Biuletyn nr 5 - UrzÄ d Regulacji Energetyki

BIULETYNURZĘDU REGULACJI ENERGETYKI221275962677676SPIS TREŚCIUbóstwo energetyczne – co to jest?Działania Forum Konsumenckiego„Strefa Odbiorcy”– pierwszy rok i… co dalej?Społeczna odpowiedzialnośćprzedsiębiorstw energetycznychw świetle badań ankietowych.RaportRola wojewodów i samorząduterytorialnego w świetleobowiązujących regulacjiprawnych w aspekciebezpieczeństwa energetycznego krajuAnaliza zgodności projektu ustawyo efektywności energetycznejz dyrektywą 2006/32/WEw sprawie efektywnościkońcowego wykorzystaniaenergii i usług energetycznychPerspektywy energetyki słonecznejw Unii EuropejskiejInformacja Prezesa Urzędu RegulacjiEnergetyki w sprawieśrednioważonego kosztu węgla,zużywanego przez jednostkiwytwórcze centralnie dysponowaneoraz średniej ceny energiielektrycznej wytworzonej przezwytwórców eksploatujących jednostkicentralnie dysponowaneIV Światowe Forum RegulacjiEnergetykiSzanowni Państwo,główną misją i zasadniczym celem Prezesa URE jest wspieranie konkurencyjnościw sektorze energetycznym oraz równoważenie interesówzarówno przedsiębiorstw energetycznych, jak i odbiorców paliwi energii, dlatego też Regulator aktywnie zaangażował się w promocjęidei społecznej odpowiedzialności biznesu (SOB) w sektorzeenergetycznym. Jednym z etapów działań promujących SOB wśródprzedsiębiorstw energetycznych było przeprowadzenie przez UREbadania ankietowego diagnozującego aktualny poziom zaangażowaniaspółek w działania zgodne z koncepcją społecznej odpowiedzialnościbiznesu. Struktura i treść pytań ankiety zostały przygotowanewe współpracy z PricewaterhouseCoopers Polska, Forum OdpowiedzialnegoBiznesu oraz Instytutem Pracy i Spraw Socjalnych.W bieżącym numerze Biuletynu zamieszczamy raport z tego badania,które rozpoczyna cykliczny projekt badawczy obejmującyzagadnienia SOB w sektorze energetycznym. Kolejne pomiary dokonywanemają być corocznie. W badaniu wzięły udział 32 przedsiębiorstwa(60% próby badawczej), reprezentujące trzy podstawowerodzaje mediów energetycznych, wszystkie zakresy działalnościenergetycznej oraz zróżnicowany zasięg działania i charakterwłasności, w tym 19 spółek zajmujących się dystrybucją lub sprzedażąenergii elektrycznej, 7 spółek gazowych oraz 6 przedsiębiorstwciepłowniczych. Podmioty, które wzięły udział w badaniu,wypowiadały się m.in. w kwestiach związanych z definiowaniemkoncepcji SOB w spółce oraz wprowadzaniem konkretnych działańSOB do działalności przedsiębiorstwa zarówno w odniesieniu doodbiorców energii, pracowników, jak i do społeczności lokalnej czyśrodowiska naturalnego.Prezes URE dostrzega ponadto inny ważny problem dotyczącyodbiorców wrażliwych społecznie, a mianowicie problem ubóstwaenergetycznego. Jedne z ostatnich propozycji Komisji Europejskiejdotyczą wzmocnienia pozycji odbiorców na rynku energii, a takżetworzą dodatkowe mechanizmy ochronne dla odbiorców wrażliwychi zagrożonych ubóstwem energetycznym. Iwona Figaszewskaw swoim artykule bardzo szczegółowo przybliża ten temat przytaczającprogramy, środki walki z ubóstwem energetycznym podjęteprzez niektóre państwa Unii Europejskiej. „Doświadczenia innychkrajów UE w walce z ubóstwem energetycznym są zachęcającymprzykładem do podjęcia już obecnie przez Polskę działań zmierzającychdo wypracowania systemu ochrony odbiorców wrażliwychspołecznie na liberalizowanych rynkach energii oraz gazu oraz zagrożonychubóstwem energetycznym. Stały, jak dotychczas, wzrostcen energii, gazu i ciepła zapewne nie polepszy dotychczasowej sytuacjipolskich odbiorców”.Państwa uwadze polecamy także artykuły przedstawiające: podsumowaniepierwszego roku działalności Forum Konsumenckiego„Strefa Odbiorcy”; analizę oraz ocenę możliwości i skuteczności dotychczasowychregulacji prawnych mających na celu zapewnieniebezpieczeństwa energetycznego w odniesieniu do wojewodów i jednosteksamorządu terytorialnego; analizę zakresu zgodności projektuustawy o efektywności energetycznej w kontekście realizacji postanowieńdyrektywy 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Radyw sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usługenergetycznych; perspektywy rozwoju energetyki słonecznej w UniiEuropejskiej, odnotowującej ostatnio bardzo szybki przyrost mocyprodukowanych i instalowanych ogniw słonecznych.RedakcjaBIULETYN URZĘDU REGULACJI ENERGETYKIWYDAWCA Urząd Regulacji Energetyki ADRES REDAKCJI 00-872 Warszawa, ul. Chłodna 64, tel. (0-22) 661 62 22, faks: (0-22) 661 62 24ŁAMANIE, DRUK, KOLPORTAŻ PWP „Gryf” SA, 06-400 Ciechanów, ul. Sienkiewicza 51, tel. (0-23) 672 32 83. Oddano do druku 18 sierpnia 2009 r.Nakład: 1230 egz. ISSN 1506-090X Cena 15 zł (w tym 0% VAT) FOTO materiały fotograficzne wykorzystano za zgodą właścicieli praw autorskich.Informacji o warunkach prenumeraty udzielamy pod numerem tel. (0-22) 661 62 22 NUMER KONTA BANKOWEGO do wpłat za prenumeratę:NBP 0/0 Warszawa 58101010100028732231000000, Urząd Regulacji Energetyki (Biuletyn URE) www.ure.gov.plNota copyright © do artykułów zamieszczonych w Biuletynie Urzędu Regulacji Energetyki przysługuje autorom tych artykułów.

ODBIORCA NA RYNKU ENERGIIUbóstwo energetyczne – co to jest?Iwona FigaszewskaWprowadzone dotychczas przez PrezesaURE prace na rzecz pomocy odbiorcomwrażliwym społecznie w uniknięciuwstrzymania dostaw energii elektrycznejczy gazu oraz koncepcji społecznej odpowiedzialnościprzedsiębiorstw energetycznych 1) wpisujesię zagadnienie ubóstwa energetycznego.Pojęcie ubóstwa jest znane od dawna. W Polscemówimy o ubóstwie posługując się wskaźnikamiubóstwa relatywnego, ustawowego, minimum egzystencjioraz o ubóstwie subiektywnym 2) .Na tym tle pojęcie „ubóstwa energetycznego”w Polsce jest pojęciem nowym, nie zdefiniowanymi nie badanym.Wzrost cen energii, gazu, czy ciepła staje się problememspołecznym. Problemy, z jakimi spotykająsię odbiorcy na rynku energii/gazu/ciepła, w tymodbiorcy wrażliwi społecznie, mogą doprowadzićdo ujawnienia się zjawiska i skali ubóstwa energetycznego.1) Program pomocy odbiorcom wrażliwym społecznie na rynkuenergii elektrycznej i gazu oraz propozycje zmian legislacyjnych,niezbędnych do wdrożenia programu. Raport Końcowy,Urząd Regulacji Energetyki – Zespół ds. Prac Badawczychnad Problematyką Odbiorców Wrażliwych Społecznie,Warszawa, 31 marca 2008 r., Biuletyn URE Nr 4/2008 (odbiorcawrażliwy społecznie – ang. vulnerable customers);Prezes Urzędu Regulacji Energetyki a społeczna odpowiedzialnośćprzedsiębiorstw energetycznych. Raport Końcowy,Urząd Regulacji Energetyki – Zespół ds. Prac Badawczychnad Problematyką Społecznej Odpowiedzialności PrzedsiębiorstwEnergetycznych, Warszawa, 1 września 2008 r., BiuletynURE Nr 6/2008; Społeczna Odpowiedzialność PrzedsiębiorstwEnergetycznych w Świetle Badań Ankietowych. Raport,Urząd Regulacji Energetyki – Zespół do Przeprowadzeniai Opracowania Badań Ankietowych Dotyczących ProblematykiSpołecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw Energetycznych,Warszawa, 30 czerwca 2009 r., www.ure.gov.pl.2) W ustawie o pomocy społecznej określono tzw. ustawowągranicę ubóstwa, jaką jest kwota, która zgodnie z obowiązującąustawą uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczeniapieniężnego. Instytut Pracy i Spraw Socjalnych ustalapoziom tzw. minimum egzystencji, uwzględniającego jedyniete potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożonew czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi dobiologicznego wyniszczenia, określanej jako ubóstwo skrajne.Ubóstwo relatywne – 50% średnich miesięcznych wydatkówogółu gospodarstw domowych z uwzględnieniemekwiwalentności OECD. Ubóstwo subiektywne, które odpowiadaw przybliżeniu poziomowi dochodów deklarowanychprzez respondentów jako ledwie wystarczające.Ubóstwo energetyczne – definicjaProblem ten dostrzeżono i zdefiniowano już wielelat temu w Zjednoczonym Królestwie WielkiejBrytanii i Irlandii Płn. (UK), które ma na rynku europejskimnajwiększe doświadczenia w walce z ubóstwemenergetycznym.Przyczyna podjęcia działań na rzecz odbiorcówma swój początek w sferze, pozornie zupełnie niezwiązanej z energetyką, bo związanej ze stanemzdrowia społeczeństwa UK i wskaźnikiem zgonóww porze zimowej 3) .Zauważono, że wiele najbiedniejszych gospodarstwdomowych nie jest w stanie osiągnąć podstawowegostandardu, jakim jest przebywanie w ciepłymi suchym domu. Podstawową przyczyną tegostanu rzeczy jest zła izolacja cieplna oraz nieekonomicznyi nieskuteczny system grzewczy w domach,zwłaszcza w starszym budownictwie.Aby temu przeciwdziałać, należało podjąć pracezmierzające do polepszenia warunków bytowychgospodarstw domowych. Najprostszym sposobemjest umożliwienie gospodarstwom domowym ogrzaniadomu w stopniu wymaganym do zachowaniazdrowia przez jego członków. Pojawiają się zatemkwestie dotyczące aspektów finansowych (cenaenergii/gazu i możliwości płatnicze gospodarstwdomowych) i technicznych (efektywność energetycznadomu) możliwości ogrzewania domów.W „Polityce energetycznej” z 2003 r. 4) , rząd przyjąłzadanie „zapewnienia, aby każdy dom był stosowniei zgodnie z możliwościami ogrzany”, przy3) Jak stwierdzono, wskaźnik zgonów w porze zimowej jestw UK wyraźnie wyższy, niż w innych krajach położonychw zimnej strefie klimatycznej, a wskaźnik zgonów na skutekpowikłań po przebytych chorobach, mających swoją przyczynęw niedogrzaniu, jest najwyższy wśród krajów EuropyZachodniej. Podaję za debatą poświęconą ubóstwu energetycznemu,jaka odbyła się w Parlamencie 28 lutego 2005 r.w części „Fuel Poverty”, www.publications.parliament.uk.Wszystkie podane informacje – w tłumaczeniu własnym.4) The Energy White Paper – Our energy future – creating a lowcarbon economy – Energy and the vulnerable, str. 107-109.Ówczesny DTI – Department of Trade and Industry, zastąpionyw 2007 r. przez Department for Business, Enterprise andRegulatory Reform (BERR), który następnie został zastąpionyprzez utworzony w 2009 r. Department for Innovation, Universitiesand Skills (BIS), obecnie informacje na www.berr.gov.uk.2 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

UBÓSTWO ENERGETYCZNEosiągnięciu celu, aby żaden dom w UK nie znajdowałsię w sytuacji ubóstwa energetycznego do 2018 r. 5)W UK wypracowano definicję „ubóstwa energetycznego”(ang. fuel poverty). W sytuacji ubóstwaenergetycznego znajduje się gospodarstwo domowe,które na utrzymanie dostatecznego poziomuogrzewania musi przeznaczyć więcej niż 10% swojegodochodu 6) . Zauważono, że w społeczeństwiewystępują także pewne grupy, które w większymstopniu niż inne, są zagrożone ubóstwem energetycznym.Do takich grup zalicza się gospodarstwadomowe składające się z: młodych par, par w starszymwieku, par z niesamodzielnym dzieckiem/dziećmi,osoby samotnie wychowujące dziecko/dzieci,rodziny wieloosobowe, gospodarstwojednoosobowe (osoba w wieku poniżej lub powyżej60 lat), mniejszości etniczne 7) .Jak się okazało, każdy z elementów tej definicjimoże być przedmiotem osobnej dyskusji. Według jakichkryteriów określić np. „dostateczny poziomogrzewania”? Przyjęto zatem, że temperatura dlapomieszczeń głównych powinna wynosić 21 o C, a dlainnych zajmowanych pomieszczeń – 18 o C. W Szkocjiprzyjęto wyższy wskaźnik temperatury, jednaktylko w stosunku do takich grup jak emeryci, przewleklechorzy, niepełnosprawni 8) .Czy na przykład należy uwzględnić w definicjienergię potrzebną jedynie na ogrzanie domów, czytakże dla potrzeb pozyskania ciepłej wody, oświetleniaczy gotowania? Zdecydowano, że definicją tązostaną objęte wydatki na energię wykorzystywanątakże na cele inne niż grzewcze, takie jak: podgrzaniewody, oświetlenie, gotowanie, stosowanieurządzeń 9) .Biorąc pod uwagę definicję „dochodu gospodarstwadomowego” można mówić o definicji ubóstwaenergetycznego w szerszym lub węższym wymiarze(dwie metody stosowane do oszacowania dochodu),w zależności od tego, jakie źródła dochodu zostaną5) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 5, Defra i BEER,www.defra.gov.uk; w zależności od regionu, np. dla Anglii i IrlandiiPłn. – do 2010 r. zamierza się wyeliminować ubóstwoenergetyczne w gospodarstwach odbiorców wrażliwych społecznie,a do 2016 r. – w pozostałych gospodarstwach domowych;dla Szkocji – wyznaczono tę datę na listopad 2016 r.; dlaWalii – do 2010 r. zamierza się wyeliminować ubóstwo energetycznew gospodarstwach odbiorców wrażliwych społecznie,a do 2018 r. – w pozostałych gospodarstwach domowych.6) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 40.7) Fuel Poverty in England: The Government’s Plan for Action,2004 r., Defra, str. 39-40, www.defra.gov.uk.8) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 40-41; What is a WarmZone?, www.warmzones.co.uk; The Energy White Paper … DTI,str. 127 Definicje.9) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 40.zaliczone do dochodu wyznaczającego granicę ubóstwaenergetycznego. Czy koszty, które nie są pokrywanebezpośrednio przez gospodarstwa domowea np. przez opiekę społeczną, mają być zaliczone do„dochodu”? Dlatego też mówi się o definicji ubóstwaenergetycznego w węższym znaczeniu, wówczas,gdy „dochód” nie obejmuje zasiłków. W szerszymznaczeniu, definicją tą objęte są zasiłki 10) .I dalej, dlaczego przyjęto granicę „10%” jako kolejnywskaźnik potrzebny do ustalenia sytuacji ubóstwaenergetycznego? Wskaźnik taki był stosowany jużw Badaniach nad Wydatkami Rodzinnymi w 1988 r.i postanowiono go utrzymać jako punkt odniesieniatakże w definicji ubóstwa energetycznego 11) .W przeciwieństwie do przytoczonej oficjalnej,„sztywnej” definicji ubóstwa energetycznego możnatakże podać inną definicję tego zjawiska. Możnaprzecież powiedzieć, że gdziekolwiek napotkamygospodarstwo domowe, w którym: jest po prostuzimno i panuje wilgoć; nie ma systemu centralnegoogrzewania lub jest zepsuty, a nie ma pieniędzy najego naprawę; domownicy cierpią na choroby wywołaneprzebywaniem w niedogrzanych pomieszczeniach– to wówczas mamy do czynienia z ubóstwemenergetycznym 12) .I choć w kwietniu 2005 r. został opublikowany„Przegląd metodologii kalkulacji liczby gospodarstwdomowych zaliczanych do sfery ubóstwa energetycznegow Anglii. Raport końcowy dla ówczesnegoDTI i Defra” 13) , w którym stwierdzono, że definicja„ubóstwa energetycznego” wymaga istotnych zmian,10) First Annual Report 2002/3 – Fuel Advisory Group’s (forEngland), str. 22; A ready reckoner looking at the effect offuel poverty of various price and income changes,www.dti.gov.uk/energy/consumers/fuel poverty.11) The UK Fuel Poverty Strategy, November 2001, str. 108,www.dti.gov.uk.12) Allan Asher, Chief Executive, energywatch. Speech to NewhamFuel Poverty Seminar, 24 lutego 2006 r., www.energywatch.gov.uk.13) Peer Review of the Methodology for Calculating the Numberof Households in Fuel Poverty in England. Final Report to DTIand Defra – opracowany przez T. Sefton (London School ofEconomics’ Centre for the Analysis of Social Exclusion (CASE)i prof. J. Chesshire, April 2005 r., www.dti.gov.uk. Podczas prowadzonejwówczas dyskusji DTI i Defra nie przedstawiły propozycjinowej definicji, choć uznano konieczność prowadzeniadalszych analiz nad takimi zagadnieniami jak, np.: definicja„dochodu”, uwzględniając podatki; wyznaczony próg „10%”,który daje możliwość przekazywania, zwłaszcza większymgospodarstwom domowym, większych środków pomocowych,niż im się należą; rozwijanie standardów technicznychdla określenia wykorzystywania energii lub gazu na potrzebyinne niż grzewcze. Główny nurt dyskusji dotyczy elementów,jakie składają się na pojęcie „dochodu gospodarstwa domowego”,tj. jakie formy pomocy do niego włączyć lub z niego wyłączyć– z dyskusją dotyczącą definicji „ubóstwa energetycznego”w Szkocji można zapoznać się np. w „The Scottish FuelPoverty Statement: Consultative Draft”, na stronie The ScottishCitizens Advice Bureau, www.cas.org.uk.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 3

ODBIORCA NA RYNKU ENERGIIto prace na wypracowaniem ostatecznego kształtutej definicji, obowiązującej na terenie całego UK, nadaltrwają.Obecnie przyjęto następujący modelowy wskaźnikubóstwa energetycznego 14) :Wskaźnik ubóstwaenergetycznego=koszty paliw (zużycie ×cena)dochód14) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 40 i następne.15) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 52.16) EHCS – The English House Condition Survey, www.communities.gov.uk.W sytuacji ubóstwa energetycznego znajduje sięgospodarstwo domowe wówczas, gdy wskaźnik jestwiększy od 0,1.Stosowane są dwie klasyfikacje dochodu, stąd teżmają zastosowanie dwa wskaźniki ubóstwa energetycznego.Przedstawiony powyżej wskaźnik opierasię na pełnej definicji dochodu, podczas gdy stosowanajest także podstawowa definicja dochodu,o czym była już mowa. Jeśli dochody gospodarstwdomowych rosną szybciej niż ceny energii, wówczasprzyczynia się to do ograniczenia wzrostu liczby gospodarstwdomowych w sytuacji ubóstwa energetycznego.Zaobserwowano tymczasem negatywnąkorelację pomiędzy wysokością tygodniowego dochodu,a skalą ubóstwa energetycznego w poszczególnychregionach UK. Tam, gdzie dochód był na niskimpoziomie, to na wysokim poziomie było ubóstwoenergetyczne 15) .Koszty opału rozumie się jako przyjęcie raczejpewnego modelu niż rzeczywiste ponoszone koszty.Kalkulowane są one poprzez połączenie wymogówdotyczących wielkości zużycia paliwa w gospodarstwiedomowym i ceny paliw. Podstawowym założeniemtego modelu jest zapewnienie gospodarstwudomowemu właściwego poziomu ogrzewania orazspełnienie innych potrzeb. Przyjęto zatem, że modelten opiera się na następujących czynnikach: wielkościdomu/mieszkania, a także przyjęto, że przeciętnegospodarstwo domowe przeznacza ok. 55%energii na cele grzewcze, 30% – na cele oświetleniai urządzenia domowe, ok. 10% – na podgrzanie wodyoraz przygotowanie posiłków.Ceny energii na jednostkę określane są z zastosowaniemdanych przekazywanych przez Departmentfor Business Innovation & Skills (poprzednio BEER)na poziomie lokalnym z rozbiciem na metody płatności(np. przedpłatowe, kredytowe).W Anglii wskaźnik ubóstwa energetycznego uwarunkowanyjest modelem opartym na BadaniachKondycji Gospodarstw Domowych w Anglii 16) , Szkocji,Walii i Irlandii Płn. – na podobnych badaniachkondycji gospodarstw domowych. Informacja o poziomieubóstwa energetycznego publikowana jest:dla Anglii – w UK Fuel Poverty Strategy, dla Szkocji,Walii i Irlandii Płn. – w osobnych raportach 17) .Jedynie w UK przyjęto definicję ubóstwa energetycznego.Szacuje się, że z ubóstwem energetycznymzmaga się 3,5 mln gospodarstw domowych (danez 2006 r.), przy czym ok. 2,7 mln są to gospodarstwaodbiorców wrażliwych społecznie 18) . Wzrost liczbygospodarstw domowych w sytuacji ubóstwa energetycznego,w ciągu roku (od 2005 r.), o 1 mln, spowodowanybył wzrostem cen energii dla gospodarstwdomowych o 19% i gazu o 29%. W 2006 r. ceny energiii gazu były wyższe o 50% w stosunku do cenz 2003 r., co spowodowało w 2007 r. wzrost liczby gospodarstwdomowych w sytuacji ubóstwa energetycznegodo ok. 3,1 mln. W 2008 r. ceny energii nadal rosłyi w okresie letnimJedynie w UK”przyjęto definicjęubóstwaenergetycznegobyły wyższe o ok. 14%dla energii i 30% dlagazu, co przyczyniło siędo wzrostu liczby gospodarstwdomowychw sytuacji ubóstwaenergetycznego o dodatkoweok. 0,5 mln.Przy wzroście cen energii i gazu przewiduje się zatemwzrost także skali ubóstwa energetycznego 19) .W UK wprowadzono najdalej idące środki przeciwdziałaniaubóstwu energetycznemu i osiągnięto sukcesyw tym względzie, o czym będzie mowa dalej. W tymmiejscu wystarczy powiedzieć, że w ciągu 10 lat, tj. od1996 do 2006 r. liczba gospodarstw domowych w sytuacjiubóstwa energetycznego zmniejszyła się tylkow Anglii z 5,1 mln do 2,4 mln 20) .W innych państwach UE, objętych badaniem EuropeanFuel Poverty and Energy Efficiency Project –EPPE (o którym mowa dalej), nie zdefiniowanow sposób jasny tego pojęcia 21) .W poszczególnych krajach można zaobserwowaćzróżnicowaną sytuację w tej kwestii.17) www.new.wales.gov.uk; www.scotland.gov.uk; www.dsdni.gov.uk.18) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 4. Według EPEE jestto 5,1 mln gospodarstw domowych, co stanowi prawie 20%wszystkich gospodarstw domowych – Tackling Fuel Poverty.Recommendation Guide for Policy Makers. September2008, EPEE, www.fuel-poverty.com.19) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 4, 16, 56-57. Rządprzewidywał wzrost liczby gospodarstw domowych w sytuacjiubóstwa energetycznego o kolejne 700 tys. w 2007 r.,a następnie o 500 tys. w 2008 r., Sustainable DevelopmentReport, 17 December 2008, www.ofegem.gov.uk.20) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 47.21) Diagnosis of Causes and consequences of fuel poverty inBelgium, France, Italy, Spain and United Kingdom, EPEEproject – WP2-Deliverable 5, www.fuel-poverty.com.4 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

UBÓSTWO ENERGETYCZNEW Belgii 22) , zgodnie z Konstytucją Belgii z 1994 r.,każdy ma prawo do życia w odpowiednich warunkachz poszanowaniem ludzkiej godności. Prawoto obejmuje także prawo do mieszkania w przyzwoitychwarunkach. W ustawodawstwie przyjęto, żedomy na wynajem muszą spełniać minimalne następującewymagania: posiadać udogodnienia; być stabilnei wyciszone; wolne od wilgoci; z dostępem do naturalnegoświatła oraz wentylacji. Budynki muszą zatemspełniać podstawowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa,zdrowia publicznego oraz warunków zamieszkania.Bardziej szczegółowe normy zawierają regionalneKodeksy Mieszkaniowe, które określają wymaganianp. dla instalacji elektrycznej i gazowej, wodnej,sanitarnej, grzewczej, materiałów toksycznych,wielkości powierzchni mieszkaniowej także na 1 osobę(jest to zróżnicowane w regionach).Brak jest jednak politycznej świadomości niezbędnejdo rozwoju instrumentów pomagającychzwalczać ubóstwo energetyczne, choć występują instrumentypomocy społecznej oraz ochrony konsumentów.Instytucje i organizacje zajmujące się problememubóstwa energetycznego znajdują się zarównona poziomie narodowym, jak i regionalnymczy lokalnym. Stosowane środki pomocy skierowanesą do sprzedawców energii, standardów budynkóworaz warunków społecznych i ekonomicznych.We Francji ubóstwo energetyczne nie jest uznaneza wyraźny problem społeczny. Przyczyn brakumożliwości w opłacaniu rachunków za energię upatrujesię w ubóstwie.Problem ten rozpatrywany jest w ogólnych kategoriachubóstwa i do zwalczania ubóstwa energetycznegowykorzystuje się instrumenty pomocne dowalki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Niema instrumentów specjalnie dedykowanych zwalczaniuprzyczyn ubóstwa energetycznego. Służy temuprzyjęta ustawa z 1 grudnia 1988 r. o gwarantowanymminimum dochodu w gospodarstwie domowymoraz w Kodeksie Rodzinnym i Pomocy Społecznej.Intencją ustawy z sierpnia 1992 r. jest rozwiązanieproblemów ubóstwa i różnych form wykluczeniaspołecznego. W innej ustawie rozwiązaniu problemówubóstwa energetycznego adresowany jest zapis,zgodnie z którym każda osoba lub gospodarstwodomowe wrażliwe społecznie ma prawo do pomocyze strony władz lokalnych w celu dostępu lub utrzymaniadostępu do wody lub energii. W przepisachprawnych: ustanowiono narodowe porozumieniew sprawie pomocy odbiorcom, którzy mają kłopotyw opłacaniu rachunku przed wstrzymaniem dostaw22) Informacje dla Belgii, Francji, Hiszpanii i Włoch podaję za:Tackling Fuel Poverty. Recommendation Guide for PolicyMakers; Detailed report on the different types of existingmechanisms to tackle fuel poverty, EPEE project WP3-Deliverable8, www.fuel-poverty.com.energii, gazu i wody; władze mają możliwość nakazaniadostarczania energii lub wody oraz gwarantujądostęp odbiorcom wrażliwym społecznie do energii;ustanowiono zakaz wstrzymania dostaw energiiw okresie od 1 października do 15 marca dla każdegogospodarstwa domowego, które otrzymuje pomocfinansową z Mieszkaniowego Funduszu Solidarnościlub otrzymywało taką pomoc w ciągu ostatnich12 miesięcy.Choć polityka w tym zakresie nie jest dobrze koordynowana,to występuje dobra infrastruktura umożliwiającazwalczanie ubóstwa energetycznego, choćbyna podstawie wskazanego wyżej ustawodawstwa.Zjawisko to dotyczy od 2 do 5 mln gospodarstwdomowych (w zależności od przyjętego kryteriumszacowania).W Hiszpanii zjawisko ubóstwa energetycznegonie jest rozpoznane w wystarczającym stopniu. Niema percepcji ubóstwa energetycznego jako ważnegoproblemu społecznego. Brak definicji ubóstwa, czytrudności w określeniu wskaźników wyznaczającychgospodarstwa domowe w sytuacji ubóstwa energetycznego,nie oznaczają,że nie podejmujeWysokie ceny”energii i gazu sączynnikiemwpływającym naskalę ubóstwaenergetycznegosię działań w celuprzeciwdziałania temuzjawisku (o czymbędzie mowa dalej).We Włoszech takżenie ma oficjalnej definicjiubóstwa energetycznego,choć podejmowanesą prace narzecz walki z tym zjawiskiem,np. poprzez taryfy socjalne, z których korzysta5 mln odbiorców wrażliwych społecznie.Niezależny Urząd ds. Regulacji Energii i Gazu,utworzony w 1995 r., na mocy ustawy, określa taryfy.Urząd ma uprawnienia do regulowania i kontrolisektora energetycznego. Urząd nie tylko musi ustanowićtaryfy, ale także osiągnąć inne cele w zakresiespołecznych, ekonomicznych, środowiskowych zadańoraz w zakresie efektywności energetycznej.Na poziomie UE powołano w 2007 r., współfinansowanyprzez Komisję Europejską, osobny projektEuropean Fuel Poverty and Energy EfficiencyProject – EPEE 23) . Dostrzeżono bowiem, że ubóstwoenergetyczne staje się coraz poważniejszym problememw państwach UE. Szacuje się, że w Europie dotkniętychubóstwem energetycznym jest od 50 do125 milionów mieszkańców 24) . Przewiduje się, żeliczby te mogą wzrastać wraz ze wzrastającymi cenamienergii.23) www.ec.europa.eu/energy/intelligent/index_en; www.fuel--poverty.com.24) Tackling Fuel Poverty…nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 5

ODBIORCA NA RYNKU ENERGIIPrzeciwdziałanie tej sytuacji wymaga interwencji zestrony wielu polityk: społecznej, cen w energetyce oraztaryf, efektywności energetycznej – ze szczególnymuwzględnieniem ogrzewania oraz izolacji cieplnej 25) .Celem EPEE jest uzyskanie wiedzy oraz zrozumienieubóstwa energetycznego, a także rozwój efektywnychinstrumentów pomagających zwalczać to zjawisko,w tym: przyjęcie wspólnej definicji ubóstwaenergetycznego; analiza ubóstwa energetycznegow poszczególnych krajach; określenie podstawowychwskaźników wyznaczających sytuację „ubóstwa energetycznego”;ocena obecnych polityk w tym zakresie;skierowanie do decydentów rekomendacji.EPEE zaproponowała definicję „ubóstwa energetycznego”,zgodnie z którą powinno być ono definiowanejako „brak możliwości utrzymania ogrzewaniana odpowiednim poziomie za uczciwą cenę” 26) .W sytuacji ubóstwa energetycznego mogą znaleźćsię osoby: z niskim dochodem; objęte pomocą społeczną;pracujące na pół etatu; zadłużone; starsze;niepełnosprawne; samotnie wychowujące dzieci. Zjawiskoto może dotyczyć zarówno rodzin, jak i osóbindywidualnych.Wskaźnikami, które określają gospodarstwo domowew sytuacji ubóstwa energetycznego są: brakmożliwości opłacenia rachunku za energię; przebywaniew wilgoci; wstrzymanie dostaw energii; samoodłączeniesię od sieci; zadłużenie wobec dostawcyenergii; negatywny wpływ na zdrowie warunkówmieszkaniowych, związanych z niedogrzaniem; choroba;gospodarstwo o niskim poborze energii 27) .EPEE rekomenduje wprowadzenie w UE jasnejdefinicji ubóstwa energetycznego, w której ubóstwoenergetyczne rozumiane jest jako trudności gospodarstwadomowego, a czasem nawet brak możliwości,ogrzania swojego mieszkania na odpowiednimpoziomie za uczciwą cenę.Państwa członkowskie powinny rozpoznać sytuacjęodnośnie ubóstwa energetycznego i dostosowaćwspólną definicję UE do swoich własnych, narodowychwarunków.W Trzecim pakiecie liberalizacyjnym, dotyczącymrynku energii elektrycznej i gazu ziemnego, przyjętymprzez Parlament Europejski 22 kwietnia 2009 r. 28) , nałożonona państwa członkowskie nowe obowiązki, bowiemstwierdzono, że „Ubóstwo energetyczne stanowicoraz większy problem we Wspólnocie. Dotknięte niąpaństwa członkowskie, które jeszcze tego nie zrobiły,powinny zatem opracować krajowe plany działań lub25) Tackling Fuel Poverty…26) Tackling Fuel Poverty…27) Tackling Fuel Poverty…28) Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego z 22 kwietnia2009 r. w sprawie wspólnego stanowiska Rady w celu przyjęciadyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącejwspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektryczneji uchylającej dyrektywę 2003/54/WE, www.europarl.europa.eu.inne stosowne ramy pozwalające stawić czoła ubóstwuenergetycznemu, mające na celu obniżenie liczbyosób cierpiących z jego powodu. W każdym przypadkupaństwa członkowskie powinny zapewnić niezbędnedostawy energii dla wrażliwych odbiorców. Mogąprzy tym zastosować zintegrowane podejście, np.w ramach polityki socjalnej, a wdrażane środki mogąobejmować poprawę polityki socjalnej lub efektywnościenergetycznej w mieszkalnictwie. Niniejsza dyrektywapowinna przynajmniej umożliwić krajową politykęna rzecz wrażliwych odbiorców”.W nowej dyrektywie 29) wskazano na obowiązekpaństw członkowskich podjęcia odpowiednich środkóww celu ochrony odbiorców końcowych, a w szczególnościzapewnienia istnienia odpowiednich zabezpieczeńchroniących odbiorców wrażliwych. W tymkontekście „Państwa członkowskie podejmują odpowiednieśrodki w celuBez wątpienia”należy podjąćwszelkie środki,aby zapobiecubóstwuenergetycznemuochrony odbiorców końcowych,a w szczególnościzapewniają istnienieodpowiednich zabezpieczeńchroniących odbiorcówwrażliwych. W tymkontekście każde państwoczłonkowskie określapojęcie odbiorcówwrażliwych, które możesię odnosić do ubóstwaenergetycznego oraz, między innymi, do zakazu odłączaniatakim odbiorcom energii elektrycznej w sytuacjachkrytycznych. Państwa członkowskie zapewniająstosowanie praw i obowiązków dotyczących odbiorcówwrażliwych. W szczególności podejmują środkiw celu ochrony odbiorców końcowych na obszarachoddalonych. (…) Państwa członkowskie przyjmują odpowiednieśrodki, takie jak opracowanie krajowychplanów działań w zakresie energii przewidujących zasiłkiz systemów zabezpieczeń społecznych w celu zapewnienianiezbędnych dostaw energii elektrycznej dlaodbiorców wrażliwych, lub przewidujących wsparciedla poprawy efektywności energetycznej, aby rozwiązywaćstwierdzone przypadki ubóstwa energetycznego,w tym również w szerszym kontekście ubóstwa (…)”.Dlaczego trzeba podjąć walkę z ubóstwemenergetycznym?Bez wątpienia należy podjąć wszelkie środki, abyzapobiec ubóstwu energetycznemu, które wpływana skalę ubóstwa w ogóle oraz na poziom wykluczeniaspołecznego.29) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WEz 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznegoenergii elektrycznej i uchylająca dyrektywę2003/54/WE, jeszcze nie opublikowana, art. 3 ust. 7 i 8.6 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

UBÓSTWO ENERGETYCZNEProwadzone w UK analizy wskazywały, że wzrosto 1% cen energii i gazu powoduje wzrost ubóstwa energetycznegoo 40% 30) . Obecnie szacuje się, że wzrost cenenergii i gazu o 1% powoduje większą skalę wzrostugospodarstw domowych w sytuacji ubóstwa energetycznego,niż to było poprzednio szacowane 31) .Ubóstwo energetyczne prowadzi do:1) Negatywnego wpływu na zdrowie fizyczne, co dotykagłównie odbiorców wrażliwych społecznie,takich jak: dzieci, osoby starsze i osoby przewleklechore. Jedynie w UK prowadzi się statystykitego problemu. W UK każdego roku umiera od25 000 do 40 000 osób, w zależności od uciążliwościwarunków pogodowych. Permanentne zimnoi wilgoć mogą prowadzić do problemów układuoddechowego, takich jak astma czy bronchit.2) Negatywnego wpływu na zdrowie psychiczne.Osoby, które znalazły się w sytuacji ubóstwaenergetycznego są podatne na problemy związaneze zdrowiem psychicznym. Złe warunki mieszkaniowemogą wywołać stan niepokoju, prowadzącydo społecznego wykluczenia oraz izolacjioraz mają negatywny wpływ na samoocenę.3) Degradacji budynków. Wilgoć w mieszkaniach możebardzo szybko przyczynić się do degradacji budynku.Niewłaściwa izolacja okien, ścian czy drzwiprzyczynia się do wzrostu strat ciepła. Im bardziejpogarszają się warunki mieszkaniowe, tym trudniejjest utrzymać temperaturę na właściwym poziomiei tym samym zatrzymać proces zawilgocenia.4) Nadmiernego zadłużenia. Gospodarstwa domoweo niskich dochodach nie są w stanie opłacać rachunkówza energię elektryczną, co prowadzi do zadłużenia.Konieczność opłacania wysokich rachunkówza energię prowadzi do zmniejszenia się dochodów,jakie mogą być przeznaczone na inne podstawoweartykuły takie jak żywność czy transport.5) Zwiększenia emisji dwutlenku węgla. Niski standardenergetyczny budynku prowadzi do wzrostu zużyciaenergii, niezbędnej do jego ogrzania, co przyczyniasię do wzrostu emisji dwutlenku węgla 32) .Wprowadzenie polityki walki z ubóstwem energetycznymwymaga rozpoznania sytuacji oraz zidentyfikowaniaosób/gospodarstw domowych, którychto zjawisko dotyczy. Ubóstwo energetyczne staje sięwieloaspektowym problemem, który dotyczy bardzozróżnicowanych sytuacji. Dlatego też bardzo trudnojest dokonać wyboru wskaźników dla gospodarstwdomowych w sytuacji ubóstwa energetycznego, lecznie jest to niemożliwe.EPEE przeprowadziło badania odnośnie oszacowaniaubóstwa energetycznego w pięciu państwach:Francji, Belgii, Hiszpanii, we Włoszech oraz w UK 33) ,w którym zastosowano: 1) dla zbadania możliwościpłatniczych gospodarstw domowych odnośnieogrzania domu na wystarczającym poziomie orazoceny warunków mieszkaniowych (przeciekającydach, wilgotne ściany/podłogi/fundamenty, szczelinywe framugach okiennych czy podłodze) – badaniesubiektywnych opinii gospodarstw domowych,w jaki sposób one same postrzegają swoje możliwościpłatnicze do opłacenia rachunku za ogrzewanieoraz jak oceniają kondycję domu; 2) dla oceny, czygospodarstwo domowe miało trudności w opłaceniurachunku za energię elektryczną, wodę oraz gazw ciągu ostatnich 12 miesięcy – co jest wymierne,obiektywne a nie subiektywne, także zapytano gospodarstwadomowe. Odpowiedź na to pytanie pozwalatakże uzyskać informacje dotyczące odbiorcówwrażliwych społecznie.Jak walczyć z ubóstwem energetycznym?W UK określono trzy główne czynniki wpływającena ubóstwo energetyczne, którymi są: efektywnośćenergetyczna domu/mieszkania, cena energii i gazuoraz poziom dochodu gospodarstwa domowego 34) .Według EPEE przyczyn ubóstwa energetycznegonależy upatrywać również w: niskich dochodach gospodarstwdomowych; niskim standardzie ociepleniai izolacji cieplnej domów (braku systemu grzewczego;niewłaściwej izolacji okien, ścian, dachu; wilgoci);oraz w wysokich cenach energii, powodującychwzrost zadłużenia odbiorców 35) .Wpływając na czynniki stanowiące przyczynyubóstwa energetycznego można ograniczać skalę tegozjawiska.Wpływając na polepszenie stanu efektywnościenergetycznej budynków/mieszkań poprzez lepsząizolację oraz sprawniejszy system grzewczy, wpływamyna obniżenie rachunków za energię, a tym samymna kondycję finansową gospodarstw domowych.Ceny energii są podstawowym czynnikiemkształtującym wysokość rachunków za energięi kondycję finansową gospodarstw domowych,a w konsekwencji także ich pozycję społeczną.Wzrost liczby gospodarstw domowych w sytuacjiubóstwa energetycznego ma swój związek ze wzra-33) Evaluation of fuel poverty in Belgium, France, Italy, Spainand United Kingdom, EPEE project – WP2-Deliverable 6,www.fuel-poverty.com.30) First Annual Report 2002/3 – Fuel Advirsory Group (for 34) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress ReportEngland), str. 22 oraz A ready reckoner looking at the effect 2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 3.on fuel poverty of various price and income changes.35) Tackling Fuel Poverty… oraz Diagnosis of causes…, Good practicesexperienced in Belgium, France, Italy, Spain and United31) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 46 i 56.Kingdom – EPEE project – WP4-Deliverable 11, www.fuel-poverty.com.32) Diagnosis of causes….nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 7

UBÓSTWO ENERGETYCZNEcym dla odbiorców zagrożeniom, wyznacza działaniaspołeczne Ofgem na kolejnych pięć lat, pomagająctym samym rządowi w walce z ubóstwem energetycznym,w czterech głównych obszarach: 1) monitorowaniuwypełniania przez spółki energetyczne obowiązkówkoncesyjnych i nałożonych innymi przepisamiprawnymi oraz przegląd warunków koncesyjnychpod tym kątem działań społecznych; 2) zachęcaniaspółek dystrybucyjnych do stosowania najlepszychpraktyk oraz prowadzenia badań; 3) debatyo wskaźnikach pomiaru, pomagających uporać sięz ubóstwem energetycznym; 4) informowania odbiorówo sposobach obniżania rachunków za energię.W styczniu 2006 r. Ofgem przedstawił do konsultacjiswój plan pracy na lata 2006-2011. Osobnemiejsce poświęcono walce z ubóstwem energetycznym.O ile zagadnienia dotyczące ubóstwa i społecznegowykluczenia są domeną rządu, o tyle zadaniemWalkaOfgem jest regulowanie działalności spółek energetycznychw taki sposób, aby ceny energii i gazuutrzymywały się na jak najniższym realnym poziomie.Zagadnienia społeczne będą zaś tematem przewijającymsię w całej działalności Ofgem, poprzezwspółpracę z rządem w realizacji takich programówjak: Warm Front, The Carbon Emissions ReductionTarget (o których mowa poniżej), czy też podejmującdziałania na rzecz zrównoważonego rozwojusektora energetycznego 46) .23 kwietnia 2008 r. Ofgem zwołał Szczyt UbóstwaEnergetycznego (Fuel Poverty Summit). W Szczycieudział wzięli przedstawiciele rządu, przedsiębiorstwenergetycznych oraz organizacji konsumenckich 47) .Wyniki Szczytu dały podstawę do opracowaniaprzez Ofgem programu pomocy odbiorcom w sytuacjiubóstwa energetycznego.W celu poprawy identyfikacji i realizacji obecnychcelów w zakresie pomocy odbiorcom w sytuacjiubóstwa energetycznego, Ofgem przedstawiłw 2008 r. swój program Fuel poverty action programme48) , w którym wskazano cztery główne obszarydziałania i sposoby ich realizacji, tj.: 1) poprawasposobu identyfikacji gospodarstw domowychw sytuacji ubóstwa energetycznego; 2) oszacowaniepoziomu możliwej pomocy sprzedawców energii gospodarstwomdomowym zagrożonym ubóstwemenergetycznym; 3) podjęcie działań zmierzającychdo tego, aby odbiorcy wrażliwi społecznie mogliw jak największym stopniu skorzystać z dobrodziejstwrynku energii (np. poprzez lepszą informacjęi lepsze doradztwo, prace z organizacjami doradczymi);4) zapewnienie właściwego i sprawiedliwe-46) Sustainable Development Report, www.ofgem.gov.uk.47) Ofgem Annual Report 2007-2008. Protecting energy consumerinterest, oraz Fuel poverty action programme, www.ofgem.gov.uk.48) www.ofgem.gov.pl.go stosowania zróżnicowanych taryf w odniesieniudo różnych metod płatności (np. przedpłatowych).Walka z ubóstwem energetycznym realizowanajest przez przyjęte programy oraz podjęte różne inicjatywy,m.in:1. Rządowe programy pomocowe skierowane na poprawęefektywności energetycznej i zmniejszeniezużycia energii– Warm Front w Anglii – który jest głównym, rządowymprogramem na rzecz walki z ubóstwemenergetycznym prowadzonym od 2000 r. Podobneprogramy realizowane są także w Walii, Szkocjii Irlandii Płn. Pomoc przyznawana gospodarstwomdomowym przejawia się w: 1) udzielaniuzasiłków; 2) prowadzeniu doradztwa w zakresieefektywności energetycznej domu; 3) pracach polegającychna ocieplaniuścian i strychów,”z ubóstwemenergetycznymrealizowana jestprzez przyjęteprogramy orazpodjęte różneinicjatywyuszczelnianiu okieni drzwi, instalowaniupieców akumulacyjnychoraz centralnegoogrzewania, naprawachistniejącego systemuogrzewania, wymianiekotłów ciepłejwody, wymianie żarówekna energooszczędne.Od czerwca2000 r. do kwietnia2009 r. ponad 1,7 mlngospodarstw domowych w Anglii otrzymało pomocw zakresie poprawy systemów ogrzewania,prac izolacyjnych i innych. W wyniku podjętychprac, przeciętny roczny rachunek za energię i gazzostał obniżony o ok. 186 funtów 49) ;– Warm Zone w Anglii – to wprowadzony w 2000 r.program, łączący razem lokalne inicjatywy spółekenergetycznych, władz lokalnych oraz wolontariatuna rzecz koordynacji wysiłków zmierzającychdo wychodzenia z ubóstwa energetycznego gospodarstwdomowych położonych na danym obszarze.Celem programu jest zidentyfikowaniewszystkich gospodarstw domowych z danego obszaru,które potrzebują pomocy, a w szczególnościgospodarstw domowych znajdujących się w sytuacjiubóstwa energetycznego. Obecnie programprowadzony jest w 35 okręgach lokalnych. Dotychczasprogramem objęto 130 tys. gospodarstwdomowych oraz ponad 600 tys. nieruchomości 50) .49) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 9-10; oraz Fuel Povertyin England: The Government’s Plan for Action, November2004, str. 33-35, www.defra.gov.uk.50) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 13; oraz The UK FuelPoverty Strategy…, str. 47-48; www.warmzones.co.uk.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 9

UBÓSTWO ENERGETYCZNE3. Inicjatywy rządowe skierowane na poziom dochodówgospodarstw domowych 58)Niski poziom dochodów gospodarstw domowychjest jednym z czynników wpływających na skalęubóstwa energetycznego. W prace zmierzające dowzrostu dochodów gospodarstw domowych zaangażowałsię rząd, w ramach walki z ubóstwem. Inicjatywamidedykowanymi walce z ubóstwem energetycznymjest podjęta przez rząd szeroka akcja zmierzającado podniesienia poziomu dochodów. I tak:Winter Fuel Payments – dofinansowuje gospodarstwadomowe odbiorców wrażliwych społeczniew okresie zimowym. W latach 2007/08 ok. 12 mlngospodarstw domowych odbiorców powyżej 60 rokużycia w UK otrzymało taką pomoc. Obecnie pomocta wynosi 200 funtów, a dla odbiorców powyżej80 roku życia dodatkowo 100 funtów. Szacuje się,że ta inicjatywa ograniczy sferę ubóstwa energetycznegoo ok. 1 mln gospodarstw domowych w UK; ColdWeather Payments – jest to dodatek, wypłacanyprzez rząd, ubogim emerytom i wybranym gospodarstwomdomowym podczas tygodni niezmiernie zimnejpogody. Dodatkiem takim objęto ok. 500 tys. gospodarstwdomowych w ciągu ostatnich 5 lat. Wynosiłon 8,5 funta za tydzień, lecz zamierza się go podnieśćdo 25 funtów; Benefis Entitlement Checks –kolejna inicjatywa wpływająca na wzrost dochodówgospodarstw domowych odbiorców wrażliwychspołecznie. Czek ten wypłacany jest w ramach realizacjiprogramu Warm Front, po złożeniu przez odbiorcęstosownego wniosku. Przeciętna kwota pomocywynosiła ok. 28 funtów na tydzień, a w skaliroku – ponad 1 470 funtów.Także pomoc świadczona w ramach programuWarm Zone wpływa na wzrost rocznych dochodówtych gospodarstw domowych.4. Rządowe kampanie i akcje informacyjneKampania Keep Warm Keep Well została wprowadzonaw 2007 r. przez Ministerstwo Zdrowia. Adresowanajest ona do odbiorców wrażliwych społeczniew okresie zimowym. Dostarcza ona informacjiw jaki sposób można otrzymać pomoc w okresiezimowym na ogrzanie domu oraz żywność. Ponad2 mln ulotek informacyjnych zostało przekazanychdo władz lokalnych i innych instytucji. Inna kampaniaSave Money, Save Energy skierowana jest na polepszenieefektywności energetycznej oraz oszczędnościenergii i prowadzona jest w ramach programuHome Energy Saving Programme. Rząd podjął kampanięinformacyjną w telewizji i prasie. Główną rolęodgrywa organizacja The Energy Saving Trust. W ramachtej inicjatywy rząd zamierza współpracowaćze spółkami energetycznymi w ramach doradztwa58) The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th Annual Progress Report2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 23 i następne.dotyczącego sposobów, jak odbiorcy mogą zmniejszyćswoje opłaty na rachunkach za energię i jednocześnieprzyczynić się do ochrony środowiska.Niski poziom”dochodówgospodarstwdomowychjest jednymz czynnikówwpływającychna skalę ubóstwaenergetycznego5. Programy spółek energetycznychProtokół z Kyoto został ratyfikowany przez Unię Europejskąi jej państwa członkowskie 31 maja 2002 r.,co zobowiązuje do redukcji emisji gazów cieplarnianycho 8% w okresie od 1990 do 2008-2012 r. ParlamentEuropejski oraz Rada Europy 26 czerwca 2003 r.przyjęły nowy program działań w obszarze energii„Inteligentna Energia – Europa”, który zastąpił istniejącyod 2002 r. EnergetycznyProgram Ramowy59) . Kraje UE zostałyzobowiązane do przeprowadzeniareorientacjipolityki energetycznej,w tym koniecznościzmian nawykówużytkowników energii.Komisja Europejskaprzygotowała na lata2003-2006 program –„Inteligenta energia dlaEuropy”, w którymprzyjęła koniecznośćm.in. zapewnienia redukcjiemisji dwutlenkuwęgla, utworzenia systemu zaopatrzenia w energięoraz wsparcia walki z ubóstwem energetycznym poprzezzwiększenie dostępu do źródeł energii ludziomcierpiącym na jej niedostatek.I w ten oto sposób zagadnienia związane z walkąz ubóstwem energetycznym splotły się z kwestiamidotyczącymi redukcji emisji dwutlenku węgla poprzezm.in. zmniejszenie zużycia energii i efektywnejej wykorzystanie.Rząd przyjął za cel redukcję emisji gazów cieplarnianycho 20% w ciągu następnych pięciu lat. TakżeOfgem włączył się aktywnie w te prace, gdyż lepszewykorzystanie energii pomoże nie tylko w redukcjiemisji zanieczyszczeń, lecz także w obniżce kosztówwytwarzania energii, co jest niezmiernie ważne dopromowania konkurencji oraz do walki z ubóstwemenergetycznym 60) .22 grudnia 2004 r. weszły w życie przepisy, któreustanowiły dla spółek gazowych i energetycznychobowiązek osiągnięcia poprawy efektywności energetycznej,w okresie od 1 kwietnia 2005 r. do 31 marca2008 r. 61) Ofgem włączył się w te prace poprzez wy-59) Podaję za: Decyzja o przyjęciu Programu „InteligentaEnergia-Europa”,www.kape.gov.pl.60) Helping to protect the environment, www.ofgem.gov.uk.61) The Electricity and Gas (Energy Efficiency Obligation) Order2004, Energy Efficiency Commitment 2005-2008. Innovative Action.Decisions documents, November 2005, www.ofgem.gov.uk.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 11

ODBIORCA NA RYNKU ENERGII62) Energy Efficiency Commitment 2005-2008. Innovative Action.Decisions documents, November 2005.63) Przy debacie 28 lutego 2005 r. – Załącznik 2, www.publications.parliament.uk.64) www.dti.gov.uk oraz The UK Fuel Poverty Strategy. 6 th AnnualProgress Report 2008. Fuel Poverty Statistics Annex, str. 21.65) Monitoring suppliers’ social programmes 2007-2008, Reviewof Suppliers’ Corporate Social Initiatives. Prepared forOfgem. June 2005, Company Initiatives, www.ofgem.gov.uk.66) Ofgem Annual Report 2007-2008. Protecting energy consumerinterest, oraz np. Monitoring company performance, Quarter 4and annual 2005 (Social Action Plan), www.ofgem.gov.uk,w którym na podstawie wskaźników monitoruje się postępw osiąganiu celów Social Action Plan oraz Company News &Initiatives – Fuel Poverty Update, Defra, DTI, November 2005.pracowanie standardów dla każdej z działalności prowadzonejw ramach programu Energy EfficiencyCommitment i je opublikował 62) . Standardy technicznezostały uzależnione od charakterystyki budynkulub urządzenia i zostały opracowane m.in. dla: ociepleniastrychów, ocieplania ścian – wewnętrznych i zewnętrznych,prac uszczelniających z uwzględnieniemcyrkulacji powietrza, izolacji dla zbiorników z gorącąwodą, paneli grzewczych, techniki oświetleniowej,urządzeń do kontroli pomiaru temperatury ciepław domu oraz temperatury ciepłej wody – w tym kotłówgrzewczych, urządzeń chłodniczych (lodówki, zamrażarki,lodówko-zamrażarki), urządzeń powodującychwilgoć (pralki oraz zmywarki do naczyń).W Załączniku 2 do Dodatkowego memorandumGrupy Doradczej do spraw Ubóstwa Energetycznego,przekazanym Parlamentowi 63) , została podkreślonapozytywna rola spółek energetycznych, angażującychsię na rzecz walki z ubóstwem energetycznym. Podkreślono,że spółki energetyczne mogą włączyć sięw walkę z ubóstwem energetycznym poprzez utrzymywaniecen energii czy gazu na najniższym możliwympoziomie. W przeciwdziałaniu ubóstwu energetycznemujest niezmiernie ważne, aby wzrost cen byłnie większy, niż jest to niezbędne. Każde zmniejszeniekosztów powinno zatem znaleźć swoje natychmiastoweodzwierciedlenie w redukcji wysokości cen.W Energy White Paper z 2007 r. 64) rząd wezwałspółki energetyczne do opracowania programówpomocy odbiorcom wrażliwym społecznie. W odpowiedzina to spółki energetyczne zwiększyły liczbęprogramów pomocy dla tej grupy odbiorców.Spółki energetyczne pełnią ważną rolę w pomocyodbiorcom wrażliwym społecznie oraz w sytuacjiubóstwa energetycznego, podejmując inicjatywyzmierzające do eliminacji ubóstwa energetycznegona podstawie warunków zawartych w udzielonejkoncesji lub zobowiązań nałożonych na nie innymiprzepisami prawnymi oraz dobrowolnie z własnejinicjatywy, co przynosi także korzyści odbiorcom 65) .Najwięcej inicjatyw jest podejmowanych dobrowolnie,w ramach realizacji koncepcji CSR (ang. corporatesocial responsibility) 66) , a następnie – w ramachobowiązków nałożonych koncesją lub innymiprzepisami prawnymi 67) . Podjętych inicjatyw jesttak wiele, że w tym miejscu przedstawiam jedynieniektóre z nich. I tak 68) :– Stosowanie tzw. taryf socjalnych oraz taryf raba-Spółki”energetycznepełnią ważnąrolę w pomocyodbiorcomwrażliwymspołecznietowych (discounted tariffs) 69) przez sprzedawcówenergii: British Gas, EDF Energy, E.ON, Power,Scottish Power oraz SSE, które pozwoliły zaoszczędzićodbiorcom ponad 33 mln funtów;– Zamrożenie cen gazu dla pewnych grup odbiorców,British Gas – wszyscy odbiorcy zakwalifikowanido specjalnej taryfy„Essentials tariff” sąchronieni w okresie zimowymprzed wzrostemcen gazu i mają„zamrożoną” cenę gazuw okresie styczeń –1 marca. Dodatkowo,odbiorcy zaliczeni do kategoriiEssentials Extrabyli chronieni przedwzrostem cen gazuw okresie lipiec 2008 –1 kwietnia 2009;– Spreading Warmth Winter Discount spółki npower– niższa cena energii w okresie zimowym dlaodbiorców wrażliwych społecznie. Są oni takżeinformowani o możliwości bezpłatnej wymianyżarówek, możliwości przeprowadzenia bezpłatnegoocieplenia budynku, wizytach specjalistóww domu;– Kampanie informacyjne w okresie zimowymspółek EDF Energy czy npower – skierowane doodbiorców, informujące, w jaki sposób mogą otrzymaćpomoc i w jakim zakresie;– Taryfa rabatowa spółki npower – dla odbiorcówwrażliwych społecznie o niskich dochodach, dla rodzinw których jest osoba powyżej 60 roku życia,przewlekle chora, niepełnosprawna, z dzieckiem do16 roku życia. Wprowadzona w czerwcu 2008 r.;– Program Energyplus Care spółki SSE – skierowanydo wszystkich odbiorców dotkniętych ubóstwemenergetycznym. W ramach programu można uzyskać20% rabat do obecnej taryfy; w zakresie efektywnościenergetycznej – bezpłatne wizyty w domuw celu pomiaru efektywności energetycznej,bezpłatne przekazanie lodówek czy przekazanie67) Review of Suppliers’ …, rysunek 4.1, str. 14.68) Więcej na ten temat w: Monitoring suppliers’ social programmes2007-2008, www.ofgem.gov.uk.69) Informacje dotyczące tzw. taryfy socjalnej mogą być przedmiotemosobnych rozważań. Ofgem zdefiniował pojęcie „taryfysocjalnej” i wprowadził kryteria oraz metodologię dostosowania takiej taryfy. Więcej na ten temat np. w: Monitoringsuppliers’ social programmes 2007-2008 str. 6-20,73 i 77, www.ofgem.gov.uk.12 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

UBÓSTWO ENERGETYCZNEz rabatem chłodziarko-zamrażarek; sierpniowapodwyżka cen w 2008 r. nie dotknęła odbiorcówtego programu, tym samym zostali oni ochronieniw okresie zimowym przed wzrostem opłat;– StayWarm Social spółki E.ON – program adresowanydo osób powyżej 60 roku życia, z przychodamipochodzącymi z zasiłków lub znajdującychsię w szczególnej sytuacji, które wnoszą opłatyzgodnie z tym programem;– WarmAssist spółki E.ON – adresatem programusą odbiorcy ściśle zdefiniowani w programie. Programwprowadzony w grudniu 2008 r., nakierowanyjest na poszukiwanie rozwiązań w ramachefektywności energetycznej. Odbiorcy mogą uzyskać15% rabat do ceny energii i gazu. Oferujetakże specjalną usługę, która obejmuje m.in. bezpłatnewizyty w domach specjalistów zajmującychsię efektywnością energetyczną domów orazbezpłatne ocieplanie ścian i strychów;– Age Concern, to inny program E.ON – skierowanyna pomoc osobom starszym w zakresie uzyskaniaporad dotyczących efektywności energetycznej.E.ON pokrywa także koszty szkolenia pracownikówtego programu oraz regionalnych koordynatorów;– Spółka npower – szkolenia pracowników „serwisudomowej pomocy”, którzy będą mogli pomócodbiorcom wrażliwym społecznie w zakresieefektywności energetycznej domów/mieszkań;– Spółka Scottish Power – prowadzi Biuro PomocyOdbiorcom (Citizens Advice Bureau), przy pomocyspecjalnie przeznaczonej linii telefonicznej,w celu pomocy odbiorcom zadłużonym. W ramachspecjalnej grupy doradców zostali przeszkolenipracownicy skierowani do bezpośredniego,osobistego kontaktu z odbiorcami i udzielaniaim pomocy w zakresie wysokich opłat za paliwo,skarg wniesionych przez odbiorców czy udzielaniapomocy w zakresie ogrzewania pomieszczeń;– Priority Service Register (PSR) 70) – na podstawieudzielonej koncesji sprzedawcy energii i gazu zostalizobowiązani do prowadzenia rejestrów odbiorców,którzy są w wieku emerytalnym, chorych(w tym także ociemniałych i niedowidzących,głuchych i słabo słyszących) i przewleklechorych. Sprzedawcy energii zostali zobowiązanido zapewnienia tym odbiorcom bezpłatnego serwisu,np. odczytu licznika czy rachunku drukowanegopismem Brailla;– Fundacje założone i finansowane przez sprzedawcówenergii (British Gas – British Gas EnergyTrust, EDF Energy – Trust Fund, npower – FirstStep Fund oraz Heath Through Crisis Fund, E.On– Caring Energy, Scotish Power – The ScottishPower Energy People Trust) w celu dostarczenia70) Domestics suppliers’ social obligations: 2007 annual report,str. 16-18, ofgem.gov.uk.finansowej pomocy odbiorcom indywidualnymw sytuacji ubóstwa energetycznego, zadłużonymczy z innego powodu potrzebującym pomocy. Pomoctaka może być również świadczona organizacjom,w tym przede wszystkim charytatywnym;– Inicjatywy partnerskie sprzedawców energiiz innymi organizacjami na rzecz odbiorcówwrażliwych społecznie, np.: EDF Energy –w programie Warm Zone dla Londynu; BritishGas – w programie Here to Help, w zakresieefektywności energetycznej domów, gdzie odbiorcyw sytuacji ubóstwa energetycznego mogąuzyskać bezpośredni dostęp do informacji, serwisui produktów oferowanych przez inne organizacje;npower – w programie Health ThoughWarmth współpracuje z organizacjami lokalnymiw zakresie zidentyfikowania odbiorcówwrażliwych społecznie w każdym wieku, którychstan zdrowia jest skutkiem przebywania w zimnychi wilgotnych pomieszczeniach oraz udzieleniaim pomocy. Program jest koordynowanyw 12 okręgach Anglii i Walii.6. Inicjatywy interesariuszy 71) – jak np.: wspomnianewyżej utworzenie Energy Saving Trust; NationalEnergy Action pomaga rządowi w osiągnięciu celóww walce z ubóstwem energetycznym 72) ; AdvisoryGroups 73) działające na rzecz walki z ubóstwemenergetycznym w Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Płn.,składają się z wielu organizacji; Energywatch, zaangażowanaostatnio w dyskusję nad taryfami socjalnymi;kampania Age Concern 74) prowadzona na poziomielokalnym, świadczy pomoc osobom starszym;Energy Efficiency Partnership for Homes 75) ,jest dobrowolną inicjatywą 500 organizacji zajmującychsię dostarczaniem urządzeń energooszczędnychi serwisu do domów. W jej ramach działa grupana rzecz ubóstwa energetycznego Fuel PovertyStartegy Group; Eaga Partnership – jest w UK lideremw dostawach rozwiązań efektywnych energetyczniedo domów. Współpracuje z Worm Frontw Anglii i Walii 76) .7. Inicjatywy partnerskieMiały miejsce także inicjatywy zmierzające dowyeliminowania sfery ubóstwa energetycznego, rozwijanew ramach partnerstwa 77) . I tak np.: Radamiasta Dundee wraz z Transco, Zarządem Szkocji71) Więcej na ten temat w: The UK Fuel Poverty Strategy. 6 thAnnual Progress Report 2008. Fuel Poverty Statistics Annex,str. 27-32.72) www.nea.org.uk73) www.beer.gov.uk74) www.ageconcern.org.uk75) www. eeph.org.uk76) www.eaga.com77) The Energy White Paper… – str. 108.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 13

ODBIORCA NA RYNKU ENERGIIoraz Szkocką i Południową Energetyką prowadziłaprace pod nazwą Partnerstwo Energetyczne narzecz Społeczności Dundee, w celu identyfikacji obszarówtzw. dobrych praktyk i wypracowania modeluw tym zakresie. Współpraca odbywa się na bieżąco,aby wskazać, czy gdzieś występuje ubóstwoenergetyczne, jakimi metodami można je zmierzyći jakie środki należy podjąć, aby z niego wyjść.Inicjatywa taka została podjęta także przez Energywatchna rzecz Newham 78) , w którą zaangażowałsię zespół zajmujący się problemami gospodarstwdomowych, do których wstrzymano dostawy energiilub gazu. W Newham miała bowiem miejsce bardzoniepokojąca sytuacja. Jak wskazywały statystykiw 2002 r., ponad 50% wszystkich mieszkańców żyłoponiżej granicy wyznaczającej poziom ubóstwaenergetycznego i 54% gospodarstw domowych byłozadłużonych z tytułu opłat za energię. Podjęte pracepolegały na powiązaniu działań lokalnych władzi organizacji, które pozostają w regularnych kontaktachz odbiorcami, z sektorem energetycznym, takżemogącym zaoferować pomoc.Newham objęte zostało programem Warm Zone.Program ten dotyczył 66 tys. gospodarstw domowych,w tym zainstalowano 12 tys. urządzeń do pomiaruciepła. Nie można jednak zapomnieć, że wychodzeniuz ubóstwa energetycznego sprzyjają takżeinne działania, jakie można podjąć w ramach programuWarm Zone, takie jak np.: świadczenie poradw kwestiach finansowych, taryf i zasiłków czy zapewnieniegospodarstwom domowym w sytuacjiubóstwa energetycznego pomocy przy rozpatrywaniuich skarg.8. Inne organizacje i ośrodki naukoweOdbiorca, poszukując rozwiązania własnych problemów,może zwrócić się z prośbą o pomoc zarównodo instytucji rządowych (Ofgem, Defra, BIS (poprzednioDTI), jak i do organizacji charytatywnychpomagających np. w uzyskaniu pomocy finansowej,którą jest choćby Biuro Pomocy Obywatelom, wydające„przewodnik” dla osób zagrożonych ubóstwemenergetycznym, zawierający porady, adresy i numerytelefonów, pod którymi można uzyskać pomoc 79) .Można się zwrócić także do Energy Saving Trust orazEaga Partnership, które zajmują się pomocą zarównood strony technicznej (np. ocieplanie budynków), jaki możliwości uzyskania pomocy finansowej.W walkę z ubóstwem energetycznym włączyły siętakże ośrodki naukowe. O tym, ile ośrodków zajmujesię badaniem zjawiska ubóstwa energetycznegoświadczy informacja zawarta w periodyku Fuel PovertyUpdate 80) z października 2005 r., wskazująca nakonieczność powołania Centrum Badania UbóstwaEnergetycznego w Wielkiej Brytanii, które koordynowałobyprowadzone badania nad tym zagadnieniem,mające pomóc brytyjskim gospodarstwom domowymw wydostaniu się ze sfery ubóstwa energetycznego.9. Kościół anglikańskiTakże anglikańscy biskupi apelowali do wiernych,by w Wielkim Poście ograniczyli zużycie energii –kalendarz ograniczania zużycia energii „ZielonyPost” poparły autorytety naukowe, politycy i gwiazdysportu 81) .W walkę”z ubóstwemenergetycznymwłączyły się takżeośrodki naukoweWskazałam jedynie na przykłady podejmowaniaróżnych inicjatyw przez różne organizacje rządowe,współpracujące z władzami i ośrodkami lokalnymioraz naukowymi, a także z sektorem energetycznymw realizacji jednego celu, jakim jest troska o odbiorcęna rynku energetycznym, a w tym szczególnymprzypadku – wzmożenie wszelkich działań na rzeczwalki z ubóstwem energetycznym. Podejmowanychw tym obszarze działań jest tak wiele, że przedstawicielEnergywatchuznał za koniecznekontynuowanie wywieraniapresji narząd, aby ten w większymstopniu skoordynowałprace swoichministrów prowadzonena rzecz rozwiązaniaproblemu ubóstwaenergetycznego orazpolityki dochodowej, która jest odpowiedzialna zawysokość kosztów, a zatem i cen energii 82) .Podjęte, przez wskazane wyżej instytucje i organizacje,w ramach przyjętych programów pomocowychprace, w pierwszym etapie doprowadziły dospadku liczby gospodarstw domowych zaliczanychdo sfery ubóstwa energetycznego, a w dwóch strefachprowadzących program Warm Zone w ogóle zlikwidowanosferę ubóstwa energetycznego, zamieniającje w sfery komfortu 83) .78) Allan Asher, Chief Executive, energywatch. Speech to NewhamFuel Poverty Seminar, 24 lutego 2006 r.79) Citizens Advice Bureau – jest charytatywną organizacją,której patronuje Księżniczka Anna. W Biurze pracuje ponad21 tys. wolontariuszy i rozwiązuje ponad 5 milionów ludzkichproblemów rocznie. Wydaje Fuel Poverty. An Adviser’sGuide to referral networks (www.citizensadvice.org.uk).Gdzie można otrzymać pomoc, zobacz np. „Where to get help”,www.warmzones.co.uk.80) On the Horizon – Fuel Poverty Update, www.dti.gov.uk.81) Maciej Kuźmicz – Wielka Brytania: Post energetyczny. Anglikańscybiskupi apelują do wiernych, by w Wielkim Poście ograniczylizużycie energii. Gazeta Wyborcza z 6 lutego 2008 r.82) A. Asher, Chief Executive, energywatch, Speech to NewhamFuel Poverty Seminar, 24 lutego 2006 r.83) W Stockton oraz w Redcar & Cleveland zlikwidowano sferęubóstwa energetycznego – About us, Warm Zones Ltd,www.warmzones.co.uk.14 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

UBÓSTWO ENERGETYCZNEW innych państwach UE 84) wprowadzono zróżnicowaneśrodki pomagające zwalczać to negatywnezjawisko. Środki te: mają charakter edukacyjnyi szkoleniowy; mają wymiar finansowy; skierowanesą na efektywność energetyczną budynków i służąpomocą odbiorcom. I tak:I. Środki finansowe1. Ustanowienie funduszu na rzecz redukcji ogólnychkosztów energii. Celem programu jest zapewnieniefinansowania inwestycji energooszczędnych w zasobachmieszkaniowych poprzez ścisłą współpracęz władzami lokalnymi. Adresatami programu sąwszyscy, którzy podejmą się prac izolacyjnych orazchcą wymienić dotychczasowy system grzewczy nasystem bardziej efektywny, a także każdy, kto zostałzaliczony do jednej z czterech ściśle określonychkategorii. W praktyce, pomoc świadczona jestgospodarstwom domowym w trudnej sytuacji, któreznalazły się na liście przekazywanej przez sprzedawcówenergii Federalnemu funduszowi socjalnemudla energii (o czym mowa dalej) (Belgia).2. Fundusz socjalny na cele grzewcze został utworzonyw 2005 r., jego celem jest udzielanie subwencjigospodarstwom domowym o niskich dochodachna pokrycie kosztów ogrzewania za pomocą olejuopałowego. Fundusz działa jedynie w sezoniegrzewczym (od 1 września do 30 kwietnia) i podejmujeinterwencję, gdy ceny wzrosną lub przekroczą0,40€ za litr (włączając podatki). Subwencjapokrywa maksymalnie zużycie w gospodarstwiedomowym, w okresie zimowym, do 1 500 litrówlub do kwoty 195€. Pomoc finansowa uzależnionajest od cen oleju opałowego, i im wyższe są ceny,tym większa jest świadczona pomoc (Belgia).3. Ustanowienie funduszu do finansowania prac renowacyjnychoraz pomiarów efektywności energetycznej.Celem funduszu jest: poprawa kondycjizasobów mieszkaniowych, w których mieszkająosoby o niskich dochodach w celu obniżenia płaconychprzez nich rachunków za energię; poprawawarunków ich życia (temperatury zamieszkiwania,stanu zawilgocenia). Realizacji celu mająsłużyć: identyfikacja gospodarstw domowych potrzebującychtakiej pomocy, poprzez ustalenie ichzadłużenia oraz wskazania takich gospodarstwprzez pracowników socjalnych. Pomoc ta będzie84) Poddanych badaniu EPEE, przedstawione informacje dlaBelgii, Francji, Hiszpanii i Włoch podaję za: Tackling Fuel Poverty…oraz Diagnosis of Causes and consequences of fuelpoverty in Belgium, France, Italy, Spain and United Kingdom,EPEE project –WP2-Deliverable 5; Evaluation of fuel povertyin Belgium, France, Italy, Spain and United Kingdom, EPEEproject – WP2-Deliverable 6; Good practices experienced inBelgium, France, Italy, Spain and United Kingdom – EPEEproject – WP4-Deliverable 11; Detailed report on the differenttypes of existing mechanisms to tackle Fuel Poverty,EPEE project WP3-Deliverable 8, www.fuel-poverty.com.monitorowana przez obserwację następującychwskaźników: obniżenia się wysokości opłat zaenergię, wielkości zadłużenia, poprawę komfortużycia, zmiany socjalne (Francja).4. Wprowadzenie zachęt finansowych w postaci dotacjilub ulg podatkowych dla przedsiębiorstwbudowlanych budujących zgodnie z zasadamiefektywności energetycznej, na potrzeby publicznychlub prywatnych stowarzyszeń domów socjalnych.Program obejmuje także właścicieli i lokatorówzasobów prywatnych (Francja).5. Wprowadzenie zachęt podatkowych dla gospodarstwdomowych, które umożliwią wydatkowanieprzez nich pewnej części swojego dochodu nacele poprawy efektywności energetycznej swoichdomów, poprzez zakup np.: nowych urządzeń dopodgrzewania wody, materiałów ociepleniowych,urządzeń służących do pomiaru temperatury, bateriisłonecznych do podgrzania wody i na celeogrzewania pomieszczeń (Francja).6. Obniżenie podatku VAT z 19,6% do 5,5% w przypadku,gdy nieruchomość przyłączona jest do rejonowejsieci grzewczej. Podatek VAT w przypadkuprzyłączenia do sieci energetycznej czy gazowejwynosi również 5,5% (Francja).7. Ustanowienie funduszu na rzecz ubóstwa energetycznego.Od 1 czerwca 2001 r. władze lokalnemogą utworzyć fundusz społeczny przeznaczonyna pomoc odbiorcom wrażliwym społecznie(przede wszystkim osobom starszym i niepełnosprawnym)w opłacaniu rachunków za energię.Środki finansowe pozyskuje Fundusz z podwyższeniaopłat na rachunkach wszystkich odbiorcówo 1%. Mechanizm ten wprowadziły władze300 okręgów lokalnych (Włochy).8. Finansowe wsparcie dla odbiorców wrażliwychspołecznie w opłacaniu rachunków za ogrzanie domu,zwłaszcza w okresie zimowym. Program realizowanyna poziomie lokalnym, przez wydziały socjalnewładz lokalnych. Prowadzi do: obniżeniaopłat przeznaczonych na rachunki za energięw strukturze domowych dochodów; poprawękomfortu życia; uniknięcie wstrzymania dostawenergii; poprawę warunków grzewczych (Włochy).9. Przyjęcie Prawa Finansowego w 2008 r., które promujeoszczędność energetyczną oraz efektywnośćenergetyczną. Przyjęto zasadę, że ten, kto inwestujew swój efektywny energetycznie dom, płaci nietylko mniejsze rachunki za energię, ale też mniejszepodatki. Zwolnienia podatkowe obejmują nietylko nowe efektywnie oszczędne budownictwo,ale też inwestycje dotyczące: wymiany okien czyizolacji cieplnej ścian, dachów, podłóg; instalacjisłonecznego systemu ogrzewania; wymiany staregosystemu ogrzewania na nowy; wymiany lodóweklub chłodziarek na posiadające wysoką klasęenergetyczną A+. Odliczeń podatkowych możnadokonywać w okresie od 3 do 10 lat (Włochy).nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 15

ODBIORCA NA RYNKU ENERGII10. Taryfy socjalne dla gazu i energii. Ich celem jestobniżenie opłat za gaz i energię w zdefiniowanychgrupach odbiorców, zwanych „odbiorcamichronionymi”. Definicje odbiorców, do którychadresowane są taryfy socjalne określone są: napoziomie federalnym, dla Regionu StołecznegoBrukseli, dla Regionu Walońskiego oraz dla RegionuFlamandzkiego. Utworzony specjalny funduszfederalny pozwala pokryć sprzedawcomróżnicę w opłatach za energię i gaz. Środki funduszupochodzą z corocznych opłat wszystkichpozostałych odbiorców (Belgia).11. Taryfy socjalne. Uaktualniane są przepisami prawaco roku. Taryfy te skierowane są do odbiorców pobierającychmniej niż 1 kW energii (Hiszpania).12. Taryfy socjalne. Wprowadzone przez rząd w styczniu2008 r. w celu ochrony najuboższych gospodarstwdomowych oraz osób indywidualnych. Mająone zapobiec wstrzymaniu dostaw energii doodbiorców wrażliwych społecznie oraz w złej sytuacjizdrowotnej oraz obniżyć ich opłaty za energię.Na zasadzie taryfy socjalnej odbiorca możepobrać nie więcej niż 3 kW energii, z wyłączeniemodbiorców korzystających w domach z urządzeńmedycznych. Mechanizm ten faworyzuje gospodarstwadomowe o niskim poborze energii, niezaś o niskim dochodzie. Tak więc ubogie, lecz dużeliczebnie rodziny mogą nie skorzystać z tejoferty z uwagi na wyższy, niż zakładany, pobórenergii. Podjęto prace nad określeniem wskaźnikówspołeczno-ekonomicznych pozwalającychustalić kryteria dla osób wymagających pomocy.Kryteria te obejmują także osoby przewlekle chore.Ustalone minimalne wskaźniki mogą zostaćpodniesione w przypadku osób w szczególnie złejsytuacji zdrowotnej, np. gdy korzystają w domuz urządzeń medycznych. Koszty tych taryf pokrywająwszyscy odbiorcy energii, poprzez dodatkowąopłatę wliczoną do rachunku (Włochy).13. Prawo dla sektora gazowego zezwala władzomlokalnym na utworzenie funduszu, z któregomożna pokryć opłaty dystrybucyjne dla ubogichgospodarstw domowych. Fundusz tworzy sięz opłat w wysokości 1% stawki dystrybucyjnej,które są doliczone do rachunków wszystkich odbiorcówgazu (Włochy).14. „Miesięczny przeciętny rachunek”. Celem programujest obniżenie liczby odbiorców zadłużonychpoprzez uniknięcie wysokich opłat za energięw okresach wysokiej konsumpcji. Program wpływana dochody gospodarstw domowych. Programprowadzony przez sprzedawców energii,poprzez: oszacowanie przeciętnego miesięcznegorachunku dla danego odbiorcy; analizę okresów12 miesięcznego poboru energii i porównaniez danymi na rachunku; zaproponowanie zmianydotychczasowej umowy na umowę bardziej dostosowanądo profilu odbiorcy (Hiszpania).15. Wyjątkowa pomoc w opłaceniu rachunku dlaubogich odbiorców świadczona przez organizacjecharytatywne. Ubodzy odbiorcy mogą otrzymaćpomoc na opłacenie rachunku bieżącego lub spłatęzadłużenia w organizacjach charytatywnych.Wielkość tej pomocy uzależniona jest od dotacjii przychodów tych organizacji (Hiszpania).II. Efektywne energetycznie budownictwo1. Wprowadzenie jasnych zasad, w odniesieniu donowego budownictwa oraz renowacji istniejącychbudynków, opartych na efektywności energetyczneji racjonalnym użytkowaniu energii.Celem programu jest m.in.: poprawa efektywnościenergetycznej budynków socjalnych; zmniejszeniekosztów zużycia energii przez lokatorów;zmniejszenie lokatorom opłat za energię. Spodziewasię, że realizacja programu wpłynie na:polepszenie warunków mieszkania przyszłychlokatorów; zmniejszenie kosztów ogrzewania;redukcję zanieczyszczeń, w tym zmniejszenieemisji dwutlenku węgla; uświadomienie lokatoromwzrastającego znaczenia racjonalnego wykorzystywaniaenergii w ich codziennym życiu;renowacje obecnych zasobów; zaktywizuje sektordo dalszych działań (Belgia).2. 1 września 2006 r. implementowano we Francjidyrektywę 2002/91/WE z 16 grudnia 2002 r.w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.Co pięć lat zostanie ustalona charakterystykacieplna i energetyczna dla nowych konstrukcji.Głównym celem tych działań jest poprawa warunkówenergetycznych budynków o 15% w porównaniuz rokiem 2000, w którym przyjętozużycie energii na poziomie 100 kWh/m 2 /rocznie.Obecnie wprowadzono nowy wskaźnikzużycia energii, który wynosi 50 kWh/m 2 /roczniei odnosi się on zarówno do nowych konstrukcji,jak i do już wybudowanych obiektów(Francja).3. Włączenie się w kampanię WWF „Zmiany Klimatyczne”.Celem projektu jest zwiększenie efektywnościenergetycznej budownictwa publicznego a poprzezto zmniejszenie zużycia energii, obniżeniekosztów energii, zmniejszenie emisji gazów. Poprzezrealizację tego projektu oczekuje się zmniejszeniazużycia energii i ponoszonych kosztów energii przezodbiorców wrażliwych społecznie (Włochy).4. Budowa domów społecznych o wysokim standardziedla odbiorców wrażliwych społeczniew podeszłym wieku, co wpływa na efektywnośćenergetyczną (Włochy).5. Przyjęcie narodowego programu renowacji zasobówbudownictwa socjalnego. Minister Infrastrukturyjest odpowiedzialny za promowanie tego programu,którego celem jest renowacja dotychczasowychzasobów budownictwa socjalnego i nowe budownictwosocjalne. Program finansuje wybrane16 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

UBÓSTWO ENERGETYCZNEprojekty budownictwa socjalnego, najlepsze podwzględem efektywności energetycznej, przewyższającejdotychczasowe standardy (Włochy).6. Przyjęcie Kodeksu Technicznego dla Nowych Budynków.Jest to zbiór zasad dotyczących wszystkichbudynków, dla których wymagany jest certyfikat.Ma także zastosowanie w przypadku renowacjibudynków już istniejących. Regulacje tewpływają przede wszystkim na efektywnośćenergetyczną, poprzez lepszą jakość orazoszczędności zużywanej energii (Hiszpania).7. Wprowadzenie certyfikatów dla nowego budownictwa.Każdy region wprowadza zasady certyfikowaniado swojego ustawodawstwa. Odnosząsię do wszystkich nowych budynków oraz domodernizacji już istniejących budynków. Przyjętezasady wpływają przede wszystkim na efektywnośćenergetyczną (Hiszpania).8. Właściciele budynków mogą otrzymać pomoc finansowąna poprawę izolacji budynków. Każdyregion przeznacza środki finansowe służące pomocąwłaścicielom budynków wybudowanychprzed 1980 r., w celu poprawy warunkówgrzewczych. Program ma wpływ na efektywnośćenergetyczną (Hiszpania).III. Pomoc odbiorcom energii/gazu1. Federalny fundusz socjalny dla energii zostałutworzony w 2002 r. zarówno w odniesieniu doodbiorców energii, jak i gazu. W ramach Funduszudziała Publiczne Centrum Pomocy Socjalnej,którego celem jest: pomoc, informacja orazwsparcie finansowe sprzedawców energii czygazu w związku z trudną sytuacją odbiorców.Centrum podejmuje działania, gdy odbiorca niemoże opłacić rachunku za energię. Centrumotrzymuje od sprzedawców energii listę odbiorcówmających trudności w opłaceniu rachunkui wówczas kontaktuje się z nimi, aby ustalić warunkispłaty (Belgia).2. Kodeks Postępowania sprzedawców gazu i energii.Celem wprowadzenia Kodeksu jest: poprawaochrony odbiorców energii i gazu; zachęcenie dojasnego pojmowania procesów liberalizacji rynkuenergii i gazu; pomoc odbiorcom w wyborzesprzedawcy. W Kodeksie uregulowano takie zagadnieniajak: przejrzystość cen; techniki marketingowei sprzedaży; zmiana sprzedawcy; gdyodbiorca opuszcza dom; ogólne i szczegółowewarunki umów; żądanie zapłaty; rozpatrywanieskarg. Oczekuje się, że wprowadzenie Kodeksuzachęci do: przeprowadzenia zmian; zmniejszenialiczby negatywnych przypadków złych praktykw stosunku do odbiorców, na liberalizowanymrynku energii i gazu; ochrony odbiorców.Przyjęcie Kodeksu przez sprzedawców energiii gazu jest dobrowolne. Porozumienie w sprawiestosowania Kodeksu zostało podpisane przezwszystkich sprzedawców energii w Belgii orazMinistra Ochrony Konsumentów. Kodeks wszedłw życie 1 czerwca 2006 r. (Belgia).3. Wprowadzenie procedury w przypadkachzwlekania z zapłatą za energię czy gaz. Celemwprowadzenia procedury jest pomoc odbiorcom,którzy sami zgłaszają trudności w opłaceniurachunków za energię czy gaz oraz uniknięciewstrzymania dostaw. Tak długo, jak odbiorcazgłasza trudności w opłacaniu rachunków,mogą być stosowane określone procedury,w tym zainstalowanie przedpłatowego układupomiarowo-rozliczeniowego. Oczekuje się, żepoprzez przyjęcie tych procedur zostanie ograniczonaliczba odłączeń odbiorców od sieci(Walonia, Belgia).4. Przedpłatowe urządzenia pomiarowo-rozliczeniowedla gazu i energii. Program adresowanyjest do odbiorców, którzy mają kłopoty w opłacaniurachunków lub zostali wezwani przezsprzedawcę energii do instalacji takiego urządzeniapomiarowo-rozliczeniowego. Celem programujest umożliwienie odbiorcom kontroli zużyciaenergii czy gazu, uczynienie ich odpowiedzialnymiza zarządzanie domowym zużyciemenergii, ograniczenie zadłużania się odbiorcówwobec sprzedawców, umożliwienie każdemudostępu do korzystania z energii i gazu (Waloniai Flandria, Belgia).5. Pomoc sprzedawców energii ubogim odbiorcom,którzy ze względu na stan zdrowia wymagająnieprzerwanych dostaw energii, poprzez np. informacjęo planowanych przerwach dostawz powodów technicznych, indywidualne telefonyo stanie rachunków, przesunięcie terminówpłatności (Hiszpania).IV. Edukacja i szkolenia1. Doradztwo służb społecznych, w jaki sposóbubodzy odbiorcy mogą oszczędzać energię. Celemprogramu jest przekazanie informacjio możliwych sposobach oszczędzania energiioraz pomoc ubogim gospodarstwom w obniżeniuopłat za energię (Walonia, Belgia).2. Opracowanie i upowszechnianie jednego przewodnikadla specjalistów The Little Guide ofEnergy (Midi-Pyrnees). Przewodnik adresowanyjest do pracowników socjalnych, doradców socjalnychi domowej ekonomii (advisors in socialand familial economy), doradców energetycznych,inżynierów ciepłownictwa. Program prowadzonyna poziomie narodowym lecz realizowanytakże na poziomie lokalnym. Ma on na celujak najszersze upowszechnienie Przewodnikazawierającego liczne informacje m.in. na temat:rynku energii; cen energii; rachunków i jak jeczytać; izolacji w domach; ogrzewania; oświetlenia(Francja).nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 17

ODBIORCA NA RYNKU ENERGII3. Wydanie praktycznych przewodników dla gospodarstwdomowych pokazujących, w jaki sposóbmożna oszczędzać energię. Są to inicjatywylokalne, wspierane przez lokalne organizacje,stowarzyszenia, instytucje współpracujące bezpośrednioz gospodarstwami domowymi, pracownicysocjalni, którzy mogą przekazywać tegorodzaju publikacje bezpośrednio zainteresowanym(Francja).4. Organizuje się wydarzenia lokalne mające na celuzwrócenie uwagi gospodarstw domowych nazagadnienia związane z oszczędzaniem energii.Inicjatywy lokalne, mające na celu przedstawieniew bardzo atrakcyjnej formie (spotkań, wystaw,przedstawień teatralnych, warsztatów),w jaki sposób można oszczędzać energię bez pogorszeniadotychczasowych warunków życia(Francja).5. Mieszkanie energooszczędne. Inicjatywa mającana celu pokazanie, wyjaśnienie i nauczenie odbiorcówenergii/gazu, w jaki sposób działająurządzenia AGD i na co należy zwracać uwagęprzy ich zakupie (klasa energetyczna) (Francja).6. Szkolenia dla specjalistów z sektora energetycznegooraz specjalistów służb socjalnych czy doradcówsocjalnych i domowej ekonomii. Prowadzonesą przez wyspecjalizowanych trenerów zestowarzyszeń czy organizacji pozarządowych.Celem szkoleń jest dostarczenie informacji natemat: rynku energii, organizacji energetyki, diagnozystanu budynków, ułatwienia rozpoznaniasytuacji zagrożenia; wiedzy na temat gospodarstwadomowego w sytuacji ubóstwa energetycznego,możliwych sposobów rozwiązywania powstałychproblemów, podzielenie się zdobytymidoświadczeniami z zakresu ubóstwa energetycznego(Francja).V. Inne przedsięwzięcia1. „Grupa ds. Energii i Ubóstwa”. Adresatem działańGrupy są odbiorcy w sytuacji ubóstwa energetycznego.Celem prac Grupy jest stworzeniekręgu osób zainteresowanych rozwiązywaniemproblemów związanych z ubóstwem energetycznym;umożliwienie odbiorcom w sytuacji ubóstwaenergetycznego wyrażania swoich opinii;zgromadzenie osób zaangażowanych w tematubóstwa energetycznego z pomocy społecznej,polityki oraz sektora energetycznego w celudyskusji tego zagadnienia oraz możliwych rozwiązań;prezentowanie opinii instytucjom odpowiedzialnymza energetykę na szczeblu regionuoraz federalnym; przedstawianie swoich rekomendacjiw odniesieniu do polityki energetycznej.Od 2006 r. Grupa wydaje dwumiesięcznikpoświęcony energetyce i ubóstwu. Prace Grupyfinansowane są przez Ministra ds. Energiii Zdrowia w Regionie Flandrii (Flandria, Belgia).2. Wprowadzenie w 2005 r. tzw. białych certyfikatów,które mają doprowadzić do oszczędności energii nadużą skalę w sektorze mieszkaniowym oraz handlowym.Wprowadzony mechanizm nakłada nasprzedawców energii zobowiązanie do osiągnięciaustalonego z góry poziomu oszczędności energii.Celem jest osiągnięcie oszczędności energii w ciągutrzyletniego okresu. Pierwszy okres trwał od 1 lipca2006 r. do 30 czerwca 2009 r., sprzedawcy energiimają wolny wybór środków, jakimi osiągną swojecele oszczędnościowe (Francja).3. Podjęcie się diagnozy sytuacji ubóstwa energetycznegona szczeblu lokalnym. Zaangażowaniw ten proces są: władze lokalne, organizacje pozarządowe,przedsiębiorstwa energetyczne, właścicieledomów socjalnych, narodowy urząd statystyczny(National Institutes for Statistics andEconomic Evaluation), narodowa agencja budownictwa(National Agency for Housing). Celemtego programu jest: rozpoznanie sytuacjiubóstwa energetycznego w poszczególnych regionach;zebranie danych w celu lepszego wskazaniaregionów oraz grup, które mogą zostać objęteprogramem pomocy (Francja).4. Ochrona przed wstrzymaniem dostaw energiido wskazanej kategorii instytucji, takich jak: odpowiedzialnychza oświetlenie ulic; odpowiedzialnychza zaopatrzenie ludności w wodę; odpowiedzialnychza transport zbiorowy; więzień;centrów zdrowia; miejsc przygotowania pochówkuzmarłych; oraz domów ludzi starszychzaopatrywanych w gaz (Hiszpania).W programy walki z ubóstwem energetycznymzaangażowane są rozmaite instytucje i organizacje,jak: urzędy centralne, urzędy regionalne, władze lokalne,służby społeczne, stowarzyszenia pozarządoweoraz sprzedawcy energii 85) .Wzrost liczby odbiorców wrażliwych społeczniewpływa na wzrost zjawiska ubóstwa energetycznego,te zaś – na ubóstwo i wykluczenie społeczne.Niezbędne jest zatem podjęcie środków zmierzającychdo pomocy odbiorcom: wrażliwym społecznie– poprzez pomoc w uniknięciu wstrzymania dostaw;zagrożonym ubóstwem energetycznym – poprzezefektywność energetyczną budynków/mieszkańi oszczędzanie przez nich energii w codziennymprowadzeniu gospodarstwa domowego; a dla obuniekorzystnych społecznie zjawisk – poprzez wpływna poziom dochodów gospodarstw domowych orazpoziom cen energii/gazu/ciepła.85) Good practices experienced in Belgium, France, Italy, Spain andUnited Kingdom – EPEE project – WP4-Deliverable 11; Detailedreport on the different types of existing mechanisms totackle Fuel Poverty, EPEE project WP3-Deliverable 8, www.fuel--poverty.com.18 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

UBÓSTWO ENERGETYCZNEPolska – a ubóstwo energetyczne86) Regiony Polski, str. 30-31, GUS, Warszawa 2009. Wedługdanych dotyczących warunków mieszkaniowych, pomiędzy70% a 80% zasobów mieszkaniowych, w zależności od regionu,jest wyposażone w centralne ogrzewanie, a pomiędzy30% do 75% – korzysta z gazu z sieci. Może to oznaczać,że pozostałe mieszkania ogrzewane są w inny sposób,np. energią elektryczną.87) P. Kurowski, Wydatki gospodarstw domowych na energięelektryczną. Próba ustalenia grup odbiorców wrażliwych napodwyżki cen energii (wyniki na podstawie badań GUSz 2006 r.), Biuletyn URE Nr 5/2008.W Polsce nie”zostaławypracowanadefinicja ubóstwaenergetycznegoW Polsce nie została wypracowana definicja ubóstwaenergetycznego. Podczas prac nad formami pomocyodbiorcy wrażliwemu społecznie Prezes UREdostrzegł jednak i ten problem. W celu rozpoczęciaprac nad definicjami: odbiorcy wrażliwego społeczniei ubóstwa energetycznego w Polsce, została podpisanapomiędzy Prezesem URE a Instytutem Pracyi Spraw Socjalnych Deklaracja o Współpracy.Choć są środki prawne i organizacyjne przeznaczonedo walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym– to czy są jednak wystarczające do przeciwdziałaniaubóstwu energetycznemu? Nie mamyśrodków dedykowanych walce z ubóstwem energetycznym.A trzeba choćby pamiętać, że nie wszystkiezasoby mieszkaniowe mają pełen standard i wyposażonesą w instalacje wodociągowe, kanalizacyjne,gaz z sieci oraz centralne ogrzewanie 86) .W pierwszych, można powiedzieć pionierskichanalizach przeprowadzonych na potrzeby URE, przeprowadzonosymulację wpływu podwyżek cen energiina ubożenie gospodarstw domowych w oparciuo ceny energii z 2006 r. 87) Ujawniły one, że wzrost cenenergii o 10% daje liczbę 1 010 tys. gospodarstw ubogichspołecznie, zaś podwyżka o 30% – 1 595 tys. takichgospodarstw. Nie dysponujemy obecnie analizami,w jaki sposób podwyżki cen energii, gazu i ciepławpływają na ubożenie gospodarstw domowych.W Polsce, z uwagi na brak definicji odbiorcywrażliwego społecznie oraz ubóstwa energetycznego,wszelkie podejmowane działania mogą być podjętena szczeblu gminnym, do której należy prowadzeniepomocy społecznej.Przedsiębiorstwa energetyczne mogą włączyć sięw pomoc odbiorcom wrażliwym społecznie i w walkęz ubóstwem energetycznym, wobec braku rozwiązańlegislacyjnych, jedynie poprzez swoją działalnośćna rzecz koncepcji społecznej odpowiedzialnościbiznesu, przyjmując programy działań wobecodbiorcy wrażliwego społecznie – poprzez programypomocy w uniknięciu wstrzymania dostaw energii,a odnośnie ubóstwa energetycznego – w ramachupowszechniania wiedzy z zakresu efektywnościenergetycznej i oszczędności energii.Analiza przyjętych w państwach UE środków pomagającychzwalczać to negatywne zjawisko wskazuje,że w jeden program angażuje się kilka instytucjiczy organizacji 88) . Dowodzi to, iż nie jest możliweuruchomienie i przeprowadzenie przyjętego programujedynie przez jedną instytucję, gdyż skala tegozjawiska i problemy z nim związane są rozległe.Doświadczenia innych krajów UE w walce z ubóstwemenergetycznym są zachęcającym przykłademdo podjęcia już obecnieprzez Polskę działańzmierzających dowypracowania systemuochrony odbiorcówwrażliwych społeczniena liberalizowanychrynkach energiioraz gazu oraz zagrożonychubóstwemenergetycznym. Stały, jak dotychczas, wzrost cenenergii, gazu i ciepła zapewne nie polepszy dotychczasowejsytuacji polskich odbiorców.Prezes URE podejmuje te tematy już od dłuższegoczasu, choć ich rozwiązanie wykracza daleko poza jegokompetencje i możliwości działania 89) . Do kompe-88) Good practices experienced in Belgium, France, Italy, Spainand United Kingdom – EPEE project – WP4-Deliverable 11,www.fuel-poverty.com.89) E. Spychalska, Czy i w jaki sposób energetyka może pomócsłabym odbiorcom?, Biuletyn URE Nr 2/2003; M. Juszczuk,Odbiorca detaliczny na rynku energii. Doświadczenia brytyjskiewyzwaniem dla Polski, Biuletyn URE Nr 1/2005; K. Janiszewska,Po co i komu potrzebny jest sprzedawca z urzędu –rozwiązania krajowe i doświadczenia innych państw, BiuletynURE Nr 5/2005; M. Juszczuk, Odbiorca detaliczny na rynkuenergii. Doświadczenia brytyjskie wyzwaniem dla Polski.Cz. II Chcemy wybierać dostawcę? Musimy się do tego solidnieprzygotować!, Biuletyn URE Nr 6/2005; Ulepszamy rynekenergii – przygotowany przez Prezesa URE dodatek doRzeczpospolitej z 20 grudnia 2005 r.; Stan konkurencji narynku energii elektrycznej i rynku gazu: Raporty porównawczeKomisji Europejskiej, Prezes URE, Biblioteka Regulatora,Warszawa, styczeń 2006 r.; M. Juszczuk, Odbiorca energiii jego problemy. Relacje sprzedawca – odbiorca, BiuletynURE Nr 2/2006; I. Figaszewska, Ochrona odbiorców słabychekonomicznie w świetle Załącznika Technicznego do Raportuz postępów w tworzeniu wewnętrznego rynku energiielektrycznej i rynku gazu, Biuletyn URE Nr 2/2006; K. Janiszewska,Przepis na odbiorcę czy dla odbiorcy?, BiuletynURE Nr 4/2006; P. Bogusławski, Aspekty społeczne relacjiodbiorca słaby ekonomicznie – przedsiębiorstwo energetyczne.Ewolucja na przykładzie województw lubelskiegoi podlaskiego, Biuletyn URE Nr 4/2006; Wypowiedź L. Juchniewicza,Energetyka i jej odbiorcy. Czyje na wierzchu?, Infrastruktura– Środowisko – Energia, dodatek do Rzeczpospolitejz 11 września 2006 r.; D. Kozioł, Pozycja odbiorcy narynku energii – aspekty lokalne, Biuletyn URE Nr 5/2006;L. Szczygieł, Lokalny rynek energii i pozycja odbiorcy na przykładziewojewództwa łódzkiego i świętokrzyskiego, BiuletynURE Nr 6/2006; Konsument na rynku energii. Ocena europejskichregulatorów, Prezes URE, Biblioteka Regulatora,Warszawa, grudzień 2006 r.; M. Juszczuk, Komisja Europejskama już swoją politykę dla odbiorców energii. A co z (tą)Polską?, Biuletyn URE Nr 2/2007; Ochrona praw odbiorców▼nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 19

ODBIORCA NA RYNKU ENERGIItencji Prezesa URE należy bowiem równoważenieinteresów dostawców i odbiorców energii elektrycznej,paliw gazowych i ciepła (art. 23 ust. 1 ustawy –Prawo energetyczne). W dotychczasowej dyrektywieParlamentu Europejskiego i Rady z 26 czerwca2003 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznegoenergii elektrycznej i uchylającej dyrektywę96/92/WE (2003/54/WE) 90) postanowiono,że „Państwa Członkowskie podejmują właściwe krokidla ochrony odbiorców końcowych, w szczególnościzapewniają wprowadzenie odpowiednich zabezpieczeńchroniących słabych odbiorców, łącznie ześrodkami pomagającymi tym odbiorcom uniknąćodłączenia od sieci”, zapisano obowiązek państwczłonkowskich do pomocy odbiorcom wrażliwymspołecznie (co dotyczy także odbiorcy na rynku gazu– dyrektywa 2003/55/WE).Także Trzeci pakiet liberalizacyjny nakłada napaństwa członkowskie obowiązek podjęcia wszelkichśrodków ochrony odbiorców wrażliwych społecznie,a także służących rozwiązaniu ujawnionychprzypadków ubóstwa energetycznego. Trzeci pakietliberalizacyjny przesądził zatem o konieczności podjęciastosownych prac w Polsce na rzecz odbiorcówwrażliwych społecznie i ubóstwa energetycznego,nie tylko przez Prezesa URE.w działaniach Prezesa URE – opracowanie, jako załącznik dopisma Prezesa URE z 7 maja 2007 r., adresowanego do ówczesnegoSekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki;A. Bednarska, Taryfy socjalne i inne formy pomocy odbiorcomsłabym ekonomicznie – doświadczenia europejskie,Biuletyn URE Nr 5/2007; Ulepszamy Rynek Energii URE –cześć II, szereg artykułów w broszurze informacyjnej przygotowanejprzez Urząd Regulacji Energetyki, przedstawionejna konferencji „Klient na rynku energii”, Warszawa, styczeń--luty 2007 r.; I. Figaszewska, Ochrona odbiorców słabychekonomicznie na rynku energii oraz gazu w Polsce, na tlepaństw Unii Europejskiej, w: Polityka społeczna w życiu społeczno-gospodarczymkraju, praca zbiorowa pod redakcjąA. Rączaszka i W. Koczura, w serii Prace Naukowe AkademiiEkonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice2007; M. Swora, A. Bednarska, Energetyka: odbiorcawrażliwy społecznie, Rzeczpospolita z 11 grudnia 2007 r.;I. Figaszewska, O konieczności ochrony gospodarstw domowychsłabych ekonomicznie na rynku energii elektrycznejoraz gazu, Biuletyn URE Nr 1/2008; I. Figaszewska, A. Bednarska,A. Falecki, W jaki sposób przedsiębiorstwa energetycznepomagają odbiorcom wrażliwym społecznie uniknąćwstrzymania dostaw energii elektrycznej czy gazu?, BiuletynURE Nr 2/2008; A. Falecki, Działalność społeczna przedsiębiorstwenergetycznych na rzecz odbiorców, w: Polityka społecznaw procesie integracji europejskiej. Przegląd problemów,praca zbiorowa pod redakcją A. Rączaszka i W. Koczura, w seriiPrace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiegow Katowicach, Katowice 2009; I. Figaszewska, Modelpomocy odbiorcom wrażliwym społecznie na rynku ener-Radca Prezesa UREIwona Figaszewskagii elektrycznej i paliw gazowych w Polsce, w: Polityka społecznaw procesie integracji europejskiej. Przegląd problemów,praca zbiorowa pod redakcją A. Rączaszka i W. Koczura, w seriiPrace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiegow Katowicach, Katowice 2009; M. Swora, Co dalejz ubóstwem energetycznym?, 4.08.2009 r., www.wnp.pl. 90) Dz. U. UE – L 176, vol. 26 z 17.07.2003 r.20 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

DZIAŁANIA FORUM KONSUMENCKIEGO „STREFA ODBIORCY”Działania Forum Konsumenckiego„Strefa Odbiorcy”– pierwszy rok i… co dalej?Koncepcja„Strefa Odbiorcy” jest przedsięwzięciem, któregocelem jest rozpoznanie problemów odbiorców i znalezieniemetod rozwiązania tych problemów na liberalizującymsię rynku energii. Zainicjowana przezPrezesa URE jesienią ubiegłego roku, zakłada współpracęśrodowisk reprezentujących interesy konsumentów,sektora energetycznego i administracji.Pomysł powołania do życia „Strefy Odbiorcy” wziąłsię z oceny sytuacji odbiorców na rynku energii, którawzbudziła niepokój Prezesa URE, zwłaszcza w kontekściejego misji promowania konkurencji oraz równoważeniainteresów przedsiębiorstw energetycznychi odbiorców paliw i energii. Mimo, iż Prezes UREnie jest organem powołanym wprost do ochrony interesówkonsumentów, to analiza rynkowej sytuacjiodbiorców skłoniła do podjęcia działań ukierunkowanychna wzmocnienie ich pozycji, ze szczególnymuwzględnieniem odbiorców wrażliwych społecznie.Odbiorca energii powinien stać się podmiotem narynku, którego potrzeby i oczekiwania będą uwzględnianeprzez pozostałych uczestników gry rynkowej.Nie stanie się tak jednak bez zagwarantowanych i dobrzeuświadomionych praw, instytucjonalnegowsparcia w sytuacjach spornych i ułatwień w procedurachdochodzenia roszczeń. Prezes URE konsekwentnie,na miarę swoich możliwości, prowadzi politykęzmierzającą do wyposażenia odbiorców w odpowiedniąwiedzę, informacje i narzędzia tak, abystali się oni świadomymi partnerami, biorącymiudział w procesie liberalizacji rynku energii i czerpiącymiz niego korzyści. „Strefa Odbiorcy”, w którejudział biorą zarówno przedstawiciele organizacjizrzeszających przedsiębiorców, jak i strony reprezentująceinteresy konsumentów, w zamyśle PrezesaURE powinna istotnie wesprzeć ten proces.W ramach forum „Strefy Odbiorcy” poszukuje sięrozwiązań dla powszechnych problemów odbiorców,upowszechniane są najlepsze praktyki, podejmowanesą działania na rzecz propagowania wiedzy,wyposaża się odbiorców w podstawowe narzędzie,jakim jest aktualna informacja o stanie rynku,o przysługujących prawach i obowiązkach, jaki o możliwości korzystania z różnych form pomocyrealizowanych przez przedsiębiorstwa energetycznew ramach społecznej odpowiedzialności biznesu.W koncepcji działania „Strefy Odbiorcy” przewidzianospotkania warsztatowe, na których praca miała siękoncentrować na konkretnych, wybranych problemachdotyczących zwykle tylko jednego z trzech mediów(energii elektrycznej, paliw gazowych lub ciepła).InauguracjaInauguracyjne plenarne spotkanie „Strefy Odbiorcy”odbyło się 27 października 2008 r., gromadząc przedstawicielikonsumentów (Miejscy Rzecznicy Konsumentów,Stowarzyszenia Konsumentów Polskich orazFederacji Konsumentów), urzędów państwowych,zrzeszeń przedsiębiorców (Polskie Towarzystwo Przesyłui Rozdziału Energii Elektrycznej, Towarzystwo ObrotuEnergią, Izba Gospodarcza Gazownictwa), firmdziałających na rynkach energii, środowisk naukowych”W ramach forum„Strefy Odbiorcy”poszukuje sięrozwiązań dlapowszechnychproblemówodbiorców(Uniwersytet Warmińsko-Mazurski),a także mediów (portalkonsumencki Verivox,portal naszaenergia.pl).Nowa inicjatywaPrezesa UREzostała pozytywnieprzyjęta i spotkała sięz wyrazami uznania,szczególnie ze stronyprzedstawicieli organizacjikonsumenckich,które w swojejpraktyce spotykają się z licznymi problemami i skargamiz zakresu energii elektrycznej, gazu i ciepła.Inauguracyjna „Strefa Odbiorcy” koncentrowała sięna problemach drobnych odbiorców – gospodarstwdomowych oraz małych i średnich przedsiębiorstw.Spotkanie było okazją do przedstawienia różnorodnościproblemów, z jakimi spotykają się odbiorcy mediów.Wśród kłopotów odbiorców związanych z zaopatrzeniemw energię elektryczną wskazano na niewystarczającąprzejrzystość i znaczne skomplikowanieprocedury zmiany sprzedawcy, stanowiącej barierędla wielu odbiorców oraz na konieczność podjęciadziałań na rzecz wymiany doświadczeń dotyczącychprocedur zmiany sprzedawcy. Poruszane były kwestiestosowania procedury wstrzymania dostaw energii doodbiorców i nadużywania tego narzędzia w celu dys-nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 21

ODBIORCA NA RYNKU ENERGIIcyplinowania odbiorców w przypadku zaleganiaz płatnościami oraz zagadnienia podziału na grupy taryfowe.W sektorze gazowym wskazywano na powszechnośćodmów przyłączeń do sieci – w 2008 r.ponad 4,5 tysiąca odbiorców otrzymało takie odmowy,uzasadnione względami zarówno technicznymi,jak i ekonomicznymi.Kolejne edycje „Strefy Odbiorcy” w pierwszym rokujej działania miały charakter spotkań warsztatowych,zazwyczaj z dodatkowym aspektem lokalnym.Działania1. 25 lutego 2009 r. w URE odbyły się warsztatydotyczące problematyki związanej z dostawami ciepłado odbiorców (zwykle są to mieszkańcy budynkówwielolokalowych). W spotkaniu udział wzięliprzedstawiciele odbiorców będący jednocześnie zarządzającyminieruchomościami wielolokalowymi,przedstawiciele przedsiębiorstw ciepłowniczych,przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki i UOKiKoraz pracownicy URE. Podczas tych warsztatówpodjęta została próba wypracowania procedur, którezmniejszą dokuczliwość w obsłudze zarównokonsumenta, jak i odbiorcy ciepła. Ponadto wyartykułowanezostały postulaty odbiorców dotyczącemożliwości ich uczestnictwa w postępowaniach administracyjnychw sprawie zatwierdzania taryf ciepłowniczych,które – jak wyjaśniono w oparciuo wcześniejsze wyroki sądów orzekających w podobnychsprawach – nie mogły jednak zyskać akceptacji.Jako remedium na te problemy wskazanokonieczność zwiększenia transparentności działańprowadzonych przez przedsiębiorstwa ciepłownicze.Przedstawione zostały również przykłady dobrych,istniejących już praktyk polegające m.in. na:● wcześniejszym powiadamianiu – już na etapiezłożenia wniosku o zatwierdzenie nowej taryfydla ciepła – odbiorców o planowanych podwyżkachi o ich przyczynach,● publikowaniu w lokalnych środkach masowegoprzekazu informacji o zmianach cen i stawekopłat w taryfach dla ciepła.Wskazane zostały ponadto problemy związanez czytelnością umów i możliwością negocjacji ich zapisów,jak również konieczność uzupełniania w zakresietworzenia regulaminów zasad rozliczeń zaciepło. Szeroko omówione zostały kwestie dokonywaniaobniżenia mocy cieplnej przez odbiorców.Wskazywano na konieczność uświadomienia skutkówniezasadnego zmniejszenia mocy zamówionejoraz braku właściwego komfortu cieplnego, jak i nasukcesywne zwiększanie się opłat w związku z koniecznościąpokrycia wszystkich kosztów przedsiębiorstwa,uznanych za uzasadnione. Przedstawionyzostał przykład dobrych praktyk polegający na wydawaniuzgody na zmniejszenie zamówionej mocybez powoływania audytu, lecz z maksymalną dbałościąo zmniejszenie przepływu nośnika.Na warsztatach doszło do zawarcia nieformalnegoporozumienia między przedstawicielami odbiorcówa przedstawicielami przedsiębiorstw ciepłowniczychw zakresie: podjęcia wysiłków na rzecz transparentnościdziałań, wcześniejszego informowaniaodbiorców o zmianach taryf dla ciepła i ich powodachoraz ograniczenie radykalnych niekorzystnychdla odbiorców działań.2. 5 marca 2009 r. w siedzibie Wrocławskiego OddziałuTerenowego URE odbyły się kolejne warsztatyzorganizowane w ramach inicjatywy Prezesa URE –„Strefa Odbiorcy”. W spotkaniu udział wzięli przedstawicieleprzedsiębiorstw: ciepłowniczych, elektroenergetycznych,gazowniczych oraz przedstawicieleMiejskich Ośrodków Pomocy Społecznej. Celemwarsztatów była wymiana poglądów i doświadczeńna temat współpracy Miejskich Ośrodków PomocySpołecznej z przedsiębiorstwami energetycznymi,a także próba wypracowania rozwiązania wspierającegoszeroko rozumianą współpracę pomiędzyośrodkami i przedsiębiorstwami sektora elektroenergetycznegoi ciepłowniczego w celu pomocy odbiorcomwrażliwym społecznie przy uwzględnieniuistniejącego stanu prawnego. W trakcie spotkaniaprzedstawione zostały działania prowadzone przezZEW Kogeneracja SA na terenie gminy Święta Katarzyna,które umożliwiają odbiorcom ubieganie sięo obniżenie opłaty za otrzymane ciepło – sześciokrotniew „sezonie grzewczym” (podstawą są bonyo nominale 50 zł, wydawane za pośrednictwemGminnego Ośrodka Pomocy Społecznej). Warunkiemotrzymania pomocy jest spełnienie przesłanek zawartychw regulaminie promocji „Dbamy o NaszychOdbiorców” oraz pozostawanie pod stałą lub czasowąopieką GOPS-u. Przykład ten został uznany za dobrąpraktykę w zakresie pomocy odbiorcom znajdującymsię w trudnej sytuacji finansowej lub tym, którzydoświadczyli zdarzenia losowego o charakterzetrwałym. Inne przykłady dobrych praktyk to:● przekazywanie przez MOPS, za zgodą osób znajdującychsię w trudnej sytuacji finansowej, częściprzyznawanego zasiłku bezpośrednio na kontoprzedsiębiorstwa energetycznego w celu uregulowaniapłatności za dostarczone nośniki energii,● przedkładanie przez przedsiębiorstwo energetyczneodbiorcom zagrożonym wstrzymaniemdostaw energii elektrycznej z powodu zaległościpłatniczych, wniosku o wyrażenie zgody na przetwarzaniedanych osobowych, co umożliwi zgłoszenieinformacji o problemach płatniczych doOśrodków Pomocy Społecznej,● podpisywanie przez zakład energetyczny umówumożliwiających odbiorcom bezprowizyjne lubniskoprowizyjne wpłaty na jego konto w wybranychplacówkach handlowych.22 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

DZIAŁANIA FORUM KONSUMENCKIEGO „STREFA ODBIORCY”3. 2 kwietnia 2009 r. w siedzibie PołudniowegoOddziału Terenowego URE w Katowicach odbyło siękolejne spotkanie warsztatowe poświęcone problemomodbiorców w zakresie wstrzymań dostawenergii elektrycznej. Uczestniczyli w nim przedstawicieleprzedsiębiorstw elektroenergetycznych,Rzeczników Konsumentów oraz Ośrodków PomocySpołecznej. Na spotkaniu przedstawiono ustawoweregulacje w zakresie wstrzymań dostaw energiielektrycznej oraz dane statystyczne z obszaru działalnościprzedsiębiorstw: ENION SA, Vattenfall DistributionPoland SA i Vattenfall Business ServicesPoland. Ponadto przedsiębiorstwa te zaprezentowałystosowane rozwiązania zabezpieczające odbiorców,nie mających możliwości zapłaty za dostarczonąenergię, przed wstrzymaniem jej dostaw.Przykładowo ENION SA poprzedza każdorazowozawarcie umowy (kompleksowej bądź o świadczenieusług dystrybucyjnych) sprawdzeniem i ewentualniewymianą układu pomiarowo-rozliczeniowego.Pracownicy ENION-u w obecności odbiorcy (lubw obecności upoważnionego przez niego przedstawiciela)sprawdzają elementy instalacji związanejz układem pomiarowo-rozliczeniowym (w tymprzeprowadzają badania na okoliczność ewentualnegouchybu). Następnie sporządzany jest dokumentpotwierdzający sprawdzenie i ewentualnie zainstalowanieukładu pomiarowego. Wprowadzenietakiego rozwiązania spowodowało znaczący spadekliczby wstrzymań dostarczania energii związanychz podejrzeniem uszkodzenia układu pomiarowo--rozliczeniowego.Z kolei Vattenfall Distribution Poland wprowadziłod lipca 2008 r. tzw. telefony windykacyjne – najpierwdo odbiorcy wystosowuje się powiadomieniao zamiarze wypowiedzenia umowy i wyznacza siędodatkowy, dwutygodniowy termin do zapłaty zaległychi bieżących należności. Jeżeli należność ta niezostanie uiszczona po kolejnych dwóch tygodniach,Vattenfall dzwoni z informacją o powstałej zaległościi zagrożeniu wstrzymaniem dostaw energii elektrycznej.Próba skontaktowania się z odbiorcą podejmowanajest trzykrotnie. Skuteczność tej metodywykazało zmniejszenie liczby wstrzymań dostawz powodu zaległości w płatnościach.Rozwiązania te uznano za przykłady dobrychpraktyk, zalecanych do wdrożenia w innych przedsiębiorstwachenergetycznych.Poruszono również tematykę przedpłatowychukładów pomiarowo-rozliczeniowych, w szczególnościproblemu instalowania tych układów w przypadkachinnych niż wymienione w art. 6a ust. 1 ustawy– Prawo energetyczne. Instalowanie tych układówu odbiorców objętych wsparciem Ośrodków PomocySpołecznej jest niezmiernie korzystne i skłania ich dooszczędnego gospodarowania energią, z drugiej stronyistnieją ograniczenia wynikające z przepisów prawa,bowiem zgodnie z przepisami przedsiębiorstwoenergetyczne instaluje przedpłatowy układ pomiarowo-rozliczeniowyu odbiorców, którzy co najmniejdwukrotnie w ciągu kolejnych 12 miesięcy zwlekaliz zapłatą rachunków przez okres co najmniej jednegomiesiąca. Nie wszyscy podopieczni Ośrodków PomocySpołecznej spełniają jednakże ustawowe przesłankido zainstalowania przedpłatowego układu pomiarowo-rozliczeniowegona koszt przedsiębiorstwa.Przykładowo nie będą spełniać tego kryteriumużytkownicy tzw. „mieszkań socjalnych”, gdzie instalowanesą klasyczne układy pomiarowo-rozliczeniowe,i gdzie koszty zużytych mediów pokrywane sąprzez Ośrodki Pomocy Społecznej. Poruszana byłarównież kwestia instalowania przedpłatowych układówpomiarowo-rozliczeniowych na życzenie odbiorcy.Rozwiązania takie jednak nie są stosowanez powodu braku uregulowań prawnych w zakresieodpłatności (są to układy drogie w porównaniu zestandardowymi).Przedsiębiorstwa energetyczne zawarły porozumieniez Ośrodkami Pomocy Społecznej w zakresiepodjęcia dodatkowych działań, w celu nieodpłatnejinstalacji tych urządzeń we wspólnie określonychprzypadkach.4. 23 kwietnia 2009 r. w Stalowej Woli odbyło sięspotkanie poświęcone problemom przemysłowychi indywidualnych odbiorców energii elektrycznejz rejonu Stalowej Woli i Podkarpacia. W spotkaniuuczestniczyli dr Mariusz Swora – Prezes URE orazVattenfall”Distribution Polandwprowadził od lipca2008 r. tzw. telefonywindykacyjneAndrzej Szlęzak,Prezydent MiastaStalowa Wola, jakrównież przedstawicielestalowowolskiegosamorządu,instytucjii organizacji chroniącychinteresykonsumentów, organizacjizrzeszającychodbiorców przemysłowych oraz przedstawicielelokalnych przedsiębiorstw energetycznych. Spotkaniepoświęcone było głównie problemom odbiorcówprzemysłowych, wysokim cenom energii elektrycznejw grupach A, B, C i trudnej sytuacji gospodarczej,dyskutowano nad problemami. Podczasspotkania Prezes URE zadeklarował, że w ramachdostępnych mu kompetencji dołoży wszelkich starań,aby hutnictwo i inne gałęzie energochłonnegoprzemysłu nadal funkcjonowały z pożytkiem dla gospodarkii lokalnych społeczności.5. 5 maja br. w Rzeszowie oraz 6 maja w Przemyśluodbyły się kolejne spotkania z cyklu „Strefa Odbiorcy”,tym razem poświęcone problemom specyficznejgrupy odbiorców energii, jakimi są gminy.W spotkaniach uczestniczyli burmistrzowie i wójto-nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 23

ODBIORCA NA RYNKU ENERGIIwie licznych gmin Podkarpacia oraz przedstawicielelokalnych przedsiębiorstw energetycznych 1) .Otwierając konferencję w Rzeszowie dr MariuszSwora, Prezes URE podkreślił znaczenie tworzeniai realizacji lokalnej polityki energetycznej dla rozwojuspołeczności lokalnych, która nie będzie możliwabez sprawnego i niezawodnego systemu energetycznego.Gmina jest bowiem kreatorem lokalnejpolityki energetycznej i jednocześnie odbiorcą energii.Pełni w związku z tym znaczącą rolę w zakresieplanowania energetycznego w gminie, procesów inwestycyjnychzwiązanych z nowymi źródłami energii,może prowadzić przetargi i zmieniać sprzedawcę(wzorcowy przykład miasta Częstochowa), co dajejej szansę pozyskania tańszej energii, może byćpartnerem we współpracy z przedsiębiorstwamienergetycznymi i innymi instytucjami działającymina rzecz ochrony odbiorcy.6. Kolejne spotkanie z cyklu „Strefa Odbiorcy”zorganizowane zostało przy współudziale WojewodyLubelskiego 3 czerwca 2009 r. Tematem wiodącymspotkania była próba odpowiedzi na pytanie:Czy mieszkaniec w budynku wielolokalowym możebyć odbiorcą w świetle definicji ustawy – Prawoenergetyczne? Przedstawiane były liczne problemyodbiorców ciepła oraz kwestia zasad i sposobówrozliczeń. Zmieniająca się technika pomiarów ciepłaprowokuje do rozważań na ten temat dając możliwościnowych rozwiązań. Na spotkaniu zostały zaprezentowaneprzypadki stosowania umów i rozliczeńmieszkańców w budynkach wielolokalowychprzez przedsiębiorstwa ciepłownicze.7. 25 czerwca 2009 r. „Strefa Odbiorcy” gościław Środkowo-Zachodnim Oddziale Terenowym UREw Łodzi, gdzie tematem spotkania była racjonalizacjazużycia paliw gazowych i energii elektrycznejw gospodarstwach domowych, w kontekście pomocyodbiorcom wrażliwym społecznie. W spotkaniuudział wzięli przedstawiciele przedsiębiorstw energetycznychi gazowniczych oraz Miejskich OśrodkówPomocy Społecznej, a także Rzecznicy Konsumentówi pracownicy naukowi Politechniki Łódzkiej– członkowie łódzkiego oddziału StowarzyszeniaElektryków Polskich. Przedstawiciele przedsiębiorstwenergetycznych, dostrzegając potrzebęwzmocnienia pozycji odbiorcy na rynku, omówili1) Spotkania w Rzeszowie i Przemyślu stanowią kontynuacjędziałań URE wspierających odbiorców energii z regionu Podkarpacia.Wcześniejsze spotkanie odbyło się w Stalowej Woliw związku z uczestnictwem URE w pracach Zespołu do sprawdziałań mających na celu wsparcie Huty Stalowa Wola SAutworzonego przez Prezesa Rady Ministrów Zarządzeniemnr 25 z 23 marca 2009 r. W ramach Zespołu działa Grupa roboczado spraw energetycznych, do której Prezes URE wyznaczyłswoich przedstawicieli.problemy, z jakimi najczęściej spotykają się odbiorcyz terenu ich działania. Wiele miejsca poświęconoproblematyce liczników przedpłatowych (w tymm.in. zasady ich stosowania) oraz kwestiom nielegalnegopobierania energii elektrycznej i zaległościw regulowaniu należności za dostarczone paliwa lubenergię. Na spotkaniu wskazywano na problemy odbiorcówwynikające m.in. z wysokiego udziału opłatstałych w łącznych opłatach za dostawy energii i gazu,z braku zrozumienia mechanizmów taryfowychw tym zakresie, mało zrozumiałego i nieprzejrzystegosposobu rozliczeń na rachunkach odbiorców zadostawy energii i gazu, braku wystarczających rozwiązańprawnych, określających zasady instalowaniaprzedpłatowych układów pomiarowych nawniosek odbiorców, a także wysokich kosztów instalowaniainteligentnych układów pomiarowychstanowiących barierę techniczną lepszego funkcjonowaniarynku energii. Wskazano również, że środkiemrealizacji działań mających na celu eliminowanie,lub przynajmniej częściowe ograniczanie utrudnień,z jakimi spotykają się odbiorcy, jest ich edukacjai informacja.Podsumowanie i … co dalej?Cykliczne spotkania pn. „Strefa Odbiorcy”, zgodniez zamierzeniem Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki,stały się forum wymiany opinii o problemachodbiorców. Dyskusje teCykliczne”spotkania stałysię forumwymiany opiniio problemachodbiorcówpozwalają na upowszechnianieistniejącychi wypracowywanienowych rozwiązań, poprawiającychsytuacjękonsumentów na rynkuenergii, służą upowszechnianiuwiedzyi informacji na tematrynku energii i rynkowejroli odbiorcy 2) .Podsumowanie rocznej pracy „Strefy Odbiorców”zaplanowane jest na listopadową sesję plenarną.W ramach tego spotkania chcielibyśmy poświęcićszczególną uwagę rekomendacjom najlepszychpraktyk stosowanych przez przedsiębiorstwa energetycznew zakresie wzmocnienia pozycji odbiorcy.Jednocześnie odpowiadając na oczekiwania odbiorcówenergii, artykułowane w chyba największej liczbieskarg i pytań przedkładanych Rzecznikowi OdbiorcówPaliw i Energii w Urzędzie Regulacji Ener-2) Szczegółowe informacje o dotychczasowych spotkaniach „StrefyOdbiorcy”, zawierające również pliki z prezentacjami prelegentów,a także informacje o przyszłych spotkaniach forum,znajdują się na stronie urzędu, http://www.ure.gov.pl/portal/odb/412/STREFA_ODBIORCY.html.24 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

DZIAŁANIA FORUM KONSUMENCKIEGO „STREFA ODBIORCY”getyki, zajmiemy się tematem przejrzystości rachunków(faktur) za energię. Także jesienią czekają naswarsztaty poświęcone paliwom gazowym, ze szczególnymuwzględnieniem problematyki standardówjakościowych paliwa gazowego.Zespół odpowiadający w URE za realizację przedsięwzięcia„Strefa Odbiorcy” bardzo dziękuje licznym osobom,które zaangażowały się w działalność tego forum,dzieląc się z innymi uczestnikami swoimi doświadczeniami,pomysłami dobrych praktyk, a nierzadko takżeproblemami, które stały się dla nas inspiracją do kolejnychdziałań i prac. Mamy nadzieję, że dotychczasowei przyszłe działania „Strefy Odbiorcy” uczynią rynekenergii elektrycznej, gazu i ciepła miejscem przyjaznymdla konsumentów energii, dzięki czemu poczująsię tu oni jak równoprawni uczestnicy gry rynkowej, cow konsekwencji doprowadzi do powstania i ugruntowaniaenergetycznego rynku odbiorcy.Do zobaczenia więc na spotkaniach organizowanychna forum „Strefy Odbiorcy”.Opracował: Zespół ds. forum konsumenckiego„Strefa Odbiorcy” w składzie:Jacek BełkowskiPrzewodniczący ZespołuCzłonkowie Zespołu:Anna BednarskaPaweł BogusławskiZofia JaniszewskaAgnieszka ZawartkoSpotkania z cyklu „Strefa Odbiorcy”Stalowa Wola, 23.04.2009 r. Rzeszów, 5.05.2009 r.Przemyśl, 6.05.2009 r.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 25

Pobieranie ze strony internetowej URE tekstów taryf dla energii elektryczneji paliw gazowych publikowanych w biuletynach branżowychW celu pobrania opublikowanych taryf dla energii elektrycznej i paliw gazowych należy:1) wejść na stronę internetową URE, adres www.ure.gov.pl, wybrać podstronę dla przedsiębiorstw energetycznych;2) następnie należy wybrać ścieżkę: Rynki energii – Energia elektryczna (lub Paliwa gazowe) – Taryfy dla energiielektrycznej (lub odpowiednio Taryfy dla paliw gazowych); ze strony, która się ukaże, dla wybranego danegoroku można pobrać plik z tekstem zatwierdzonej taryfy dla energii elektrycznej lub paliw gazowych.

Zespół do Przeprowadzenia i Opracowania Badań Ankietowych DotyczącychProblematyki Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw EnergetycznychSpołeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwenergetycznych w świetle badań ankietowychRaportZespół w składzie:Iwona FigaszewskaPrzewodnicząca ZespołuCzłonkowie Zespołu:Agnieszka DobroczyńskaAgnieszka DębekWarszawa, 30 czerwca 2009

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEWstępIdea społecznej odpowiedzialności biznesu (SOB) –ze względu na rosnący stopień komplikacji współczesnejsytuacji ekonomicznej, z powodu konieczności podejmowaniadziałań zapewniających trwały, zrównoważonyrozwój oraz zgodnych z potrzebami kontekstów społecznych,co stawia przed przedsiębiorcami wysokie wymagania– zyskuje coraz szersze zrozumienie.SOB wyznacza standardy dobrowolnych zachowańprzedsiębiorców w zakresie: rzetelności, przejrzystościdziałalności gospodarczej szanującej środowiskonaturalne, ich wiarygodności w relacjachz pracownikami, a także zaangażowania w rozwójlokalnych społeczności.Doceniając znaczenie koncepcji SOB i zamierzającnią zainteresować przedsiębiorstwa energetyczne, PrezesURE powołał w ubiegłym roku Zespół ds. Prac Badawczychnad Problematyką Społecznej OdpowiedzialnościPrzedsiębiorstw Energetycznych 1) . W przygotowanymprzez Zespół raporcie 2) zawarto m.in. propozycjędokonania ankietowanego badania diagnozującegopoziom percepcji SOB w firmach energetycznych, stanzaawansowania SOB w sektorze energetycznym.Prezes URE chciałby tymi badaniami rozpocząćz przedsiębiorstwami energetycznymi trwałą współpracęw zakresie wdrożenia koncepcji społecznej odpowiedzialnościprzedsiębiorstw do praktyki, a ich wynikimają być pomocne w podejmowaniu dalszych prac.Do wykonania tego przedsięwzięcia Prezes UrzęduRegulacji Energetyki powołał Zespół do Przeprowadzeniai Opracowania Badań Ankietowych DotyczącychProblematyki Społecznej OdpowiedzialnościPrzedsiębiorstw Energetycznych 3) .Zespół kończy pracę niniejszym Raportem, w którymprzedstawiono wyniki i analizę dokonanych badań.Wszystkim zarządom przedsiębiorstw energetycznych,które podjęły trud wypełnienia przesłanejankiety, należą się podziękowania.I. Wprowadzenie do badańankietowychczyli zebranie informacji służących diagnozie sytuacjiw sferze SOB; do uzyskania przesłanek podejmowaniaprzez Prezesa URE działań aplikacyjnych (programy,kodeksy, propagowanie SOB itd.); do zasygnalizowaniaprzedsiębiorcom zainteresowania się Regulatoraproblematyką SOB oraz do weryfikacji przydatnościzastosowanego narzędzia badawczego.Zakres i przedmiot badaniaZakres badania – w formie ankietowej – można określićjako ogólny, dotyczący obecnego i planowanego zaangażowaniasię przedsiębiorstw w SOB oraz postrzeganychz tego tytułu korzyści i ponoszonych kosztach.Przedmiotem badania jest poziom percepcji i stanpraktycznych wdrożeń idei SOB, całość podzielonona cztery części:● „A” – ogólne kwestie definicyjne, strategia i zarządzanieSOB. Odpowiedzi miały dostarczyć informacji:o rozumieniu koncepcji, szczególnie przez władzefirmy; o relacjach SOB i strategii spółki; o odpowiedzialnościza SOB i jej zarządzanie. Istotnym pytaniemw tej części było pytanie o rolę Prezesa URE,● „B” – badanie wykorzystywanych ogólnych procedurwdrażania SOB,● „C” – praktyka konkretnych działań SOB podejmowanychprzez zarząd spółki w odniesieniu do:środowiska pracowniczego, środowiska naturalnego,społeczności lokalnej oraz rynku,●„D” – problematyka tzw. odbiorcy wrażliwegospołecznie, co stanowi kontynuację rozpoczętychwcześniej prac 4) ; w szczególności był to sprawdziandla firm elektroenergetycznych i gazowychrealizacji art. 3 ust. 5 dyrektywy elektroenergetycznej5) oraz art. 3 ust. 3 dyrektywy gazowej 6) .Pytania o taką grupę odbiorców skierowano takżedo przedsiębiorstw ciepłowniczych.Ankietami objęto okres do 31 grudnia 2008 r., takwięc uzyskane dane są zarówno informacjami zamykającymipewien okres, jak i stanowią punk wyjściowydo dalszych badań postępu we wdrażaniu kon-4) Zob. m.in. Program pomocy odbiorcom wrażliwym społeczniena rynku energii elektrycznej i gazu oraz propozycjezmian legislacyjnych, niezbędnych do wdrożenia programu,1. Charakterystyka metodologii badaniaUrząd Regulacji Energetyki, Zespół ds. Prac Badawczych nadProblematyką Odbiorców Wrażliwych Społecznie, Warszawa,Cel i zakres badania31 marca 2008 r., Biuletyn URE Nr 4/2008; I. Figaszewska,Pilotażowy sprawdzian stosowania SOB w energetycebył potrzebny Regulatorowi do zdobycia wiedzy, tyn URE Nr 1/2008; I. Figaszewska, A. Bednarska, A. Falecki,O konieczności ochrony gospodarstw domowych słabychekonomicznie na rynku energii elektrycznej oraz gazu, Biule-W jaki sposób przedsiębiorstwa energetyczne pomagają odbiorcomwrażliwym społecznie uniknąć wstrzymania dostaw1) Decyzja Prezesa URE Nr 5/2008 z 21 kwietnia 2008 r.energii elektrycznej czy gazu?, Biuletyn URE Nr 2/2008.2) Prezes Urzędu Regulacji Energetyki a społeczna odpowiedzialnośćprzedsiębiorstw energetycznych, Raport końco-z 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku we-5) Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Radywy, Urząd Regulacji Energetyki, Zespół ds. Prac Badawczych wnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywęnad Problematyką Społecznej Odpowiedzialności PrzedsiębiorstwEnergetycznych, Warszawa, 1 września 2008 r.,96/92/WE, Dz. U. UE – L 176 vol. 26 z 17.07.2003 r.6) Dyrektywa 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i RadyBiuletyn URE Nr 6/2008. Raport wraz z załącznikami został z 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku we-zamieszczony na www.ure.gov.pl.3) Decyzja Prezesa URE Nr 6/2009 z 23 marca 2009 r.wnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 98/30/WE,Dz. U. UE – L 176 vol. 26 z 17.07.2003 r.28 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHcepcji SOB w sektorze energetycznym. Planowanejest bowiem coroczne monitorowanie tej koncepcji 7) .Charakterystyka próby badawczejBadaniem objęto przedsiębiorstwa energetyczne,znajdujące się w bazie udzielonych koncesji URE, tj.uwzględniające kryteria art. 32 ustawy – Prawo energetyczne8) , reprezentujące trzy podstawowe rodzajemediów energetycznych oraz wszystkie zakresy działalnościenergetycznej. Próba liczyła 56 obiektów. Dobórpróby miał charakter celowy. W odniesieniu doenergii elektrycznej i gazu podstawowym kryteriumbyło prowadzenie profesjonalnej działalności energetycznej,natomiast wybór przedsiębiorstw z ciepłownictwato podejście celowo-losowe – największe, podwzględem liczby odbiorców ciepła, spółki ciepłowniczewskazane przez oddziały terenowe URE. Próbareprezentuje firmy o różnym zasięgu działania i zróżnicowanymcharakterze własności.Ankiety przesłano do:● w elektroenergetyce – zarządów zarówno grup kapitałowych,jak i członków tych grup oraz dwóch sprywatyzowanychprzedsiębiorstw, obejmując zarównoobrót, jak i dystrybucję (łącznie 34 podmioty),● w gazownictwie – zarządu grupy kapitałowejoraz zarządów członków tej grupy w gazie, obejmujączarówno obrót, jak i dystrybucję (łącznie13 podmiotów),● w ciepłownictwie – zarządów zarówno zintegrowanychpionowo przedsiębiorstw produkcyjno--dystrybucyjnych, jak i zarządów przedsiębiorstwzajmujących się wyłącznie dystrybucją ciepła(łącznie 9 podmiotów).Organizacja badaniaStruktura i treść pytań ankiety zostały przygotowanew Urzędzie Regulacji Energetyki 9) we współpracyz przedstawicielami firmy PricewaterhouseCoopersPolska Sp. z o.o. i stowarzyszenia Forum OdpowiedzialnegoBiznesu oraz przy pomocy przedstawiciela InstytutuPracy i Spraw Socjalnych na podstawie zawartychprzez Prezesa URE Porozumień o Współpracy 10) .7) Prezes Urzędu Regulacji Energetyki a społeczna odpowiedzialnośćprzedsiębiorstw energetycznych. Raport końcowy.Urząd Regulacji Energetyki, Zespół ds. Prac Badawczych nadProblematyką Społecznej Odpowiedzialności PrzedsiębiorstwEnergetycznych, Warszawa, 1 września 2008 r., BiuletynURE Nr 6/2008.8) Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U.z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.). Art. 32 mówi o obowiązkuuzyskania koncesji na prowadzenie wskazanego rodzajudziałalności gospodarczej.9) Pierwszy projekt kwestionariusza do takich badań zostałzamieszczony w raporcie: Prezes Urzędu Regulacji a społecznaodpowiedzialność przedsiębiorstw …, op. cit.10) Informacja o zawartych przez Prezesa URE Porozumieniacho Współpracy była zamieszczona na stronie www.ure.gov.pl.Patrz także: Sprawozdanie z działalności Prezesa UREw 2008 r., Biuletyn URE Nr 3/2009.Ankiety zostały skierowane przez Prezesa URE naręce prezesów 56 zarządów przedsiębiorstw energetycznychi zostały rozesłane pod koniec marca2009 r., przedsiębiorstwa energetyczne otrzymały jena początku kwietnia br., a ich zwrot nastąpił do połowymaja br.2. Wyniki formalneAnkieta nie była łatwa, choćby ze względu na liczbępostawionych pytań, ale też jej zakres tematyczny.Spowodowało to, że nie mogła jej wypełnić jednaosoba w przedsiębiorstwie, wymagała bowiemkonsultacji różnych komórek organizacyjnych. Okazałosię również, że wyznaczony przez Prezesa UREtermin przewidziany do wypełnienia ankiety, 14 dni,okazał się niewystarczający.W trakcie badania w dwóch przypadkach możliwei celowe było wypełnienie ankiety dla całej grupykapitałowej. W związku z tym ostateczna próbabadawcza objęła 53 podmioty, w tym 31 przedsiębiorstwelektroenergetycznych.Zwrot ankiet otrzymano od 32 podmiotów, costanowi 60% całej próby badawczej (wykres 1).Wykres 1. Zwrot ankiet – struktura ilościowa odpowiedzi (Źródło:URE)Wykaz podmiotów, które przesłały ankiety przedstawiazałącznik nr 1.3. SyntezaWydaje się, że w środowisku przedsiębiorcówenergetycznych koncepcja społecznej odpowiedzialnościbiznesu energetycznego nie jest zinternalizowana,potwierdza to brak chociażby wyodrębnionychstrategii SOB. Natomiast ogólnie koncepcjaSOB, jej pewne zasady oraz idee związane z, szerokomówiąc: filantropią, zachowaniami ekologiczniepoprawnymi, nie są obce. Przy praktycznej weryfikacjitakich deklaracji – przykłady konkretnychdziałań w poszczególnych sferach – okazuje się, żenr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 29

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEpostępowanie w tym zakresie w codziennym działaniufirmy nie jest częste. Dokonuje się pewnych serwitutówna rzecz środowiska, lokalnej społeczności,szczególne starania o pracowników, ich kwalifikacjei zadowolenie też są przedmiotem uwagi firm. Związanejest to prawdopodobnie z tym, że upowszechniasię wykładnia korzyści ekonomicznych z tytułu„przyjazności firmy”, aczkolwiek przykłady działań,a szczególnie ich liczebność, świadczą o dość powierzchownympodchodzeniu do problematyki SOBlub oznaczają trudności w zrozumieniu istoty SOB.A już praktycznie – poza śladowymi sytuacjami –nie brane są pod uwagę argumenty, o charakterzeograniczeń, na rzecz innego traktowania SOBw dziedzinach monopolu naturalnego, czyli równieżw energetyce. Dodatkowo w Polsce od czterech latpostępuje w elektroenergetyce remonopolizacja wewszystkich zakresach działalności, a gazownictwojest w tym stanie permanentnie. Skoro nie są todziedziny o konkurencyjnych rynkach, to etykaprzedsiębiorcy ujęta w uniwersalną definicję SOBjest w tym przypadku niewystarczająca 11) , elementemdominującym musi być etyka prowadzonegobiznesu. Dlatego definicja proponowana przez PrezesaURE to znacznie szersze podejście do problematykiSOB z mocno akcentowaną rzetelnością silniejszego– przedsiębiorcy, wobec słabszego – konsumenta.Odpowiedzi ankiety to werbalna na to zgoda,nie poparta jednak wyraźnym działaniem. W tensposób objawia się dysonans poznawczy myśli i czynu.Dominuje logika: filantropia (w szerokim znaczeniu)→ wizerunek → korzyść firmy, śladowe dowodyrozumienia SOB jako SOBE, czyli społecznejodpowiedzialności przedsiębiorstw energetycznych.II. Szczegółowe wyniki badańankietowychPełne wyniki ankiety przedstawiamy w nieco innymporządku niż kolejność zadanych pytań w poszczególnychjej częściach. Jest to spowodowanetym, że otrzymane odpowiedzi, aby lepiej były wykorzystane– dobitniej charakteryzowały poszczególnezagadnienia – wymagały odmiennego łączenia.Jest to zarazem praktyczny wniosek douwzględnienia przy konstrukcji przyszłych ankiet.Pierwsza część dotyczy odpowiedzi na pytania„świadomościowe” o charakterze deklaratywnym codo rozumienia i oceny przydatności SOB w firmie.Druga jest już pewnym tego sprawdzeniem, bo obrazujerealizację SOB na poziomie programowym.Trzecia – wchodzi głębiej w praktykę, ponieważzbiera aspekty składające się na proces zarządzaniaSOB. Czwarta część dotyczy praktyki wdrażaniaprzedsięwzięć wypełniających konkretną treściąidee SOB. Raportowanie tej części ankiety kończą informacjeo poddawaniu działalności firmy audytowiwewnętrznemu i zewnętrznej ocenie firmy.Odrębną częścią są wyniki na temat: firma a odbiorcawrażliwy społecznie.1. SOB – ujęcie deklaratywne i programowe1.1. Zrozumienie kategorii SOBPunktem wyjścia badania obecności SOB w działaniufirm energetycznych jest ustalenie z ankietowanymiwspólnego języka, stąd pytania o sprawy,których istotą jest definicja. Pytanie o definicję SOB– podaną we wstępie do ankiety – miało służyćsprawdzeniu przyswojenia ogólnej idei SOB, alerównież uzyskania oceny jej właściwości, w szczególnościtych elementów, które wyraźnie łączą SOBw kontekście energetyki, jako jednej z dziedzin tzw.monopolu naturalnego. Następna sprawa dotyczyłabadania motywacji przedsiębiorców we włączaniuSOB w zarządzanie firmą.Kwestia interesariuszy była potrzebna do sprawdzianuświadomości szerokiego kontekstu funkcjonowaniafirmy wykraczającego poza operacyjno--ekonomiczne uwarunkowania. Jest to dobry tropweryfikacji deklaracji o SOB. Podobną funkcję madyspozycja o przytoczenie celów konkretnej firmyw odniesieniu do SOB i o stosowane autoregulacje.Definicja SOBNa pytanie: Odnosząc się do definicji SOB proponowanejprzez URE, we wstępie do ankiety, czyuważacie Państwo, że koncepcja ta:a) jest pełna;b) obejmuje najważniejsze wątki;c) jest niepełna;d) wymaga zmiany – proszę podać w jakim kierunku,otrzymano następujące wyniki:11) Prezes Urzędu Regulacji Energetyki a społeczna odpowiedzialnośćprzedsiębiorstw …, op. cit.Wykres 2. Opinia firm o definicji SOB zaproponowanej przez PrezesaURE (Źródło: URE)30 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCH78% badanych respondentów wskazało odpowiedź„b” – że obejmuje ona najważniejsze wątki, a tym samymmożna powiedzieć, że większość podziela poglądRegulatora, czym powinna być SOB w energetyce, jednakzważywszy jedną odpowiedź uznaną za pełną, pozostajesfera nie dająca możliwości jednoznacznychpełnych konstatacji. Jedna spółka elektroenergetycznapodała swoją wizję koncepcji, otóż „SOB to koncepcjabiznesowa, zgodnie z którą przedsiębiorstwa łącząaspekty gospodarcze, społeczne i ochrony środowiskaw swojej działalności operacyjnej oraz w relacjachz partnerem/wspólnikiem na zasadzie dobrowolności”,tym samym wyraziła brak zgody na te elementydefinicji, które wyróżniają energetykę jako dziedzinęmonopolu naturalnego z reszty gospodarki. Inna zespółek elektroenergetycznych wskazała, że koncepcjaSOB powinna zostać rozszerzona „o funkcje informacyjno-edukacyjnew zakresie kreowania energooszczędnychzachowań klientów”, z kolei następna zaproponowałaskrócenie definicji, ale nie podała żadnychkonkretów. Jedna ze spółek gazowniczych proponujepołożenie akcentu na aspekt dobrowolności we wprowadzaniuzasad SOB w przedsiębiorstwie energetycznym,zaś kolejna – „że wymaga skrócenia, definicja powinnabyć łatwo zapamiętywana. Wątpliwości budzićmoże fragment dotyczący monopolistycznej pozycji,bo taka pozycja niektórych firm branży jest wynikiemobowiązujących regulacji i nie jest zależna od danegoprzedsiębiorstwa”.Powody uwzględniania SOBNa pytanie: Czy są powody, dla których zdaniemZarządu Spółki, SOB powinien zostać włączony jakoelement zarządzania Spółką? – uzyskano 91% pozytywnychodpowiedzi. Natomiast wybór z potencjalnegozestawu głównych powodów włączenia SOB, jakoelementu zarządzania spółką, wygląda następująco:Biorąc pod uwagę poszczególne media rozkładodpowiedzi jest podobny, czyli wyraźnie więcejwskazań dotyczy bezpośrednich korzyści firmy(cztery pierwsze elementy), następnie znaczniemniej firm widzi powody w zewnętrznych wyzwaniachspołecznych. Może to oznaczać, że przedsiębiorstwaenergetyczne nie dostrzegają obecnie wymiernychkorzyści ekonomicznych, jakie mogą uzyskaćna skutek implementacji tej koncepcji.Tylko jedna spółka (elektroenergetyczna) wskazała„wzrost efektywności kosztowej” jako jedenz głównych powodów włączenia SOB do zarządzaniaspółką, co zważywszy przedmiot działania badanychfirm musi niepokoić.InteresariuszeNa pytanie: Czy Spółka zidentyfikowała swoich Interesariuszy?– 100% ankietowanych w gazie i ciepłownictwieoraz 74% ankietowanych w przypadkuenergii elektrycznej udzieliło odpowiedzi „tak”.Na dyspozycję: Proszę wymienić maksymalnie5 głównych Interesariuszy Spółki, otrzymano typowyich komplet, tzn.: klienci, pracownicy Spółki, społecznośćlokalna (władze, środowiska naukowe, biznesowe,kulturowe), udziałowcy (akcjonariusze), dostawcy.Przedstawione powyżej wyniki skłaniają do pewnychostrożnych uogólnień. Wydaje się, że w badanymśrodowisku przedsiębiorców energetycznych wiedzao SOB na poziomie deklaratywnym jest koncepcją znanąi chyba zrozumiałą, skoro trzy czwarte respondentówuważa podaną definicję za wyczerpującą istotnesprawy, jednak nikła ilość opinii o jej zamkniętym charakterzewskazuje, że być może wybrano po prostu bezpiecznąwersję, nie mając podstaw do odpowiedzi kategorycznej.Idee związane, szeroko mówiąc, z filantropią,z zachowaniami ekologicznie poprawnymi są szczegól-Wykres 3. Główne powody włączenia SOB jako elementu zarządzania Spółką (Źródło: URE)nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 31

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEnie eksponowane. Generalnie docenia się potrzebę zaangażowaniaw SOB, głównie z powodów, szeroko sprawęujmując wizerunkowych, co w epoce PR nie powinnodziwić, ale ma prawo niepokoić Regulatora. Nie jestjasne, czy firmy są świadome uzyskiwania korzyści ekonomicznychz tytułu SOB, co przecież było zawartew definicji. Regulatora alarmować powinien brak wskazańna „wzrost efektywności kosztowej” oraz brak zrozumienia,że w dziedzinach monopolu naturalnego trzebabyć szczególnie etycznym, przede wszystkim w zakresiepodstawowej działalności.1.2. Obecność SOB w koncepcjach rozwojufirmy, autonomiczne strategieUkonkretnieniem wiedzy Regulatora o SOB w firmachenergetycznych jest pytanie o to, jak świadomośćpotrzeby obecności SOB w ich funkcjonowaniuprzekłada się na myślenie, postępowanie zarządówfirm, na ich strategiczne dokumenty, na próby formułowaniaukierunkowanych strategii. Podobnąfunkcję ma dyspozycja o przytoczenie celów konkretnejfirmy w odniesieniu do SOB.SOB przedmiotem rozmów Zarządów SpółekNa zadane pytanie: Czy tematyka SOB jest przedmiotemrozmów na spotkaniach Zarządu Spółki? –23 firmy (72% ogólnie) wskazały odpowiedź twierdzącą(100% firm gazowniczych, 68% firm elektroenergetycznych,50% firm ciepłowniczych), 8 firm(25%) – negatywną (50% firm gazowniczych, 26%firm elektroenergetycznych), jedno przedsiębiorstwonie ustosunkowało się do pytania. Główne wątkiporuszane na spotkaniach Zarządów Spółek, gdzieprzedmiotem rozmów jest SOB, wymienione przezfirmy, zostały przedstawione w tabeli 1.Mimo uszczegółowionych opisów różnych zagadnieńbędących w sferze zainteresowania zarządów firm, dajesię zauważyć koncentracja wokół takich spraw jak:w pierwszej kolejności szeroko pojęty sponsoring, alerównież sprawy związane z podstawową działalnościąfirmy i jej pracownikami, ochroną środowiska. Zatemidee SOB są obecne w myśleniu kierownictwa firm.SOB a ogólna strategia firmyPrzygotowując pytania z zakresu strategii i zarządzaniaSOB, próbowano sprawdzić uprzednie,Tabela 1. Przykładowe główne, poruszane wątki na spotkaniach Zarządów Spółek z podejmowaną tematyką SOBŹródło: URE.32 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHwerbalne deklaracje przez wejrzenie w koncepcjerozwoju firm.Na pytanie: Czy zasady SOB są ujęte w strategiibiznesowej Zarządu Spółki? – uzyskano wyniki prezentowanena wykresie 4.W większości przypadków przedsiębiorstwa podawałyzbieżne przykłady wyznaczonych celów,czyli: budowanie pozytywnego wizerunku firmy,tworzenie oferty dla klientów wrażliwych, udziałw lokalnych wydarzeniach kulturalno-naukowych,działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego.Autonomiczna strategia SOBWażnym sprawdzianem stosunku firm do SOBjest posiadanie specjalnej strategii, stąd pytanie: CzyZarząd Spółki przyjął Strategię na rzecz SOB? Proporcjeodpowiedzi wyglądają następująco:Wykres 4. Obecność zasad SOB w strategii biznesowej (Źródło: URE)Ogólnie 47% odpowiedzi potwierdziło obecnośćzasad SOB w strategii biznesowej, 19% wskazało najej brak, 34% respondentów planuje dopiero przyjęcietych zasad.Obecność zasad SOB w strategii biznesowejw przypadku gazownictwa kolejny raz potwierdza zarazemstan centralizacji w sferze organizacyjnej sektora(de facto mamy do czynienia tylko z jedną firmą).Respondenci, którzy posiadają zasady SOBw strategii biznesowej, poproszeni zostali o przytoczeniegłównych celów i założeń odnoszących się doSOB. Odpowiedzi były zróżnicowane, ale wyraźnieskupiały się wokół kwestii zapewnienia jakościi niezawodności dostaw mediów, zapewnienia wysokichstandardów jakości obsługi klientów, kreowaniapozytywnego wizerunku firmy w otoczeniui środowiskach opiniotwórczych, wsparcia rozwojuregionów poprzez wspomaganie działań kulturalnychi edukacyjnych, promocji przedsiębiorstw, pozyskaniaakceptacji społecznej oraz zaufania obecnychi potencjalnych klientów.Do wszystkich przedsiębiorstw, które wskazaływ ankiecie, że nie posiadają zasad SOB w strategiibiznesowej Zarządu Spółki, bądź mają ją w planach,skierowane było pytanie, czy wyznaczono cele w zakresieSOB. Uzyskano następujące odpowiedzi:● w zakresie energii elektrycznej: cztery spółki wyznaczyłycele w zakresie SOB, cztery – udzieliłyodpowiedzi negatywnej, jedna – ma je w planach,trzy – nie udzieliły odpowiedzi,● w zakresie gazu: trzy spółki udzieliły odpowiedzitwierdzącej, jedna – nie udzieliła żadnej odpowiedzi,● w zakresie ciepła: jedna spółka wyznaczyła celew SOB a trzy spółki – nie.Trzy spółki posiadające zasady SOB ujęte w strategiibiznesowej, udzieliły odpowiedzi również i nato pytanie, przytaczając cele w zakresie SOB.Wykres 5. Posiadanie strategii na rzecz SOB (Źródło: URE)Jak widać z powyższego wykresu, przeważającawiększość przedsiębiorstw nie posiada (34%), jednakżeplanuje (50%) przyjęcie strategii na rzeczSOB (13% spółek posiada przedmiotową strategię,3% – nie ustosunkowało się do pytania).Spółki, które potwierdziły przyjęcie strategii,w większości określiły jej horyzont czasowy na długofalowy,w jednym przypadku podano okres krótkoterminowy3-letni i długoterminowy do 2050 r.,w innym – okres 2-letni. Główne założenia Strategiiprzytaczane przez przedsiębiorstwa to:● zasady postępowania wobec klientów, współpracownikóworaz interesariuszy firmy (Kodeks etyczny),● określenie zasad, poprzez które realizowana jestpolityka środowiskowa firmy (np. ustalanie rocznychcelów w zakresie ochrony środowiska),● określenie zasad, jakimi powinni się kierowaćpracownicy w kontaktach z klientami (Standardyobsługi klienta).Warto w tym miejscu nadmienić, że tylko dwaprzedsiębiorstwa załączyły do odpowiedzi na ankietękopię przyjętej strategii 12) .12) Po lekturze tych dokumentów powstało wrażenie o pewnymnieporozumieniu, między pytającymi a odpowiadającymina ankietę, ponieważ dotyczą one opisu przedsięwziętychkroków do realizacji pewnych podejmowanych działańrealizujących poszczególne idee SOB, zamiast ujęć prospektywnychdotyczących strategii wdrażania SOB w rozwój firmy.Stąd też ustosunkowanie się do tych opracowań przenieśliśmydo części dotyczącej raportowania firm.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 33

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEPonieważ okazało się, że tak nikły procent firm posiadastosowne strategie, ciekawa wydawała się analizaplanów przyjęcia przez Zarząd Spółki strategii dlaSOB, kiedy jest zamierzane jej przyjęcie i na jaki okres.Wybrane odpowiedzi zawarte są w poniższej tabeli.2.1. Odpowiedzialność za SOBNa początku w ankiecie sprawdzano, czy w ZarządzieSpółki jest osoba, która również ma powierzonesprawy odpowiedzialności za realizacjęTabela 2. Przykładowe przyjmowanie strategii na rzecz SOB przez Zarządy Spółek* Takie odpowiedzi uzyskano od kilku przedsiębiorstw (elektroenergetycznych, gazowniczych) wchodzących w skład grup kapitałowych.Źródło: URE.Z powyższego zestawienia wynika, że spółki, którezamierzają przyjąć przedmiotową strategię, planująto zrobić w niedalekiej przyszłości (najprawdopodobniejw 2010 r.), natomiast zamierzeniem spółekjest perspektywa krótkoterminowa.Interesującym wynikiem jest to, że mimo braku formalnejstrategii na rzecz SOB firmy w znacznym stopniuzachowują się zgodnie z duchem koncepcji (idei)SOB, co potwierdza zarówno wynik pytania o główneporuszane wątki na zebraniach kierownictw firm, jaki zawarcie formalnej idei SOB w ogólnej strategii biznesowejfirmy. Nie mamy strategii, ale zachowujemysię zgodnie z oczekiwaniami twórców SOB.Specjalne strategie SOB powinny mieć horyzontydłuższe niż 3 lata, być może, co byłoby zrozumiałe,przeszkadza w tym obecna sytuacja ekonomiczna,która nie pozwala przyjąć dalekosiężnych planów.2. Zarządzanie SOBW tej części ankiety pytano o praktyczne kwestiezarządzania SOB w firmie, czyli takie jak: umiejscowienieodpowiedzialności za SOB w organach spółkioraz o ogólne procedury całościowe wprowadzająceSOB do firmy.koncepcji SOB. W sektorze energii elektrycznej53% firm nie ma takiej osoby, 26% dopiero planujewyodrębnienie takiej osoby, zaś tylko 16%wskazało odpowiedź pozytywną. W gazownictwiesytuacja wygląda nieco lepiej: 43% firm ma osobęodpowiedzialną za SOB w Zarządzie, 43% jej nieposiada, 14% firm planuje wyodrębnienie takiegostanowiska. Najbardziej klarowna, i niestety najgorszasytuacja jest w ciepłownictwie, gdzie żadnez przedsiębiorstw nie widzi podstaw do angażowaniaosób z Zarządu Spółki do realizacji koncepcjiSOB.Kolejne pytanie dotyczyło pozycji w zarządzie firmyosoby wskazanej jako odpowiedzialnej za SOB,jej zakresu zadań i realizowanych innych zadań pozapowierzonymi z zakresu SOB. W tabeli 3 (str. 35)zawarto odpowiedzi, jakie uzyskano.W dużym stopniu brak umiejscowienia odpowiedzialnościza SOB w Zarządach Spółek nie kończybadania o odpowiedzialności za SOB. Być może nainnych stopniach w strukturze zarządzania są osoby,którym powierzono ten zakres zadań. Stąd pytanieo osoby spoza Zarządu Spółki odpowiedzialne za zarządzanie/monitoringSOB. W tym zakresie uzyskanonastępujące dane:34 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHTabela 3. Przykłady usytuowania osób z Zarządów Spółek odpowiadających za SOBŹródło: URE.● energia elektryczna: w 42% spółek jest wyznaczonataka osoba, w 37% spółek nie ma takiejosoby, 16% spółek planuje jej wyznaczenie (5%nie udzieliło odpowiedzi),● gazownictwo: w 57% spółek jest wyznaczona osoba,w 29% – w planach (14% nie udzieliło odpowiedzi),● ciepłownictwo: tylko 17% spółek wyodrębniło takiestanowisko, 67% – nie ma takiej osoby (16%nie udzieliło odpowiedzi) – co znowu wskazujena brak angażowania pracowników spółek wewdrażanie koncepcji SOB.Interesująca jest sytuacja, komu takie obowiązkipowierzano. Z odpowiedzi wyłania się obraz dośćzróżnicowanych pozycji (umiejscowień) osób, którymte sprawy się powierza, daje się jednak zauważyć, żeczęsto są to osoby związane z komórkami komunikacjii informacji (komórki PR), co widać w tabeli 4.Warto w tym miejscu nadmienić, że 12% spółekwskazało taką osobę, pomimo że za realizację koncepcjiSOB odpowiadają już osoby z Zarządu Spółki.Należy przy tym zauważyć, że w większości przypadków(7 przypadków na 10 ww. wskazanych)Tabela 4. Przykłady umiejscowienia osób spoza Zarządów Spółek i zakres ich odpowiedzialności za SOBŹródło: URE.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 35

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEosoby, którym powierzono obowiązki związanez SOB, realizują równocześnie inne zadania.2.2. Procedury zarządczeKolejnym pytaniem, skierowanym do przedsiębiorstw,było: Czy Zarząd Spółki wdrożył systemy zarządcze(np. ISO – zarządzanie jakością, środowiskiem,BHP, itp.), procedury (np. badania satysfakcjipracowników/dostawców, sponsoringu, analizy ryzykaitp.) lub wytyczne (np. w zakresie reprezentacji,działań społecznych, itp.) w zakresie realizacji SOB?ich wdrożenie, podawały terminy, w większościprzypadków, po 2010 r. (trzy spółki, w tym jednapodała okres działania procedur 3-letni), 2011 r.(dwie spółki), 2013 r. (jedna spółka). Ponadto jednoprzedsiębiorstwo ciepłownicze podało, że „Wszystkieplanowane systemy i procedury będą realizowane jakoprojekty na bieżąco aktualizowane, projekty ciągłe i systematyczne”.Spółki zamierzają wprowadzić m.in. procedurydotyczące systemów zarządzania ISO, wytycznedziałań sponsoringowych w celu kreowania marki rynkowej,badania satysfakcji pracowników i wytycznychw zakresie reprezentacji, analizy ryzyka działalności.Wśród wykorzystywanych przez firmy procedurzarządczych poszczególnymi sferami SOB wybija sięprzewaga pochodnych systemów ISO.3. SOB w realizacjiWykres 6. Wdrożenie przez Zarządy Spółek systemów zarządczych,procedur, wytycznych w zakresie realizacji SOB (Źródło: URE)Wynik z uzyskanych odpowiedzi wygląda następująco:69% przedsiębiorstw wdrożyło różnego typuprocedury zarządcze, tylko 9% – nie posiada takowych,a 19% planuje ich przyjęcie w niedalekiejprzyszłości (3% nie udzieliło odpowiedzi).Dla lepszego zobrazowania sprawy, i zarazemtraktując to jako pewien model, przedstawiamy tabelę5 (str. 37) przygotowaną przez jedno z przedsiębiorstwzawierającą stosowane przez nią procedury.Powtarzającymi się wśród pozostałych przedsiębiorstwprocedurami były m.in.:●system zarządzania środowiskiem wg ISO14001/18001 – procesowe podejście do wypełnianiastandardów w zakresie ochrony środowiskai bezpieczeństwa pracy,● system zarządzania jakością wg ISO 9001:2000 –w zakresie komunikacji z klientem, badanie zadowoleniaklientów, ocena dostawców,●●●system zarządzania ISO 14001:2004, OHSAS18001:2007,polityka zarządzania ryzykiem – analiza ryzykazmienności cen mediów, ocena wiarygodnościkontrahentów,działania sponsoringowe, charytatywne, zaangażowaniespołeczne.Ciekawą i zasługującą na uwagę jest sprawa terminóww planach firm, wprowadzania stosownychprocedur. Przedsiębiorstwa, które dopiero planująPytania, jakie zostały zadane w tej części ankiety,miały rozstrzygnąć kwestie związane z weryfikacjąrozumienia idei SOB przez spółki, a także zobrazowaćobecność tej idei w codziennym działaniu firm.W części „C” ankiety, chciano uzyskać obraz konkretnychdziałań podejmowanych przez ZarządySpółek przez pryzmat następujących obszarów: pracownicyi miejsce pracy, środowisko, społeczność lokalnai rynek.W każdym z ww. obszarów zadano pytania o kluczoweprogramy/cele stawiane przez Zarząd Spółki, środkiprzeznaczone na te przedsięwzięcia, oczekiwane korzyściz ich realizacji oraz o adresatów programów.3.1. AutoregulacjaNa początku rozpoczęliśmy „odpytywanie” firmod najogólniejszych form wdrażania idei SOB do firmy.W związku z tym zadano pytanie: Czy ZarządSpółki przyjął dobrowolne inicjatywy/deklaracje/samoregulacjeodnoszące się do SOB (np. Kodeksy DobrychPraktyk, Kodeks Etyczny, Wytyczne dla przedsiębiorstwwielonarodowych, Global Compact, itp.)?,na które uzyskano następujące odpowiedzi:Wykres 7. Przyjęcie dobrowolnych inicjatyw, samoregulacji itp.odnoszących się do SOB (Źródło: URE)36 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHTabela 5. Przykładowe procedury zarządzania dziedzinami z SOBŹródło: URE.W sektorze energii elektrycznej uzyskano prawiejednakowy rozkład w zakresie posiadania, jego brakui planowania do wprowadzenia samoregulacjiodnoszącej się do SOB. W sektorze gazu znaczącoi ciepłownictwie sytuacja jest bardziej zaawansowanaw świadomym wprowadzaniu regulacji. Dla wynikuuzyskanego w gazownictwie nie bez znaczeniajest jego wewnętrzna struktura organizacyjna.Z uzyskanego materiału dotyczącego form wykorzystywanychprzez firmy regulacji, przedstawiamywymieniane najczęściej:● Kodeks Etyki – zasady postępowania Zarządui pracowników spółki w stosunkach z klientami●●i kontrahentami spółki oraz w relacjach wewnętrznych,jak również działania podejmowanena rzecz społeczeństw,Regulaminy zamówień – regulacje związane z przejrzystympostępowaniem przy dokonywaniu zamówieńw spółce: Regulamin udzielania zamówień publicznych,Regulamin udzielania zamówień innychniż zamówienia publiczne, Instrukcja zakupów,Standardy obsługi w procesie przyłączania do sieci– zapisy określające przejrzyste i jednolite zasadypostępowania w relacji z klientem/odbiorcąw procesie przyłączeniowym, wstrzymywaniei wznowienia dostaw, rozliczanie należności itp.,nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 37

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNE●●●Regulamin audytu wewnętrznego, Kodeks etyki audytorawewnętrznego – regulacje związane z prowadzeniemaudytów wewnętrznych, w celu obiektywnejoceny procesów zarządzania ryzykiem, systemukontroli wewnętrznej i zarządzania spółką,Global Compact – członkostwo w tej inicjatywieoznacza dla spółki poparcie, przyjęcie i stosowanie,we wszystkich sferach działalności, fundamentalnychzasad z zakresu praw człowieka,standardów pracy, ochrony środowiska i przeciwdziałaniakorupcji,Polityka środowiskowa – wdrożenie i utrzymanieSystemu Zarządzania Środowiskowego w oparciuo normę ISO 14001, ustalanie rocznych celóww zakresie ochrony środowiska.Przedsiębiorstwa, które aktualnie nie posiadajądobrowolnych inicjatyw, zgłaszają w zdecydowanejwiększości taką chęć w niedalekiej przyszłości (wielez firm podało termin już 2010 r.). Rozważane sąm.in.: uczestnictwo w Global Compact, przyjęcie KodeksuEtycznego, Kodeksu Praw Odbiorcy, KodeksuDobrych Praktyk, przystąpienie do Forum OdpowiedzialnegoBiznesu.3.2. SOB wobec środowiska pracowniczegoZ uzyskanych na początku informacji ankietowychuzyskaliśmy potwierdzenie, że zarządzanie kapitałemludzkim jest wysoko w hierarchii celów SOB wdrażanychprzez firmy. Szczegółową implifikacją działańw tej mierze firm, były pytania związane z realizacją(czy i jak) działań firm wobec jej pracowników.Na pytanie, Czy Zarząd Spółki realizuje działaniaw zakresie SOB dotyczące oddziaływania na pracownikówi miejsce pracy?, uzyskano następujące wyniki:Kolejne pytanie dotyczyło zarówno opisu programów,celów i korzyści, jakie się z tym wiążą, jakrównież kosztów wdrażania tych programów.Firmy wymieniły liczne przykłady dotyczące realizowanychprzez Zarządy Spółek działań w obszarzeMiejsce Pracy, od których oczekiwano zarówno korzyścidla firmy, jak i satysfakcji indywidualnej pracowników,w tym m.in: badanie satysfakcji pracowniczej;realizowanie procedur rekrutacyjnych, szkoleniowych,dokształcania pracowników; bezpieczeństwoi higiena pracy; systemy premiowe; optymalizacjazatrudnienia; wynagrodzenia i zasiłki losowe; zarządzanietalentami, kompetencjami; wartościowaniestanowisk pracy; pracownicze programy emerytalneitp. Są to, jak widać, typowe programy pracowniczemające na celu przede wszystkim zwiększeniekompetencji i potencjału pracowników, budowanieścieżek kariery pracowników, wzrost ich motywacji,zapewnienie realnego wpływu pracowników na warunkii środowisko pracy, pozytywny wpływ na efektywnezarządzanie zasobami ludzkimi.Natomiast pytanie o koszty w większości sytuacjipozostawało niewypełnione, co czasami tłumaczonebyło trudnością w przyporządkowaniu środków finansowychdo określonych programów, a czasamibyć może obawą przed ujawnieniem pewnych informacji.Stąd w tabeli 6 całkowicie pominięto informacjefinansowe, o które pytaliśmy w ankiecie 13) .Tabela 6 (str. 39) przedstawia rozbicie na szczegółoweinformacje dotyczące kluczowych programówdla jednej z firm, którą uznaliśmy za wartąupowszechnienia z uwagi na rozbudowane formyodpowiedzi.Przedsiębiorstwa, które zamierzają dopiero przyjąćokreślone działania w zakresie SOB dotycząceoddziaływania na pracowników i miejsce pracy, podawałym.in.: program przekwalifikowujący pracownikóww ramach zmieniającego się popytu napracę, harmonizacja procedur i standardów w grupiekapitałowej, działania w obszarze obrotu hurtowego.Plany obejmują najczęściej okres od 2010 r.(w jednym przypadku – orientacyjnie po 2013 r.).3.3. SOB wobec środowiska naturalnegoWykres 8. Aktywność firm wobec pracowników (Źródło: URE)Ogólnie, w sektorze gazu, wszystkie przedsiębiorstwazadeklarowały realizację działań w zakresieSOB oddziałującym na pracowników i miejsce pracy.75% spółek posiada programy w obszarze pracowniczym,13% spółek odpowiedziało przecząco, 12%planuje przyjęcie takich działań.Badając środowiskowy obszar SOB okazało się, że62% przedsiębiorstw realizuje takie działania, 22%ich nie podjęło, natomiast 16% – planuje ich wdrożeniew niedalekiej przyszłości (patrz wykres 9). Przykładowo:2010 r.; po 2013 r.; jedna z firm podała termin2009-2015 – Program środowiskowy; inna zamierzazrealizować wieloletni program ograniczającynegatywny wpływ na środowisko wynikający z podstawowejdziałalności, w szczególności zmierzającydo likwidacji zanieczyszczeń środowiska gruntowo-13) Analogiczny zabieg zastosowano do pozostałych dziedzin SOB.38 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHTabela 6. SOB w obszarze pracowniczym – przykład jednego z przedsiębiorstwŹródło: URE.-wodnego; planowane są także w latach 2010-2015wymiany transformatorów, akcje edukacyjno-informacyjnedla klientów dot. kreowania zachowań prooszczędnościowychw zakresie zużycia mediów.zaangażowania w ochronę środowiska jest uzyskaniepozytywnego wizerunku firmy, która dba o ekologię.Podane były również te powody, które zostały przytoczonew tabeli 7 (str. 40), że służy to poprawie efektywnościenergetycznej, co zasługuje na wyróżnienie.3.4. SOB wobec środowiska lokalnegoW zakresie oddziaływania SOB na społeczność lokalną,uzyskano wyniki ilościowe ogółem: 75% spółek posiadastosowne programy, 13% spółek nie stosuje takichprogramów, 12% spółek deklaruje chęć ich wdrożenia(w niedalekiej przyszłości – 2010 r., po 2013 r.).Wykres 9. Aktywność firm wobec środowiska naturalnego (Źródło:URE)Przedsiębiorstwa wymieniły liczne przykłady podejmowanychi realizowanych działań ochronnych wobecśrodowiska poprzez m.in. zmniejszenie emisji spalin dopowietrza, zapobieganie występowaniu potencjalnychzagrożeń dla środowiska, uregulowania postępowaniaz opadami niebezpiecznymi (tabela 7 – str. 40).Ekologiczne zaangażowanie firm jest dosyć duże.Podejmują różnorodne przedsięwzięcia (co często jestspowodowane charakterem podstawowej działalnościenergetycznej) indywidualnie, ale również przystępujądo szerszych inicjatyw. Przeznaczone środki finansowena środowiskowe działania nie są nominalnie małe,brak jednak informacji o źródle tych środków, a byłabyto przesłanka również oceny, jak firma traktuje SOB.I w tym przypadku pojawiały się wyjaśnienia, że celemWykres 10. Aktywność firm wobec społeczności lokalnej (Źródło:URE)Wejrzenie w odpowiedzi z poszczególnych sektorówświadczy o braku różnic w odniesieniu do poszczególnychmediów. Przedsiębiorstwa najczęściejwymieniały następujące rodzaje działań wpływającychna społeczność lokalną:● działalność charytatywna,● wspieranie inicjatyw społecznych,nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 39

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNETabela 7. SOB w obszarze środowiska naturalnego – przykłady z dwóch przedsiębiorstwŹródło: URE.●●●●●programy poprawnej relacji ze związkami zawodowymi,filantropia w ochronie zdrowia, edukacji, oświacie,kulturze,polityka zatrudnienia (uwzględniająca specyfikęlokalnego rynku pracy),współpraca z instytucjami publicznymi (samorządowymi),patronaty.Dobra współpraca z i na rzecz środowiska lokalnegojest, jak można sądzić z wyników badania, ważna i chybałatwiejsza do realizacji. Lepiej też zostały oszacowaneprzez firmy energetyczne korzyści z tego tytułu.W pewnych przypadkach podawane były konkretneśrodki finansowe i to o nominalnie sporejskali. Trudno jednak ocenić, bez wskazania źródła finansowaniabądź relatywnego ujęcia podawanychwielkości, jaki to natomiast jest wydatek dla firmy.W jednym przypadku przedsiębiorstwo expresisverbis nie zakwalifikowało podejmowanych (realizowanych)przez siebie działań do programów w zakresieSOB w tym obszarze, co może świadczyć o złym rozumieniuistoty SOB w działalności spółki (tabela 8).3.5. SOB – biznesowe elementy definicji SOBKolejne pole działalności SOB to umownie ujętaw kategorię „rynek” podstawowa działalność firmyna styku z dostawcami i odbiorcami energii. Biorąc40 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHTabela 8. SOB w obszarze społeczności lokalnej – przykłady z trzech przedsiębiorstwŹródło: URE.pod uwagę to, z jaką dziedziną gospodarczą mamydo czynienia, jest to szczególnie istotna część ankietydla Regulatora, którego misją jest równoważenieinteresów zarówno przedsiębiorstw energetycznych,jak i odbiorców paliw i energii 14) . Jak zatemfirmy do tej sprawy podchodzą jest sprawą istotną.Wykres 11. Aktywność firm wobec rynku (Źródło: URE)W tym przypadku uzyskano następujące wynikiświadczące o aktywności spółek: 69% spółek prowadzidziałania w tym zakresie (bardzo podobnewartości uzyskano dla wszystkich mediów), 16%wskazało odpowiedź negatywną, 12% zamierza jewprowadzić (3% nie odpowiedziało na pytanie).Jakimi konkretnie działaniami ta aktywność jestwypełniona, było to przedmiotem kolejnego pytania.Przedsiębiorstwa wymieniły liczne przykłady, wskazującprzy tym wielokrotnie na:● prowadzenie działań marketingowych,● doskonalenie stron internetowych w celu nawiązaniakomunikacji z otoczeniem,● stałą modernizację urządzeń, inwestycje z wykorzystaniemoptymalnych technologii w interesieodbiorców,● prowadzenie działań na rzecz wzrostu konkurencyjnościrynków,● moderowanie relacji z dostawcami (dobór właściwychdostawców),● podejmowanie inwestycji na rzecz zwiększeniapodaży mediów.Interesujące będzie przytoczenie konkretnychdziałań i ich celu, oraz korzyści jakich firmy oczekują.Przedsiębiorstwa planujące podjęcie działań w zakresieSOB oddziałujące na rynek, wymieniały m.in.:systemowe podjęcie takich działań w ramach grupy14) Art. 23 ust. 1 ustawy – Prawo energetyczne.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 41

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNETabela 9. SOB w obszarze rynku – przykłady z dwóch przedsiębiorstwŹródło: URE.kapitałowej; działania w zakresie komunikacji zewnętrzneji marketingowej w ramach przyjętej strategiigrupy kapitałowej; aktywna współpraca z przedsiębiorstwamiobrotu w zakresie przyłączania klientówdo sieci oraz świadczenia usługi dystrybucyjnej;akcja informacyjna o zagrożeniach związanych z nielegalnympoborem jednego z mediów; doradztwotechniczne dotyczące procesu przyłączeniowego.3.6. Korzystanie z dorobku ERGEGMateriałem analitycznym (na pewno nie jedynym,ale niewątpliwie swoistym dla elektroenergetykii gazownictwa), który mógłby dostarczyć PrezesowiURE dodatkowych przesłanek, wskazówek dla sposobówrealizacji celów SOBE w przedsiębiorstwachenergetycznych, jest dorobek ERGEG w postaci wytycznychoraz kodeksów dobrych praktyk. Były onepomyślane jako ułatwienie wdrażania zasad zawartychw dyrektywach energetycznych przez przeniesienieogólnych ram prawnych na język realnych sytuacjiwystępujących w toku działalności energetycznej.Tym samym ich zadaniem jest przyśpieszenieprzekształceń, szczególnie w zakresach sieciowych,sprzyjających liberalizacji rynku energii, jegopłynności i tym samym dobru konsumentów energii.42 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHPrzy czym rola regulatorów na tym się nie kończyła.Widziano ją także jako współpracę prowadzonąz przedsiębiorstwami energetycznymi, OperatoramiSystemów Przesyłowych (OSP), uczestnikami i zarządamigiełd energii elektrycznej, której celem jestdobrowolne implementowanie wytycznych oraz dobrychpraktyk przygotowanych przez ERGEG, co łatwomożna zinterpretować jako etyczne postępowaniespołecznie odpowiedzialnego przedsiębiorstwaenergetycznego. Jednocześnie są to również zaleceniai wytyczne dla działań Regulatora 15) . Przy czymnie należy zapominać, że te narzędzia przygotowanotylko dla firm elektroenergetycznych i gazowych.Możliwości duże, ale jak jest z ich wykorzystaniem?Okazuje się, że w elektroenergetyce w zdecydowanejwiększości wytyczne te nie są w ogóle stosowane.W gazownictwie wydawałoby się (wykres 12), żejest dużo lepiej, ale po raz kolejny okazuje się, że jestto „iluzja statystyczna”.Wykres 12. Korzystanie z dorobku ERGEG (Źródło: URE)Na prośbę o podanie konkretnych rozwiązań wytycznychERGEG, wyeksponowano następująceprzedsięwzięcia, do których się one odnoszą:● stworzenie i udostępnianie Instrukcji Ruchui Eksploatacji Sieci,● opracowanie procedur zmiany sprzedawcy,● stworzenie i bieżąca aktualizacja portalu internetowegodla klientów,● stworzenie klientom warunków do korzystaniaz zasady TPA,● bieżące informowanie klientów o zmianach w taryfie,● ochrona odbiorców,● system zarządzania jakością wg norm ISO.15) Możliwość podjęcia przez Prezesa URE działań, wynikającychnp. z zaleceń i wytycznych dla Regulatorów zawartychw Wytycznych i Kodeksach Dobrych Praktyk sformułowanychprzez ERGEG, będą mogły zostać skonkretyzowanedopiero po dokonaniu analiz tych dokumentów. Tego typudokumentów jest wiele, ich spis został zamieszczony w Załączniku8 Raportu Prezes URE a społeczna odpowiedzialnośćprzedsiębiorstw …, op. cit.Jedna spółka gazownicza podała, że „W odniesieniudo wytycznych dobrych praktyk opracowanychprzez ERGEG, kierowanych bezpośrednio dooperatorów systemów przesyłowych, magazynowychczy LNG, Spółka stosuje się do tych wytycznychw takim zakresie, w jakim operatorzyumieszczają zalecenia ERGEG w swoich kodeksach,umowach i innych wiążących dokumentach(np. Wytyczne dotyczące open season, wytycznedotyczące bilansowania). W odniesieniu do wymogówwytycznych dotyczących operatorów systemówmagazynowych (…) [spółka] wydzieliła ostatniow swojej strukturze jednostkę organizacyjną(…), która będzie odpowiedzialna za realizacjęobowiązków narzuconych na OSM (m.in. świadczenieusług magazynowania gazu, przygotowaniataryfy na usługi magazynowe)”.Inna zaś spółka gazownicza wskazała na bezpośredniąrolę Prezesa Urzędu Regulacji Energetykiw upowszechnianiu wiedzy o Kodeksach: „Spółkaanalizuje kierunki działań podejmowanych przezCEER i ERGEG, które mogą wpływać na zmiany ustawodawstwaunijnego oraz krajowego w obszarzedziałalności spółki. Informacje dotyczące tych działańpobierane są głównie za pośrednictwem kanałówinformacyjnych URE (publikacje oraz strona internetowaurzędu) i traktowane są jako materiałyinformacyjne”.Wśród odpowiedzi przedsiębiorstw, dotyczącychprzyczyn braku korzystania z wytycznych ERGEG,przeważały następujące powody:● spółki korzystają wyłącznie z wytycznych UrzęduRegulacji Energetyki,● oczekiwane są rozwiązania na poziomie grupy kapitałowej,● brak należytej informacji,● przestrzeganie ogólnych zasad dobrych obyczajówi etyki w biznesie.4. Ocena działania SOB4.1. Raportowanie zewnętrznePrzedsiębiorstwa miały ustosunkować się do pytaniao wdrożenie raportowania zewnętrznego działańw zakresie SOB (np. w formie raportuSOB/CSR/Zrównoważonego rozwoju/środowiskowego),co przedstawia wykres 13 (str. 44).Ogólnie: tylko 16% spółek wprowadziło raportowaniezewnętrzne działań w zakresie SOB, aż 62%spółek nie wdrożyło raportowania, 16% dopieroplanuje (6% nie udzieliło odpowiedzi na pytanie).Przedsiębiorstwa, które nie mają raportowania,bądź dopiero planują je wprowadzić, poproszonezostały o podanie innych działań komunikującychdziałania Zarządu Spółki w zakresie SOB. Wynikitakże okazały się niezbyt zadowalające, bowiem tylko31% spółek wskazało, że realizuje inne działania,nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 43

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEWarto w tym miejscu nadmienić, że tylko trzyprzedsiębiorstwa załączyły do odpowiedzi na ankietękopie raportów, których syntetyczne omówienieprzedstawia załącznik nr 2.4.2. Audyt w firmieWykres 13. Raportowanie zewnętrzne działań w zakresie SOB(Źródło: URE)aż 50% nie posiada dodatkowych działań (19% nieudzieliło odpowiedzi na pytanie). Przedsiębiorstwa,które wskazały odpowiedź pozytywną, wymieniłynastępujące działania komunikujące:● informacje o działaniach CSR oraz otrzymanychnagrodach i wyróżnieniach na stronach internetowych,w kwartalniku firmowym, w mediach lokalnych,w mediach branżowych,● informacje prasowe, materiały promocyjne spółki,teksty promocyjne,● roczne raportowanie z realizacji umów sponsoringuoraz umów darowizn,● okresowe raportowanie realizacji przyjętych planówfinansowych,● systematyczne informowanie partnerów biznesowycho sytuacji na rynku CO 2 ,● publikowanie na stronach internetowych informacjidotyczących działania spółki w zakresieprogramów społecznościowych.Na pytanie: Czy działania SOB podlegają ocenieaudytora?, uzyskano następujące odpowiedzi:● ocenie audytora wewnętrznego podlegają działaniaSOB w 59% spółkach (38% nie podlega, 3%nie udzieliło odpowiedzi),● ocenie audytora zewnętrznego podlegają działaniaSOB w 47% spółkach (50% nie podlega, 3%nie udzieliło odpowiedzi).Na wykresie 14 przedstawiony został szczegółowypodział działań według oceny audytora.Do innych działań, nie wymienionych do wyboruw ankiecie, podlegających ocenie audytora spółkiwymieniły:● 1 spółka: działalność fundacji w Polsce,● 2 spółka: audyt bezpieczeństwa informacji,działalności szkoleniowej, działalności socjalnejna rzecz pracowników, działalności sponsoringowej,● 3 spółka: badanie satysfakcji pracowników.4.3. NagrodyPrawie wszystkie spółki (81%) mogły pochwalićsię nagrodami, wyróżnieniami (dowody uznania,wysokie notowania w rankingach, itp.) otrzymanymiw zakresie kwestii społecznych, środowiskowychczy personalnych. Do najczęściej wymienianychmożna zaliczyć:Wykres 14. Działania SOB podlegające ocenie audytora (Źródło: URE)44 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCH● tytuł „Tego, który zmienia polski przemysł”,● Firma Przyjazna Klientowi,● „Przedsiębiorstwo Fair Play”,● „Najlepszy Pracodawca Roku”,● tytuł „Przyjaciela Dziecka”,● Firma przyjazna środowisku,ale pojawiały się także następujące tytuły: Laur BiałegoTygrysa Polskiej Energetyki ENERGIA 2008,„Platynowy Kasztan”, „Filantrop Roku”, „Mocni Wizerunkiem”,nagroda Fundacji Kronenberga – DobryBiznes, SUPERBRANDS – Marka wysokiej reputacji,Firma nieprzeciętnie przyjazna matkom, EKOLIDERFunduszu Spójności.Większość z uzyskiwanych nagród ma charakterlokalny o zróżnicowanym charakterze, stąd trudnoo jednolitą podstawę porównawczą, niemniej znamiennejest to, że większość z firm uzyskiwała jakieśwyróżnienia z obszaru idei SOB.5. SOB wobec odbiorcy wrażliwegospołecznieZgodnie z zapisami art. 3 ust. 5 dyrektywy2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Radyz 26 czerwca 2003 r. dotyczącej wspólnych zasadrynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającejdyrektywę 96/92/WE oraz art. 3 ust. 3 dyrektywy2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Radyz 26 czerwca 2003 r. dotyczącej wspólnych zasad rynkuwewnętrznego gazu ziemnego i uchylającej dyrektywę98/30/WE, państwa członkowskie podejmąwłaściwe kroki dla ochrony odbiorców końcowych,a w szczególności zapewnią wprowadzenie odpowiednichzabezpieczeń chroniących odbiorców wrażliwychspołecznie, łącznie ze środkami pomagającymitym odbiorcom uniknąć odłączenia od sieci.W przypadku spółek ciepłowniczych, do którychww. dyrektywy nie mają zastosowania, podjęta zostałapróba scharakteryzowania odbiorcy wrażliwegospołecznie, którym jest odbiorca mający problemyz bieżącym regulowaniem opłat za dostarczoneciepło – odbiorca indywidualny w gospodarstwiedomowym, mający zawartą umowę na dostawę ciepła(np. zamieszkujący w domku jednorodzinnym,w budynku wielolokalowym, w którym zainstalowanoindywidualne urządzenia pomiarowe).Na wstępie należy zauważyć, że przedsiębiorstwadystrybucyjne mogły nie posiadać niektórychdanych zawartych w tym punkcie ankiety, z uwagina fakt, że danymi takimi powinny dysponowaćspółki obrotu.W wyniku przeprowadzonych zmian spółki dystrybucyjneograniczyły swoją działalność do technicznejobsługi przesyłu energii elektrycznej czytransportu gazu ziemnego i realizacji zadań związanychz pełnieniem funkcji operatora systemu dystrybucyjnego.Spółki gazownictwa, pełniące rolę operatora siecidystrybucyjnej, posiadają obecnie jednego zleceniodawcę,którym jest PGNiG SA. Adresatem tych pytańw przypadku gazownictwa były zatem przedsiębiorstwaobrotu gazem.Obecnie, wydzielona działalność obrotowa podlegabezpośrednio PGNiG SA, które przejęło prawai obowiązki wynikające z wcześniejszych umów z odbiorcamizawartymi przez dotychczasowe spółki gazownictwa.Obsługą handlową wszystkich klientówPGNiG SA dotyczącą sprzedaży gazu oraz kompleksowąofertą usług gazowniczych zajmują się, powołanew tym celu, Oddziały Obrotu Gazem z podległymi Gazowniamii Biurami Obsługi Klienta.Jak pokazały wcześniej prowadzone w URE analizy16) , niektóre przedsiębiorstwa energetyczne prowadządziałania pomagające odbiorcom wrażliwymspołecznie uniknąć wstrzymania dostaw.5.1. Definicja odbiorcy wrażliwego społecznieInteresująca była zatem kwestia, czy zarządyspółek przyjęły na użytek spółki definicję odbiorcywrażliwego społecznie.Analiza uzyskanych odpowiedzi wskazuje, że tylkojeden z zarządów spółek przyjął definicję odbiorcywrażliwego społecznie. Zarządy siedmiu spółekplanują przyjęcie takiej definicji.Zdecydowana większość ankietowanych (18) nieplanuje jednak przyjęcia takiej definicji, co pokazujewykres 15.Wykres 15. Definicja odbiorcy wrażliwego społecznie (Źródło: URE)Jedna spółka podała własną definicję odbiorcy wrażliwegospołecznie, którym jest „odbiorca pobierającyenergię na potrzeby prowadzonego gospodarstwa domowego,pobierający dodatek mieszkaniowy lub korzy-16) I. Figaszewska, A. Bednarska, A. Falecki, W jaki sposóbprzedsiębiorstwa energetyczne pomagają odbiorcom wrażliwymspołecznie uniknąć wstrzymania dostaw energiielektrycznej czy gazu?, Biuletyn URE Nr 2/2008.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 45

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEstający z pomocy społecznej w szczególności z następującychform: zasiłku stałego; zasiłku okresowego; zasiłkucelowego i specjalnego zasiłku celowego; świadczeńniepieniężnych w zakresie posiłków i niezbędnegoubrania; przy jednoczesnym zastosowaniu kryteriumdochodowego”. Dodatkowo zwrócono uwagę na fakt, „iżodbiorca wrażliwy społecznie to zarówno osoba pokrzywdzonaprzez los – choroba, niepełnosprawność,jak też osoba o niskim statusie ekonomicznym”.Jedno z przedsiębiorstw energetycznych wyjaśniłonatomiast, że „definicja takiego odbiorcy powinnabyć określona na poziomie prawa polskiego wrazz określeniem mechanizmu pomocy”.Inna spółka energetyczna wyjaśniła, że „przyjęcietakiej definicji powinno być poprzedzone dogłębnymikonsultacjami i powinna być ona przygotowanaw uzgodnieniu ze wszystkimi zainteresowanymiprzedstawicielami stron, tj. sprzedawcami, podmiotamizajmującymi się opieką społeczną, stroną rządową,Urzędu Regulacji Energetyki. W przypadku powstaniadefinicji odbiorcy wrażliwego społecznie zapisytej definicji powinny umożliwiać realizację czynnościprzez wszystkie zainteresowane strony tak,aby zakres koniecznych czynności nie wymagał ponoszeniaznacznych środków poprzedzających udzieleniepomocy, także definicja ta powinna być stosowanaprzez wszystkich uczestników rynku”.Tylko w siedmiu spółkach planuje się przyjąć definicjęodbiorcy wrażliwego społecznie, w czterech przypadkach– od 2010 r. i od 2013 r., a w jednym – przyjęcietakiej definicji uzależnia się od jej wprowadzeniado polskiego prawa, zaś w innym – zakłada się wprowadzenietakiej definicji w sytuacji wprowadzenia taryfysocjalnej. W jednym przypadku nie było możliwejednoznaczne określenie terminu przyjęcia tej definicji.Prace nad sprecyzowaniem definicji odbiorcywrażliwego społecznie, jak wyjaśniło jedno z przedsiębiorstwenergetycznych, będą prowadzone w ramachprac całej grupy kapitałowej.Jedno z przedsiębiorstw ciepłowniczych wyjaśniło,że nie planuje przyjmować takiej definicji zewzględu na specyfikę klientów, wśród których klienciindywidualni stanowią niewielki procent odbiorców(1%). Przeterminowane należności od klientówindywidualnych również stanowią zaledwie niewielkiprocent całej liczby (1%).Z uwagi na fakt, że tylko jeden zarząd spółki przyjąłdefinicję odbiorcy wrażliwego społecznie, to dalszepytania ankiety zawierają informacje dotycząceodbiorców grupy taryfowej G w gospodarstwie domowym(w przypadku energii i gazu) oraz informacjedotyczące odbiorców mających problemy z bieżącymregulowaniem opłat za dostarczone ciepło –odbiorców indywidualnych w gospodarstwach domowych(w przypadku ciepła) 17) .17) Zgodnie z dyspozycją zawartą przed pkt D.2. ankiety.5.2. Rejestry odbiorców wrażliwych społecznieNa pytanie: Ilu odbiorców w gospodarstwach domowychjest przez Zarząd Spółki zidentyfikowanychjako odbiorcy wrażliwi społecznie? – w odniesieniudo grupy taryfowej G oraz wolumenu sprzedaży, nieotrzymaliśmy pełnej odpowiedzi.Pytanie to miało pozwolić na określenie, choćbyw przybliżeniu, ilu odbiorców w spółce postrzeganychjest jako odbiorcy wrażliwi społecznie, a dostawydo nich energii/gazu/ciepła – jaki stanowią wolumensprzedaży. Brak pełnego wypełnienia ankiety,zwłaszcza w części dotyczącej odbiorcy wrażliwegospołecznie, uniemożliwił przeprowadzenie takichzbiorczych analiz. I tak:● w jednym przypadku, spółka obrotu w energetyce,podała wielkości dotyczące tej grupy odbiorcóworaz wolumen sprzedaży energii elektrycznej. Odbiorcywrażliwi społecznie stanowili 0,06% odbiorcówogółem w grupie taryfowej G, a wolumensprzedaży energii elektrycznej stanowił 0,001%,przy czym przyjęto wszystkich odbiorców grupy taryfowejG11s za odbiorców wrażliwych społecznie,● w drugim przypadku, w jednej ze spółek ciepłowniczych,odbiorcy wrażliwi społecznie stanowili1,14% odbiorców ogółem, a wolumen sprzedażyenergii cieplnej stanowił 0,013% wolumenu sprzedażyogółem. Za odbiorców wrażliwych społeczniespółka przyjęła odbiorców, którzy byli zadłużeni,● w innej spółce ciepłowniczej, odbiorcy wrażliwi społeczniestanowili ok. 20% odbiorców ogółem, a wolumensprzedaży energii cieplnej stanowił ok. 22%,● jedna ze spółek ciepłowniczych podała dane tylkoodnośnie odbiorców (nie przekazując danych odnośniewolumenu sprzedaży). Odbiorcy wrażliwispołecznie stanowili w tej spółce 62% odbiorcówogółem, przy czym niemal 45% z nich to dłużnicy,● jedna ze spółek obrotu w energetyce, za takich odbiorcówuznała wszystkich odbiorców i cały wolumensprzedaży wskazała dla grupy taryfowej G.Tylko jedna spółka obrotu w energetyce wskazała, żeprowadzi rejestr odbiorców wrażliwych społecznie składającysię z odbiorców grupy taryfowej G11s. W żadnejinnej spółce nie są prowadzone tego rodzaju rejestry.Spółki nie prowadzą także osobnego rejestru odbiorców,którzy sami lub członkowie ich rodzin z nimimieszkający, korzystają w domu z urządzeń medycznychniezbędnych do podtrzymania czy ratowaniazdrowia/życia.Jedna ze spółek energetycznych wyjaśniła, że„W przypadku, gdy odbiorca poinformuje o posiadaniuurządzeń medycznych zasilanych energią elektrycznąniezbędnych do podtrzymania życia lubzdrowia odbiorcy lub innych osób mieszkającychz odbiorcą, informacja taka archiwizowana jestprzez Biura Obsługi Klienta”. Spółka nie podała jednakliczby takich odbiorców.46 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHInna spółka energetyczna dodatkowo wyjaśniła,że „Spółka poszukuje optymalnego rozwiązania, którygodzi interesy stron”.Trzeba natomiast zauważyć, że miały miejsceprzypadki wstrzymania dostaw energii do takich odbiorców.Z powodu braku prowadzonych przezprzedsiębiorstwa energetyczne ewidencji takichprzypadków, nie jest możliwe wskazanie ich liczby.Jak można oszacować, sytuacja taka wystąpiław ponad 20 zidentyfikowanych przypadkach. W tym:● na terenie działania jednej grupy kapitałowejw latach 2008/2009 miało miejsce kilkanaście takichprzypadków. Jak wyjaśniono: „O tym, żeklient korzysta z urządzenia podtrzymującego życie(respirator, dializa, itp.) dowiadujemy się bezpośrednioprzed wyłączeniem lub dopiero po wyłączeniuzasilania. Po otrzymaniu takiej informacjiprzywrócenie zasilania realizowane jestw pierwszej kolejności”,● siedem przypadków miało miejsce na obszarzedziałania jednego operatora systemu dystrybucyjnego.Na uwagę zasługuje przy tym fakt, że niewspółpracował on z ośrodkami pomocy społecznejw rozwiązywaniu problemów odbiorcówwrażliwych społecznie,● jak wyjaśnił inny operator systemu dystrybucyjnego:„Sytuacja wystąpiła w 2008 roku jeden raz.Wyłączenie związane z planowaną przerwą w dostawieenergii elektrycznej. Odbiorcy niezwłoczniedostarczono agregat prądotwórczy”,● na terenie działania jednej z grup kapitałowych,„Sytuacja wystąpiła w 2008 r. jeden raz i związanabyła z przerwą w dostarczaniu energii elektrycznejniezbędną do wykonania planowanychprac eksploatacyjnych. Operator Systemu Dystrybucyjnegozapewnił zasilanie energią elektrycznąz agregatu prądotwórczego zainstalowanego naczas planowanej przerwy”.5.3. Współpraca przedsiębiorstw energetycznychz Ośrodkami Pomocy SpołecznejInteresujące było czy, w rozwiązywaniu problemówodbiorców wrażliwych społecznie, Zarząd Spółkiwspółpracuje z ośrodkami pomocy społecznej.Tabela 10. Współpraca z Ośrodkami Pomocy SpołecznejŹródło: URE.Jak pokazuje powyższa tabela, współpracę z OPSpodjęły lub planują podjąć przede wszystkim spółkielektroenergetyczne. Nieliczne spółki gazowe planująpodjąć taką współpracę, zaś spółki ciepłowniczew ogóle nie widzą potrzeby współpracy z OPS.Spółki energetyczne współpracowały ze zróżnicowanąliczbą OPS, która waha się od 14 do 79. Jak dodatkowowyjaśniła jedna ze spółek obrotu w energetyce,współpraca miała miejsce „z wszystkimiośrodkami, które wyrażają chęć współpracy – dotyczyzarówno MOPS, MOPR, Caritas tudzież innychorganizacji świadczących pomoc”, a inna spółkawspółpracowała „indywidualnie i doraźnie w zależnościod zaistniałych okoliczności”.Współpraca ta przybierała różne formy i polegała na:● regulowaniu przez OPS za odbiorcę należności:na pokrycie zadłużenia; za wznowienie dostarczaniaenergii elektrycznej; za przyłączenie dosieci; opłacanie faktur odbiorcom, którym przysługujeokresowa pomoc socjalna, w wielu przy-●●●●●●●●●padkach w formie ratalnej,opłacaniu przez OPS za odbiorcę zaległych należności,głównie w sytuacji zagrożenia wstrzymaniadostarczania energii elektrycznej w ramach prowadzonychdziałań windykacyjnych,ustalaniu terminów płatności, które reguluje za odbiorcówOPS, przy czym zgodnie z wyjaśnieniamispółki gazowej, dotyczy to każdego klienta, któryzgłosi, że za niego rachunek reguluje OPS. W przyszłościspółka ta planuje uregulowanie tych działań,składaniu przez OPS wniosków (jako pełnomocnicyodbiorców) o wznowienie dostarczania energiielektrycznej i zastosowanie w rozliczeniachprzedpłatowego systemu rozliczeń,pośredniczeniu przez OPS w przypadku rozłożenianależności na raty, w przesunięciu terminupłatności,uzgadnianiu stanu zadłużenia oraz wpłat dokonywanychprzez odbiorców, którzy otrzymują świadczenia,uczestniczeniu OPS w długoterminowych planachratalnej spłaty zadłużenia,zwracaniu się przez OPS z prośbą o częściowe lubcałkowite pokrycie zadłużenia,przekazywaniu „informacji przez ośrodki pomocyspołecznej o osobach oczekujących wsparcia ekonomicznego,udzielanie pomocy finansowej osobomuprawnionym do jej otrzymania przezośrodki pomocy społecznej w formie regulowaniaopłat za energię elektryczną”,kontakty pracowników jednej ze spółek energetycznychz OPS mają doprowadzić do wyeliminowaniaprzyczyn uzasadniających wstrzymanie dostawenergii elektrycznej.Nieliczne z Zarządów Spółek (dwie – w elektroenergetycei dwie w gazownictwie) planują podjąćwspółpracę z ośrodkami pomocy społecznej. Współpracętaką zamierzają podjąć od w 2010 r. lub„W momencie doprecyzowania w przepisach definicjiodbiorcy wrażliwego”.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 47

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEW przypadku, gdy ośrodek pomocy społecznej uregulowałrachunek na rzecz odbiorcy, poprosiliśmy o podaniedanych, jak przedstawia to poniższa tabela 11.Zgodnie z art. 6a ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawoenergetyczne przedsiębiorstwo energetyczne możezainstalować przedpłatowy układ pomiarowo-rozliczeniowysłużący do rozliczeń za dostarczane paliwagazowe, energię elektryczną lub ciepło, jeżeli odbiorcaco najmniej dwukrotnie w ciągu kolejnych 12 miesięcyzwlekał z zapłatą za pobrane paliwo gazowe,energię elektryczną lub ciepło albo świadczone usługiprzez okres co najmniej jednego miesiąca.Możliwość instalowania tzw. liczników przedpłatowychzarówno przedsiębiorstwa energetyczne, jaki OPS traktują jako jedną z form pomocy odbiorcomw trudnej sytuacji finansowej. Interesujące byłoprzyjrzenie się, w jaki sposób przedsiębiorstwa energetycznekorzystają z tej formy pomocy odbiorcom.Poprosiliśmy zatem o podanie danych dotyczącychliczników przedpłatowych, zainstalowanych jedyniena podstawie art. 6a ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawoenergetyczne.Uzyskane dane liczbowe nie są jednoznaczne,bowiem, jak się okazało, niektóre spółki nie prowadząewidencji przyczyn instalowania tego rodzajuukładów 18) . Niektóre spółki podały dane np.na koniec marca 2009 r., a nie jak prosiliśmy na31 grudnia 2008 r.Tabela 11. Pomoc Ośrodków Pomocy SpołecznejŹródło: URE.Na to pytanie spółki także nie udzieliły odpowiedzi,w większości nie podając przyczyny, co może byćspowodowane zapewne brakiem ewidencji wpłat dokonanychprzez OPS. Jak wyjaśniła jedna ze spółekdystrybucyjnych w energetyce, „nie była prowadzonaewidencja w tym zakresie. Z uwagi na umowy kompleksowenależności za usługi dystrybucyjne wpływająna rachunek odbiorcy”, inne: „Zewnętrzne systemyrealizujące obieg pieniężny nie pozwalają na identyfikacjępodmiotu wpłacającego. Wobec powyższegobrak wyodrębnionych danych” oraz „w systemachewidencjonowane są wyłącznie wpłaty dokonywanena konto konkretnego klienta. Natomiast system nieewidencjonuje podmiotu dokonującego wpłaty”.Tylko dwie spółki obrotu w energetyce podały wymaganedane, które przedstawia ww. tabela 11, costanowi jedynie ilustrację skali tego zjawiska. Świadcząone jednak o tym, że choć wielkość udzielonejpomocy nie jest duża, to jednak liczba odbiorców,którzy skorzystali z takiej pomocy jest niemała.5.4. Przedpłatowe układy pomiarowo--rozliczeniowe, tzw. liczniki przedpłatoweJak wyjaśniła jedna ze spółek obrotu w energetyce,zainstalowano „7 400 szt. (są to wszystkie układy pomiarowebez względu na przyczynę zainstalowania.Spółka nie prowadzi ewidencji przyczyn zainstalowaniatych układów pomiarowych. Szacujemy, że ok. 90%układów zostało zainstalowane z powodu zadłużenia)”.Jedna ze spółek dystrybucyjnych w energetyce podała,iż „Wg stanu na 31.12.2008 r. zainstalowanychjest 2 131 liczników przedpłatowych (1 335 1-fazowychoraz 796 3-fazowych) u odbiorców przyłączonychdo sieci (…). Gro stanowią przypadki instalacji licznikaprzedpłatowego na podstawie art. 6a ust. 1 pkt 1 ustawy– Prawo energetyczne”. Liczniki przedpłatowe instalowanesą przez spółkę dystrybucyjną na zleceniespółki obrotu. Szczegółowymi informacjami na tematliczby zainstalowanych liczników przedpłatowych dysponujespółka obrotu, będąc stroną umów kompleksowychz klientami.Liczba zainstalowanych liczników przedpłatowychu odbiorców energii elektrycznej waha się od2 091 do 74 891. Jedna z grup kapitałowych w energetycew ogóle nie praktykuje stosowania tego rodzajuukładu pomiarowo-rozliczeniowego.Żadna ze spółek gazowych oraz ciepłowniczychnie instalowała tego rodzaju układu pomiarowo-rozliczeniowego,przy czym żadna ze spółek nie wyjaśniłapowodów tego stanu.Zgodnie z art. 6a ust. 2 ustawy – Prawo energetycznekoszty zainstalowania takiego układu ponosiprzedsiębiorstwo energetyczne.Koszty instalacji liczników przedpłatowych ponosioperator sytemu dystrybucyjnego. Spółki obrotuponoszą natomiast koszty obsługi sprzedaży orazurządzeń związanych z prowadzeniem tej sprzedaży,tj. koszty serwisu tych urządzeń.Koszty instalacji liczników przedpłatowych byłyzróżnicowane i cztery spółki, które podały takie dane,określiły je na niżej wskazanym poziomie, coprzedstawia tabela 12.18) Zgodnie z art. 6a ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy – Prawo energetycznetzw. licznik przedpłatowy może być instalowany takżew sytuacji, gdy odbiorca nie ma tytułu prawnego do nieruchomości,obiektu lub lokalu oraz gdy użytkuje nieruchomość,obiekt lub lokal w sposób uniemożliwiający cyklicznesprawdzenie stanu układu pomiarowo-rozliczeniowego.48 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHTabela 12. Koszt zainstalowania liczników przedpłatowych* Przy 420 PLN/szt.Źródło: URE.Jak poinformował jeden z operatorów systemudystrybucyjnego w energetyce, „Koszty zakupu (…)ilości liczników (ponad 2 tys. urządzeń) wynoszą około1 600 tys. PLN netto (przy założeniu średnich cenjednostkowych z okresu nabycia liczników). Koszty tenie stanowią pełnych kosztów instalacji licznikówprzedpłatowych, ponieważ nie obejmują kosztów montażulicznika oraz jego obsługi eksploatacyjnej, które toewidencjonowane są zbiorczo i nie jesteśmy w stanieich wyodrębnić w zakresie liczników przedpłatowych”.Jak wyjaśniła jedna ze spółek obrotu w energetyce,nie ponosi ona kosztów z tytułu instalowanialiczników przedpłatowych. „Koszty związane z instalacjątego typu liczników ponosi Operator. Spółkaponosi koszty obsługi sprzedaży oraz urządzeńzwiązanych z prowadzeniem tej sprzedaży. Szacunkowyroczny koszt serwisu urządzeń to ok. 25 tys. zł.Orientacyjna liczba wizyt Klientów w celu zakupuenergii w BOK wynosi ok. 92 tys. rocznie co generujekoszt obsługi na poziomie ok. 0,4 mln zł”.Analiza przekazanych danych wskazuje, że kosztyinstalacji i serwisu tzw. liczników przedpłatowych,ponoszą zarówno spółki dystrybucyjne, jak i obrotu,choć każda w innym zakresie. Z tego rodzaju układówkorzysta niemała liczba odbiorców, nie tylkowrażliwych społeczne.Z uwagi na brak prowadzonych we wszystkichspółkach energetycznych ewidencji dotyczących ponoszonychz tego tytułu kosztów, przedstawionew powyższej tabeli 12 dane liczbowe stanowią jedynieilustrację tego zagadnienia.Przedsiębiorstwom ciepłowniczym zostało następniezadane pytanie, czy w przypadku brakumożliwości zainstalowania liczników przedpłatowychbyły zawierane z odbiorcami umowy sprzedażyciepła z zastosowaniem przedpłatowego systemurozliczeń i ile zawarto takich umów?Przedsiębiorstwa ciepłownicze nie zawierałyz odbiorcami umów z zastosowaniem przedpłatowegosystemu rozliczeń.Jak poinformowało jedno z przedsiębiorstw ciepłowniczych,„spółka planuje wprowadzenie mechanizmuprzedpłat tylko dla instytucji, jako elementsankcjonujący”.Jakie zatem zostały podjęte działania przezprzedsiębiorstwa ciepłownicze w celu uniknięciawstrzymania dostaw ciepła?Podejmowano następujące działania mające nacelu uniknięcie wstrzymania dostaw ciepła:● rozłożenie płatności na raty,● negocjacje,● „podejmowano liczne działania informacyjne,wielokrotnie przypominano i monitorowano odbiorców,wyznaczano dodatkowe terminy spłat.Kontaktowano się z odbiorcami i podpisywanoukłady ratalne, zawsze niezależnie od rodzajuklienta”, jak wyjaśniła jedna ze spółek.5.5. Wstrzymanie dostaw energiielektrycznej/gazu/ciepłaZgodnie z art. 6 ust. 3a ustawy – Prawo energetyczneprzedsiębiorstwa energetyczne mogąwstrzymać dostarczanie paliw gazowych, energiielektrycznej lub ciepła w przypadku, gdy odbiorcazwleka z zapłatą za pobrane paliwo gazowe,energię elektryczną lub ciepło albo świadczoneusługi co najmniej miesiąc po upływie terminupłatności.Także w przypadku i tego pytania nie można byłouzyskać pełnej odpowiedzi, z uwagi na brak prowadzeniatego rodzaju ewidencji w przedsiębiorstwachenergetycznych.Z podanych informacji wynika, że zjawisko to występujew skali od 1 338 do 24 600 wyłączeń (odbiorcówz grupy taryfowej G).Na terenie działania jednej z grup kapitałowych„Miesięcznie dokonywanych jest ok. 2 tys. wyłączeńi wybudów windykacyjnych klientów z grupy taryfowejG”, lecz jednocześnie na terenie działania tejgrupy dokonywanych jest ok. 1,5 tys. podłączeńz grupy taryfowej G 19) , o czym mowa dalej.Tylko w jednym przedsiębiorstwie ciepłowniczymwstrzymano dostawy ciepła do 83 odbiorców.Żadne z przedsiębiorstw gazowych nie wskazałona wstrzymanie dostaw gazu z tego tytułu.Jak wskazano powyżej miały miejsce przypadkiwstrzymania dostaw w sytuacjach, gdy odbiorcazwlekał z zapłatą za energię elektryczną lub ciepło.19) Jak dodatkowo wyjaśniono, „Wstrzymanie dostarczaniaenergii elektrycznej z tytułu zwłoki z zapłatą za pobranąenergię elektryczną może nastąpić poprzez wyłączenie lubwybudowę. Wybudowa windykacyjna polega na zdemontowaniuukładu pomiarowego. Jest to działanie skuteczniejszeod wyłączenia, jednak wymaga poniesienia dodatkowychkosztów związanych z legalizacją licznika. Oprócz wybudówstosowane są również wyłączenia w liczniku, wyłączeniaw zabezpieczeniu przedlicznikowym lub wyłączenia na siecizasilającej. Część klientów podłącza się na własną rękęi konieczna jest wybudowa licznika. Z tego względu występująprzypadki, że dla tego samego klienta po wyłączeniunastępuje wybudowa (2 działania), a po spłacie zadłużeniajedno podłączenie. Dodatkowo część klientów otrzymujeliczniki przedpłatowe lub na wyłączonym punkcie poborupodpisywana jest umowa z nowym klientem.”.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 49

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNETabela 13. Ponowne podłączenia odbiorców do sieciŹródło: URE.Prosiliśmy o podanie liczby odbiorców ponowniepodłączonych. Dane przekazane przez spółki zawieratabela 13.Analiza tych odpowiedzi wskazuje na występowaniezjawiska trwałego wstrzymania dostaw energiielektrycznej do około 3 000 odbiorców, a tym samympozbawienia ich podstawowego dobra cywilizacyjnego,jakim jest energia elektryczna.Również pytanie o czas, na jaki Spółka wstrzymaładostarczanie energii elektrycznej/ciepła odbiorcom,w przedziałach: 1 – 2 dni; 2 – 5 dni; 5 – 14 dni;14 dni – 1 miesiąc; powyżej 1 miesiąca, pozostałow zdecydowanej większości przypadków bez odpowiedzi.Przekazane przez 4 spółki dane liczbowe o liczbieodbiorców, którym wstrzymano dostawy energiii ciepła na określony czas, przedstawia tabela 14.5.6. Samoodłączenie się odbiorców od sieciTrudna sytuacja ekonomiczna odbiorców możepowodować, że odbiorcy sami będą chcieli odłączyćsię od sieci. Może to nastąpić poprzez wypowiedzeniezawartej umowy lub samowolne dokonanieodłączenia. Może to być także związane z „przestawieniem”się odbiorcy na inne, tańsze, media.Tylko w trzech spółkach w energetyce zaobserwowanozjawisko samoodłączenia się odbiorcówod sieci energetycznej. Nie można jednak określićliczby takich przypadków, z powodu braku w spółcedanych.W dwóch przypadkach samoodłączenie nastąpiłoz powodu braku wystarczających środków finansowychna zakup energii elektrycznej, a w jednym –z powodu zmiany odbiorcy.Tabela 14. Okres, na jaki wstrzymano dostarczanie energii/ciepłaŹródło: URE.Wstrzymania dostaw energii i ciepła najczęściejtrwały 1–2 dni, oraz powyżej miesiąca.Jak wyjaśniła jedna ze spółek obrotu w energetyce,„Spółka nie prowadzi ewidencji czasu wstrzymaniadostawy energii elektrycznej do klientów”; druga– „Brak danych w poniższym układzie. Szacujemyna podstawie sprawozdania DTA, dział 11, że naokres dłuższy niż 3 miesiące liczba ta wynosi około1 400” 20) ; trzecia – „Brak jest szczegółowych danycho czasie wyłączeń, większość wyłączeń nie trwa dłużejniż 2 dni”.20) Mowa jest o sprawozdaniu przesyłanym do DepartamentuTaryf URE.W jednej z grup kapitałowych wystąpił jeden takiprzypadek. Odbiorca odłączył się ze względu na wysokiezadłużenie (przy czym korzystał z zasiłkówpomocy społecznej). Choć w jego sprawie interweniowałMOPS, jednak odbiorca nie był zainteresowanytaką formą pomocy i od 3 lat korzysta z własnegoźródła zasilania (agregatu prądotwórczego).5.7. Zadłużenie odbiorcówPrzedsiębiorstwa energetyczne zostały poproszoneo podanie wielkości zadłużenia odbiorców wrażliwychspołecznie, według całkowitej wysokości zadłużenia.Przekazane przez spółki informacje przedstawiajątabele 15 i 16 (str. 51).50 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHTabela 15. Liczba zadłużonych odbiorcówŹródło: URE.Tabela 16. Kwoty zadłużenia odbiorcówŹródło: URE.Dane przekazały tylko niektóre spółki obrotui jedna z grup kapitałowych w elektroenergetyceoraz spółki ciepłownicze, jak pokazano w ww. tabelach15 i 16, co przybliża skalę tego zjawiska. Jak sięwydaje nie jest ona mała, zwłaszcza przyjmując pełnedane przekazane przez jedną z grup kapitałowychw energetyce, gdzie odnotowano ponad 393 tys. zadłużonychodbiorców na ponad 84 mln PLN.Także i na to pytanie, jak widać, nie została w pełniudzielona odpowiedź, w większości bez podaniapowodu. Jak wyjaśniła jedna ze spółek obrotuw energetyce „Spółka nie prowadzi ewidencji zadłużeńwe wskazanych wyżej przedziałach”.Dwóch innych ankietowanych wyjaśniło dodatkowo,podając jedynie dane ogółem, że brak jest danychdla poszczególnych przedziałów wartości oraz„Podane wielkości dotyczą szacunkowych danych dlaklientów z segmentu gospodarstw domowych. Spółkanie prowadzi analizy zadłużeń w przedziałachwartości dla klienta – dane podane zbiorczo. W łącznejkwocie i ilości zadłużeń około 60% dotyczy zadłużeniado 30 dni zwłoki w płatnościach”.5.8. Podejmowane działania mające na celupomoc odbiorcom w uniknięciu wstrzymaniadostaw energii, gazu czy ciepłaBrak przyjętej w spółce definicji odbiorcy wrażliwegospołecznie oraz rejestrów takich odbiorcównie musi oznaczać, że nie są prowadzone działaniamające na celu pomoc odbiorcom w uniknięciuwstrzymania dostaw energii ciepła.Przekazane przez spółki energetyczne i ciepłowniczedane zostały zawarte w tabeli 17 (str. 52),która prezentuje stosowane formy pomocy odbiorcomwrażliwym społecznie, poza instalacją licznikaprzedpłatowego.Najbardziej rozpowszechnioną formą pomocy było:rozłożenie należności głównej na raty, rozłożenienależności głównej wraz z odsetkami na raty orazzawarcie porozumienia o spłacie długu. Zróżnicowanebyły koszty świadczonej odbiorcom pomocy, którekształtowały się na poziomie od 238 – 300 PLNdo ponad 2,7 mln PLN.Także i na to pytanie nie została w pełni udzielonaodpowiedź. Jak wyjaśniła jedna ze spółek obrotuw energetyce, „Spółka udzielała wsparcia odbiorcomwrażliwym społecznie stosując wymienione w pkt1-9 formy, jednakże nie posiadamy szczegółowychdanych o skali zjawiska”.Inne dwie spółki dystrybucyjne w energetyce wyjaśniły,że „odbiorcom, którzy nie regulują rachunkówze względu na brak środków finansowych wynikającychz biedy lub ubóstwa Spółka może udzielićpomocy poprzez: rozkład płatności na raty, prolongatęterminu płatności, współpracę z OPS”.Jedna ze spółek ciepłowniczych podała, że„w uzasadnionych przypadkach, jeśli odbiorca zwró-nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 51

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNETabela 17. Formy pomocy odbiorcom wrażliwym społecznie* W tabeli podano wszystkie przekazane przez przedsiębiorstwa energetyczne i ciepłownicze dane.Źródło: URE.ci się z prośbą o udzielenie prolongaty terminu lubprzedłoży harmonogram spłaty w ratach zaległychnależności, prowadzone jest postępowanie z zastosowaniemformy polubownej, co skutkuje wstrzymaniemdziałań windykacyjnych poprzez wyłączenieciepła lub skierowanie sprawy na drogę postępowaniasądowego”.5.9. Koszty pomocy odbiorcomNa pytania zmierzające do oszacowania kosztów,jakie poniosły spółki w związku z obsługą nieterminowychnależności odbiorców wrażliwych społeczniez tytułu: ponownego podłączenia; obsługi administracyjnejsystemu pomocy odbiorcom wrażliwymspołecznie; innych kosztów, otrzymaliśmy szczątkoweodpowiedzi. W spółkach nie są bowiem prowadzonetego rodzaju ewidencje:● w jednej ze spółek dystrybucyjnych w energetycekoszty ponownego podłączenia wyniosły 85,06 PLN.Spółka nie prowadzi jednak ewidencji kosztówobsługi administracyjnej systemu pomocy odbiorcom,● w jednej z grup kapitałowych poniesiono kosztyz tytułu ponownego podłączenia, w wysokości220 954 PLN. Na koszty te złożyła się: zabudowalicznika po uregulowaniu należności, zabudowalicznika przedpłatowego, podłączenie odbiorcy,pilne podłączenie i podłączenie reklamacyjne,● jedna ze spółek obrotu w energetyce oszacowałana 4 mln PLN koszty związane z obsługą nieterminowychnależności odbiorców wrażliwych społecznie,●●inna spółka obrotu podała, że koszty obsługiadministracyjnej systemu pomocy odbioromwyniosły ok. 4 mln PLN i były to koszty: wezwań,windykacji, spółek inkasenckich, wynagrodzeń,jedna ze spółek w ciepłownictwie podała, że są tokoszty wyłącznie związane z umorzeniem należności,nie podając ich wielkości.Jedna ze spółek obrotu w energetyce wyjaśniła,że „Spółka obrotu nie ponosi kosztów z powyższegotytułu. Koszty w tym zakresie ponosi odbiorca narzecz OSD zgodnie z taryfą OSD. W części przypadkówOSD odstępuje od pobierania ww. opłat”.Jak wyjaśniła inna spółka obrotu w energetyce:„Spółka nie dysponuje szczegółowymi danymi o wysokościponiesionych kosztów związanych z obsługąnieterminowych płatności dokonywanych przez odbiorcówwrażliwych społecznie”.6. Podsumowanie i wnioskiAnkiety podzielone były na cztery części dotycząceogólnie SOB: kwestii definicyjnych i strategii; zarządzaniaSOB; całościowych procedur SOB; konkretnychdziałań SOB podejmowanych przez ZarządySpółek w odniesieniu do środowiska pracowniczego,środowiska naturalnego, społeczności lokalnejoraz rynku oraz szczegółowo ujętej problematykitzw. odbiorcy wrażliwego społecznie.Badaniem objęto przedsiębiorstwa energetyczne,znajdujące się w bazie udzielonych koncesjiURE, tj. uwzględniające kryteria art. 32 ustawy –52 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHPrawo energetyczne, reprezentujące trzy podstawowerodzaje mediów energetycznych orazwszystkie zakresy działalności energetycznej. Próbazrealizowana liczyła 53 obiekty, dobór próbymiał charakter celowy.Wyniki badania ankietowego można uznać zamiarodajne, biorąc pod uwagę jego pilotażowycharakter. Nie można jednak zapominać o wysokiej,40% absencji adresatów pytań (przy czymbrak odpowiedzi nie jest dowodem jednoznacznymz brakiem obecności SOB w firmie, być możebyły tylko powody „techniczne”). Ta sytuacjapowoduje trudności w zinterpretowaniu wyników:czy zatem 40% sektora jest zainteresowanewdrażaniem koncepcji społecznej odpowiedzialnościfirm energetycznych, w tym zapewnieniaodbiorcom wrażliwym społecznie pomocyw uniknięciu wstrzymania dostaw energii i paliw,czy jest mu to obojętne a zachowania zgodnez normami SOB wynikają po prostu, z pewnejpresji zewnętrznej?Mimo tych zastrzeżeń Zespół uważa, że uzyskanewyniki ankiety przyczynią się do pewnego ukonkretnieniawiedzy o angażowaniu się przedsiębiorstwenergetycznych w ideę SOB tym bardziej, żew pytaniach ankiety zawierały się sposoby weryfikowaniaprostych deklaracji. Będą poza tym stanowiłypunkt wyjścia do dalszych badań o charakterzesystematycznie powtarzanych.W szczególności na uwagę zasługują następująceobserwacje:● w odniesieniu do sytuacji SOB w firmach energetycznych:1) większość podziela pogląd Regulatora, czympowinna być koncepcja SOB w energetyce, jednakzważywszy jedną odpowiedź uznaną zapełną, pozostaje sfera nie dająca możliwościjednoznacznych konstatacji;2) biorąc pod uwagę poszczególne media rozkładodpowiedzi jest podobny, czyli wyraźnie więcejwskazań dotyczy bezpośrednich korzyścifirmy (cztery pierwsze elementy), następnieznacznie mniej firm widzi powody w zewnętrznychwyzwaniach społecznych;3) dominuje werbalna zgoda na wdrażanie SOBw firmie, nie poparta adekwatnie odpowiednimdziałaniem;4) mimo braku formalnej strategii na rzecz SOBfirmy w znacznym stopniu zachowują się zgodniez duchem koncepcji (idei) SOB;5) sytuacja w przypadku struktury: grupa kapitałowao zróżnicowanej działalności, operującana wielu rynkach polega na tym, że kierunkidziałań, programy są odgórnie narzucane spółkomzależnym; brak jest zatem podstaw doidentyfikacji stanu internalizacji SOB wewszystkich podmiotach;6) mimo uszczegółowionych opisów różnych zagadnieńbędących w sferze zainteresowania zarządówfirm, daje się zauważyć koncentracjawokół takich spraw jak: w pierwszej kolejnościszeroko pojęty sponsoring, ale również sprawyzwiązane z pracownikami, ochroną środowiska;7) wśród wykorzystywanych przez firmy procedurzarządczych poszczególnymi sferami SOB wybijasię przewaga pochodnych systemów ISO;8) szczególnie duże jest zaangażowanie ekologicznefirm. Podejmują różnorodne przedsięwzięcia (coczęsto jest spowodowane charakterem podstawowejdziałalności energetycznej) indywidualnie,ale również przystępują do szerszych inicjatyw;9) trudności w ocenie skali wysiłku finansowego,bowiem niewiele firm ustosunkowało się dosprawy, a przytaczane przez nieliczne firmywielkości w ujęciu nominalnym na różne działaniaSOB były spore, brak dyspozycji w ankiecieo wskazanie źródła finansowania, czy teżwskaźnikowego ujęcia tych środków uniemożliwiłocenę tej sytuacji;10) ranga dużych, transnarodowych firm (prymusi),● w odniesieniu do zagadnień związanych z udzielaniempomocy odbiorcom wrażliwym społeczniew uniknięciu wstrzymania dostaw:1) odpowiedzi na tę część ankiety są w dużowiększym stopniu niepełne, niż w poprzedzających.W licznych przypadkach występuje„brak danych” lub w ogóle nie wypełnionemiejsce. Nie jest przy tym jasne, czy w spółkachbrak jest w ogóle tego rodzaju informacji,czy informacje są w posiadaniu spółek a nieprowadzi się osobnych rejestrów, które umożliwiłybywyłonienie danych na potrzeby tegobadania, np. na temat kosztów związanychz udzielaną pomocą;2) w ramach koncepcji SOB mogą być, i są, podejmowanedziałania służące pomocą odbiorcom,w tym odbiorcom wrażliwym społecznie, pomagającim uniknąć odłączenia od sieci, a tymsamym pozbawienia ich dostępu do podstawowegodobra cywilizacyjnego, jakim jest energiaelektryczna;3) nie są realizowane zapisy dyrektyw 2003/54/WEi 2003/55/WE w spółkach, w omawianym zakresie.Co więcej, niektóre ze spółek oczekująwprowadzenia rozwiązań i mechanizmówchroniących tego rodzaju odbiorców przedewszystkim przez państwo, poprzez ustawoweuregulowania;4) najwięcej działań podejmowanych jest na rzecztej grupy odbiorców przez spółki energetyczne,w gazie – dopiero trwają prace zmierzającedo wypracowania jednolitych standardóww ramach grupy kapitałowej, w ciepłownictwie– nawet się o tym nie myśli;nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 53

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNE5) brak jest rejestrów odbiorców korzystającychz urządzeń medycznych przy odnotowanychprzypadkach wstrzymania im dostaw energii;6) przy braku definicji i rejestrów odbiorcówwrażliwych społecznie podejmowane są jednakdziałania mające na celu pomoc odbiorcomw uniknięciu wstrzymania dostaw. Brak jestkompleksowych programów udzielania takiejpomocy. Należy zatem domniemywać, że jestona przyznawana w sposób uznaniowy;7) zaobserwować można nowe zjawisko, incydentalne,ale jednak – polegające na samoodłączeniusię odbiorcy od sieci z powodu trudności finansowychw regulowaniu opłat;8) można zaobserwować także zjawisko trwałegowstrzymania dostaw energii elektrycznej doodbiorców, co pozbawia ich dostępu do podstawowegodobra cywilizacyjnego, jakim jestenergia elektryczna;9) niektóre z przepisów ustawy – Prawo energetyczneokazały się przepisami martwymi. Nieinstaluje się tzw. liczników przedpłatowychw przypadku odbiorców gazu i ciepła orazspółki gazownicze nie korzystają z możliwościwstrzymania dostaw gazu odbiorcom, którzyzwlekają z zapłatą za pobrane paliwo gazowe.Syntetyzując odpowiedzi w poszczególnychkwestiach wydaje się, że można sformułować następującąkierunkową tezę: koncepcja SOB w ujęciuzaproponowanym przez Prezesa URE w środowiskuprzedsiębiorców energetycznych nie jestw pełni zinternalizowana. Natomiast ogólnie ideeSOB – szeroko rzecz ujmując – związane z: filantropią,zachowaniami ekologicznie poprawnymi,powinnościami wobec pracowników, nie są obce.Obserwuje się zatem pewne działania: wobec lokalnejspołeczności – sponsoring, na rzecz środowiska,większej staranności o pracowników, ichkwalifikacje i zadowolenie, przykłady konkretnychdziałań, a szczególnie ich liczebność, świadcząo dość powierzchownym podchodzeniu do problematykiSOB lub oznaczają trudności w zrozumieniujej istoty.Gdzie jest wyjaśnienie takiego stanu rzeczy, jakiemotywy i powody wpływają na przedsiębiorcówenergetycznych, że co prawda nie całościowo, alejednak czynią pewne starania i stopniowo włączająidee SOB w funkcjonowanie firm? Szukając odpowiedziw ankiecie, wniosek jest następujący: to narazie pożytki wizerunkowe, które nie zawsze chybasą łączone z potrzebą wysiłków na rzecz wzrostuefektywności kosztowej podstawowej działalnościenergetycznej.Jak zatem szeroko powinien podejść Prezes UREdo zaangażowania się w urzeczywistnienie tej koncepcjiw sektorze i jakimi środkami?III. Rekomendacje dla Prezesa UREZważywszy aplikacyjny cel, jaki przyświecał PrezesowiURE w podjęciu badań, tj. zdefiniowanie roli regulatorarynku energii w spełnieniu misji społecznejodpowiedzialności biznesu w energetyce i wybór konkretnychśrodków na tle potencjalnych możliwościwynikających zarówno z litery ustawy – Prawo energetyczne,jak i przede wszystkim z ducha unormowańunijnych potrzebnych dla funkcjonowania wspólnego,efektywnego rynku energetycznego z korzyścią dlawszystkich konsumentów tych mediów, możnastwierdzić, że przypuszczenia sformułowane w RaporciePrezes Urzędu Regulacji Energetyki a społecznaodpowiedzialność przedsiębiorstw energetycznych 21)znalazły potwierdzenie w wynikach ankiety.Istota koncepcji SOB dla energetyki polegaw szczególności na tym, że SOB to strategia harmonijniełącząca etyczne i ekologiczne aspekty w działalnościgospodarczej z jej dominującym atrybutem czyliefektywnością, eksponująca jawność, przejrzystośćdziałania, rzetelność wobec klientów (kalkulacja cen,jakość dostaw i obsługi) oraz w kontaktach z pozostałymiinteresariuszami (m.in. z pracownikami, akcjonariuszami,dostawcami, społecznością lokalną), samoograniczenieprzewagi monopolistycznej.To wkład biznesu w realizację polityki energetycznejpaństwa oraz taki sposób prowadzenia firmy,który nie nadużywa jej przewagi wobec odbiorcyenergii, gazu czy ciepła.Są to trudne, a właściwie praktycznie mało możliwedo samoregulacji przez przedsiębiorców energetycznych– co przecież jest istotą SOB w dziedzinachkonkurencyjnych gospodarki. Pojawia się zatempole do działania dla regulatora energetyki, jakoorganu administracji rządowej. Jak ma być zagospodarowane,było przedmiotem pytania o rolę, jakąpowinien pełnić Prezes URE w upowszechnianiukoncepcji SOB. Z odpowiedzi wynika po pierwsze, żefirmy energetyczne nie dopuszczają możliwościbiernej postawy Regulatora – jedna tylko wskazałataką sytuację a wszyscy odpowiedzieli na to pytanie;po drugie, że zarazem oczekują przede wszystkimfunkcji wielkiego edukatora: dla wariantu wsparcieedukacyjne – 81%, upowszechnianie przykładównajlepszych praktyk – 78%, i już w znacznie mniejszymstopniu promotora – co wiąże się z współtworzeniempewnych wytycznych (37%), czy grupowąwspółpracą (34%); po trzecie, zdecydowanie sięobawiają zewnętrznego klasyfikowania, rankingówtworzonych przez Regulatora – 12%.Definiowanie kierunku aktywności regulacyjnejPrezesa URE przez wszystkich respondentów,w rozbiciu na poszczególne media jest zilustrowanena wykresie 16.21) Op. cit.54 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHWykres 16. Wybór roli dla Prezesa URE w upowszechnianiu koncepcji SOB (Źródło: URE)Ogólne wnioski są poparte podobnie formułowanymiopiniami w poszczególnych podsektorach, stądmożna by je uznać za powszechny głos energetyków,gdyby nie wcześniej sygnalizowana absencjaw wypełnieniu ankiety.Niemniej jest to poważna rekomendacja i Regulatorpowinien się w to w adekwatny sposób włączyć 22)z pełną świadomością, że jego zaangażowanie się w tęsprawę wymaga stosowania wobec przedsiębiorstwenergetycznych – koncesjonariuszy miękkich środków,narzędzi regulacyjnych o charakterze perswazyjnym.Realizacja takich działań potrzebuje sojuszników,a zatem pojawia się możliwość współpracy z organizacjamipozarządowymi, ośrodkami naukowymiczy badawczymi, firmami doradczymi i doradcamispołecznymi. A nade wszystko w dziele poszanowaniapraw odbiorcy energii, w tym pomocy tzw. odbiorcywrażliwemu społecznie, jak i urzeczywistnianiainnych aspektów SOB niezbędne jest współdziałanieRegulatora z regulowanym przedsiębiorstwem.Zaangażowanie się Prezesa URE w koncepcję społecznejodpowiedzialności przedsiębiorstw energetycznych,wpisuje się w ogólny nurt, jaki można zaobserwowaćzarówno w innych państwach europejskich,jak i w Polsce. Generalnie wydaje się, że regulatorenergetyki powinien działać najogólniej mówiąc perswazją,w którym to sposobie postępowania mieszcząsię edukacja, promocja, zachęcanie, czyli to, na co czekająfirmy sektora. Jednak w szerokich ramach SOBsą nie tylko działania dobrowolne firm, ale mogą byćobowiązki prawne, które tą drogą realizują istotne dlakraju zadania 23) .Z szerokiego spectrum możliwych środków dlaupowszechnienia koncepcji SOB w energetyce działaniaPrezesa URE mogłyby się koncentrować na:● pogłębianiu wśród przedsiębiorców – przy wzmocnionejwspółpracy z nimi – świadomości wagi SOBi wymiany w tym zakresie dobrych praktyk,● upowszechnianiu w szczególności dorobku ERGEG,co łączy się z wnioskami zawartymi w zeszłorocznymraporcie, zalecającymi przeprowadzenie przegląduregulacyjnego w komórkach organizacyjnychURE pod kątem realizacji zadań nałożonych na Regulatoraprzez Wytyczne i Kodeks Dobrych PraktykERGEG, jako jednego ze środków samoregulacjiw funkcjonowaniu firm energetycznych 24) ,22) Tym bardziej, że 17czerwca br. na pierwszej międzynarodowejkonferencji z cyklu: „Odpowiedzialna energia”, niektórefirmy sektora reprezentowane przez Prezesów Zarządu,podpisały Deklarację w sprawie zrównoważonego rozwojuw branży energetycznej w Polsce.23) Praktyka Zjednoczonego Królestwa dotycząca zmniejszeniaw gospodarstwach domowych zużycia energii i emisji CO 2 .Więcej informacji na: http://www.ofgem.gov.uk/Sustainability/Environmnt/EnergyEff/Pages/EnergyEff.aspx.24) Prezes URE a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw …,op. cit.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 55

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNE●●●●●propagowaniu i protegowaniu sfery relacji firmyz konsumentem energii, jako szczególnie istotnejw polityce regulacyjnej Prezesa URE, w tym skłanianiedo ochrony tzw. odbiorcy wrażliwego, wykorzystanieStrefy Odbiorcy,wspieraniu dobrowolnych działań firm na rzeczśrodowiska,wspieraniu dobrowolnych działań na rzecz środowiskaspołeczności lokalnych,wspieraniu prac badawczych w zakresie SOB, ponieważpotrzebnych jest więcej interdyscyplinarnychbadań,propagowaniu modelu SOBE Prezesa URE na forumERRA i ERGEG i zachęcanie do współpracyna tym polu z państwami członkowskimi.Te szczególne pola aktywności regulacyjnej PrezesaURE będą tak długo, dopóki zaistnienie konkurencjina rynku energii zbliży sytuację energetyki do normalnychwarunków prowadzenia biznesu i wtedy teżbędzie można mówić o możliwościach pełnego urzeczywistnieniaidei SOB już bez tak szerokiego wsparciaRegulatora. Niemniej już teraz nawet niepełne zaangażowaniew SOB w sektorze powinno się przyczynićdo wspierania polityki energetycznej państwaw zakresie wdrażania zagadnień dotyczących usługo charakterze użyteczności publicznej.Mamy nadzieję, że przedstawione w tym Raporcieinformacje spełnią oczekiwania przedsiębiorstwenergetycznych wobec Prezesa URE i będą stanowićpierwsze, a mamy także nadzieję, że nie jedyne,wsparcie edukacyjne poprzez nie tylko zaprezentowaniedanych liczbowych, lecz także pokazanieprzykładów realizacji zasad SOB w obecnej praktyceprzedsiębiorstw energetycznych.Załącznik 1Wykaz przedsiębiorstw energetycznych, które wypełniły ankiety56 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCHZałącznik 2Jedynie trzy przedsiębiorstwa załączyły do odpowiedzina ankietę kopie raportów. I tak:1. Jedno z przedsiębiorstw energetycznych załączyło:Raport Grupy, Kodeks Etyczny, Statut Fundacjioraz informacje dotyczące długofalowej kampaniispołecznej na rzecz racjonalnego wykorzystaniaenergii. Jak można przypuszczać, wszystkie przekazanedokumenty, w opinii spółki, składają się na jejstrategię na rzecz SOB.W Raporcie osobne miejsce poświęcono przedstawieniuspółki jako odpowiedzialnego pracodawcyoraz firmy zaangażowanej społecznie. Wartości promowaneprzez spółkę to: dbałość o klienta, zaufanie,wyniki, myślenie przyszłościowe oraz niezawodność.Spółka działa także na rzecz społeczności lokalnej,starając się zapewnić poczucie bezpieczeństwamieszkańcom miasta. Posiada także programdla studentów i absolwentów, współpracując z czołowymiuczelniami technicznymi w Polsce. Spółkaprowadzi także program dla uzdolnionych, dobrzezapowiadających się najmłodszych piłkarzy, pochodzącychz niezamożnych rodzin. W ramach programujego uczestnicy otrzymują sprzęt piłkarski orazdofinansowanie do obozów treningowych.W Kodeksie Etycznym spółka zobowiązała się doprzestrzegania jasnych zasad postępowania wobecklientów, partnerów handlowych, akcjonariuszy i pracowników.Zasady te tworzą ramy działalności biznesowejoraz społecznej całego przedsiębiorstwa. W KodeksieEtyki określono: zakres jego obowiązywaniai jego zasady; ogólne zasady zachowania zgodne z prawem;zasady obowiązujące w kontaktach zewnętrznych,w tym wobec: klientów, akcjonariuszy, dostawców,doradców, opinii publicznej; zasady postępowaniawobec świata polityki; uznano odpowiedzialność społecznąza istotny czynnik długofalowego sukcesu. Zaważne instrumenty odpowiedzialnego oddziaływaniana społeczność lokalną uznano sponsoring oraz inicjatywyna rzecz rozwoju regionów i lokalnych wspólnot.Wprowadzono Rejestr świadczeń pieniężnych i niepieniężnych;zasady relacji wewnętrznych w zakresie:ochrony zdrowia, bezpieczeństwa pracy i urządzeńtechnicznych, równości szans i wzajemnego poszanowania;zasady przestrzegania Kodeksu Etycznego.Zgodnie z przekazanym Statutem celem ustanowionejprzez spółkę Fundacji jest prowadzenie działalnościw zakresie: ochrony i promocji zdrowia; rozwojunauki, edukacji, oświaty i wychowania; wspieraniarozwoju kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury;wspierania działalności dobroczynnej; upowszechnianiai rozwoju kultury fizycznej i sportu; wspieraniaporządku i bezpieczeństwa publicznego; pomocyofiarom katastrof oraz klęsk żywiołowych; wspieraniadziałań na rzecz integracji oraz rozwijania kontaktówi współpracy między społeczeństwami.W październiku 2007 r. spółka rozpoczęła programdługofalowej kampanii społecznej na rzecz racjonalnegowykorzystania energii. W ramach programu:uruchomiono stronę internetową, na której m.in.zamieszczono przewodniki promujące efektywnośćenergetyczną dla gospodarstw domowych i dla firm;podjęto działania w centrach obsługi klienta; uruchomionokampanię reklamową w dzielnicowych urzędach,prasie, telewizji, na tramwajach i typu outdoor;wewnątrz spółki podjęto również działania proefektywnościoweskierowane do pracowników (zmianaprzyzwyczajeń) oraz techniczne (np. instalacja wyłącznikówczasowych, wymiana żarówek na energooszczędne,zmniejszenie ilości nadprogramowychpunktów świetlnych). Wprowadzone działania przyczyniłysię do spadku zużycia energii o ponad 20%w jednym budynku spółki w ciągu roku.2. Inne przedsiębiorstwo energetyczne przekazałoRoczny Raport za 2008 rok całej grupy kapitałowejoraz osobny Raport „Społeczna OdpowiedzialnośćBiznesu w 2008” odnoszący się także do całejgrupy kapitałowej.Roczny Raport za 2008 rok poświęcono działaniomna rzecz czystej energetyki.W Raporcie „Społeczna Odpowiedzialność Biznesuw 2008” wskazano pięć podstawowych założeństrategii i prac na rzecz zrównoważonego rozwoju:Konsument – wzrost znaczenia orientacji skierowanejw stronę konsumenta we wszystkich zakresach,w jakich działa spółka, m.in. zdrowie i bezpieczeństwokonsumentów, pomoc konsumentom w działaniachzmierzających do oszczędzania energii; Środowisko– działania skierowane na rzecz czystej energetyki,poprzez przyjętą Politykę na rzecz Środowiska,odnoszącą się m.in. do: efektywności energetycznej,emisji CO 2 , zużycia materiałów, zużycia wody;Rozwój Ekonomiczny – wzrost podaży orazwzrost udziału w europejskim rynku energii; Benchmark– pozycja lidera wśród firm; Zatrudnienie –działania skierowane na pozyskanie i wyedukowaniejak najlepszej kadry pracowników.3. Jedno z przedsiębiorstw ciepłowniczych przekazałoRaport Środowiskowy za rok 2008, który stanowipodsumowanie wyników analizy znaczącychaspektów środowiskowych. Zwrócono w nim uwagęna takie zagadnienia jak: ubytki wody sieciowej –odnotowano zmniejszenie wielkości ubytków nośnikaw wodzie grzewczej; straty energii cieplnej naprzesyle – gdzie celem nadrzędnym jest zmniejszenieemisji pośredniej i lepsze wykorzystanie surowcówenergetycznych przez źródła ciepła; emisja zanieczyszczeńw związku z produkcją energii cieplnej(kotłowej) – likwidacja kotłowni gazowych i olejowychpozwoliła uzyskać efekt ekologiczny w postacinr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 57

PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEzmniejszenia emisji do atmosfery; generowanie i segregacjaodpadów – selektywna zbiórka odpadówi przekazanie ich do utylizacji lub recyklingu; niebezpieczeństwopożarowe (w procesach pożarowoniebezpiecznych) – zatwierdzenie Systemu ZarządzaniaBezpieczeństwem i Higieną Pracy (wg normyOHSAS 18001:1999).Komentarz„Raport społeczny przedstawia skondensowanyobraz zarządzania organizacją i publikuje wyniki odpowiedzialnegospołecznie prowadzenia działalnościgospodarczej. Uwzględnia społeczne, etycznei ekologiczne aspekty funkcjonowania firmy orazkontakty z interesariuszami (m.in. z pracownikami,z klientami, akcjonariuszami, dostawcami, społecznościąlokalną). Powinien również definiować okressprawozdawczy, zawierać oświadczenia dotyczącepolityki, celów i strategii firmy oraz przegląd wyników,pozwalający na porównywanie ich w kolejnychlatach”, jak piszą organizatorzy inicjatywy nagród zanajlepiej sporządzone Raporty Społeczne 2008 25) .„Raporty Społeczne – Nagrody za najlepiej sporządzoneraporty z zakresu społecznej odpowiedzialnościbiznesu”, to nowa inicjatywa na rynkupolskim mająca na celu upowszechnianie idei odpowiedzialnegobiznesu, zrównoważonego rozwoju,ochrony środowiska i zaangażowania społecznego,skierowana do firm publikujących raporty ze swojej25) Raporty Społeczne 2008 – PricewaterhouseCoopers, ForumOdpowiedzialnego Biznesu, CSR Consulting, zob.www.raportyspoleczne.pl.aktywności w tych obszarach. Inicjatywa ta – mającana świecie ponad piętnastoletnią tradycję – zostałapo raz pierwszy podjęta w Polsce w 2007 r.Projekt powstał na naszym rynku w wyniku współpracyPricewaterhouseCoopers, ACCA Polska, ForumOdpowiedzialnego Biznesu i CSR Consulting. Głównymcelem programu jest zwrócenie uwagi na znaczenieraportowania społecznego i wskazanie dobrychpraktyk w tym zakresie. Poprzez tę inicjatywęwyróżniane są przedsiębiorstwa, które nie tylkoprowadzą działalność biorąc pod uwagę interes społeczeństwai środowiska, ale także potrafią w sposóbjasny, przejrzysty i wiarygodny zaprezentowaćswoje dokonania w publikowanych raportach. Inicjatywata przyczyni się do podniesienia świadomościna temat wagi komunikowania rezultatów w obszarzespołecznej odpowiedzialności biznesu 26) .Uczestnikiem konkursu Raporty Społeczne 2008, zestrony energetyki, było jedynie Polskie Górnictwo Naftowei Gazownictwo SA przedstawiając Raport Środowiskowy2007, dostępny na stronie www.pgnig.pl.Opracowanie raportów, w tym Raportu SOB jestnie tylko elementem wizerunku firmy. Takie działaniepozwala spółce poddać się zarówno kontroli wewnętrznej(musimy podać wiarygodne i sprawdzoneinformacje), jak i zewnętrznej – poprzez komunikacjęzewnętrzną spółka jest również poddawana porównaniomi ocenie. Raportowanie wpływa także naedukację innych, którzy z raportów mogą wiele sięnauczyć, poprzez upowszechnianie dobrych praktyk.Może być także inspiracją dla innych spółek,które jeszcze takich prac nie podjęły.26) www.raportyspoleczne.plZapraszamy na stronę internetową URE:www.ure.gov.plorazna stronę Biuletynu Informacji Publicznej URE:www.bip.ure.gov.pl58 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

ROLA WOJEWODÓW I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W…Rola wojewodów i samorząduterytorialnego w świetle obowiązującychregulacji prawnych w aspekciebezpieczeństwa energetycznego krajudr inż. Waldemar DołęgaWartykule przedstawiono analizę orazocenę możliwości i skuteczności dotychczasowychregulacji prawnychdla zapewnienia bezpieczeństwaenergetycznego w odniesieniu do jednostek samorząduterytorialnego i wojewodów, realizowaną w ramachprojektu badawczego nr PBZ-MEiN-1/2/2006„Bezpieczeństwo elektroenergetyczne kraju”, przezKonsorcjum Politechnik: Gdańskiej, Śląskiej, Warszawskieji Wrocławskiej.Regulacje prawne dla zapewnienia bezpieczeństwaenergetycznego zawarte w ustawie – Prawoenergetyczne mają charakter wielopłaszczyznowyi dotyczą m.in. jednostek samorządu terytorialnego.W artykule przedstawiono analizę i ocenę uregulowańprawnych w aspekcie bezpieczeństwa energetycznegodla wojewodów i samorządu wojewódzkiegoi gminnego oraz zaproponowano rozwiązania legislacyjnew celu poprawy istniejącego stanu.WprowadzenieRegulacje dotyczące”bezpieczeństwaenergetycznegokraju mają charakterwielopłaszczyznowyBezpieczeństwo energetyczne kraju jest stanemjego gospodarki umożliwiającym pokrycie bieżącegoi perspektywicznego zapotrzebowania odbiorcówna energię w sposób technicznie i ekonomicznieuzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochronyśrodowiska. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznegokraju, obok wzrostu konkurencyjności gospodarkii jej efektywności energetycznej orazochrony środowiska, stanowi podstawowy cel politykienergetycznej państwa. Dlatego też jest zawszejednym z celów strategicznych wprowadzania krajowychregulacji prawnych.Regulacje dotyczące bezpieczeństwa energetycznegokraju zawarte są głównie w najważniejszej dlafunkcjonowania sektora elektroenergetycznegow Polsce ustawie – Prawo energetyczne. Ma ona kluczoweznaczenie w aspekcie bezpieczeństwa energetycznegokraju. Z ustawą – Prawo energetycznezwiązane są szczegółowe akty wykonawcze, w formierozporządzeń, opracowane przez Ministra Gospodarkilub Radę Ministrów, wśród których znajdujesię grupa rozporządzeń szczególnie istotnaw aspekcie bezpieczeństwa energetycznego kraju. Dogrupy tej należą m.in.: rozporządzenie systemowe[R1], rozporządzenia taryfowe [R2] i [R3], rozporządzeniedotyczące ograniczeń w dostarczaniu i poborzeenergii elektrycznej[R4] orazinne. Przy czymnajważniejszymaktem wykonawczymdo ustawy –Prawo energetycznejest rozporządzeniesystemowe.Regulacje dotyczącebezpieczeństwaenergetycznego kraju mają charakter wielopłaszczyznowyi dotyczą m.in. wojewodów, samorząduwojewódzkiego i samorządu gminnego.WojewodowieKrajowe uregulowania prawne w zakresie bezpieczeństwaenergetycznego kraju w sposób ograniczonydotyczą wojewodów.W świetle polityki energetycznej [O2] wojewodowieoraz samorządy województw odpowiedzialni sągłównie za zapewnienie warunków do rozwoju infrastrukturalnychpołączeń międzyregionalnychi wewnątrz regionalnych, w tym przede wszystkimna terenie województwa, i koordynację rozwojuenergetyki w gminach.Przewiduje się ponadto dla wojewodów funkcjękontrolną w odniesieniu do paliw stałych oraz ciepław zakresie stosowania na czas określony ograniczeńw sprzedaży paliw stałych oraz w dostarczaniui poborze energii elektrycznej lub ciepła. Ograniczeniate mogą być wprowadzone na terytorium krajulub jego części przez Radę Ministrów na wniosek MinistraGospodarki w warunkach zagrożenia bezpieczeństwaenergetycznego kraju polegającego na dłu-nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 59

OPINIEgookresowym braku równowagi na rynku paliwowo-energetycznymlub zagrożenia bezpieczeństwaosób bądź zagrożenia wystąpieniem znacznych stratmaterialnych (art. 11 ust. 1 [U1]), zgodnie z wytycznymizawartymi w rozporządzeniu [R4].Z chwilą wystąpienia przerw w dostawie energiidla znacznej liczby odbiorców na obszarze województwaspowodowanych wystąpieniem awarii systemowejlub sieciowej, wojewoda może podjąć obecnieokreślone działania na podstawie ustawy [U5] (wcześniejna podstawie ustawy [U4]). Wojewoda może touznać za katastrofę energetyczną i powołać sztab kryzysowyzłożony m.in. z: przedstawicieli wojewody,samorządu, przedstawicieli służb podległych MinistrowiSpraw Wewnętrznych i Administracji (policja,straż pożarna) oraz Ministrowi Obrony Narodowej(wojsko), przedstawicieli operatora systemu dystrybucyjnego.W sytuacji przerw w dostawie energii spowodowanychwystąpieniem awarii systemowej lubsieciowej sztab kryzysowy ma za zadanie monitorowaniesytuacji na terenach objętych awarią i pozbawionychzasilania, prowadzenie analiz oraz dysponowaniesiłami i środkami. Ponadto wojewoda może powołaćzespół ds. zbadania przyczyn i skutków katastrofyenergetycznej. W ramach prac takiego zespołuokreśla się przyczyny i skutki katastrofy energetycznej,dokonuje bilansu strat i szkód powstałych w wynikuawarii oraz kosztów prowadzenia działań ratowniczychoraz opracowuje się raport końcowy.Takie modelowe działania zostały podjęte przez WojewodęZachodniopomorskiego po zaistnieniu awariisystemowej w Szczecinie w kwietniu 2008 r. [O6].Zadania i obowiązki wojewody w kontekście bezpieczeństwaenergetycznego zostały zdefiniowanei określone w sposób właściwy, a obowiązujące uregulowaniaprawne pozwalają na ich efektywne wypełnianie.Skuteczność tych działań ulegnie poprawiez chwilą pełnego wdrożenia ustawy o zarządzaniukryzysowym [U2] oraz zmian w niej zawartychw ustawie [U3].Samorządy wojewódzkieKrajowe uregulowania prawne w zakresie bezpieczeństwaenergetycznego kraju w sposób ograniczonydotyczą samorządów wojewódzkich.W świetle polityki energetycznej [O2] samorządywojewódzkie odpowiedzialne są głównie za zapewnieniewarunków do rozwoju infrastrukturalnychpołączeń międzyregionalnych i wewnątrz regionalnych,w tym przede wszystkim na terenie województwa,i koordynację rozwoju energetyki w gminach.Samorząd województwa uczestniczy w planowaniuzaopatrzenia w energię elektryczną na obszarzewojewództwa w zakresie koordynacji współpracypomiędzy gminami oraz bada zgodność gminnychplanów zaopatrzenia w energię i paliwa z politykąenergetyczną państwa (art. 17 [U1]).Zadania i obowiązki samorządów wojewódzkichw kontekście bezpieczeństwa energetycznego zostałyzdefiniowane i określone w sposób właściwy,a obowiązujące uregulowania prawne pozwalają naich efektywne i skuteczne wypełnianie. Skutecznośćtych działań ulegnie poprawie z chwilą pełnegowdrożenia ustawy o zarządzaniu kryzysowym [U2]oraz zmian w niej zawartych w ustawie [U3].Samorządy gminneSamorządy gminne realizują szereg zadań własnychistotnych dla funkcjonowania społeczności lokalnej.Wśród nich znajdują się m.in. zadania zapewnieniaenergetycznegobezpieczeń-”Zadania i obowiązkiwojewodyw kontekściebezpieczeństwaenergetycznegozostały zdefiniowanei określone w sposóbwłaściwystwa lokalnegow zakresie zaopatrzeniaw energięelektryczną. Obejmująone ważnyw tym kontekścieelement, jakim jestplanowanie i organizacjazaopatrzeniaw energię elektrycznąna obszarzegminy (art. 18[U1]). Ponadto dotyczągłównie planowaniai finansowania oświetlenia ulic, placówi dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy.Samorządy gminne realizują zadania w zakresiezaopatrzenia w energię elektryczną zgodnie z politykąenergetyczną państwa, miejscowymi planami zagospodarowaniaprzestrzennego albo ustaleniamizawartymi w studium uwarunkowań i kierunkówzagospodarowania przestrzennego gminy.Projekt założeń do planu zaopatrzenia w energięelektryczną dla obszaru gminy opracowuje właściwywójt, burmistrz lub prezydent miasta (art. 19 [U1]).Stanowi szersze opracowanie dotyczące nie tylko energiielektrycznej, ale również ciepła i paliw gazowych.Projekt założeń w odniesieniu do energii elektrycznejokreśla:●●●●ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmianzapotrzebowania na energię elektryczną,przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanieenergii elektrycznej,możliwości wykorzystania istniejących nadwyżeki lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniemenergii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnychźródłach energii i energii elektryczneji ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji,zakres współpracy z innymi gminami.Projekt założeń podlega opiniowaniu przez samorządwojewództwa w zakresie koordynacji współ-60 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

ROLA WOJEWODÓW I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W…pracy z innymi gminami oraz w zakresie zgodnościz polityką energetyczną państwa.Rada gminy uchwala założenia do planu zaopatrzeniaw energię elektryczną, paliwa gazowe i ciepło,rozpatrując jednocześnie wnioski, zastrzeżeniai uwagi zgłoszone w czasie wyłożenia projektu założeńdo publicznego wglądu.Poważne problemy pojawiają się wówczas, gdy planyprzedsiębiorstw energetycznych (operatorów systemów)nie zapewniają realizacji założeń do planu zaopatrzeniaw energię elektryczną dla obszaru gminy.W takim wypadku właściwy wójt, burmistrz lub prezydentmiasta opracowuje projekt takiego planu zgodnyz uchwalonymi wcześniej przez radę gminy założeniami(art. 20 [U1]). Przy czym w projekcie powinny być– w odniesieniu do energii elektrycznej – zawarte:● propozycje w zakresie rozwoju i modernizacjisystemów zaopatrzenia w energię elektryczną,wraz z uzasadnieniem ekonomicznym,● propozycje w zakresie wykorzystania odnawialnychźródeł energii i wysokosprawnej kogeneracji,● harmonogram realizacji zadań,● przewidywane koszty realizacji proponowanychprzedsięwzięć oraz źródło ich finansowania.Rada gminy uchwala tak przygotowany plan zaopatrzeniaw energię elektryczną, paliwa gazowei ciepło rozpatrując jednocześnie wnioski, zastrzeżeniai uwagi zgłoszone w czasie wyłożenia projektuzałożeń do publicznego wglądu.W celu realizacji planu zaopatrzenia w energięelektryczną gmina może zawierać umowy z przedsiębiorstwamienergetycznymi.Stan lokalnego bezpieczeństwa energetycznegoopisujący zdolność do zaspokojenia potrzeb energetycznychna szczeblu lokalnych społeczności jestjednym z elementów oceny poziomu bezpieczeństwaenergetycznego kraju.Zadania i obowiązki samorządów gminnychw kontekście lokalnego bezpieczeństwa energetycznegozostały zdefiniowane i określone w sposób właściwy.Powinno jednak nastąpić wzmocnienie roli planówgminnych zaopatrzenia w energię elektryczną,paliwa gazowe i ciepło poprzez określenie terminówich opracowania i ewentualnie poddania kontroli planówgminnych przez np. samorząd powiatowy. Opiniowanieprojektu założeń takiego planu przez samorządwojewództwa w zakresie koordynacji współpracyz innymi gminami oraz w zakresie zgodności z politykąenergetyczną państwa jest niewystarczające.Analiza stanu zaawansowania gmin w kierunkuopracowania i uchwalenia gminnych projektów doplanów zaopatrzenia w energię elektryczną, paliwagazowe i ciepło wskazuje na niezadowalający stantych prac. Gminy powszechnie ociągają się z realizacjątego obowiązku. Przykładowo, w województwiezachodniopomorskim na 114 gmin województwa zaledwie24 poinformowały URE o posiadaniu uchwalonychzałożeń do planów zaopatrzenia w energięelektryczną, paliwa gazowe i ciepło [O6].Zmiana tego stanu wymaga nowelizacji ustawy –Prawo energetyczne i wprowadzenia postanowieńokreślających terminy opracowania i uchwaleniaplanów zaopatrzenia w energię elektryczną, paliwagazowe i ciepło przez samorządy gminne. Ponadtow ustawie [U1] powinien znaleźć się przepis o poddaniukontroli planów gminnych przez samorządpowiatowy. Przyjęcie takich rozwiązań zobliguje samorządygminne do rzetelnej i szybkiej realizacji zadań,ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwaenergetycznego w aspekcie lokalnym.WnioskiZmiany uregulowań prawnych w odniesieniu dowojewodów i samorządów wojewódzkich w kontekściebezpieczeństwa energetycznego kraju nie są konieczne,bowiem zadania i obowiązki zostały zdefiniowanei określone w sposób właściwy, a obowiązująceuregulowania prawne pozwalają na ich efektywnei skuteczne wypełnianie.Pełna i skuteczna możliwość realizacji przez samorządygminne działań z zakresu bezpieczeństwaenergetycznego wymaga wzmocnienia roli planówgminnych zaopatrzenia w energię elektryczną, paliwagazowe i ciepło poprzez określenie terminów ichopracowania i poddanie ich kontroli (np. przez samorządpowiatowy). Wymaga to nowelizacji ustawy– Prawo energetyczne.dr inż. Waldemar DołęgaAdiunkt w Zakładzie UrządzeńElektroenergetycznych, Instytut Energoelektryki,Wydział Elektryczny, Politechnika WrocławskaLiteratura:UstawyU1. Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U.z 2006 r. Nr 89, poz. 625, Nr 104, poz. 708, Nr 158,poz. 1123, Nr 170, poz. 1217, z 2007 r. Nr 21, poz. 124,Nr 52, poz. 343, Nr 115, poz. 790 i Nr 130, poz. 905,z 2008 r. Nr 180, poz. 1112 i Nr 227, poz. 1505 orazz 2009 r. Nr 3, poz. 11 i Nr 69, poz. 586).U2. Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. – o zarządzaniu kryzysowym(Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 oraz z 2009 r. Nr 11,poz. 59, Nr 65, poz. 553 i Nr 85, poz. 716).U3. Ustawa z 17 lipca 2009 r. – o zmianie ustawy o zarządzaniukryzysowym (uchwalona przez Sejm RP, nie opublikowanajeszcze w Dz. U. – stan na 1.08.2009 r.).U4. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. – o administracji rządowejw województwie (Dz. U. z 1998 r. Nr 91, poz. 577, z późn.zm. – utraciła ważność 1.04.2009 r.).U5. Ustawa z 23 stycznia 2009 r. – o wojewodzie i administracjirządowej w województwie (Dz. U. z 2009 r. Nr 31,poz. 206).nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 61

OPINIERozporządzeniaR1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 4 maja 2007 r. w sprawieszczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego(Dz. U. Nr 93, poz. 623 z 29.05.2007 r.).R2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 2 lipca 2007 r.w sprawie szczegółowych zasad kalkulacji taryf oraz rozliczeńw obrocie energią elektryczną (Dz. U. Nr 128, poz. 895z 18.07.2007 r.).R3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 13 marca 2008 r.zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowychzasad kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energiąelektryczną (Dz. U. Nr 53, poz. 318 z 28.03.2008 r.).R4. Rozporządzenie Rady Ministrów z 23 lipca 2007 r. w sprawieszczegółowych zasad i trybu wprowadzania ograniczeńw sprzedaży paliw stałych oraz w dostarczaniu i poborzeenergii elektrycznej lub ciepła (Dz. U. Nr 133, poz. 924z 24.07.2007 r.).PublikacjeP1. Popczyk J., Proponowane zmiany prawa energetycznegow zakresie elektroenergetyki, Energetyka, wrzesień 2007.P2. Popczyk J., Stabilizacja bezpieczeństwa energetycznegoPolski w okresie 2008-2020 (z uwzględnieniem perspektywy2050) za pomocą zasobów własnych, mechanizmówrynkowych (ekonomiki) i innowacyjnych technologii,Biuletyn URE Nr 2/2008.P3. Praca zbiorowa: Mapa drogowa uwolnienia cen dla wszystkichodbiorców energii elektrycznej, Biuletyn URE Nr 2/2008.OpracowaniaO1. Dołęga W., Analiza możliwości zastosowania środkówlegislacyjnych do zapewnienia odpowiedniego bezpieczeństwa,Raporty Instytutu Energoelektryki PolitechnikiWrocławskiej, Ser. Sprawozdania Nr 26/2008, Wrocław2008.O2. Obwieszczenie Ministra Gospodarki i Pracy z 1 lipca2005 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do2025 r. (Dz. U. Nr 42, poz. 562 z 22.07.2005 r.).O3. Obwieszczenie Ministra Gospodarki z 15 listopada 2007 r.w sprawie sprawozdania z wyników nadzoru nad bezpieczeństwemzaopatrzenia w energię elektryczną (Dz. U.Nr 95, poz. 1037 z 19.12.2007 r.).O4. Polityka energetyczna Polski do 2030 r. – projekt opracowanyprzez Ministra Gospodarki, Warszawa, wrzesień2007.O5. Raport dotyczący bezpieczeństwa sieci przesyłowychenergii elektrycznej w Polsce, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego,Warszawa, 9.05.2008 r.O6. Raport Zespołu ds. Zbadania Przyczyn i Skutków KatastrofyEnergetycznej powołanego zarządzeniem WojewodyZachodniopomorskiego nr 154/2008 z 22 kwietnia2008 r., Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki w Szczecinie,Szczecin, 30 czerwca 2008 r.O7. Sprawozdanie z działalności Prezesa URE – 2006, BiuletynURE Nr 3/2007.O8. Sprawozdanie z działalności Prezesa URE – 2007, BiuletynURE Nr 3/2008.Analiza zgodności projektu ustawyo efektywności energetycznej z dyrektywą2006/32/WE w sprawie efektywnościkońcowego wykorzystania energiii usług energetycznychdr Filip ElżanowskiProjekt ustawy o efektywności energetycznejz 15 maja 2009 r. ma za zadanie stworzenieram prawnych i ustanowienie odpowiednichśrodków prawnych dla wzrostuefektywności energetycznej. Zgodnie z uzasadnieniemdo projektu ustawy działania na rzecz poprawyefektywności energetycznej mają być prowadzonena trzech płaszczyznach: „zwiększeniaoszczędności energii przez odbiorców końcowych,zwiększenia sprawności wytwarzania energii elektryczneji ciepła oraz zmniejszenia strat energii elektryczneji ciepła w przesyle i dystrybucji”.Projekt ustawy o efektywności energetycznej stanowitranspozycję postanowień dyrektywy 2006/32/WEParlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r.w sprawie efektywności końcowego wykorzystaniaenergii i usług energetycznych oraz uchylającej dyrektywęRady 93/76/EWG 1) . Cele określone w projekciestanowią także realizację konkluzji Rady Unii Europejskiejz 8-9 marca 2007 r. ustanawiającej cel 20%oszczędności energii dla całej UE do 2020 r. Zgodnie1) Dz. Urz. WE L 114 z 27.04.2006 r.62 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

ANALIZA ZGODNOŚCI PROJEKTU USTAWY O EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJz art. 18 dyrektywy, państwa członkowskie obowiązanesą wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawczei administracyjne niezbędne do realizacji postanowieńdyrektywy najpóźniej do 17 maja 2008 r.(z wyjątkiem obowiązków sprawozdawczych, którenależało transponować do 17 maja 2006 r.).Zakres zgodności projektu ustawyz dyrektywą2) Dz. U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655, z późn. zm.Sektor publiczny”obowiązany jestdo stosowaniaśrodków poprawyefektywnościenergetycznejPierwszą płaszczyzną analizy zgodności projektuustawy o efektywności energetycznej w kontekścierealizacji postanowień dyrektywy 2006/32/WE ParlamentuEuropejskiego i Rady w sprawie efektywnościkońcowego wykorzystania energii i usług energetycznychjest preambuła dyrektywy, która zawieranie tylko założenia ogólne dyrektywy oraz wytyczneinterpretacyjne do jej przepisów, ale wynikająz niej także w sposób bezpośredni obowiązkipaństw członkowskich.W pkt 3 preambuły dyrektywy wymienione zostałydługofalowe skutki zwiększenia oszczędnościenergii wewnątrz Wspólnoty, takie jak: zmniejszenieuzależnienia Wspólnoty od importu energii, zwiększenieinnowacyjności i konkurencyjności wspólnotowychgospodarek. Jednak mechanizm wspieraniaefektywności energetycznej proponowany w projekcieustawy wprowadza de facto dodatkowe obciążeniadla przedsiębiorstw energetycznych i odbiorcówenergii, co doprowadzi do wzrostu kosztów produkcjii spadku konkurencyjności polskich przedsiębiorstwna rynkach zagranicznych.Jako prawidłową transpozycję postanowień dyrektywy(pkt 7 preambuły dyrektywy: „Ponadtosektor publiczny powinien dążyć do stosowaniakryteriów efektywności energetycznej w procedurachprzetargowych na zamówienia publiczne”) należyocenić art. 37 projektu ustawy, wprowadzającyzmiany w ustawie z 29 stycznia 2004 r. – Prawozamówień publicznych 2) , rozszerzając katalog kryteriówoceny ofert na jakość, funkcjonalność, parametrytechniczne, zastosowanie najlepszych dostępnychtechnologii w zakresie oddziaływania naśrodowisko, przyczynienie się do wzrostu efektywnościenergetycznej, koszty eksploatacji, serwisoraz termin wykonania zamówienia. Jest to nowelizacjaod dawna postulowana zarówno przez doktrynę,jak i praktykę, a jej wprowadzenie zasługujena pełną aprobatę.Rozdział II dyrektywy pt.: „Cele w zakresieoszczędności energii” wyznacza krajowy cel indykatywnyw zakresie oszczędności energii w wysokości9% w dziewiątym roku stosowania dyrektywy.Zgodnie z preambułą dyrektywy państwa członkowskiemogą sobie wyznaczyć cel wyższy niż 9%. Przepisydyrektywy zostały implementowane w rozdziale IIprojektu ustawy, który co do zasady należy uznać zazgodny z dyrektywą.Art. 4 pkt 4 dyrektywy nakłada na państwa członkowskieobowiązek wyznaczenia jednego lub kilkunowych albo istniejących organów lub agencji, któresprawować będą kontrolę i nadzór nad realizacjąkrajowego celu indykatywnego. Postanowienie tozostało prawidłowo transponowane do projektuustawy o efektywności energetycznej, która przekazujekompetencje we wspomnianym zakresie organomjuż istniejącym (w szczególności ministrowiwłaściwemu do spraw gospodarki oraz PrezesowiURE). Wątpliwości może budzić słuszność wyborutakiego rozwiązania, lecz mieści się ono w granicachwyznaczonych przez dyrektywę.Art. 5 dyrektywy poświęcony jest „wzorcowej roli”,jaką odgrywać ma sektor publiczny w dziedzinieefektywności energetycznej. Sektor publiczny obowiązanyjest do stosowania środków poprawy efektywnościenergetycznej,skupiając się na„opłacalnych ekonomicznieśrodkach, któregenerują największeoszczędnościenergii w najkrótszymczasie”. Wymienionympostanowieniom dyrektywyodpowiadarozdział 3 projektuustawy pt. „Zadaniajednostek sektora publicznegow zakresie efektywności energetycznej”.Zgodnie z art. 10 projektu ustawy jednostki sektorapublicznego obowiązane są do zaoszczędzeniaw skali roku energii w ilości nie mniejszej niż 1%średniego zużycia energii w ciągu roku. Wskazanycel w zakresie oszczędności energii może zostaćzmniejszony, jeśli z audytu energetycznego sporządzonegodla obiektów, instalacji i urządzeń użytkowanychprzez jednostkę sektora publicznego wynika,że dana jednostka nie ma technicznych i ekonomicznychmożliwości zaoszczędzenia energii w ilości1%. Przepisy dyrektywy dotyczące wzorcowejroli jednostek sektora publicznego w zapewnieniuefektywności końcowego wykorzystania energii należyuznać za prawidłowo implementowane do projektuustawy o efektywności energetycznej.Art. 6-13 dyrektywy tworzą rozdział pt. „Wspieranieefektywności końcowego wykorzystania energiioraz usług energetycznych”, który stanowi meritumdyrektywy i nakłada na państwa członkowskieobowiązek uruchomienia wybranego systemuwspierania efektywności energetycznej. Wybranyprzez polskiego ustawodawcę model, tj. system „białychcertyfikatów” oczywiście mieści się w ramachobowiązków nałożonych przez dyrektywę, więc jestnr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 63

OPINIEto prawidłowa transpozycja przepisów wspólnotowych.Projekt ustawy konstruuje w rozdziale 4 pt.„Zasady uzyskania i umorzenia świadectwa efektywnościenergetycznej” system świadectw efektywnościenergetycznej uzyskiwanych przez przedsiębiorstwaenergetyczne oraz wydawanych i umarzanychprzez Prezesa URE, a w przypadku braku ich przedstawienia– uiszczenia opłaty zastępczej. Świadectwaefektywności energetycznej można będzie uzyskaćza przeprowadzenie proefektywnościowychprzedsięwzięć, które wybrane zostaną w przeprowadzanymprzez Prezesa URE przetargu.Art. 12 (dotyczący audytów energetycznych) orazart. 13 (dotyczący opomiarowania odbiorców energii)należy uznać za implementowane w sposób prawidłowy,choć zbyt ogólny. Nie wydaje się, aby projektustawy o efektywności energetycznej w aktualnymbrzmieniu zapewniał dostępność audytów energetycznychdla odbiorców oraz jasny i zrozumiałysposób rozliczania odbiorców energii elektrycznej.Aspekty projektu ustawy niezgodnez dyrektywąPodstawowym problemem wynikającym z analizyporównawczej szczegółowej płaszczyzny dyrektywyi projektu ustawy jest rozumienie sposobu i metodosiągnięcia wzrostu efektywności energetycznej.W odniesieniu do środków służących racjonalizacjizużycia energii zauważyć należy, iż celem dyrektywyjest „opłacalna ekonomicznie poprawa efektywnościkońcowego wykorzystania energii w Państwie Członkowskim”(art. 1 dyrektywy). Tymczasem system„białych certyfikatów” w kształcie proponowanymprzez projekt ustawy o efektywności energetycznejnakłada na przedsiębiorstwa energetyczne i odbiorcówenergii znaczne obciążenia o charakterze ekonomicznym.Podkreślić należy, że polskie przedsiębiorstwanajbardziej opłacalnych ekonomicznie inwestycjii modernizacji mających na celu poprawę efektywnościzużycia energii dokonały po okresie transformacjiustrojowej, a jej współczynnik nie odbiega aktualnieod poziomu krajów Europy Zachodniej. Wprowadzanieobowiązku podnoszenia efektywności energetycznejnie może odbywać się w sposób oderwanyod rzeczywistości ekonomicznej, ponieważ prowadzibezpośrednio do spadku opłacalności produkcji i gorszychwyników ekonomicznych. Dyrektywa w swychzałożeniach dąży do unikania takich sytuacji, co podkreślam.in. w art. 4 pt. „Cel ogólny” – aby osiągnąćkrajowy cel indykatywny „Państwa Członkowskie podejmująefektywne kosztowo, wykonalne i rozsądneśrodki służące osiągnięciu tego celu”.Kolejną rozbieżnością pomiędzy założeniamiogólnymi dyrektywy a rozwiązaniami zastosowanymiw projekcie ustawy o efektywności energetycznejjest zakres środków mających służyć poprawie efektywnościenergetycznej. Dyrektywa pojmuje katalogśrodków proefektywnościowych bardzo szeroko, cowidać zwłaszcza w jej preambule. Zalicza do nich nietylko środki oddziaływujące bezpośrednio, ale takżepośrednio, takie jak m.in. zwiększenie dostępnościusług energetycznych oraz zwiększenie popytu na teusługi (pkt 7 i 17 preambuły). Projekt ustawyo efektywności energetycznej nie odpowiada takszerokiemu ujęciu katalogu środków proefektywnościowych,a wręcz zdaje się kwestię tę pomijać.Ponadto, na poziomie ogólnym transpozycji dyrektywy,rysuje się jeszcze jedna poważna rozbieżność –problematyka sankcjonowania nieprzestrzeganiaprzepisów dotyczących efektywności energetycznej.Dyrektywa nie zawiera żadnych wytycznych dotyczącychnakładania kar na podmioty, które nie osiągnąwystarczającego poziomu efektywności. Wręcz przeciwnie– w punkcie 12 preambuły zapisano, iż „(…)ostateczny wynik działań podjętych przez PaństwaCzłonkowskie zależy więc od wielu czynników zewnętrznych”,z tegowzględu „(…)Dyrektywa pojmuje”katalog środkówproefektywnościowychbardzo szerokonawet jeżeli PaństwaCzłonkowskiezobowiążą siędo podjęcia wysiłkówzmierzającychdo osiągnięciacelu ustalonegojako 9% oszczędności energii, krajowy cel w zakresieoszczędności energii ma charakter indykatywnyi nie wiąże się dla Państw Członkowskich z prawnymobowiązkiem osiągnięcia tej wartości docelowej”.Przywołane założenie dyrektywy potwierdza art. 1,który stanowi, że podstawowy cel dyrektywy to:„stworzenie (…) zachęt (…) w celu usunięcia istniejącychbarier rynkowych i niedoskonałości rynkuutrudniających efektywne końcowe wykorzystanieenergii”. Tymczasem projekt ustawy o efektywnościenergetycznej ustanawia system sankcji w postaci karpieniężnych nakładanych przez Prezesa URE naprzedsiębiorstwa energetyczne, które nie przestrzegająobowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzeniaPrezesowi URE świadectwa efektywnościenergetycznej albo nie uiszczają opłaty zastępczej.Kolejnym zagadnieniem, które stanowi rozbieżnośćpomiędzy projektem ustawy a dyrektywą, jestkwestia finansowania inwestycji proefektywnościowychprzez strony trzecie. Dyrektywa nakazujeexplicite wykorzystywanie finansowania pochodzącegood podmiotów trzecich. Punkt 22 preambułystanowi wprost: „Należy stymulować rozwój innowacyjnegorozwiązania, jakim jest wykorzystanie finansowaniaprzez stronę trzecią. W ten sposób beneficjentunika kosztów inwestycji wykorzystując częśćwartości oszczędności energii, które wynikają z inwestycjizrealizowanej przez stronę trzecią, by spłacićtę inwestycję wraz z odsetkami”. Projekt ustawynatomiast nie uwzględnia tego typu finansowania.64 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

ANALIZA ZGODNOŚCI PROJEKTU USTAWY O EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJNiejasny jest natomiast art. 5 projektu ustawy, którystanowi, że narodowy cel wzrostu efektywnościenergetycznej wyznaczany jest na kolejne dziewięć latw formie rozporządzenia wydawanego przez Radę Ministrówraz na trzy lata, do 30 czerwca danego roku.Przepis ten jest wewnętrznie sprzeczny i niezgodnyz art. 1 projektu ustawy. W świetle art. 1 projektu ustawy(„Ustawa określa: 1) narodowy cel wzrostu efektywnościenergetycznej”) projekt ustawy powinienokreślać docelową wartość narodowego celu efektywnościenergetycznej (tj. po upływie dziewięciu lat stosowaniadyrektywy), a wydawane raz na trzy lata rozporządzeniapowinny określać wartości wskaźnikaefektywności w okresie, na który wydane zostało danerozporządzenie, tj. w okresie trzech lat.Projekt ustawy o efektywności energetycznej nieuwzględnia zawartych w dyrektywie wymagań, któremuszą zostać spełnione przez przedsiębiorstwaoraz bezpośrednio lub pośrednio poprzez innych dostawcówusług energetycznych lub środków poprawyefektywności energetycznej (art. 6 pkt 2 ppkt a).Proponowane przez dyrektywę środki to:1) zapewnienie oferty ich odbiorcom końcowymoraz promowanie konkurencyjnych cenowo usługenergetycznych,2) zapewnienie odbiorcom końcowym dostępnościi promowanie konkurencyjnych cenowo audytówenergetycznych przeprowadzanych w sposób niezależnylub środków poprawy efektywności energetycznej,3) wnoszenie wkładu do funduszów i mechanizmówfinansowania. Poziom tych wkładów odpowiadaco najmniej szacunkowym kosztom oferowaniaktórejkolwiek z działalności wymienionychw pkt 1 i 2, przy czym wysokość wkładówjest uzgadniania z odpowiednimi organami sektorapublicznego lub agencjami.Państwa członkowskie zobowiązane są do wyboruco najmniej jednego z wymienionych powyżej środków.Pod tym względem projekt ustawy o efektywnościenergetycznej należy uznać za niezgodny z przepisamidyrektywy w sprawie efektywności końcowegowykorzystania energii i usług energetycznych.Przedstawiony w projekcie ustawy o efektywnościenergetycznej system „białych certyfikatów” jestco do zasady zgodny z art. 6 pkt b) dyrektywy. Jednakbiorąc pod uwagę inne jej wytyczne, a w szczególnościcel dyrektywy, rozwiązanie to można ocenićjako nieprawidłową, a przynajmniej kontrowersyjnątranspozycję przepisów wspólnotowychz uwagi na niezgodność systemu „białych certyfikatów”z zasadą wykorzystywania najbardziej opłacalnychekonomicznie środków służących efektywnościenergetycznej. Dyrektywa daje państwom członkowskimprawo wyboru systemu wspierania efektywnościenergetycznej, jako alternatywę dla „białychcertyfikatów”, przewiduje ustanowienie mechanizmudobrowolnych umów zawieranych pomiędzyzainteresowanymi podmiotami i jednostkami sektorapublicznego. Niewątpliwą zaletą systemu dobrowolnychumów jest jasność i jednoznaczność ich celóworaz zawartych w nich wymogów „w zakresiekontroli oraz sprawozdań związanych z procedurami,które mogą doprowadzić do podjęcia zmienionychlub dodatkowych środków w przypadku, gdybycele nie zostały osiągnięte lub istniały niewielkieszanse ich osiągnięcia” (art. 6 pkt b) dyrektywy).Art. 8 dyrektywy, mówiący o zapewnieniu „dostępnościodpowiednich systemów kwalifikacji,akredytacji lub certyfikacji dla dostawców usługenergetycznych, audytów energetycznych oraz środkówpoprawy efektywności energetycznej (…)” należyuznać za prawidłowo implementowany do projektuustawy o efektywności energetycznej (art. 28-34 projektu ustawy).Postanowienia dyrektywy nietransponowanedo projektu ustawyW Polsce istnieje”bardzo dużyi wciążniewykorzystanypotencjał rozwojunowych mocywytwórczychAnalizując kolejne postanowienia dyrektywy podkątem jej transpozycji, na uwagę zasługuje już pkt 1preambuły, zgodnie z którym ma ona przyczynić siędo poprawy zabezpieczenia niezawodności dostawz uwagi na „stosunkowo niewielkie możliwości wywieraniawpływu w inny sposób na warunki dostawi dystrybucji energii, czy to drogą tworzenia nowychmocy, czy też usprawnieniaprzesyłu i dystrybucjienergii”. Należyjednak zauważyć,że z uwagi na specyfikępolskiej energetyki,postanowienie to niepowinno stanowić argumentudla zastosowaniainnych rozwiązańsłużących poprawieefektywnościenergetycznej w projekcieustawy. Wręczprzeciwnie – w Polsce istnieje bardzo duży i wciążniewykorzystany potencjał rozwoju nowych mocywytwórczych, jak również możliwości zmniejszeniaznacznych strat w przesyle. Jest to szeroka płaszczyznado wprowadzenia i wykorzystania środkówefektywności energetycznej, która została pominiętaw projekcie ustawy.W pkt 25 preambuły dyrektywy wskazuje się jakojeden ze środków służących wspieraniu lubwdrażaniu środków proefektywnościowych dobrowolneumowy zawierane pomiędzy zainteresowanymistronami (tj. podmiotami obowiązanymi dozwiększenia efektywności energetycznej), a podmiotamisektora publicznego wyznaczonymi przez państwaczłonkowskie. Wspomniane umowy powinnynr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 65

OPINIEokreślać takie elementy jak: cele ilościowe i etapowe,monitorowanie i raportowanie. Postanowienieto nie zostało transponowane do projektu ustawyo efektywności energetycznej, co należy ocenić jednoznacznienegatywnie. Rekomendowanym rozwiązaniemjest np. wprowadzenie możliwości zawieraniatakich dobrowolnych umów pomiędzy zainteresowanymipodmiotami a Narodowym FunduszemOchrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, którydysponuje środkami mogącymi posłużyć finansowaniuproefektywnościowych inwestycji.Nie można natomiast uznać za implementowanyart. 9 dyrektywy, nakładający na państwa członkowskieobowiązek zmiany lub uchylenia przepisówuniemożliwiających lub ograniczających wykorzystanieinstrumentów finansowych dotyczącychoszczędności energii na rynku usług energetycznychlub innych środków poprawy efektywności energetycznej.Transpozycja przywołanego przepisu zostaław projekcie ustawy pominięta.Projekt ustawy o efektywności energetycznej nieporusza również kwestii utworzenia funduszu służącegofinansowaniu środków poprawy efektywnościenergetycznej. Zgodnie z art. 11 pkt 1 dyrektywy„(…) Państwa Członkowskie mogą utworzyć funduszlub fundusze w celu subsydiowania realizacji programówpoprawy efektywności energetycznej i innychśrodków poprawy efektywności energetycznejoraz promowania rozwoju rynku tych środków”.Fundusze takie mogą udzielać dotacji, pożyczek,gwarancji finansowych oraz innych rodzajów finansowaniazwiązanych z osiągnięciem wyższej efektywności.Mają być one dostępne „dla wszystkichdostawców środków efektywności energetycznej”,np. dla dystrybutorów energii, operatorów systemówdystrybucji, przedsiębiorstw prowadzącychdetaliczną sprzedaż energii, a nawet (jeśli dane państwoczłonkowskie tak zadecyduje) dla odbiorówkońcowych. Wybór podmiotów mogących korzystaćz danego funduszu ma odbywać się w oparciuo przetarg lub środek równoważny, a fundusze majądziałać jako uzupełnienie, a nie konkurencja, wobeckomercyjnego finansowania środków poprawyefektywności energetycznej. Rozwiązanie należyocenić jako bardzo korzystne i niewątpliwie powinnoono zostać uwzględnione przez polskiego ustawodawcęw projekcie ustawy.Biorąc pod uwagę, iż dyrektywa w art. 4 pkt 3 stanowiwprost, że „Każde Państwo Członkowskieopracowuje programy i środki w zakresie poprawyefektywności energetycznej”, a poprawa efektywnościenergetycznej ma odbywać się z „poszanowaniempriorytetów społecznych” (pkt 15 preambuły),przy czym dyrektywa daje państwom członkowskimwybór w zakresie preferowanego systemu wspieraniaefektywności energetycznej, projekt ustawyo efektywności energetycznej powinien w jak największymstopniu uwzględniać specyfikę polskiejenergetyki, mieć na uwadze prawidłowe funkcjonowaniekrajowej gospodarki oraz chronić interesyprzedsiębiorców.1. Zasadniczo projekt ustawy o efektywnościenergetycznej należy ocenić jako niezgodny z dyrektywą2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Radyz 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowegowykorzystania energii i usług energetycznychoraz uchylającą dyrektywę Rady 93/76/EWG.2. Niezgodność ta zachodzi zarówno na poziomieogólnym, tj. w zakresie rozumienia celu dyrektywy,jak i na poziomie szczegółowym, tj. zastosowaniakonkretnych środków proefektywnościowych.3. Część postanowień dyrektywy została transponowanaprawidłowo, np. propozycja zmiany w ustawiez 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznychrozszerzająca katalog kryteriów oceny ofert.Jednakże nawet w tej grupie przepisów znajdują sięliczne błędy i nieścisłości. Projekt ustawy o efektywnościenergetycznej od strony legislacyjnej pozostawiawiele do życzenia, także nieścisłość definicji.4. Należy rozważyć wprowadzenie rozwiązań nieuwzględnionychprzez ustawodawcę w projekcieustawy o efektywności energetycznej, np. utworzeniefunduszu w celu subsydiowania realizacji programówpoprawy efektywności energetycznej orazmożliwości zawierania dobrowolnych umów pomiędzyzainteresowanymi stronami i podmiotami sektorapublicznego wyznaczonymi przez państwaczłonkowskie.dr Filip ElżanowskiAdiunkt na Wydziale Prawa i AdministracjiUniwersytetu Warszawskiego,Wspólnik Zarządzający w Kancelarii PrawnejA. Horyńska & Wspólnicy Spółka KomandytowaInformacja o zmianie siedziby OT URE w GdańskuUrząd Regulacji Energetyki informuje o zmianie siedziby Północnego Oddziału Terenowego UREz siedzibą w Gdańsku. Aktualny adres siedziby oddziału to: ul. Okopowa 7, 80-819 Gdańsk. Numery telefonówpozostały bez zmian.66 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

PERSPEKTYWY ENERGETYKI SŁONECZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJPerspektywy energetyki słonecznejw Unii Europejskiejdr inż. Tadeusz Zbigniew LeszczyńskiNajbliższa nam gwiazda (rys. 1), znajdującasię w odległości zaledwie 150 mln km odZiemi, przez astronomów nazywana żółtymkarłem, corocznie traci 1,26×10 14 t zeswej masy, wynoszącej 1,99×10 27 t. Jest to jednak ubytekmasy tak nieznaczny, że nie spowoduje istotnychzmian przez następnych kilka miliardów lat. Następujeon w wyniku promieniowania elektromagnetycznego,wyrzutów materii oraz rozbłysków, które są następstwemzachodzącej we wnętrzu Słońca reakcji syntezytermojądrowej, polegającej na łączeniu lekkich jąderwodoru i przekształcaniu w cięższe jądra helu (procesprzebiegający w przeciwnym kierunku do reakcji rozszczepianiająder wykorzystywanej w elektrowniachjądrowych), podczas której uwalnia się ogromnailość energii (znacznie większa, niż w reakcji rozszczepiania).Temperatura w jądrze gwiazdy dochodzido 14 mln o C, zaś na powierzchni osiąga 5,5 tys. o C.Rysunek 1. Słońce (Źródło: NASA) [z prawej strony na dole zdjęcia,w celu zobrazowania proporcji, autor przedstawił Ziemię]Z zewnętrznych obszarów korony słonecznej wyrzucanyjest tzw. wiatr słoneczny, który stanowiąstrumienie protonów i elektronów z niewielką domieszkąjąder helu. Korona jest natomiast źródłemsłonecznego promieniowania elektromagnetycznego,które w postaci światła, fal radiowych, podczerwieni,nadfioletu oraz promieni rentgenowskich przenikai wypełnia przestrzeń międzyplanetarną. Słońce wypromieniowujeenergię poprzez całą swoją powierzchnię,12 tys. razy większą od powierzchni Ziemi,we wszystkich kierunkach. Stąd na Ziemię, poośmiu minutach i dwudziestu sekundach od wypromieniowania,dociera jedynie niewielka część energiiuwalnianej przez Słońce. Bez niej jednak życie na naszejplanecie nie byłoby możliwe. Energia słonecznadostarcza światła i ciepła, które są niezbędne dowzrostu roślin dostarczających pożywienia dla zwierząti ludzi, a także stwarza warunki sprzyjające rozwojowitych ostatnich. Wykorzystywane dotychczasw celach energetycznych paliwa kopalne stanowiąformę zmagazynowanej energii słonecznej.Większość wypromieniowywanej przez Słońceenergii to promieniowanie elektromagnetyczne o długościfal rzędu 0,2-2,5 µm, które jest wysokoenergetyczne,gdyż energia promieniowania jest odwrotnieproporcjonalna do długości fali. Jedynie część (46%)ww. promieniowania, o długości fal 0,35-0,75 µm, toświatło widzialne, którego barwy zdolne jest zarejestrowaćludzkie oko, reszta to podczerwień odczuwanaw postaci ciepła (47%) i niebezpieczny dla organizmówżywych nadfiolet (7%). Łącznie do Ziemi kierowanajest jedna półmiliardowa część energii emitowanejprzez Słońce, a jej strumień docierający do ziemskiejatmosfery ma średnią moc ok. 1,39 kW/m 2 , któraw ciągu roku ulega niewielkim, kilkuprocentowym wahaniom,ze względu na zmianę odległości Ziemi odSłońca. Wskutek odbicia, absorpcji i rozproszenia,w zależności od pory dnia i roku, do powierzchni Ziemidociera mniej niż połowa tej energii 1) . Jedynie 1%to ultrafiolet, gdyż reszta zostaje przechwycona przezwarstwę ozonową w atmosferze, natomiast 59% stanowipodczerwień, a 40% światło widzialne. Do powierzchniZiemi okresowo dociera także promieniowaniekorpuskularne (wiatr słoneczny), które powodujepowstawanie zórz polarnych oraz zakłóceń radiowych,nie odgrywa ono jednak większej roli w procesach biologicznychzachodzących na naszej planecie.1) Atmosfera eliminuje część widma i zmienia natężenie promieniowania,tak, że maksimum gęstości strumienia energiidocierającego do Ziemi w obszarze podzwrotnikowym wynosiokoło 1 kW/m 2 .nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 67

OPINIEŚwiatowe zainteresowanie energetykąsłonecznąPo dokonaniu analizy całkowitych globalnych rezerwpaliw kopalnych oraz rocznych zasobów energiiodnawialnej w odniesieniu do rocznego światowegozapotrzebowania na energię (rys. 2) okazuje się, żenajwiększe rezerwy tkwią w energii słonecznej.Rysunek 2. Dostępne na świecie źródła energii (Źródło: W.B. Koldehoff,The Solar Thermal Market, Status-Technologies-Perspectives,Inter Solar 2009, San Francisco 2009)Docierające do Ziemi zasoby energii słonecznej(rys. 3) znacznie przewyższają dostępne w skali rokuzasoby pozostałych rodzajów energii odnawialnej,a także całkowite rezerwy wszelkiego rodzajupaliw kopalnych łącznie. Problem tkwi w efektywnościdostępnych systemów umożliwiających wykorzystywanieenergii słonecznej.Systemy wykorzystujące promieniowanie słonecznepo zainstalowaniu na terenach wskazanychciemnymi punktami na rys. 3, tj. na afrykańskiej Saharzeoraz na pustyniach: Arabii Saudyjskiej, Chin,Australii, USA i Chile, byłyby w stanie dostarczyćwięcej energii niż wynosi obecne światowe zapotrzebowaniena energię pierwotną (uwzględniającefektywność konwersji rzędu 8%). W powyższychszacunkach uwzględniona została cała aktualna konsumpcjaenergii obejmująca zapotrzebowanie naenergię cieplną, energię elektryczną oraz surowceenergetyczne, w tym służące do produkcji paliwtransportowych.Do zalet energii słonecznej należą:● powszechna dostępność,● brak negatywnych konsekwencji dla środowiskapodczas eksploatacji,● małe koszty eksploatacji,● pozytywny wpływ na zmniejszenie uzależnieniaod dostawców energii.●●●Wśród wad można dostrzec natomiast:wysoki koszt instalacji systemów solarnych,dużą podatność na warunki środowiskowe,sezonowość dostaw, gdyż w nocy produkcja energiiustaje.Wśród podstawowych sposobów wykorzystaniaenergii słonecznej wymieniane są:Rysunek 3. Rozkład promieniowania słonecznego na powierzchni Ziemi (Źródło: http://www.ez2c.de/ml/solar_land_area)68 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

PERSPEKTYWY ENERGETYKI SŁONECZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ●●●pasywna konwersja fototermiczna – polegająca naogrzewaniu wody przepływającej przez specjalnysystem rur – ten sposób używany jest m.in. doogrzewania budynków i dostarczania ciepłej wody,aktywna konwersja fototermiczna – polegającana podgrzewaniu specjalnych roztworów (sód, lit,azotan potasu), które parując wprawiają w ruchturbinę wytwarzającą energię elektryczną,konwersja fotowoltaiczna – polegająca na przetwarzaniupromieniowania słonecznego bezpośredniona energię elektryczną (nadaje się do zastosowaniagłównie w warunkach dużego nasłonecznienia).akumulatory (ołowiowo-kwasowe lub inne), umożliwiającejej magazynowanie. Do zasilania urządzeń prądemstałym niezbędne jest stosowanie kontrolera napięcia,zaś prądem zmiennym – falownika (zmieniającegonapięcie stałe na zmienne). Materiałem najczęściejużywanym do produkcji fotoogniw jest krzemkrystaliczny i półkrystaliczny, ale do ich wytwarzaniawykorzystywane są także: arsenek galu, tellurek kadmu,selenek indowo-miedziowy i inne materiały.Systemy fototermiczne (tab. 1) występują w dwóchodmianach, które należy wykorzystywać w zależnościod klimatu panującego w miejscu ich instalacji (zamieszkiwaniaużytkownika), tj. dla klimatu chłodnegolub ciepłego. W systemach dla klimatu chłodnego(z obiegiem zamkniętym) wykorzystywane są substancjeniezamarzające, które zabezpieczają system,zwłaszcza zimą oraz podczas chłodnych jesiennychnocy. W systemach dla klimatu ciepłego (z obiegiemotwartym) woda po przejściu przez kolektor słonecznyprzesyłana jest bezpośrednio do bojlera.Tabela 1. Moc cieplnych elektrowni słonecznych na świecie napoczątku 2008 r. [w GW]Źródło: Renewables Global Status Report, REN21, Paryż 2009.Poziom energii generowanej przez system fotowoltaicznyzależy od trzech czynników:1) ilości odbieranego promieniowania słonecznego,2) technologii budowy użytych w systemie ogniw fotowoltaicznych,3) efektywności konwersji systemu.System fotowoltaiczny zwykle (rys. 4) składa sięz ogniw fotowoltaicznych (fotoogniw, ogniw słonecznych)oraz przetworników dostosowujących wytwarzanyw nich prąd stały do potrzeb zasilanych urządzeń.Aby wytworzona energia mogła być wykorzystywanatakże w nocy, w systemie muszą być stosowaneRysunek 4. System fotowoltaiczny (Źródło: opracowanie własne)Pojedyncze ogniwa, ze względu na zbyt niską mocwytwarzaną (1-2 W), nie są wykorzystywane i zwyklełączone są szeregowo lub równolegle tworząc modułyfotowoltaiczne o powierzchni 0,3-1 m 2 , których mocwyrażona w watach mocy szczytowej (Wp – watt peak)kształtuje się na ogół w przedziale 30-120 Wp. Systemyfotowoltaiczne wykorzystywane są jako: wolnostojące(korzystają jedynie z energii produkowanej w ogniwachfotowoltaicznych), hybrydowe (kombinacja modułufotowoltaicznego i kolektora, bądź innego systemuwytwarzania energii, np. z wykorzystaniem generatoraspalinowego, gazowego lub wiatrowego), lubdołączone do sieci (elektrownie z dużą ilością paneli,oddające energię do sieci elektroenergetycznej).Rynek słonecznej energetyki fotowoltaicznej wykazywałw 2008 r. trzy główne trendy:1) wzrost zainteresowania integracją budownictwai energetyki PV,2) najszybszy rozwój segmentu najcieńszych ogniwfotowoltaicznych,3) budowa wielkich elektrowni słonecznych.W 2007 r. (tab. 2) i 2008 r. (rys. 5) słonecznaenergetyka fotowoltaiczna (PV) była najszybciej rozwijającąsię technologią opartą o odnawialne źródłaenergii. Odnotowała ona 70% wzrost w porównaniuz 2007 r. i osiągnęła poziom 13 GW (licząc razemz instalacjami niedołączonymi do sieci energetycznejpoziom ten wynosi 16 GW). Wzrost, który nastąpiłw 81 krajach wyniósł łącznie 5,95 GW. 82%-owyudział w powyższym rynku osiągnęła Unia Europej-nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 69

OPINIEska. Liderem była Hiszpania, która zainstalowała41% nowych światowych mocy w tym obszarze(2,46 GW) i ze wzrostem wynoszącym aż 285% zepchnęłaNiemcy z pozycji dotychczasowego liderarynku PV. W tym samym czasie USA zajęły trzeciemiejsce, a Korea Południowa, w wyniku gwałtownegorozwoju rynku PV, wyszła na czwartą pozycję, wyprzedzającWłochy i Japonię. Wzrost odnotowano także w:Australii, Kanadzie, Chinach, Francji i Indiach.Tabela 2. Państwa z najlepiej rozwiniętym sektorem energetykiPV – stan na 1.01.2008 r. [w MW]Źródło: opracowanie własne.●poprawę efektywności energetycznej i redukcjęjej zużycia w przemyśle, rolnictwie, budownictwiei transporcie.Właśnie w USA rozpoczęła się budowa największychelektrowni słonecznych na świecie. W Demingw stanie Nowy Meksyk na 2011 r. planowane jesturuchomienie 5-krotnie większej od największejfunkcjonującej obecnie elektrowni słonecznej, tj.o mocy 300 MW. Zajmować będzie ona 1,3 tys. hai dostarczy energię elektryczną do 240 tys. domów.Niewiele mniejsza będzie elektrownia słoneczna budowananieco ponad 100 km od Phoenix, blisko miejscowościGila Bend, w stanie Arizona. Od 2011 r., na769 ha, produkować będzie 280 MW energii. Wcześniejjednak, gdyż już w 2010 r., w Mildura (stan Victoria)w Australii uruchomiona zostanie 154 MWelektrownia słoneczna, która następnie do 2013 r.ma być rozbudowywana, aż do osiągnięcia pełnejmocy 270 MW.Pierwsza słoneczna elektrownia cieplna zbudowanazostała w 1980 r. w Kramer Junction w słonecznejKaliforni (USA). Funkcjonuje ona dotychczasi dostarcza 350 MW energii cieplnej. Jednak tow Chinach następuje najbardziej dynamiczny rozwójenergetyki słonecznej, ze względu na ogromną energochłonnośćtamtejszej gospodarki (rys. 6). Energiasłoneczna wykorzystywana jest tam do ogrzewaniawody i budynków, klimatyzacji i wentylacji pomieszczeńoraz wytwarzania energii elektrycznej w systemachfotowoltaicznych. Energetyka słonecznaw najbliższych latach zachowa w państwie środkaznaczący udział w planowanym zwiększeniu produkcjienergii ze źródeł odnawialnych z obecnych1,5% do 6% całkowitego wolumenu energii. W Japoniienergia słoneczna zimą wykorzystywana jest doroztapiania śniegu zalegającego na jezdniach, zaśw lecie do magazynowania energii w celu jej późniejszegowykorzystania w sezonie zimowym. Miliardyjenów wydawane są na rozwój technologii PV.Rysunek 5. Światowy rynek PV w 2008 r. (Źródło: Annual WorldSolar PV Market Report – www.solarbuzz.com)W USA inwestycje w czyste źródła energii, w tymw energetykę słoneczną, ukierunkowane są na zapewnienieniezależności energetycznej kraju przez:● przerwanie zależności od ropy naftowej, np.wskutek wdrożenia nowej generacji aut napędzanychakumulatorami,● produkowanie większej ilości energii blisko domuw wyniku rozwoju lokalnej energetyki odnawialnej,Rysunek 6. Cieplna energetyka słoneczna na świecie w 2007 r.(Źródło: W.B. Koldehoff, The Solar Thermal Market, Status-Technologies-Perspectives,Inter Solar 2009, San Francisco 2009)70 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

PERSPEKTYWY ENERGETYKI SŁONECZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJW 2008 r. na rynku słonecznej energetyki cieplnejodnotowano wzrost o 15% (19 GW), osiągając poziom145 GW. Największy wzrost odnotowano w Chinach(14 GW), co stanowiło trzy czwarte nowych mocyzainstalowanych na całym świecie, a jednocześniewzmacniało chińską dominację w tej dziedzinie.W Niemczech zainstalowano w 2008 r. ponad 200 tys.nowych systemów słonecznej energetyki cieplnej, coprzyniosło rekordowy wzrost mocy w tym zakresie,gdyż o 1,5 GW. Szybki wzrost (o 0,5 GW) zaobserwowanorównież w Hiszpanii. Znaczne ilości nowychsystemów słonecznej energetyki cieplnej zainstalowanotakże w Turcji, Brazylii, Indiach, Australii, Japonii,USA, Meksyku, Izraelu, Maroku i Tunezji.W wielu innych krajach budowane są domymieszkalne, a nawet całe osiedla, zasilane w ciepłąwodę do celów użytkowych i grzewczych, podgrzewanąza pomocą promieniowania słonecznego. Bateriekolektorów słonecznych umieszczane są wówczaszwykle na dachach (p. zdjęcie poniżej), a do instalacjiwłączane także podziemne magazyny ciepła.Spośród najbardziej rozwiniętych gospodarczopaństw świata dostrzec można, że jedynie w WielkiejBrytanii występuje mniejsze niż w innych krajachzainteresowanie energetyką słoneczną.Aktualnie największym realizowanym słonecznymprojektem energetycznym jest elektrociepłowniana Pustyni Mojave (Kalifornia, USA) o docelowejmocy 900 MW. W pierwszym etapie realizowane sątrzy obiekty (bloki), w tym jeden o mocy 100 MW,który oddany zostanie w 2010 r. oraz dwa po 200 MW,planowane do uruchomienia w 2011 r. Oczekuje się,że już pierwsza część ww. zakładu energetycznegobędzie produkować 246 GWh rocznie.Jednak największy na świecie projekt z obszaruenergetyki słonecznej, który na długo może przyćmićwszystkie dotychczasowe osiągnięcia, planowanyjest w indyjskim stanie Gujarat. Będzie toW 2008 r. na”rynku słonecznejenergetyki cieplnejodnotowanowzrost o 15%zintegrowane SłoneczneMiasto omo-cy 5 GW. Władze stanuproponują, byprojekt zrealizowaćw Kutch lub Banaskanta,które należądo najbardziej na zachódwysuniętychczęści kraju, leżącychw pobliżu granicyz Pakistanem. Rząd Indii szacuje, że realizacjaww. projektu może kosztować 200 mld rupii (ok.0,5 mld USD). Termin budowy Słonecznego Miastanie został jeszcze określony.Energetyka słoneczna w Unii EuropejskiejW większości państw Unii Europejskiej nie maodpowiednich warunków do budowy elektrownisłonecznych, heliociepłowni i pieców słonecznych(rys. 7 – str. 72). Jednak w prawie każdym z nich istniejemożliwość stosowania energii słonecznej doogrzewania budynków, klimatyzacji pomieszczeńoraz ogrzewania wody użytkowej.W 2007 r. największy wzrost w tym obszarze odnotowałaniemiecka energetyka słoneczna (rys. 8 –str. 72), która osiągnęła na koniec roku poziom658 MW zainstalowanej mocy szczytowej (rys. 9 –str. 72).Fot. T. LeszczyńskiSystem fotowoltaiczny w Rose Barni blisko Pistoi, przy autostradzie A11 (Włochy)nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 71

OPINIERysunek 7. Średnioroczne promieniowanie słoneczne w Europie[w kWh/m 2 ] (Źródło: Komisja Europejska)i hiszpańskie przedsiębiorstwa w czołówce światowychliderów innowacyjnych technologii energetycznych,zarówno w obszarze energii cieplnej, jaki energii elektrycznej. Hiszpańskie spółki we współpracyz miejscowymi instytutami badawczymi podjęływyzwanie i w całym kraju instalują coraz nowocześniejszesystemy luster (CSP) oraz olbrzymie polafotowoltaiczne (PV), a także prowadzą badanianad panelami nowej generacji. Hiszpania jest aktualnieczwarta na świecie i druga w Unii Europejskiejpod względem wykorzystania energii słonecznej (dokońca 2008 r. zainstalowano m.in. 8,3 tys. systemówfotowoltaicznych). Hiszpanie zamierzają być najszybciejrozwijającym się rynkiem ogniw fotowoltaicznych,tak by niebawem zająć drugą pozycję naświatowym rynku PV.Na południu Hiszpanii, w okolicach Sewilli panująznakomite warunki do wykorzystania energii pochodzącejz ciepła słonecznego, tam też zlokalizowanosłoneczną elektrociepłownię o mocy 10 MW (w 2012 r.osiągnie pełną moc 300 MW). Natomiast w okolicachGranady powstał zakład o mocy 50 MW. Hiszpaniajest także jednym z największych na świecie producentówogniw fotowoltaicznych, które wytwarzajądwaj główni producenci: Isofoton i BP Solar. Ok. 80%ww. ogniw jest eksportowanych, w tym głównie dopaństw Unii Europejskiej oraz do krajów leżącychw obu Amerykach i Azji. Rząd Hiszpanii promuje inwestycjew krajową energetykę słoneczną i planujeinstalację w 2009 r. 400 MW PV i 500 MW CSP. Zgodniez przewidywaniami energetyka słoneczna będziedostarczała zasadniczą część z zadeklarowanych20% energii odnawialnej w 2020 r. Zgodnie z PlanemRysunek 8. Nowe moce zainstalowane w cieplnej energetyce słonecznejw państwach Unii Europejskiej w 2008 r. (Źródło: W.B.Koldehoff, The Solar Thermal Market, Status-Technologies-Perspectives,Inter Solar 2009, San Francisco 2009)Do 2007 r. Niemcy były także światowym lideremw zakresie zainstalowanych ogniw fotowoltaicznych,których ilość sięgała połowy ilości ogniw zainstalowanychna świecie. W 2007 r. moc nowozainstalowanychsystemów wyniosła 1,3 GW osiągającna koniec roku moc skumulowaną 3,83 GW i dostarczając1% produkowanej w kraju energii elektrycznej.Największa słoneczna elektrownia fotowoltaicznaw Niemczech zlokalizowana została w Muldentalkreis,a jej moc wynosi 40 MW. Obecnie ok. 400 tys.budynków w Niemczech ma zainstalowane panelesłoneczne, znajdują się one głównie na słonecznympołudniu kraju. Do 2012 r. 6 mln domów ma być zaopatrywanychw energię elektryczną wytwarzanąprzez słoneczne elektrownie fotowoltaiczne, którychmoc osiągnie wówczas 12 GW.W 2008 r. nastąpił dynamiczny rozwój energetykisłonecznej w Hiszpanii, który plasuje ten krajRysunek 9. Cieplna energetyka słoneczna w Unii Europejskiejw 2007 r. (Źródło: G. Stryi-Hipp, German experiences with suportprograms for the development of Photovoltaic And Solar Termamarkets, Solar Support Programs, San Francisco 2009)72 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

PERSPEKTYWY ENERGETYKI SŁONECZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJenergetyki odnawialnej do 2010 r. mają zostać zainstalowanekolektory słoneczne o powierzchni minimum5 mln stóp kwadratowych, tj. 465 tys. m 2 .Obecnie siedem z dziesięciu największych na świeciefotowoltaicznych elektrowni słonecznych eksploatowanychjest w Hiszpanii (tab. 3). Wszystkie onezostały zbudowane i oddane do użytku w 2008 r.Tabela 3. Moc największych na świecie elektrowni PV – stan na9.08.2009 r. [w MW]Źródło: opracowanie własne.Koszt produkcji 1 MW w słonecznej elektrowni fotowoltaicznejjest ok. dwa razy wyższy niż w słonecznejelektrowni cieplnej, a ten dwukrotnie wyższy niżw tradycyjnych elektrowniach węglowych lub gazowych.W związku z szybką tendencją zniżkową należyprzypuszczać, że już wkrótce zarówno ceny energiielektrycznej, jak i energii cieplnej uzyskiwanychz energii słonecznej będą konkurencyjne do cen energiipozyskiwanej z pozostałych źródeł energii. Nastąpito, gdy wejdą dopłaty do cen węgla ze względu naemisję gazów cieplarnianych, tym szybciej, im szybciejbędą rosły ceny gazu ziemnego i ropy naftowej.Ze względu na obecny kryzys gospodarczy przewidujesię, że w latach 2009-2010 przyrost mocy zainstalowanej,zarówno w energetyce słonecznej PV, jaki CSP, będzie mniejszy niż w 2008 r. Znaczny spadekprzewiduje Hiszpania: z 2,5 GW w 2008 r. do 0,5 GWw 2009 r. Czterokrotny w porównaniu do roku poprzedniegowzrost planują natomiast Włochy, w którychnowe instalacje słoneczne mają w br. osiągnąć0,9-1 GW. Realizowanych jest ok. 70 tys. projektów,w szczególności na północy kraju. Włosi planują, po instalacjiw 2010 r. ok. 1,5 GW nowych mocy, uplasowaniesię w energetyce słonecznej na drugim miejscuw Unii Europejskiej po Niemczech. Zaznaczyć należy, żeinstalacje włoskie podobne są do niemieckich, gdzie ok.40% stanowią projekty o mocy mniejszej niż 10 kW.Odmienną koncepcję przyjęto w Hiszpanii, gdzie 91%to instalacje o mocy przekraczającej 1 MW. W perspektywieśrednio- i długookresowej przewidywać należydalszy dynamiczny rozwój energetyki słonecznej, jednakskala wzrostu jest trudna do oszacowania.W piśmiennictwie dotyczącym energetyki słonecznejnie brak głosów, iż istotny wpływ na rozwój instalacjifotowoltaicznych mają regulacje budowlane 2) .Także zdaniem autora dla rozwoju energetyki słonecznejw Polsce należałoby wykorzystać doświadczenieinnych państw członkowskich Unii Europejskiej,w których wszystkie budynki powinny charakteryzowaćsię wymaganą efektywnością termiczną(Niemcy), a najwyższe z nich należy wyposażaćw system PV lub instalację kolektorów słonecznych(Hiszpania). Zmiany systemowe mogłyby także częściowouwzględniać dofinansowywanie instalacji fotowoltaicznychstosowanych w budownictwie(Wielka Brytania), choćby z funduszy przeznaczonychna ochronę środowiska, w tym zarówno krajowych,jak i pozyskiwanych z projektów unijnych.Oceniając, że dotychczasowe działania są niewystarczające,Komisja Europejska stwierdziła, iż potrzebnesą przełomoweSiedem”z dziesięciunajwiększychna świeciefotowoltaicznychelektrownisłonecznycheksploatowanychjest w Hiszpaniiodkrycia umożliwiająceopracowanie technologiinowej generacji 3) .Pomimo trudności, doktórych należą: rozproszonabaza naukowaWspólnoty, mnogośćnieskoordynowanychstrategii badawczychpaństw członkowskichoraz niedostatecznekompetencje struktur,Unia Europejska zamierzabyć światowym lideremw dziedzinie nowychtechnologii energetycznych.Decydujące w tym zakresie będzie najbliższe10 lat, w czasie których podjęte decyzje będąmiały głębokie konsekwencje z punktu widzeniaeuropejskiego i światowego bezpieczeństwa energetycznego.W tym czasie Komisja Europejska planujem.in. stworzyć warunki dla powstania jednolitej, inteligentnejeuropejskiej sieci energetycznej, którasprosta masowemu włączeniu do sieci odnawialnychi zdecentralizowanych źródeł energii. W zakresieenergetyki słonecznej planowana jest koncentracja:na dużych projektach prezentujących doświadczeniaw dziedzinie słonecznych ogniw fotoelektrycznychi skoncentrowanej energii słonecznej.Jak już wyżej wspomniano, jedną z wad energetykisłonecznej jest jej sezonowość. Skutecznym spo-2) Por. E. Klugman-Radziemska, Przełamać stereotyp – fotowoltaikanie dla nas, Czysta energia nr 6/2008.3) Communication from the Commission to the Council, theEuropean Parliament, the European Economic and SocialCommittee and the Committee of the Regions A Europeanstrategic energy technology plan „Towards a low carbon future”,COM(2007) 723 final.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 73

OPINIERysunek 10. Wizja sieci energetycznej EUMENA (Źródło: German Aerospace Center, Institute of Technical Thermodynamics, 2006)sobem rozwiązania tego problemu może być np. budowaelektrowni słonecznych rozrzuconych po całymkontynencie europejskim. Zdecydowanie lepsze podtym względem warunki panują jednak w Afryce,a zwłaszcza w bardzo bliskiej Europie – Afryce Północnej.Badania w powyższym zakresie, na zlecenieniemieckiego Ministerstwa Ochrony Środowiska i BezpieczeństwaNuklearnego (Federal Ministry for theEnvironment, Nature Conservation and Nuclear Safety),przeprowadził Institute of Technical Thermodynamics,których wyniki opublikował w 2006 r. (rys. 10).Analizą objęto m.in. potencjał europejskiej energetykiopartej o odnawialne źródła energii oraz perspektywyw zakresie zapotrzebowania na energięw Europie. Koncepcja uwzględniła połączenie siecienergetycznych państw Unii Europejskiej oraz krajówŚrodkowego Wschodu i Afryki Północnej (EUMENA,od European Union and Middle East and North Africa),a także ewaluację możliwości i potencjalnychkorzyści, jakie może przynieść import energii z najbliższegootoczenia na teren Wspólnoty.W efekcie zidentyfikowano trzy obszary najbardziejperspektywiczne dla budowy elektrowni słonecznych(A-C), rejony Europy, w których po 2020 r.nastąpi największy deficyt energii elektrycznej (1-3)oraz optymalne trasy połączenia producentów z odbiorcamienergii (rys. 11 – str. 75).Jako najbardziej efektywne pod względem dostępnejilości energii słonecznej na 1 m 2 rozpoznanezostały rejony: zachodniej Algierii, PołudniowejLibii i środkowego Egiptu. Największe zapotrzebowaniena energię elektryczną – zdaniem opracowującychraport niemieckich ekspertów – w badanejperspektywie wystąpi w: Niemczech, Holandii,Wielkiej Brytanii, północnych Włoszech oraz Turcjii Polsce. Aby połączyć wskazane wyżej regiony należywybudować wysokowydajną i przeznaczoną doprzesyłu wysokich napięć sieć HVDC (High VoltageDirect Current), której każde ramię będzie miałoponad 1 000 km. Przewidywany został rocznytransfer energii w ww. sieci od 60 TWh w 2020 r.do 700 TWh w 2050 r.74 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

PERSPEKTYWY ENERGETYKI SŁONECZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJRysunek 11. Projekt produkcji energii elektrycznej w MENA i dostarczaniajej do EU (Źródło: German Aerospace Center, Instituteof Technical Thermodynamics, 2006)Dotychczas energia słoneczna była na świecie małodocenianym źródłem energii. Jednak w niektórychpaństwach, w tym w wybranych krajach Unii Europejskiej,odnotowuje się ostatnio bardzo szybki przyrostmocy produkowanych i instalowanych ogniw słonecznych.W 2007 r. moc zainstalowanych w Niemczechelektrowni fotowoltaicznych sięgała 4 GW, dzięki którymwyprodukowano 3,5 TWh energii. W 2008 r.nastąpił gwałtowny rozwój energetyki słonecznejw Hiszpanii, zaś na kolejne lata szybki przyrost mocyzainstalowanych w elektrowniach słonecznychzapowiadają Włochy.Energia słoneczna bardziej niż do wytwarzaniaenergii elektrycznej wykorzystywana jest obecniedo produkcji ciepła. Światowym liderem w tym zakresiesą Chiny. Walkę o dominację, w której na najbliższedekady pierwsza pozycja Azji będzie niezagrożona,podejmują Indie. Projekt Słonecznego Miastaw indyjskim stanie Gujarat wielokrotnie przewyższawszystko, czego dotychczas dokonano w energetycesłonecznej.Obecnie koszt wyprodukowania 1 MW energiiz wykorzystaniem ogniw fotowoltaicznych jest dwukrotniewyższy niż z użyciem paliw kopalnych, jednakszybko maleje i szacuje się, że po 2020 r. technologiesłoneczne staną się ekonomicznie konkurencyjne.Niemcy, unijny lider w dziedzinie technologiisłonecznych, na 2020 r. zapowiadają 7% udziałuenergetyki PV w produkcji energii elektrycznej.Wówczas także należy oczekiwać realizacji projektuTrans-Śródziemnomorskiego, który będzie w staniew znacznym stopniu przyczynić się do zaspokojeniaenergetycznych potrzeb państw członkowskich UniiEuropejskiej.Wnioskidr inż. Tadeusz Zbigniew LeszczyńskiPracownik służby cywilnejw Komendzie Głównej Policji,ekspert bezpieczeństwa narodowegoi zarządzania kryzysowegoLiteratura:1. Annual World Solar PV Market Report – www.solarbuzz.com.2. Communication from the Commission to the Council, theEuropean Parliament, the European Economic and SocialCommittee and the Committee of the Regions A Europeanstrategic energy technology plan „Towards a low carbonfuture”, COM(2007) 723 final.3. Concentrating Solar Power Global Outlook 2009, Greenpeace,Amsterdam 2009.4. PV status report 2008, Komisja Europejska, Luksemburg 2008.5. Renewables Global Status Report, REN21, Paryż 2009.Elektrownia słoneczna PV w Lucalnena de las Tores w hiszpańskiej Andaluzji (Źródło: D. Lenardič,Large-Scale Photovoltaic Power Plants, Jesenice 2009)nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 75

INFORMACJE I KOMUNIKATYInformacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki(nr 12/2009)w sprawie średnioważonego kosztu węgla, zużywanego przez jednostki wytwórczecentralnie dysponowane oraz średniej ceny energii elektrycznej wytworzonejprzez wytwórców eksploatujących jednostki centralnie dysponowaneDziałając na podstawie art. 46 ust. 7 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zasadach pokrywania kosztówpowstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedażymocy i energii elektrycznej (Dz. U. Nr 130, poz. 905 ze sprostowaniem), informuję, iż w 2008 r.:1) średnioważony koszt węgla zużywanego przez jednostki wytwórcze centralnie dysponowane opalanewęglem, z uwzględnieniem kosztów transportu węgla wyniósł 70,28 zł/MWh;2) średnia cena energii elektrycznej wytworzonej przez wytwórców eksploatujących jednostki centralniedysponowane opalane węglem wyniosła 159,05 zł/MWh.Średnioważony koszt węgla zużywanego przez jednostki wytwórcze centralnie dysponowane,z uwzględnieniem kosztów transportu węgla, został obliczony jako średnia z jednostkowych kosztówwęgla zużytego na produkcję energii elektrycznej wraz z kosztami jego transportu ważona wielkościąprodukcji energii elektrycznej brutto wytworzonej z węgla przez poszczególne jednostki wytwórczecentralnie dysponowane. Jednostkowe koszty węgla zużytego na wytworzenie energii elektrycznej wrazz kosztami jego transportu w poszczególnych jednostkach centralnie dysponowanych zostały obliczonejako iloraz kosztów zakupu i transportu węgla zużytego na produkcję energii elektrycznej i wielkościtej produkcji brutto wytworzonej z węgla przez jednostki.Średnia cena energii elektrycznej wytworzonej przez wytwórców eksploatujących jednostki centralniedysponowane została obliczona jako średnia z jednostkowych cen wytworzonej energii elektrycznejważona wielkością produkcji energii elektrycznej brutto wytworzonej z węgla przez poszczególnejednostki wytwórcze centralnie dysponowane. Jednostkowe ceny energii elektrycznej wytworzonejw poszczególnych jednostkach centralnie dysponowanych zostały obliczone jako iloraz przychodów zesprzedaży energii elektrycznej i wielkości produkcji energii elektrycznej brutto wytworzonej z węglaprzez te jednostki.IV Światowe Forum Regulacji EnergetykiNa kolejnych stronach przedstawiamy programjednego z najważniejszych wydarzeń z zakresu regulacjisektora energetycznego – IV Światowego ForumRegulacji Energetyki, które odbędzie sięw dniach 18-21 października 2009 r. w Atenach.Konferencja, która organizowana jest co trzy lata,poświęcona będzie aktualnym praktykom regulacyjnymi uwarunkowaniom inwestycyjnym w gospodarceświatowej. Spotkanie stwarza możliwość wysłuchaniaproblemowych prezentacji, udziału w dyskusjachpanelowych oraz spotkaniach towarzyszących,a także stanowi wyjątkową okazję do bezpośredniejwymiany poglądów między tworzącymi instrumentyregulacyjne, a przedsiębiorcami.Trzydniowa agenda Forum przewiduje czterygłówne sesje tematyczne poświęcone:● niezawodności i bezpieczeństwu dostaw,●●●roli regulatorów w zakresie zachodzących zmianklimatycznych,konkurencyjności i strefie odbiorcy energii,wzmocnieniu pozycji regulatorów i promocji dobrychpraktyk regulacyjnych.Swój udział potwierdzili m.in. Andris Piebalgs –europejski komisarz ds. energii, Daniel Dobbeni –Prezes ETSO, Mario Monti – b. komisarz UE ds. rynkuwewnętrznego oraz wiodący światowi regulatorzy,m.in. Lord J. Mogg (CEER), F. Butler (NARUC),S. Novikov (FTS) czy też J. Tamblyn (AEMC).W konferencji wemą udział także dr MariuszSwora – Prezes URE i Marek Woszczyk – WiceprezesURE.Zainteresowanych zapraszamy do wzięcia udziałuw Forum.76 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

IV ŚWIATOWE FORUM REGULACJI ENERGETYKIWORLD FORUM ON ENERGY REGULATION IVPROGRAMME ANNOUNCEMENTWFER IVWORLD FORUM ON ENERGY REGULATIONATHENS GREECEOCTOBER 18-21, 2009www.worldforumIV.infoUnder the patronage ofH. E. the President of the Hellenic RepublicMr Carolos PapouliasThe European Commissioner for EnergyMr Andris Piebalgsnr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 77

INFORMACJE I KOMUNIKATYWORLD FORUM ON ENERGY REGULATION IVSteering CommitteeP r o m o t e r s78 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

IV ŚWIATOWE FORUM REGULACJI ENERGETYKIPROGRAMME ANNOUNCEMENTDear Colleagues,We enclose an ambitious and thought-provoking programmefor the Fourth World Forum on EnergyRegulation (WFER IV), which will take place onOctober 18-21, 2009 at the Athenaeum Inter-Continental Hotel in Athens, Greece.The current global economic downturn and ever-presentsecurity of supply concerns highlight the need forstrengthened international dialogue and cooperation inthe energy sector. The WFER IV is a unique opportunityto gather members of the 'energy world' to discuss issuesof global relevance; sharing experiences and knowledgeon a wide range of energy-related matters.The WFER IV builds upon the themes and key findingsof the past three Forums (Montreal, 2000, Rome, 2003and Washington, 2006), and will address new trends inenergy regulation, recent developments in the energyindustry and a range of regional and global issues. It aimsto bring together more than 1,000 top-level energy stakeholdersfrom across the globe.The three day programme will feature heads of regulatoryagencies, government officials, presidents and CEOsfrom utilities, transmission system operators and financial,consumer rights and other international institutionsas well as other key decision-makers and energy sectorstakeholders from across the world.The key themesof the Forum are:• Reliability and securityof supply (Track A)• The role of regulatorsin responding to climatechange (Track B)• Competitiveness andaffordability (Track C)• The independence, powers,responsibilities, bestpractices and training ofregulators (Track D)We look forward to your support of the World Forum onEnergy Regulation IV and to seeing you in Athens inOctober 2009.SincerelyM. Caramanis Lord MoggChairman RAE President CEERnr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 79

INFORMACJE I KOMUNIKATYP R O G R A M M ESUNDAY 18 OCTOBER09:00-20:00 REGISTRATION20:00-23:00 WELCOME RECEPTIONMONDAY 19 OCTOBER08:00-09:00 REGISTRATION09:00-09:45 OPENING SESSION09:00-09:10 Welcome AddressProf. M. Caramanis,Chairman, Regulatory Authority for Energy of Greece (RAE)09:10-09:35 Keynote Address: WFER IV themes and topicsLord Mogg,President, Council of European Energy Regulators (CEER)09:35-09:45 WFER IV Official Opening09:45-11:00 PLENARY SESSION 1TRACK A : Security and reliability of supplythrough competitive energy markets• Global energy market prospects and challenges• Integration of liberalised energy markets andsecurity of supply• Balancing public interests (security and reliabilityof supply, climate change, affordability)and reliance on markets• Energy project financing in the developed anddeveloping world11:00-11:30 Coffee Break11:30-12:45 PLENARY SESSION 212:45-14:30 LunchTRACK B : Regulators' role for a market responseto the reduction of CO 2 emissions• Global view of greenhouse gas emissions andclimate change• The economics of climate change• Industry’s role in curbing climate change• The regulators’ role in integrating non-marketrelated environmental goals in energy markets14:30-16:00 CONCURRENT SESSIONSTRACK A - SESSION 1: Market conditions indeveloped countries that attract infrastructureinvestments• The role of regulators and the importance ofregulatory stability• Infrastructure expansion in competitive energymarkets and energy supply reliability• Infrastructure investments and cost allocationin the context of regional energy markets• Market mechanisms that ensure efficient infrastructureinvestments• Financing energy infrastructure of regionalimportanceTRACK B - SESSION 2: Efficiency of CO 2emission reduction mechanisms• Emission trading versus carbon taxes and sectoralapproaches: targets, allowances, free riders• Price volatility, reporting, abuses• International experiences• The post-2012 electricity utilities strategy (marketopportunities, technological developmentsand consumer behaviour)TRACK C - SESSION 3: Universal servicein a climate of increasing energy costsand environmental constraints• Balancing environmental goals and affordability• Social consequences of increasing energy costsand environmental constraints in competitiveenergy markets• The interplay between environmental policies,retail competition and universal service• Financing sustainable energy as a means foreconomic growth and energy access facilitation• Carbon output reduction and its cost implicationsfor energy users16:00-16:30 Coffee Break16:30-18:00 CONCURRENT SESSIONSTRACK A - SESSION 4:Gas market regulation: the role of LNG• Liquefied natural gas, a key factor for securityof supply• Incentives for the increased utilisation andexpansion of LNG infrastructure• Market barriers in LNG trade• Portfolio suppliers• Spot LNG tradingTRACK B - SESSION 5: The integration ofenergy efficiency investments and demandsidemanagement in competitive markets• Time of use energy pricing and demand management• Financing energy efficiency and demand-sidemanagement programmes in developing countries• The utilities’ approach to demand-side management• Regulation, monitoring and verification issues• White certificate tradingTRACK D - SESSION 6: Best practicesfor regulators• Key elements of the regulatory process• Transparency and appeals mechanisms• Scope and methods to assess the impact of regulatorydecisions• Regulation: as an interactive process betweenregulators and stakeholders• Regulatory benchmarking20:00-24:00 Social Event/ Dinner80 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

IV ŚWIATOWE FORUM REGULACJI ENERGETYKIP R O G R A M M ETUESDAY 20 OCTOBER08:30-09:45 KEYNOTE SESSION 1TRACK A : Gas markets developmentsand prospects• Regional and global gas market overview (supplyand demand, infrastructure bottlenecks)• Gas market globalisation, security of supply,hub development and the expansion of theLNG spot market• Climate change policy and its effect on marketpower in gas• Producer countries’ response to the structuralchanges of the gas industry09:45-11:00 PLENARY SESSION 3TRACK C : Competitivenessand affordability• The collective responsibility of customers, government,industry and regulators to integratenew energy sources and encourage energy efficiencyin competitive markets• Access to affordable energy services• Transparency and consumer rights protection11:00-11:30 Coffee Break11:30-13:00 CONCURRENT SESSIONSTRACK A - SESSION 7: Éncentives forinfrastructure investments in developingcountries• The impact of regulatory governance and tariffframeworks on electricity and gas infrastructureinvestments• Regional integration to create dynamic energymarkets that attract infrastructure investments• Financing energy infrastructureTRACK B - SESSION 8: Massive deploymentof renewable energy sources, marketefficiency, system security and reliability• RES support policies• Efficient integration of renewables in the competitiveelectricity market• System - related issues14:30-15:45 KEYNOTE SESSION 2TRACK A : Linking load to market mechanisms:smart grids, advanced metering,real-time pricing• Smart technologies in the pursuit of a sustainableenergy-environment: implementationroadmaps• Financial resources and required regulatoryframeworks• Challenges in a national or regional marketcontext15:45-16:15 Coffee Break16:15-17:45 CONCURRENT SESSIONSTRACK A - SESSION 10: Regionalmarket integration: the regulatorycross boarder gap• Regional markets at a glance• The role of TSOs in regional electricity markets• The role of power exchanges and traders• Emerging risk issues affecting the reliability ofregional and inter-regional bulk power systems• Regulatory challenges for regional marketintegrationTRACK B - SESSION 11: Deployment ofnon carbon or low-carbon emitting technologiesand carbon capture and storage• Low and non-carbon technologies in a globalcontext• Regulatory factors influencing future deployment• Uncertainties for nuclear power expansion incompetitive energy markets• Financing non-carbon and low-carbon technologiesfor developing countriesTRACK D - SESSION 12 : Training• Key skills, knowledge, and tools for regulators indeveloped and developing countries• Evaluation of training programmes• Evolution of regulators' training needs• Financing training for developing countries20:00-24:00 Social Event / Dinner13:00-14:30 LunchTRACK C - SESSION 9: Regulatory issuesof importance to residential and smallcustomers• Vulnerable and rural customers - Fuel poverty• Transparency, information availability, supplierswitching• Domestic and small consumer rights, complaintsand appeals• Customer policies of retail suppliersnr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 81

INFORMACJE I KOMUNIKATYP R O G R A M M EWEDNESDAY 21 OCTOBER08:30-09:45 KEYNOTE SESSION 3TRACK D : Energy and financialmarkets interdependency issues• The impact of financial market crises on theenergy markets• The physical wholesale and the financial electricityand gas markets: regulatory issues relatedto market integrity and implications forprices and security of supply• "Energy regulation" and "financial services regulation":overlaps and regulatory cooperationrequirements• Securities legislation, disclosure obligations andsanction mechanisms requirements09:45-11:00 PLENARY SESSION 4TRACK D : The role of regulatorsin policy making with regardto the public interest• Independence, and power of regulators: legaland institutional requirements• Identifying the political and regulatory boundariesin promoting effectively functioning liberalisedenergy markets• Aligning private behaviour with public interest(the justification of regulation)• Regulatory practices that "discipline" privateinterest to serve the public interest with a longterm objective11:00-11:30 Coffee Break11:30-13:00 CONCURRENT SESSIONSTRACK A - SESSION 13: Quality ofelectricity supply and its regulation• Service Quality Regulation: experiences andlessons learned• Regulation and incentives for improving continuityand quality of supply• Ensuring quality of supply for urban and ruralcustomers• Monitoring and improving the quality of electricitysupply - the industry’s point of viewTRACK C - SESSION 14: Regulatory issuesaffecting energy intensive customers• Challenges facing industrial gas users - Gridaccess and competition level concerns• Industrial stakeholders in regional energy markets• Electricity supply contracts for high voltagecustomers (methodology and tools for structuring)• Regulatory impact on energy security and reliabilityof supply13:00-14:30 LunchTRACK D - SESSION 15: Cooperationamong regulators and regionalassociations• Cooperation between regional associations• The impact of networks of regulatory agencieson infrastructure performance• The International Energy Regulation Network(IERN): progress and future role14:30-16:00 CONFERENCE CONCLUSION• Conference Summary and Deliverables• WFER V Planning• Closing StatementWFERIVGENERAL SESSIONSCOLOUR CODES(Plenary & Keynotes)CONCURRENT SESSIONSTRACK A:Security and reliability of supplythrough competitive energy marketsTRACK B :Regulators role for a marketresponse to climate changeTRACK C :Competitiveness and affordabilityTRACK D :Independence and powersof regulators within an increasinglypoliticised energy sector82 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009

IV ŚWIATOWE FORUM REGULACJI ENERGETYKIREGISTRATION INFORMATIONParticipants and accompanying persons arerequested to register in advance throughthe on-line Registration Form atwww.worldforumIV.infoREGISTRATION FEESRegistration FeesEARLY BIRDUntil 15/5/2009REGULARFrom 16/5/2009Till 17/9/2009LATEFrom 18/9/2009and On-siteCommissioners - Staff -Government - OfficialsIndustry - NGOs0.800 €1.000 €1.100 € 1.600 €1.300 € 1.600 €Accompanying persons0.250 € 0.300 € 0.350 €The Registration Fees include:Admission to all WFER IV Sessions - Coffee Breaks - Welcome and Farewell Receptions - Lunches -Dinners & Social Events - Abstracts on CD ROM and the Forum Material (bag and conference material).The Registration Fees for Accompanying persons include:Welcome and Farewell Receptions - Dinners and Social Events.PAYMENT PROCEDUREAll payments should be made in Euros.Please note that the late registration fee will apply for any payments received after the stated deadlines.A confirmation and invoice confirming registration will only be sent after receipt of the appropriatefees. Outstanding payments must be paid on-site.• By Credit CardMASTERCARD, VISA, AMERICAN EXPRESS are accepted.Online payments will be processed via a secure payment page.• By bank transferNational Bank of Greece, Account Holder: Regulatory Authority for EnergyIBAN: GR45 0110 0800 0000 0805 4511 756, SWIFT-BIC: ETHNGRAAIt is important that a copy of the bank transfer is sent, together with the Registration Form,to the WFER IV Registration and Travel Bureau,Erasmus Conferences Tours & Travel SA by fax to +30 210 7257532.VISA REQUIREMENTSPlease check with the Greek Embassy in your country to enquire whether you need to apply for a visa.A special section concerning visa applications is foreseen in the Registration Form.ACCOMMODATION REQUIREMENTSSeveral hotel options are available. Please check the WFER IV website for more information andAccommodation forms.nr 5 (67) 1 września 2009 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 83

INFORMACJE I KOMUNIKATYWORLD FORUM ON ENERGY REGULATION IVPROGRAMME ANNOUNCEMENTWho should attendWFER IV• Regulators• Government Officialsand Policy Makers• Industry Representatives• Consumer RightsAssociations• Non-GovernmentalOrganisations• Academics and Consultants• Financial Institutions• Investors/Stockholders• Energy Professionals• Law Firms• Environmental experts• JournalistsWhy you shouldattend WFER IV• To learn what policy makersand regulators are doing toencourage energy investmentsand enhance security of supplyand affordability• To discuss recent developments inthe energy industry, new trends inenergy regulation and selected sectoral,regional and global issues• To consider the interplay betweenclimate change policies and competitivemarkets• To gain knowledge fromother countries' best experiences andlessons learned• To further educate yourselfin international energy regulation• To relay your knowledgeand experience to other countriesWFER IV Secretariat, c/o RAE69, Panepistimiou Str.,105 64 Athens, GreeceTel: +30-210-3727424/425Fax: +30-210-3727488Email: worldforumIV@rae.grWebsite:www.worldforumiv.infoVisit our Websitefor the latest news and updates84 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5 (67) 1 września 2009