00 5.40 3.20 3.50 0.6 ± 0.2 0.2 2.04.30 5.80 3.40 3.75 0.6 ± 0.2 0.2 2.24.50 6.10 3.60 3.95 0.6 ± 0.2 0.2 2.35.00 6.70 4.10 4.40 0.6 ± 0.2 0.2 2.55.30 7.10 4.35 4.70 0.6 ± 0.2 0.2 2.75.50 7.40 4.50 4.85 1.0 ± 0.2 0.2 2.86.00 8.10 4.90 5.30 1.0 ± 0.2 0.2 3.06.50 8.70 5.35 5.75 1.0 ± 0.2 0.2 3.37.00 9.50 5.80 6.15 1.0 ± 0.2 0.2 3.67.50 10.05 6.25 6.60 1.0 ± 0.2 0.2 3.88.00 10.70 6.70 7.10 1.0 ± 0.2 0.2 4.09.00 12.00 7.55 8.00 1.0 ± 0.2 0.2 4.510.00 13.35 8.40 8.90 1.0 ± 0.2 0.2 5.011.00 14.70 9.25 9.80 1.0 ± 0.2 0.2 5.512.00 16.10 10.20 10.80 1.0 ± 0.2 0.2 6.0Wymiary rowków dla o<strong>ringów</strong> w zabudowie promieniowej (statyczne/dynamiczne uszczelnienie tłokowe)


<strong>ABC</strong> ORINGÓW17Określanie średnicy wewnętrznej d1W przypadku zabudowy promieniowej w statycznymlub dynamicznym uszczelnieniu „na zewnątrz” należytak dobrać wymiar oringa, aby średnica wewnętrznad1 była ok. 1–6 % mniejsza niż średnica dnarowka d3. Oznacza to, że oring powinien zostaćzamontowany po lekkim rozciągnięciu.naprężenie wstępne w uszczelnieniu dynamicznymŚrednica wewnętrznaUszczelnienie tłokoweNa wykresach obok przedstawiono dopuszczalnezakresy naprężenia początkowego o<strong>ringów</strong> wzależności od średnic przekrojów d2.Przekrój oringa (d2) w mmnaprężenie wstępne w uszczelnieniu statycznymiWAŻNE:Oring powinienzostać zamontowanypo lekkimrozciągnięciu.Przekrój oringa (d2) w mm


18<strong>ABC</strong> ORINGÓWRodzaje zabudowyUszczelnianie tłoczyskaZabudowa promieniowa, zastosowanie statycznewzgl. dynamiczne, uszczelnianie wewnętrzne(tłoczyska)Poniższy rysunek przedstawia schematycznyprzekrój rowka w zabudowie promieniowej, zastosowaniestatyczne wzgl. dynamiczne (uszczelnianietłoczyskowe).Od 0° do 15°Od 15° do 20°Krawędzie łamanebez zarysowańZabudowa promieniowa statyczna, uszczelnienie tłoczyskowePoniższa tabela przedstawia oznaczenia odnoszące się zarówno do zabudowy, jak i oringa.Oznaczenie Tolerancja Objaśnieniad10 H8 Średnica otworud5 f7 Średnica tłoczyskad6 H11 Średnica dna rowkab + 0.25 Szerokość rowkagtRozmiar szczelinyGłębokość rowkar1 ± 0.1 ... 0.2 Promień krzywizny kąta dna rowkar2 ±0.1 Promień krzywizny krawędzi rowkazDługość skosu wprowadzającego (> d2/2)


<strong>ABC</strong> ORINGÓW19Poniższa tabela przedstawia wybrane rozmiary rowkóww zależności od średnicy przekroju d2.Rodzaje zabudowyUszczelnianie tłoczyskad 2bstatycznetdynamiczner 1r 2z min0.50 0.70 0.35 0.40 0.2 ± 0.1 0.2 1.10.60 0.85 0.40 0.50 0.2 ± 0.1 0.2 1.10.75 1.00 0.55 0.60 0.2 ± 0.1 0.2 1.10.80 1.10 0.55 0.65 0.2 ± 0.1 0.2 1.11.00 1.35 0.70 0.80 0.3 ± 0.1 0.2 1.11.20 1.60 0.85 0.95 0.3 ± 0.1 0.2 1.11.50 2.00 1.15 1.20 0.3 ± 0.1 0.2 1.11.60 2.15 1.20 1.30 0.3 ± 0.1 0.2 1.11.80 2.40 1.35 1.45 0.3 ± 0.1 0.2 1.12.00 2.70 1.50 1.65 0.3 ± 0.1 0.2 1.12.20 2.95 1.65 1.85 0.3 ± 0.1 0.2 1.12.40 3.20 1.80 2.05 0.3 ± 0.1 0.2 1.12.50 3.35 1.90 2.10 0.3 ± 0.1 0.2 1.32.65 3.60 2.05 2.25 0.3 ± 0.1 0.2 1.52.80 3.75 2.15 2.40 0.6 ± 0.2 0.2 1.53.00 4.00 2.30 2.60 0.6 ± 0.2 0.2 1.53.30 4.40 2.60 2.90 0.6 ± 0.2 0.2 1.53.55 4.80 2.80 3.10 0.6 ± 0.2 0.2 1.83.70 5.00 3.00 3.20 0.6 ± 0.2 0.2 1.94.00 5.40 3.20 3.50 0.6 ± 0.2 0.2 2.04.30 5.80 3.40 3.75 0.6 ± 0.2 0.2 2.24.50 6.10 3.60 3.95 0.6 ± 0.2 0.2 2.35.00 6.70 4.10 4.40 0.6 ± 0.2 0.2 2.55.30 7.10 4.35 4.70 0.6 ± 0.2 0.2 2.75.50 7.40 4.50 4.85 1.0 ± 0.2 0.2 2.86.00 8.10 4.90 5.30 1.0 ± 0.2 0.2 3.06.50 8.70 5.35 5.75 1.0 ± 0.2 0.2 3.37.00 9.50 5.80 6.15 1.0 ± 0.2 0.2 3.67.50 10.05 6.25 6.60 1.0 ± 0.2 0.2 3.88.00 10.70 6.70 7.10 1.0 ± 0.2 0.2 4.09.00 12.00 7.55 8.00 1.0 ± 0.2 0.2 4.510.00 13.35 8.40 8.90 1.0 ± 0.2 0.2 5.011.00 14.70 9.25 9.80 1.0 ± 0.2 0.2 5.512.00 16.10 10.20 10.80 1.0 ± 0.2 0.2 6.0iWSKAZÓWKA:Wartości z tej tabeliobowiązują, ściślerzecz biorąc, tylkodla o<strong>ringów</strong> z NBR otwardości 70 ShoreA. Na podstawiedoświadczenia możnaje jednak wykorzystaćw przypadku innychmateriałów itwardości; ewentualnienależy zmienićgłębokość rowka.Wartości te obliczonoprzy założeniuzwiększania objętościprzez materiał o maks.15 %. Przy mniejszychwartościach przewidywanegozwiększaniaobjętości można odpowiedniozmniejszyćszerokość rowka.Wymiary rowków dla o<strong>ringów</strong> w zabudowie promieniowej (statyczne/dynamiczne uszczelnienie tłoczyskowe)


20<strong>ABC</strong> ORINGÓWŚrednica wewnętrznaUszczelnianie tłoczyskoweRodzaje zabudowyUszczelnianie kołnierzoweOkreślanie średnicy wewnętrznej d1W przypadku zabudowy promieniowej wstatycznym lub dynamicznym uszczelnieniu „dowewnątrz” należy tak dobrać wymiar oringa, abyśrednica wewnętrzna d1 była o ok. 1–3 % większaod średnicy zewnętrznej rowka d6. Oznacza to,że oring powinien zostać zamontowany lekkościśnięty.Zabudowa osiowa wzastosowaniu statycznym(uszczelnianie kołnierzowe)Poniższy rysunek przedstawia schematycznyprzekrój rowka w zabudowie osiowej (uszczelnianiekołnierzowe).Na wykresach poniżej przedstawione są dopuszczalnezakresy naprężenia początkowego o<strong>ringów</strong>w zależności od średnic przekrojów d2.iWAŻNE:Oring powinienzostać zamontowanyw lekko ściśniętymstanie.Naprężenie początkowe w uszczelnieniudynamicznymZabudowa osiowaPoniższa tabela przedstawia oznaczenia odnoszącesię zarówno do zabudowy, jak i oringa.OznaczenieTolerancjaObjaśnieniaPrzekrój oringa (d2) w mmNaprężenie początkowe w uszczelnieniustatycznymd2 DIN 3771 Średnica przekrojud7 H11 Osiowa średnicazewnętrzna rowkad8 h11 Osiowa średnicawewnętrzna rowkab + 0.25 Szerokość rowkat + 0.1 Głębokość rowkar1 ± 0.1... 0.2 Promień krzywizny kątadna rowkar2 ± 0.1 Promień krzywiznykrawędzi rowkaPrzekrój oringa (d2) w mm


<strong>ABC</strong> ORINGÓW21Poniższa tabela przedstawia wybrane rozmiary rowków w zależności odśrednicy przekroju d2.d 2b t r 1r 20.50 0.80 0.35 0.2 ± 0.1 0.10.60 1.00 0.40 0.2 ± 0.1 0.11.00 1.50 0.70 0.3 ± 0.1 0.21.50 2.20 1.05 0.3 ± 0.1 0.21.80 2.60 1.30 0.3 ± 0.1 0.22.00 2.85 1.45 0.3 ± 0.1 0.22.50 3.55 1.90 0.3 ± 0.1 0.22.65 3.80 2.00 0.3 ± 0.1 0.23.00 4.20 2.30 0.6 ± 0.2 0.23.55 5.00 2.75 0.6 ± 0.2 0.23.70 5.15 2.90 0.6 ± 0.2 0.24.00 5.55 3.20 0.6 ± 0.2 0.24.30 5.90 3.30 0.6 ± 0.2 0.2iWSKAZÓWKA:Wartości z tej tabeli obowiązują, ściśle rzeczbiorąc, tylko dla o<strong>ringów</strong> z NBR o twardości 70Shore A. Na podstawie doświadczenia możnaje jednak wykorzystać w przypadku innychmateriałów i twardości; ewentualnie należyzmienić głębokość rowka.Wartości te obliczono przy założeniu możliwościzwiększania objętości przez materiał o maks. 15 %.Przy mniejszych wartościach przewidywanegozwiększania objętości można odpowiedniozmniejszyć szerokość rowka.W przypadku doboru oringa do zabudowy osiowejw zastosowaniu statycznym należy zwrócić uwagęna kierunek oddziaływania ciśnienia.Rodzaje zabudowyUszczelnianie kołnierzowe4.50 6.20 3.60 0.6 ± 0.2 0.25.00 6.90 4.00 0.6 ± 0.2 0.25.30 7.30 4.25 0.6 ± 0.2 0.25.50 7.50 4.50 1.0 ± 0.2 0.26.00 8.20 4.90 1.0 ± 0.2 0.26.50 8.90 5.45 1.0 ± 0.2 0.27.00 9.70 5.70 1.0 ± 0.2 0.27.50 10.20 6.20 1.0 ± 0.2 0.28.00 10.90 6.60 1.0 ± 0.2 0.29.00 12.20 7.50 1.0 ± 0.2 0.210.00 13.60 8.40 1.0 ± 0.2 0.211.00 14.90 9.30 1.0 ± 0.2 0.216.00 21.70 13.60 2.0 ± 0.2 0.2Wymiary rowków dla o<strong>ringów</strong> w zabudowie osiowej (uszczelnienie kołnierzowe)


22<strong>ABC</strong> ORINGÓWŚrednica wewnętrzna –Uszczelnianie kołnierzoweOkreślanie średnicy wewnętrznej wprzypadku ciśnienia od wewnątrzW przypadku ciśnienia od wewnątrz średnicazewnętrzna oringa (d1 + 2d2) powinna być o ok.1–3 % większa od średnicy zewnętrznej rowka d7.Oznacza to, że oring powinien zostać zamontowanylekko ściśnięty, a więc powinien opierać się naściance zewnętrznej rowka d7.Określanie średnicy wewnętrznej wwypadku ciśnienia od zewnątrzW przypadku ciśnienia zewnętrznego średnicawewnętrzna d1 oringu powinna być o ok. 1–4 %mniejsza od średnicy wewnętrznej rowka d8.Oznacza to, że oring powinien zostać zamontowanypo lekkim rozciągnięciu, a więc powinien opierać sięna ściance wewnętrznej rowka d8.iWAŻNE:Należy pamiętaćo kierunkuoddziaływaniaciśnienia!Ciśnienie odwewnątrzCiśnienie odzewnątrzUszczelnianie kołnierzowe – ciśnienie od wewnątrzUszczelnianie kołnierzowe – ciśnienie od zewnątrzPoniższy diagram przedstawia dopuszczalny zakresnaprężenia początkowego o<strong>ringów</strong> w zależności odśrednicy przekroju d2.Naprężenie początkowe w uszczelnieniustatycznymPrzekrój oringa (d2) w mm


<strong>ABC</strong> ORINGÓW23Uszczelnianie statyczne– rowek trapezowyTa forma rowka jest przydatna wówczas, gdypodczas montażu, prac serwisowych lubprzemieszczania się elementów maszyn oringmusi być przytrzymywany w rowku. Rowek tenmoże być również traktowany jako uszczelnieniegniazda zaworu, gdy gazy lub ciecze tworząwskutek przepływu np. strefy podciśnienia, którewypychają uszczelnienie z rowka. Obróbka takiegorowka jest kosztowna i trudna. Dlatego też zalecasię stosowanie go dopiero przy średnicy przekrojud2 ≥ 2,5 mm.Rowek trapezowyUszczelnienie z wykorzystaniemrowka trójkątnegoTen rodzaj rowka stosowany jest w przypadkuuszczelnień kołnierzowych i pokrywowych. Oringprzylega wtedy do trzech ścianek. W takim przypadkunie jest możliwy dokładnie określony docisk oringado scianek rowka. Dodatkowo występują trudnościprzy obróbce, podczas której trudno uzyskaćzałożone wartości tolerancji. Dlatego też funkcjauszczelniania nie zawsze jest osiągana. Poza tymrowek zapewnia niewiele miejsca na ewentualnywzrost objętości oringa.Rowek trójkątnyJeśli konieczne jest zastosowanie tej formy rowka,należy skorzystać z podanych w poniższej tabeliwymiarów i wartości tolerancji. Średnica przekroju o-ringa d2 powinna wynosić więcej niż 3 mm.Szerokość rowka b wwypadku rowkatrapezowego mierzonajest między krawędziamiprzedstępieniem ostrychbrzegów. Promieńkrzywizny r2 należydobrać tak, abypodczas wkładaniado rowka oring niezostał uszkodzony,a przy wyższychciśnieniach nie doszłodo jego wtłoczenia wszczelinę.Rowek trapezowyRowek trójkątnyiWSKAZÓWKA:d2 b ± 0.05 t ± 0.05 r2 r12.50 2.05 2.00 0.25 0.402.62 2.15 2.10 0.25 0.403.00 2.40 2.40 0.25 0.403.55 2.90 2.90 0.25 0.804.00 3.10 3.20 0.25 0.805.00 3.90 4.20 0.25 0.805.33 4.10 4.60 0.40 0.806.00 4.60 5.10 0.40 0.807.00 5.60 6.00 0.40 1.608.00 6.00 6.90 0.40 1.60Wymiary rowków trapezowychd2 b r1.80 2.40 +0.10 0.32.00 2.70 +0.10 0.42.50 3.40 +0.15 0.62.62 3.50 +0.15 0.63.00 4.00 +0.20 0.63.53 4.70 +0.20 0.94.00 5.40 +0.20 1.25.00 6.70 +0.25 1.25.33 7.10 +0.25 1.56.00 8.00 +0.30 1.57.00 9.40 +0.30 2.08.00 10.80 +0.30 2.08.40 11.30 +0.30 2.010.00 13.60 +0.35 2.5Wymiary rowków trójkątnych


24<strong>ABC</strong> ORINGÓWWskazówki montażoweskosy wprowadzająceMontaż o<strong>ringów</strong>Oto najważniejsze wskazówki montażowe:• Oring nie może stykać się z ostrymikrawędziamiSkosy wprowadzająceAby nie uszkodzić oringa w czasie montażu, jużpodczas konstrukcji należy przewidzieć skosywprowadzające na otwory i wały.• Zanieczyszczenia lub inne pozostałości wrowku lub na oringu są niedopuszczalne• Należy wykluczyć niebezpieczeństwomylnego wyboru o<strong>ringów</strong>• O<strong>ringów</strong> nie wolno przyklejać(możliwość stwardnienia)15° do 20°Skosy wprowadzające – uszczelnienie tłokowe• Nie przeciskać przez otwory• Jeśli to możliwe zawsze używać smaru/oleju montażowego, o ile oring posiadaodpowiednią odporność (przy EPDMużycie oleju mineralnego/wazeliny jestniedopuszczalne)15° do 20°• Należy sprawdzać odporność oringa naśrodki czyszczące• Nie należy używać ostrych, twardychnarzędziSkosy wprowadzające – uszczelnienie tłoczyskoweOringi są bardzo wrażliwe na zetknięcie z ostrymikrawędziami, dlatego też bardzo ważne jeststępianie lub zaokrąglanie wszystkich krawędzi, zktórymi może się zetknąć oring w czasie montażu.Poniższa tabela podaje minimalne długości i kątyskosów wprowadzających dla uszczelnień tłokowychi tłoczyskowych w zależności od przekrojusznura d2.d2 z przy 15° z przy 20°do 1,80 2.5 2.01.81 – 2.62 3.0 2.52.63 – 3.53 3.5 3.03.54 – 5.33 4.0 3.55.34 – 7.00 5.0 4.0ponad 7,01 6.0 4.5Minimalna długość skosów wprowadzających


<strong>ABC</strong> ORINGÓW25Chropowatość powierzchniWymagania dotyczące powierzchni zależą przedewszystkim od rodzaju zastosowania, nie możnawięc podać ogólnie obowiązujących wartościgranicznych dla chropowatości.Poniższa tabela przedstawia chropowatościpowierzchni, które dotyczą większość możliwychprzypadków zastosowań uszczelek. Wartości tenależy traktować jedynie jako zalecane.Chropowatości powierzchniPowierzchnia Ciśnienie Rz (µm) Ra (µm)Dno rowka (B) statyczne 6.3 1.6Ścianki rowka (B) statyczne 6.3 1.6Uszczelniana powierzchnia (A) statyczne 6.3 1.6Dno rowka (B) dynamiczne 6.3 1.6Ścianki rowka (B) dynamiczne 6.3 1.6Uszczelniana powierzchnia (A) dynamiczne 1.6 0.4Skos wprowadzający (C) -- 16 1.6Wartości chropowatości powierzchniObjaśnienieŚrednia wartość chropowatości Ra jest średniąarytmetyczną wszystkich odchyleń profili od liniiśrodkowej lub linii odniesienia. Uśredniona głębokośćchropowatości Rz to średnia arytmetyczna pojedynczychchropowatości (wysokości profili) pięciugraniczących ze sobą pojedynczych odcinkówpomiarowych Z1 do Z5.Konstrukcja rowkaDo opisu chropowatości powierzchni w techniceuszczelnień stosuje się z reguły wskaźniki Ra i Rz.Ponieważ jednak one same nie są wystarczające,należy dodatkowo określić udział wskaźnika Rmr(udział materiałowy profilu chropowatości). WartośćRmr powinna wynosić ok. 50 do 70 % (mierzona nagłębokości = 0,25 x Rz, wychodząc od linii odniesieniaC0 = 5%).


26<strong>ABC</strong> ORINGÓWZabudowa o<strong>ringów</strong> z PTFEOringi z PTFEPoniżej przedstawiono sposób konstrukcji rowkówdla o<strong>ringów</strong> wykonanych z termoplastycznegotworzywa PTFE. Poniższy rysunek przedstawiaschematyczny przekrój rowka w statycznej zabudowieosiowej.Poniższa tabela przedstawia oznaczenia odnoszącesię zarówno do zabudowy, jak i oringa.Oznaczenie Objaśnienied1Średnica wewnętrzna oringad2Średnica przekrojubSzerokość rowkatr1Głębokość rowkaPromień krzywizny kąta dnarowkaPrzekrój rowka dla oringa z PTFEiWSKAZÓWKA:Oringi z PTFEcechuje niewielkaelastyczność. Dlategowymiar oringamusi być identycznyz nominalnym wymiaremmiejsca douszczelnienia.Montaż powinienodbywać się wrowkach łatwodostępnych.Oring z PTFE jest zamkniętym krążkiem o przekrojuokrągłym. Rozmiar definiowany jest przez średnicęwewnętrzną d1 i średnicę przekroju d2.Oringi z PTFE w przeciwieństwie do o<strong>ringów</strong> elastomerowychnie są wytłaczane w formach, leczprodukowane w procesie obróbki skrawaniem.Dlatego też można je wykonywać w dowolnychwymiarach.Przekrój oringa z PTFEPoniższa tabela przedstawia rozmiary szerokości (b)i głębokości rowka (t) w zależności od średnicyprzekroju d2.d2 b +0.1 t +0.05 r11.00 1.20 0.85 0.21.50 1.70 1.30 0.21.80 2.00 1.60 0.42.00 2.20 1.80 0.52.50 2.80 2.25 0.52.65 2.90 2.35 0.63.00 3.30 2.70 0.83.55 3.90 3.15 1.04.00 4.40 3.60 1.05.00 5.50 4.50 1.05.30 5.90 4.80 1.26.00 6.60 5.60 1.27.00 7.70 6.30 1.58.00 8.80 7.20 1.5Wymiary rowków dla o<strong>ringów</strong> z PTFE


<strong>ABC</strong> ORINGÓW27Magazynowanie o<strong>ringów</strong>Własności fizyczne uszczelek przechowywanychprzez dłuższy czas mogą ulec zmianie. Może dojśćm.in. do stwardnienia, zmięknięcia, pojawienia sięrys lub innego rodzaju uszkodzeń powierzchni. Zmianyte są konsekwencją czynników zewnętrznych,takich jak deformacja, tlen, światło, ozon, ciepło,wilgotność, oleje lub rozpuszczalniki.Podstawowe wskazówki dotyczące przechowywaniai czyszczenia uszczelek elastomerowychzdefiniowano w normach DIN 7716 i ISO 2230.Norma ISO 2230 dotyczy przechowywaniaartykułów gumowych. W poniższej tabeli wyszczególnionomaksymalne okresy przechowywania,podzielone na trzy grupy.Podczas przechowywania produktów gumowychnależy uwzględnić określone podstawowe warunki.CiepłoTemperatura przechowywania elastomerów powinnawahać się w zakresie od +5 °C do +25 °C.Należy unikać bezpośredniego kontaktu ze źródłamiciepła (np. grzejnikami) oraz bezpośredniego światłasłonecznego.WilgotnośćWzględna wilgotność powietrza w pomieszczeniachmagazynowych nie powinna przekraczać70%. Należy unikać warunków skrajnie wilgotnych iskrajnie suchych.PrzechowywanieRodzaj kauczuku Maksymalnyokres przechowywaniaPrzedłużenieBR, NR, IR, SBR,AU, EU5 lat 2 lataNBR, XNBR,HNBR, CO, ECO,ACM, CR, IIR,7 lat 3 lataBIIR, CIIRCM, CSM, EPM,EPDM, FPM,VMQ, PVMQ,10 lat 5 latFVMQCzas magazynowania elastomerówŚwiatłoUszczelki elastomerowe powinny byćprzechowywane w warunkach chroniących przednaświetleniem. W szczególności należy unikaćbezpośredniego światła słonecznego, a także silnego,sztucznego światła z promieniowaniem UV.Zaleca się wyposażenie okien w pomieszczeniachmagazynowych w czerwone lub pomarańczowezasłony.Tlen i ozonO ile to możliwe, elastomery należy chronić przezcyrkulacją powietrza, przechowując je w opakowaniulub w nieprzepuszczających powietrza pojemnikach.DeformacjaElastomery należy przechowywać w miarę możliwościw stanie rozprężonym, unikając obciążeń ideformacji.Oringi o dużych rozmiarach można przechowywaćdla oszczędności miejsca w postaci zwiniętej.


28<strong>ABC</strong> ORINGÓWObróbka powierzchniOringi „labs-free”Obróbka powierzchniPowierzchnie o<strong>ringów</strong> można poddać specjalnejobróbce zapobiegającej ich sklejaniu lub w celuzmniejszenia współczynników tarcia czy teżułatwienia montażu.Zalety obróbki powierzchniowej:• Łatwiejsze rozdzielanie pojedynczycho<strong>ringów</strong>• Ułatwienie montażu• Przeciwdziałanie sklejaniu• Zmniejszenie tarciaOringi „labs-free”Określenie „labs-free” oznacza, że oring nie zawierasubstancji utrudniajacych proces lakierowania.Takie oringi znajdują zastosowanie w technicesprężonego powietrza i technikach lakierniczych,głównie w branży samochodowej. Elastomery mogązawierać substancje, które mogą mieć niekorzystnywpływ na proces lakierowania. Te substancje,uwalniając się z elastomerów do otaczającegopowietrza lub wchodząc w bezpośredni kontaktz lakierowanym elementem, mogą powodowaćpowstawanie pęcherzy na powierzchni lakieru.Dlatego też przeznaczone do tego celu oringipoddaje się odpowiedniej obróbce, uwalniając jeod szkodliwych substancji.• Eliminacja silikonu i innychniepożądanych substancji• Polepszenie własności ślizgowych• Redukcja drgań typu stick slip• Redukcja siły inicjującej ruch• Uproszczenie montażu automatycznegoRodzaj obróbki Rodzaj powłoki ZastosowaniePTFE-ME przezroczysty PTFE Ułatwienie montażuPTFE-FDA mlecznobiały PTFE Ułatwienie montażuprzezroczysty PTFE przezroczysty PTFE Ograniczone zastosowanie dynamiczneczarny PTFE czarny PTFE Zastosowanie dynamiczneszary PTFE szary PTFE Zastosowanie dynamicznePolisiloksan Żywica silikonowa Ułatwienie montażuSilikonowanie Olej silikonowy Ułatwienie montażuTalkowanie Talk Ułatwienie montażuPokrycie MoS2 Proszek MoS2 Ułatwienie montażuGrafitowanie Proszek grafitowy Ułatwienie montażuMożliwości powlekania i ich typowe zastosowania


Notatki29


30 Notatki


©2007 C.<strong>Otto</strong> <strong>Gehrckens</strong> <strong>GmbH</strong> & <strong>Co</strong>. <strong>KG</strong>. Zastrzegamy sobie prawo do zmian i pomyłek.C. OTTO GEHRCKENSGehrstücken 9 · 25421 Pinneberg · Niemcylub(Dział techniczny)

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!