Əlamətdar və tarixi günlər təqvimi - 2009 - Azərbaycan Milli ...

2009Əlamətdar və tarixi günlərM.F.AXUNDOV ADINA MİLLİ KİTABXANATəqvim

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevim müraciətiTürkdilli ölkələrin milli kitabxana direktorlarının konfransı və “Avrasiya Kitabxanalar Assambleyası” əməkdaşlıqtəşkilatının ümumi iclasının iştirakçılarınaHörmətli konfrans iştirakçıları! Sizi – türkdilli ölkələrin milli kitabxana direktorlarının konfransı və “AvrasiyaKitabxanalar Assambleyası” əməkdaşlıq təşkilatının ümumi iclasının iştirakçılarını səmimi qəlbdən salamlayır,hər birinizə uğurlar, cansağlığı və firavanlıq arzulayıram. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin dünya mədəniməkanına inteqrasiyasında türkdilli dövlətlərlə əməkaşlıq mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Son illər ərzində respublikamızda müxtəlif sahələrdə artıq ənənəvi şəkil almış irimiqyaslı forum və konfranslarıntəşkili də məhz bu məqsədə xidmət göstərməkdədir.Sizin tədbiriniz Azərbaycan Milli Kitabxanasının yaradılmasının 85 illik yubileyi ilə eyni vaxta təsadüf edir. Hərbir kitabsevərə qürur hissi bəxş edən bu tarix ölkələrimizin mədəni həyatında nəzərəçarpan hadisədir. Tarixənözünün yüksək kitab mədəniyyəti ilə tanınan və zəngin kitabxanaları ilə şöhrət tapan Azərbaycanda bu gün dəkitabxanalar şəbəkəsinin inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvinəşrlərin həyata keçirilməsi sayəsində son üç ildə dünya və Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələrindən ibarət,ümumi tirajı 10 milyona çatan 500-dən artıq kitabın çap olunub ölkə kitabxanalarına hədiyyə edilməsi iləkitabxana fondları mütəmadi zənginləşmiş, onlardan faydalanma imkanları xeyli genişlənmişdir.Qloballaşan dünyada informasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun olaraq müasirləşən milli kitabxanalar ölkələrindavamlı inteqrasiyası və xalqların qarşılıqlı mədəni əlaqələrinin zənginləşməsi proseslərinə öz layiqli töhfələriniverməkdədir. Ümidvaram ki, konfransınızda müzakirəyə çıxarılan məsələlər və qəbul edilən qərarlar millikitabxanaların xalqlarımızın mədəni sərvətlərinin yaşadılması və intellektual potensialının artırılmasında rolubaxımından faydalı olacaqdır.Konfrans iştirakçısı olan dost və qardaş ölkələrin milli kitabxanalarının rəhbərlərinə, Azərbaycan MilliKitabxanasının kollektivinə mənəvi dəyərlərimizin, bəşər mədəniyyəti xəzinəsi incilərinin qorunub saxlanması vəgələcək nəsillərə çatdırılması naminə nəcib fəaliyyətlərində yeni-yeni nailiyyətlər arzu edirəm.Dərin hörmətlə,İlham Əliyev,Azərbaycan Respublikasının Prezidenti.Bakı şəhəri, 17 noyabr 2008-ci il.

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASIMƏDƏNİYYƏT VƏ TURİZM NAZİRLİYİM.F.AXUNDOV ADINAAZƏRBAYCAN MİLLİ KİTABXANASIƏlamətdar və tarixi günlər təqvimi2009Respublikanın kütləvi və ixtisaslaşdırılmışkitabxanaları, Mərkəzləşdirilmiş KitabxanaSistemləri üçün metodik tövsiyələrБАКЫ – 20081

ghrthrt1 yanvarGün çıxır06:26Gün batır17:2531 yanvarGün çıxır06:18Gün batır17:57Yanvar22dekabr-20 yanvarQoç bürcününNişanəsi oddur.Marsınhimayəsindədir.Günəşin Qoçbürcündən keçdiyidövrdə doğulanlarqüvvətli və çevikolurlarCa 1C 2Ş 3B 4Be 5Ça 6Ç 7Ca 8C 9Ş 10B 11Be 12Ça 13Ç 14Ca 15C 16Ş 17B 18Be 19Ça 20Ç 21Ca 22C 23Ş 24B 25Be 26Ça 27Ç 28Ca 29C 30Ş 312009Əlamətdar vətarixi günlər1-2. Yeni il bayramı2 . Rus qoşunları tərəfindən Gəncəninişğal olunmasının 205 ili20. Ümumxalq Hüzn Günü24. Ucar rayonunun yaranmasının 70illiyi27. Tərtər rayonunun yaranmasının 75illiyi29. Gömrük İşçiləri GünüÜmumxalq Hüzn Günü1990-cı il yanvarın 20-də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünüpozmaq cəhdlərinə etiraz əlaməti olaraq küçələrə çıxmış dincəhaliyə divan tutmaq məqsədilə Bakıya və respublikanın digərrayonlarına sovet hərbi hissələri yeridildi.Görünməmiş qəddarlıqla keçirilən cəza tədbirləri nəticəsindəheç bir günahı olmayan 133 dinc sakin öldürüldü, 744 nəfəryaralandı, 841 nəfər qanunsuz həbs olundu. Həlak olanlarınarasında qadınlar, uşaqlar və qocalar olmuşdur. Bu hadisə sovetrejiminin 3törətdiyi ən qanlı faciələrdən biri və dinc əhaliyə qarşıyönəlmiş vəhşi bir cinayət hadisəsi idi.

Yeni il bayramı (1 yanvar)Ədəbiyyatşünas, prоfеssоr Vəliyеv Vaqif Əli oğlunun (01.01.1924-24.05.1998)anadan оlmasının 85 illiyiRus qoşunları tərəfindən Gəncənin işğal olunmasının (03.01.1804) 205-ci ildönümüAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, оpеra müğənnisi Ağdamski (Bədəlbəyli)Əhmədbəy Bəşir oğlunun (05.01.1884-01.04.1954) anadan оlmasının 125 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Quluyev Mətləb Kamran oğlunun (09.01.1959-31.08.1992) anadan olmasının 50 illiyiAzərbaycanın Əməkdar еlm xadimi, Dövlət mükafatı laurеatı, dilçi, prоfеssоrQurbanоv Afad Məhəmməd oğlunun (10.01.1929) anadan оlmasının 80 illiyiŞair, tərcüməçi Məsimоv Baba Vəzir oğlunun (Baba Vəziroğlu) (10.01.1954)anadan оlmasının 55 illiyiNasir, dramaturq Ələddinov Rafiq Səməndər oğlunun (10.01.1949) anadan olmasının60 illiyiNasir Qasımov Ənvər Yusif oğlunun (15.01.1914-04.03.1989) anadan olmasının 95illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əliyev Vasili Əhməd oğlunun (15.01.1959-19.10.1992) anadan olmasının 50 illiyiŞair Nəsibоv Vaqif (Vaqif Nəsib) Hüsеyn oğlunun (16.01.1939) anadan оlmasının70 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Abdullayev Rövşən Əbdülhüseyn oğlunun(16.01.1969-13.09.1992) anadan olmasının 40 illiyiTənqidçi, ədəbiyyatşünas Məmmədоv Aydın Mirsaleh oğlunun (Aydın) (16.01.1944-20.04.1991) anadan оlmasının 65 illiyiÜmumxalq hüzn Günü (20 yanvar 1990)4

Azərbaycanın Xalq artisti, Əməkdar incəsənət xadimi, bəstəkar Axundova ŞəfiqəQulam qızının (21.01.1924) anadan olmasının 85 illiyiPublisist, nasir Axundov Asif Xeybər oğlunun (21.01.1939) anadan olmasının 70illiyiAlman dramaturqu Lеssinqin (Qоthоld Еfraim) (22.01.1729-15.02.1781) anadanоlmasının 280 illiyiAzərbaycanın Əməkdar elm xadimi, cərrah Əfəndiyev Fuad Ələddin oğlunun(23.02.1909-19.10.1963) anadan оlmasının 100 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Muradov Hikmət Oqtay oğlunun (23.01.1969-29.10.1991) anadan olmasının 40 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, Əməkdar incəsənət xadimi, dirijоr Həsənоv Əşrəf Həsənoğlunun (24.01.1909-09.08.1983) anadan оlmasının 100 illiyiUcar rayonunun yaranmasının (24.01.1939) 70 illiyiŞotlandiya şairi Bеrns Rоbеrtin (25.01.1759-21.07.1796) anadan оlmasının 250 illiyiOsmanlı imperiyasının əsasının qoyulmasının (27.01.1299) 710 illiyiTərtər rayonunun yaranmasının (27.01.1934) 75 illiyiGürcüstanın Xalq şairi Lеоnidzе Gеоrgi Nikоlayеviçin (28.01.1899-09.08.1966)anadan оlmasının 110 illiyiGömrük işçiləri Günü (29.01.1992)Azərbaycanın görkəmli siyasi və dövlət xadimi Rəsulzadə Məhəmməd Əmin HacıMolla Ələkbər oğlunun (31.01.1884-06.03.1955) anadan olmasının 125 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, şair Cavadzadə Əli Əliqulu oğlunun (ƏliTudə) (31.01.1924-26.02.1996) anadan оlmasının 85 illiyi5

Yanvar1Planetimizdə neçə yeni il bayramı varGörəsən, planetimizdəneçə Yeni il bayramı var?Bu, heç də ritorik sualdeyildir. Əvvəlcə, Yeni iliənənəvi olaraq dekabrın31-dən yanvarın 1-nə keçəngecə qarşılayanlardanbaşlayaq: bunlar MDBölkələri, Avstraliya, Şotlandiya,İtaliya, Avstriya,Yaponiya, Rumıniya, Kanada,ABŞ, Finlandiya vəbir çox başqa dövlətlərdir.Bunun ardınca Yeni ilyanvarın 14-də Yunanıstanaqonaq gəlir vəMüqəddəs Vasili günüadlanır. Uşaqlar çəkmələrinisəxavətli Vasilininonların içinə hədiyyəqoyacağı ümidi ilə sobanınyanına düzürlər vəarzularına çatırlar.Sonra Ay təqviminəuyğun Yeni il gəlir. Onundəqiq tarixi yoxdur, çünkiyazın ilk təzə Ayı (hilal)çıxanda qeyd olunur. Aytəqvimi ilə Yeni il bayramınıÇində, Malayziyada,Vyetnamda, Sinqapurda,Koreyada, Monqolustandavə Asiyanın digərölkələrində, habeləbuddizmə sitayiş edənlərkeçirirlər.Sonra hər il gecə iləgündüzün bərabərləşdiyigün - martın 21-dən 22-nəkeçən gecə qarşıladığımızsevimli Novruz bayramıgəlir. Novruz Əfqanıstan,İran və Pakistanda, OrtaAsiya respublikalarındavə ölkəmizdə qeyd olunur.Növbəti gün, martın22-də Yeni il Hindistanıhaqlayır. Qeyd etməklazımdır ki, Hindistandayeni il kimi qeyd olunansəkkiz tarix var. Aprelin1-də - zarafatlar günündəYeni ili Odessada vəBirmada qarşılayırlar.6Aprelin 13-də Yeni il Şri-Lankaya və Nepala, 14-dəisə Laosa gəlir. Mayyatayfaları Yeni ili iyulun16-da qeyd edirdilər. Cibutivə Nigerdə Yeni iliavqust ayında, Suriyadasentyabrın 1-də, Efiopiyadasentyabrın 11-də,Zambiyada oktyabrın 7-də, Yəməndə noyabrın18-də, Okeaniyada və Havayadalarında noyabrınortalarında qarşılayırlar.Yəhudilər Yeni ili sentyabrayının 1-ci və 2-cigünü qeyd edirlər.Oktyabrın 31-dən noyabrın1-nə keçən gecəYeni ili Şotlandiya, İrlandiyavə Men adasındaqarşılayırlar.Yeni ilin yanvarın 1-dən hesab olunması xristianlığıntarixi ilə bağlıdır.Rəvayətə görə xristiandininin yaradıcısı İsa peyğəmbərdekabrın 24-dəanadan olmuşdur. Onagörə də xristianlar bugünü İsa peyğəmbərin

doğulması şərəfinə Miladbayramı kimi qeyd edirlər.Milad bayramınınilkin mənbəyi hər il qışgünəşinin duruşu zamanı(21-25 dekabr) “xilaskarallahın doğulması” ilə əlaqədarkeçirilən qədimbütpərəst mərasimi olmuşdur.Milad bayramınıilk dəfə Roma xristianicmaları keçirmişdir. Bubayram 431-ci ildə qanuniləşdirilmişdir.Bizim istifadə etdiyimiztəqvim də məhzmiladi təqvim adlanır. Butəqvimə əsasən yeni ilyanvarın birindən başlanır.Yeni ilin rəmzlərindənbiri Şaxta babadır. Şaxtababanı müxtəlif ölkələrdəmüxtəlif cür adlandırırlar.Məsələn, ABŞ-da vəAvstraliyada o, Santa Klaus,Rusiyada - Ded Maroz,Türkiyədə Noyelbaba, Avstriyada – Silvestr,Britaniyada-Miladibaba, Yunanıstanda - MüqəddəsVasili adlanır.Bütün hallarda Şaxtababa uşaqların sevimlisidir.Yeni il gecəsindəonlar evlərə heç vaxtəliboş gəlmirlər. Torbalarındakımüxtəlif hədiyyələrləuşaqları sevindirirlər.Yeni ili nə vaxt bayrametmək başlıca şərt deyildir.Əsas odur ki, qarşıdangələn hər Yeni il insanlaraxoşbəxtlik bəxş etsin.1 yanvar-Yeni il bayramı//Qocayev Ə. Bayramlarvə tarixi günlər.- B.,2006.- S.79-82.Ədəbiyyat1 yanvar-Yeni il //AzərbaycanrespublikasınınDövlət rəmzləri, tarixigünləri və bayramları.- B.,2005.- S.15-16.7

2009Təqvim mifləri (Öküz ili)Müntəzəm olaraq ilinfəsillərinin, aylarının,günlərinin bir-birini əvəzetməsi ilə təbiətin və bitkilərindəyişib haldanhaladüşməsi (cücərməsi,yarpaqlaması, çiçəkləyibmeyvə verməsi, çılpaqlaşmasıvə s.) ilkin təsəvvürlərdəbir silsiləmifik obrazların kortəbiişəkildə yaranmasına təkanvermişdir. Bitki, heyvanvə təbiət hadisələrindəruhun varlığı ideyasımeydana gəlmişdir. Uluəcdad dünyadakı varlıqlarınölüb-dirilməsiniruhların iki qütbə ayrılmasıilə (xeyir və şərruhlar) əlaqələndirmişlər.Bərəkət, bolluq gətirənhami ruhlara ehtiramgöstərib sitayiş etmiş, yolundaqurbanlar kəsmişlər.Ölüm, fəlakət, quraqlıq,aclıq və soyuğuqoruyan ruhlara qarşı isəmübarizə yolları axtarmışlar.Əlbəttə, təqvimmiflərində də ilkin yaranışmotivlərinə müraciət olunurdu,lakin etioloji kateqoriyayadaxil olanlardanfərqli olaraq, əsas qayə,məqsəd yaranma, meydanagəlmə epizodları ilədeyil, yaranan varlıqlarınsonrakı funksiyalarındaaçılırdı. Başqa sözlə,etioloji miflərdə əsasdiqqət günəşin doğulmasısəbəbini aydınlaşdırmağayönəlirsə, təqvim miflərindəgünəşin doğulandansonrakı fəaliyyətinə, dünyadakıvarlıqların xidmətindədurmasına üstünlükverilirdi.8Təqvim miflərində həttaayrı-ayrı illər, aylar,günlər belə mifik obraza,dünya modelinin detalınaçevrilir. Təqvim miflərihaqqında belə bir rəvayətvar: “Bir padşah görür ki,bının ölkəsindəki adamnartez-tez illəri qatışdırıllarbir-birinə. Çünkü illərinadı yoxuymuş. Padşahfikirləşir ki, gərəh illərəad qoyam. Durur çıxırsəfərə. Ucardan, qaçardan,sürünərdən qabağınahansı çıxırsa onun adınıverir bir ilə. Bının qabağınaon iki cannı çıxdığıüçün on iki də il adıdüzəldir. Həmən cannılarbınnardı: donuz, sıçan,pələh, dovşan, öküz, at,qoyun, meymun, it, quş,ilan, balıx. İllər də bınnarınadıynan addanır” .Mifdə adları çəkilənheyvanlar qədim Şərqtəqvimində (çinlilərin, koreyalıların,yaponiyalılarınvə monqolların, eləcə

də bu cür təqvimlərin ilkyaradıcıları hesab edilənOrta və Şərqi Asiyatürklərinin) cüzi fərqlərlətəkrarlanır. İlin günlərəbölünməsi Çin loğmanlarınınmüəyyənləşdirdiyinəgörə, insan bədənindəolan 365 əsas həssasnöqtə ilə bağlıdır.Qədim astroloqlarınhesablamalarında isəinsan skeleti 360 sümükdənibarətdir ki, bu dailin günlərinə bərabərdir.Hətta bəzi müsəlman tayfalarında(qədim tyamlarda)60 illik təqvim sistemindəayrı-ayrı illərMəhəmməd peyğəmbərinbədən üzvləridir, eləcə dəayın otuz günü Adəmpeyğəmbərin dişləridir,üst çənəsi açıq Ay, alt çənəsiisə tutqun Aydır.Azərbaycan miflərindədə illər, fəsillər,aylar və günlər insanlaəlaqələndirilir. Daha çoxqış, onun hissələri - böyükvə kiçik çillə şər qüvvələrkimi təsvir edilir. Qış özüisə qarı şəklində verilir.Sonradan nağıl və dastanlarımızdaözünə genişyer tapan Küpəgirən qarı,Köpək qarı bu təsəvvürlərdəndoğan proobrazlardır.İllərin dəyişməsi ilədünyanın müvafiq qaydadanövbə ilə on ikiheyvanın belində saxlanılmasınahəsr olunanənənəvi motivdə də zamanvahidlərinin insanlaəlaqələndirilməsinə rastgəlirik:“Qabaxlar insannarbilmirmiş ki, illəri necəədlandırsınnar. Navrızbayramında bilicilər yığışıpçıxıllar gəzişə. Deyillərki, qəbağımıza hansıheyvan çıxsa, o heyvanınadını verəciyih bir ilə.Bunların qabağına oniki ədda heyvan çıxır. Oheyvannarın əddarıynanon iki ilə ad verirlər. Özüdə il hənsi heyvanınüstündə təhvil olsa insannano heyvanın xasiyyətindəolur. Birincisi,donquzunan tuşdaşmışdılar.Donquz ilində insannansəlamat olallar.İkincisi, sıçan ilidi. İnsannarsıçan kimi olallar,hər şeyi gəmirip dağıdallar.Üçüncüsü, öküz ilidi.İnsannar işlək olalar.Dördüncüsü, pələngilidi. İnsannar pələh kimiyırtıcı olallar. Beşincisi,dovşan ilidi. İnsannardovşan kimi qorxaxolallar. Altıncısa, balıxilidi. İnsannar suda çoxhərəkət eləllər bı ildə.Yeddincisi, ilan ilidi. Bı9ildə də insannar birbirrərinzəhərrər.Səkincisi, at ilidi ki,bında insannar dözümnüolullar.Doqquzuncu, qoyunilidi, bında insannarhəlim, mehriban olalar.Onuncusu, meymunilidi. Bında insannarmeymun kimin oyunbazolallar.On birincisi, quş ilidi.İnsannar bı ildə həvadauçallar.On ikincisi, it ilidi ki,bında da insannar it kiminboğuşallar, mahərbə-zadolar” .Şərq Çin ulduz falınagörə 2009-cu il Öküzilidir. Öküzlər səbrli vəqaradinməz, təmkinli vəastagəl, nəzərə çarpmayanvə hövsələli, dəqiq vəsəliqəlidir. Öküzün görkəmibir qədər kəndli görkəmiolsa da, o, orijinalzəka sahibidir. Adamlarıaçıq söhbətə çəkmək

www.azmif.net/forum.azeriyurdu.org/istedadı vardır. Bu onunüstünlüklərindən biridir..Öküz seyrçidir. Bəlkə də,məhz buna görə tənhalığısevir.Zahiri sakitliyinə baxmayaraqtündməcazdır.Təmkinlidir, lakin dəlisovdur.Hiddəti nadir hallardaüzə çıxsa da hiddətlənəndədəhşətlidir.Ona müqavimət göstərməməkməsləhətdir. Təhlükəliola bilər. Soyuqqanlıgörkəminə baxmayaraqtərsdir və başlanmışişin pozulmasına dözmür.Kim yolunu kəssə, vayonun halına. Rəisdir, rəhbərdir.Adətən qapalıdır,lakin son dərəcə zəruriolduqda bəlağətlə danışabilir.Öküz onun ovqatını pozabiləcək yenilikləri xoşlamır.Pikassonu, yeni cazı,miniyubkaları və uzunsaçları ələ salanlardanbiridir, öz ailə üzvlərininvə ya yaxın adamlarınınbunları qəbul etməsinəyol verməz. Həyatındaailə böyük rol oynayır.Şərtiliklərin və ənənələrintərəfdarıdır. Öküz işləkdir,əsil əməkçidir,ailəsinə firavanlıq gətirir.Bir qayda olaraq özsənəti olduğuna vəsənətini işlətdiyinə görəailəyə xeyri çoxdur. Sərbəstpeşə onun üçün dahamünasibdir. O, həm fiziki,həm də intellektualbaxımdan çevikdir, yaxşırəhbər ola bilər. KəndƏdəbiyyatÖküz: (iş, ailə, vətən)//Ulduz falları: ensiklopediyalüğəti /red. Məmmədov,T.- B., 1991.- S.57.İnternetazerbaijan.news.az/bizimasr.media-az.com/www.fikrini.de/viewtopic.təsərrüfatı sahəsindəxüsusilə istedadlıdır.Ticarətdən və ictimaimünasibətlərdən başı çıxmır,bunlar onun üçünçətindir. Səfərlərlə, səyahətlərləbağlı peşə seçməkməsləhətdir, səyahətlərəvə səfərlərdə o müvazinətinivə səhhətini itirir.Təəsüf ki, məhəbbət onunüçün ancaq lütfkar birzarafatdır. O, incə, sədaqətli,sevdalı ola bilər,lakin heç vaxt romantikolmayacaqdır. Həyata materialistmünasibət onunüçün bir çox qüssə vəkədərlərinin, o cümlədənailə həyatı ilə bağlı qüssəvə kədərlərin mənbəyidir.Sonda qeyd edək ki,qışda doğulmuş öküz dahaxoşbəxtdir: işi azolacaqdır. Yayda doğulmuşöküzün başı işdənaçılmayacaq, o il boyuqan-tər içində işləməliolacaqdır.Nailə Alışova10

Yanvar85 illiyiVaqif Vəliyev1924-1998 Folklorşünas1Filologiya elmləridoktoru, professor VaqifƏli oğlu Vəliyev 1924-cüil yanvarın 1-də AzərbaycanınQazax rayonununPirili kəndində ana-Azərbaycan folkloru.- B.:Maarif, 1985.- 411s.Qaynar söz çeşməsi.-B.:Yazıçı, 1981.- 150 s.dan olmuşdur. Orta təhsiliniQazax şəhər 1 saylıməktəbdə almışdır. Əməkfəaliyyətinə AzərbaycanKP MK Qazax RayonPartiya Komitəsində texnikikatib kimi başlamışdır.Hərbi xidmətdənsonra ADU-nun filologiyafakültəsində təhsilalmışdır. Orada aspiranturayadaxil olmuş, ”SəmədVurğunun poemaları”mövzusunda namizədlikdissertasiyası, 1958-ci ildə“Azərbaycan folklorujanrları” mövzusundaƏdəbiyyatƏhmədov, T. Vaqif Vəliyev//Əhmədov T. XXəsr Azərbaycan yazıçıları:doktorluq dissertasiyasımüdafiə etmişdir.Professor Vaqif Vəliyevədəbiyyat tariximizüçün dəyərli olan bir sıraməsələləri tədqiq etmiş,qoşma, gəraylı, divani,müxəmməs kimi xalq şeirformalarını araşdırmış vəbu barədə maraqlı tədqiqatlaraparmışdır.“Ayrım bəzəmələri” və“Bayatılar” kitablarınıtərtib etmişdir.V.Vəliyev 1998-ci ilmayın 24-də vəfatetmişdir.Ensiklopedik məlumatkitabı.-B., 2004.- S. 903.Elmira Şirəliyeva11

Yanvar205 illiyiGəncənin işğali18043Əsrlər boyu GəncəAzərbaycan milli ruhununaynası, onun mənəvidəyərlər sistemini formalaşdıranbir məkanolub. XVIII əsrin sonlarında,sürətlə bir-biriniəvəz edən siyasi hadisələrfonunda Gəncə xanıCavad xan digər Azərbaycanxanları içərisindəfəal mövqeyi ilə seçilirdi.Təbii ki, bunu çox mühümhərbi-strateji mövqedəyerləşən xanlığınmənafeyi tələb edirdi.Cavad xan Gəncədə XVIəsrdən hökmranlıq edənZiyadoğlular nəslindənidi. Ziyadoğlular ilk doqquzQızılbaş tayfalarındanolan Qacarların bir qoludur.Yaxınlaşan təhlükəqarşısında Azərbaycan,Dağıstan və Gürcüstanhakimlərinin vahid cəbhədənçıxış etmək meyllərindənməharətlə istifadəedən Gəncə xanıantirus koalisiya yaratmağaçalışır, hətta bunamüəyyən qədər müvəffəqolur. Gəncə, Qarabağ,Şəki xanları, ləzgi şamxallarıvə Gürcü şahzadəsiAleksandr Rusiyaya qarşıbirgə mübarizə aparacaqlarınaand içirlər. Cavadxanın siyasi portretininəsas cizgilərindən biri dəbu idi ki, o, nəinki hadisələrinarxasınca sürünmür,əksinə siyasi iqliməçox güclü təsir göstərməyibacarırdı. Lakin şəxsi maraqlaraqalib gələ bilməyənxanların fəaliyyətibundan uzağa getmir.12Həlledici anda Gəncə xanıqorxunc düşmən qarşısındatək qalır. Cavadxanın başçılığı iləgəncəlilər təcavüzkaraqarşı bir aydan artıqmüqavimət göstərirlər.Rus generalı P.D.Sisiyanovdəfələrlə Gəncə xanıCavad xana könüllü surətdətəslim olmaq təklifinigöndərmiş və hər dəfə dərədd cavabı almışdı.1803-cü ildə o, Tiflisdənkeçərək ordusunu Gəncəistiqamətinə yönəldir, dekabrayında isə Gəncəqalasına yaxınlaşmışdı.Qalanın tutulmasının çətinbir proses olduğunu bilənordu başçısı xüsusi hazırlıqlardansonra 1804-cü ilYanvar ayının 3-ü səhərsaat 5-də qalaya hücumedir. Bir dəstə generalS.A.Portnyakinin başçılığıilə Qarabağ qapısı, digərdəstə isə Tiflis qapısıtərəfindən həmlə edirdi.

Cavad xanın əsas qüvvələri2 dəfə Portnyakininhücumunu dəf edə bildi,yalnız üçüncü həmlədədüşmənlər şəhərə daxiloldular. Ruslar əsas qüllənitutduqdan sonradöyüş daha da şiddətləndi.Müdafiəçilərin ön sırasındaolan Cavad xan yaralandığınabaxmayaraq,son nəfəsinədək əlindəqılınc düşmənlə döyüşdü.Amansız keçən döyüşdənsonra onlar şəhəri tutmağanail oldular. Cavad xanoğlu Hüseynqulu ağa iləbirlikdə hətta düşmənlərininbelə etiraf etdiyibir qəhrəmanlıqla həlakoldu. Cavad xanın böyükoğlu III Uğurlu xan 1804-cü ilin yayında Gəncəbasardaişğalçılara qarşıüsyan qaldırsa da, məğlubiyyətəuğrayır.1804-cü ilin yanvarındaGəncə rus qoşunlarıtərəfindən işğal edildikdətəkcə 3700 nəfər qalanımüdafiə edərkən həlakolmuşdu. Minlərlə gəncəli(o cümlədən Xanın yaxınqohumlarından 200 ailə)şəhəri tərk edərək Qafqazındigər xanlıqlarınavə İrana köçmüşdülər.Əgər 1802-ci ildəGəncədə əhalinin sayı25700 nəfər idisə,işğaldan sonra, 1804-cüildə bu rəqəm 5460 nəfərəenmişdi. Gəncənin keçmişxan-bəy mülkləri Rusiyadövlətinin xeyrinə müsadirəolunaraq xəzinəhesabına keçirilir vəhəmin torpaqlar intensivsurətdə xristian əhalisi(əsasən ermənilər) iləməskunlaşdırılırdı. Təsadüfideyil ki, ermənilər1803-cü ildə şəhərinəhalisinin cəmi 8,5 faizinitəşkil etdikləri halda,1808-ci ildə bu göstərici36,2 faizə çatmışdı.Gəncənin işğalı Rusiyaüçün çox əhəmiyyətli idi.Azərbaycanın digər xanlıqlarınıntaleyi də artıqhəll olunmuşdu. Çar hökumətiGəncə xanlığıüzərində çətinliklə qazandığıqələbəni yüksək qiymətləndirərəkbu münasibətləxüsusi medal təsisetmişdir. Rusiyaya xoşluqlabirləşən xanlıqlardanfərqli olaraq Gəncədəxüsusi hərbi vəziyyətrejimi tətbiq edildi. İnadkarşəhərin minillərin siləbilmədiyi adını da dəyişərəkrus padşahının xanımının“ecazkar” isminiverdilər. Və bu qədim, comərdşəhər düz 114 il yadqadının adını daşıyasıoldu. Amma ad dəyişməkləyaddaşları pozmaqmümkün deyildi. Doğma13şəhəri üçün şəhid olanCavad xan, Kərbəlamüsibətinin simvolunaçevrilmiş İmam Hüseynkimi, Gəncənin əbədisimvoluna çevrildi. Birəsr ərzində Azərbaycanxalqı milli təkamül,müasir mədəni dünyayaqovuşmaq yolunda əhəmiyyətlibir mərhələkeçmiş oldu. Bu mərhələdədə Gəncənin xüsusiçəkisi, müstəsna rolu varidi. Avropa mədəni dəyərləriləmilli ənənəviçiliyi(tradisionalizmi) özündəheyrətamiz şəkildə sintezedən bu Cavad xan şəhəriXX əsrin əvvəllərindəmilli ideyanın beşiyi oldu.Bunun məntiqi nəticəsikimi ilk demokratik AzərbaycanCümhuriyyətinincücərtiləri Gəncədə boyverdi. Şərqdə ilk respublikaqurucuları öncüllərininəksəriyyəti dəCavad xanın Gəncəsininyetirdiyi siyasi xadimləridi. Onların arasında damarlarındabirbaşa Ziyadoğluxanlarının qanınıdaşıyanlar da az deyildilər.Cümhuriyyət doğmaGəncənin adını özünəqaytardı. Lakin Rusiyadakıformasını dəyişmişmərkəziyyətçi rejim Cavadxanın xanədanınınişğalına bənzər bir şəkildə

onun varislərinin yaratdığıCümhuriyyəti də işğaletdi. Demokratik Azərbaycanıquranlar sırasındaaparıcı mövqedə olanGəncə liderləri, bolşeviklərintərtib etdiyi təcili vəsorğu-sualsız məhv ediləcəkşəxslər siyahısındada birincilərdən oldular.Gəncənin adına “əl gəzdirmək”də unudulmadı.Bu dəfə bolşeviklərə heçcür təslim olmaq istəməyənüsyankar şəhər, qədimdəGəncə ətrafındaqadın hökmdarımız Tomristərəfindən məğlubedilən Əhəməni padşahıKirin adını təxəllüs seçmiş“alovlu proletar tribunununxatirəsinin əbədiləşdirilməsinəlayiq görüldu”.İnsanların şəxsidüşüncə və milli meyarlarınaməhdudiyyət qoyan70 illik Sovet dövrüCavad xan təki tarixiörnəkləri “yad sinfinelementləri kimi” mənəviyyatdairəmizdən kənardasaxlamağa çalışırdı.Lakin, XX əsrdəki ikincimilli intibah dövründəCavad xan da digər dəyərlitarixi şəxsiyyətlərimizkimi yaddaşımızaqayıtdı, “yatmış” milligenlərimizi oyatdı. Cavadxanın adı və hünəri Gəncənin,Azərbaycanın,azərbaycanlıların azadlıqsevərliyininrəmzinə çevrildi.O, qeyri-bərabərdöyüşdə şəhid olacağınıdəqiq bilsə də, Allahıninsana bəxş etdiyi əngözəl nemət olan azadlığazərrə qədər də xəyanətetmədi. Cavad xan əlindəsiyrilmiş qılınc, silahdaşlarınınvida salamlarıaltında son döyüş üçünGəncə qalasının “Hacıxan”bürcünə qalxdı.az.wikipedia.orgwww.borchali.net.olaylar.az.Ədəbiyyatİsayev, Ə. Gəncə və Gəncəlilər.-B.: Azərnəşr,1992 . - 352 s.Azərbaycan xanlıqları//Azərbaycan Milli Ensiklopediyası.-B.: AzərbaycanMilli Ensiklopediyası,2007.- S. 258-259.İnternetdəƏhmədov, F. Gəncənintarix yaddaşı.- B., 1998.-275 s.Adilə Abdullayeva14

Yanvar80 illiyiAfad Qurbanov1929Dilçi10Afad Məhəmməd oğluQurbanov 1929-cu ilinyanvar ayının 10-da QərbiAzərbaycanda Kolininorayonunun Qızıl Şəfəqkəndində yüksək rütbəlihərbçi ailəsində anadanolmuşdur. O, 1945-1946-cı illərdə kənd yeddiillikməktəbində direktor işləmişdir.1946-1948-ci illərdəA.S.Puşkin adına TiflisMüəllimlər İnstitutunda,1948-1951-ci illərdəAzərbaycan dövlət Pedaqojiİnstitutunda (indikiADPU) Azərbaycan dilivə ədəbiyyatı fakültəsindətəhsilini davam etdirmişdir.1951-1955-ci illərdəGürcüstan Hamamalıkənd orta məktəbində direktor,1955-1956-cı illərdəTiflis Müəllimlər İnstitutundamüəllim, 1956-1959-cu illərdə APİ-ninFilologiya fakültəsindəaspirant, 1967-1981-ci illərdədosent, dekan müavini,dekan, 1981-1989-cuillərdə rektor işləmişdir.1979-cu ildən ADPUdaAzərbaycan dilçiliyikafedrasının müdiridir. O,1962-ci ildə “Səməd Vurğunun“Vaqif” pyesinindili və üslubu” mövzusundanamizədlik, 1968-ci ildə“Müasir Azərbaycanədəbi dili” mövzusunda15doktorluq dissertasiyasınımüdafiə etmişdir.Ədəbi fəaliyyətə XXəsrin 50-ci illərindən başlamışdır.Dövri mətbuatdamüasir Azərbaycan dili vəədəbiyyatının aktual problemlərinədair elmi məqalələridərc olunmuşdur.Türkiyə və Yunanıstandabeynəlxalq konqres, konfransvə simpoziumlardaiştirak və çıxış etmişdir.Bir sıra beynəlxalq elmimərkəzlərin üzvü seçilmişdir.1981-1987-ci illərdəBakı Sovetinə,1990-1995-ci illərdəAzərbaycan RespublikasıAli Sovetinə deputat seçilmişdir.1992-ci ildə AzərbaycanRespublikası AliSovetinin Fəxri fərmanınalayiq görülmüşdür. 100-əyaxın elmi monoqrafikəsəri, dərslik, dərs vəsaiti,

500-dən artıq elmi-metodikivə elmi-kütləvi məqaləsiçap olunmuşdur.A.Qurbanov 2001-ciildən Azərbaycan YazıçılarBirliyinin üzvü,1983-cü ildən AMEAmüxbir üzvü, 1970-ciildən filologiya elmləridoktoru, professor, 1981-ci ildən Əməkdar elmxadimi, 1991-ci ildənDövlət mükafatı laureatıdır.Hazırda dünyanın birsıra beynəlxalq və milliakademiyalarının akade-lərində oxuduğu məruzələrindəxalqımızın düşdüyüfəlakəti, onunsəbəblərini, çıxış yollarınıaçıqlamışdır.1992-ci ildə Azərbaycandövlət nümayəndəheyətinin tərkibində Yunanıstandaolmuş və Afinadakeçirilən Beynəlxalqkonqresdə ölkəmizin vacibproblemləri ilə bağlıçıxışlar etmişdir.Professor A.Qurbanovhazırda öz ictimai-siyasifəaliyyətini davam etdirməkdədir.Azərbaycanın onomastikası.-B.: ADU, 1986.-116 s.Bədii mətnin linqivistiktəhlili.- B.: Maarif, 1986.-480 s.Qafqaz ərazisində dillər .-B.: Elm, 2001.- 44 s.Ana dilində sevgi ananınsüdiylə insanın qanınahopmalıdır //Əsrin sözü.-2005.- 5 mart.- S. 4.Azərbaycan dilçiliyininproblemləri yeni axtarış-ƏdəbiyyatDil və norma.- B.: APU,1992.- 46 s.Dil və üslub.- B.: APU,1992.- 46 s.Dilçilik sistemi.-B.: APU,1976.- 88 s.Dünyada türk adları.- B.:Elm, 2000.- 27 s.larda //Respublika.-2004.-4 mart.- S. 5.İqtisadiyyat terminləri lüğəti//Azərbaycan.- 2005.-25 oktyabr.- S. 5.miki, Türk Dil Qurumununşərəfli üzvüdür. Xariciölkələrin bir çox linqvistikvə onomastik elmikomitə, cəmiyyət və təşkilatlarınınhəqiqi və yafəxri üzvüdür.A.Qurbanov ictimaisiyasifəaliyyəti ilə bağlırespublika xaricində, ocümlədən Türkiyə, Rusiya,İran və başqa ölkələrdədə xeyli işlər görmüşdür.Türkiyənin Ankara, İstanbul,Adana, Qeysəriyyəvə Konya şəhər-Dünyanın dil ailələri .- B.:APU, 1994.- 143 s.Ortaq müsəlman adları.-B.: Elm, 2000.- 22 s.Azərbaycan dilçiliyi problemləri.-B.: Nurlan,2004. - 443 s.Sanballı monoqrafiya:tədqiqat //Respublika.-2007.- 25 iyul.- S. 4.Ulu öndər haqqında dəyərlitədqiqat əsəri //AzadAzərbaycan.- 2007.- 5iyul.- S. 4.Bəybala Ələsgərov16

Yanvar55 illiyiBaba Vəziroğlu1954Nasir10Nasir Məsimov BabaVəzir oğlu - 1954-cü ildəİsmayıllı rayonunun Mollaisaqlıkəndində anadanolmuşdur. Orta təhsilinibaşa vurduqdan sonraBDU-nun jurnalistika fakültəsindətəhsil almışdır.Əmək fəaliyyətinə AzərbaycanYazıçılar İttifaqındatəlimatçı kimiYol (povestlər və hekayələr).-B.: Yazıçı, 1992. -352 s.başlamışdır. 1981-ci ildənAzərbaycan YazıçılarBirliyinin üzvüdür.Ədəbi fəaliyyətə 1976-cı ildə “Ulduz” jurnalındaçap etdirdiyi “Bir yaz axşamı”,“Maqazinçi Dadaş”hekayələri ilə başlamışdır.Həmin vaxtdandövri mətbuatda şeir vənəsr əsərləri ilə fəal çıxışedir. Klassik rus şairlərindəntərcümələr etmişdir.Əsərləri xarici ölkəxalqlarının dillərinə tərcüməolunmuşdur. Uzunillər teleşirkətdə aparıcıişləmişdir1998-ci ildə “Mir”Dövlətlər arası TeleradioŞirkətində redaktor, 1998-2002-ci illərdə Azər-ƏdəbiyyatOcaq (povest).- B.:Gənclik, 1989. -280 s.17baycan Kinematoqrafçılarİttifaqında baş redaktor,idarə katibi, “Yurd” jurnalınınməsul katibi vəzifəsindəçalışmışdır.Hazırda “İstedad” jurnalınınbaş redaktorununmüavinidir. Mindən artıqşeirinə mahnı bəstələnmişdir.“Yeri boş qalanadam”, “Sənsiz və ya ömrünson axşamı”, “Haradanbaşlanır vətən”,“Elegiya”, “Beş nəğməlikömür” və s. sənədli filmlərinssenari müəllifidir.2000-ci ildə “Humay”mükafatı laureatı olmuş,2005-ci ildən isə Əməkdarincəsənət xadimidir.Rus dilindəПродавец Дадаш: Рассказы//Юность.- 1983.-№ 3.- С. 31-35. Sevgiyə Əsədova

Yanvar65 illiyiAydın Məmmədov1944-1991Tənqidçi16Tənqidçi, ədəbiyyatşünasMəmmədov AydınMirsaleh oğlu -1944-cü ilyanvarın 16-da Şəki rayonununKiş kəndindəanadan olmuşdur. QonşuOxud kəndində orta mək-Sözümüz eşidilənədək.-B.: Yazıçı, 1988.- 244 s.Son giley.- B.: Azadlıq,1992.- 94 s.təbi qızıl medalla bitirib,1960-cı ildə ADU-nunfilologiya fakültəsinə qəbulolmuşdur. 1965-ci ildəhəmin fakültəni bitirmişdir.Ədəbi fəaliyyətə 1979-cu ildə “Ulduz” jurnalındabaşlamışdır.1980-cı ildə filologiyaelmləri namizədi adıalmışdır.1981-ci ildə AzərbaycanYazıçılar Birliyininüzvü seçilmişdir.1985-1987-ci illərdəAEA-nın Dilçilik İnstitutununDilçilik şöbəsininmüdiri, “Sovetskaya tür -ƏdəbiyyatQasımoğlu, N. [AydınMəmmədov haqqındaxatirələr] //Xəzər.- 1992.-№ 5-6.- S. 67-68.koloqiya” jurnalının başredaktorunun müavinivəzifəsində işləmişdir.1989-1991 illərdə SovetTürkoloqlar Komitəsinin,“Sovetski pisatel” nəşriyyatının,“Vətən və Qayğı”cəmiyyətinin idarə heyətininüzvü, “Ulduz” və“Xəzər” jurnallarının heyətüzvü, Qarabağa XalqYardımı Komitəsinin sədrmüavini olmuşdur.1991-ci il aprelin 19-daavtomobil qəzasındafaciəli surətdə həlak olmuş,doğma kəndindədəfn edilmişdir.Sevgiyə Əsədova18

Yanvar70 illiyiVaqif Nəsib1939Şair1616 yanvar 1939-cu ildəAzərbaycanın QazaxDağ havası.- B.,1983.-117 s.Qayıdanlar //Ədəbiyyat vəincəsənət.-1989.-18 avqust.- S. 6.ƏdəbiyyatCeyrançöllü Qoç Kərəməli.-B.: Gənclik,1986 .- 97 s.Dost məktubu //Ədəbiyyatvə incəsənət.- 1999.- 22yanvar.-S.8.şəhərində anadan olmuşdur.Burada orta məktəbibitirdikdən sonra ADUnunfilologiya fakültəsindətəhsil almışdır.Əmək fəaliyyətinə “Azərbaycangəncləri” qəzetiredaksiyasında ədəbi işçikimi başlamışdır. “Naboyevom postu”, ”Azərbaycanpioneri”, “Qobustan”jurnalı redaksiyasındavə başqa qəzetlərdəməsul vəzifələrdəçalışmışdır.1988-ci ildən “Azərbaycan”jurnalında, publisistikaşöbəsində çalışır.Bədii yaradıcılığa 1957-ciildə dövri mətbuatda dərcetdirdiyi şeirləri ilə başlamışdır.Əsərləri xariciölkə xalqlarının dillərinətərcümə olunmuşdur.Arzu Babayeva19

Yanvar20Azadlıq Yolunun 20 Yanvar Zirvəsi1990-cı il yanvarın 20-də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünüpozmaq cəhdlərinə,keçmiş SSRİrəhbərliyinin Azərbaycanlabağlı apardığı qərəzlisiyasətə, yerli rəhbərliyinxalqımızın mənafeyinəzidd mövqedə durmasınaqarşı etiraz əlamətiolaraq küçələrə çıxmışdinc əhaliyə divantutmaq məqsədilə Bakıyavə respublikanın digər rayonlarınasovet hərbi hissələriyeridildi. Dinc əhalininkütləvi etiraz aksiyalarınınağır hərbi texnikanınköməyi ilə vəhşicəsinədağıdılması təkcəsüquta uğramaqda olansovet siyasi sisteminin qorunmasıcəhdi kimi deyil,həm də azərbaycanlılarıntarixi torpaqlarından sıxışdırılıbçıxarılması ilə bağlıÇar Rusiyasının əsrlərləapardığı mənfur siyasətinyeni şəraitdə davamı idi.20 Yanvar hadisəsixalqımızın yaddaşına qanlıfaciə kimi daxil olsa da,bütövlükdə milli tariximizinən şanlı vəqəhrəmanlıq səhifələrindənbirini təşkil edir.Məhz 20 Yanvardan başlayaraqAzərbaycan xalqıSSRİ-nin tərkibində ədalətibərpa etməyin qeyrimümkünlüyüvə millihaqlarımıza obyektiv yanaşmanümayiş olunacağınaöz inamını birdəfəlikitirdi.Hakimiyyətin mənbəyisayılan və öz hüquqları20uğrunda düşüncəsi, fikri,sözü, həmrəyliyi iləmübarizəyə qalxmış birxalq 1990-cı il yanvarın19-dan 20-nə keçən gecəöz zəhmli ordusununtankları, işıq saçan zəhərligüllələri, xüsusi təyinatlıhərbi dəstələri, pozuculuq-təxribatişlərini təşkiledən çevik qrupları iləüzləşdi...Bakıda fövqəladə vəziyyəttətbiq edilməsinəbaxmayaraq, yanvarın 22-də Azərbaycan xalqışəhidləri ilə vidalaşdı.Paytaxt matəm libasıgeyinmişdi. Respublikada3 gün matəm elan olunmuşdu.Azərbaycanın bütünrayonlarında və Bakıdaizdihamlı matəm mitinqlərikeçirildi. Bakıdakeçirilən matəm mərasimindəbir milyondan çoxinsan iştirak edirdi. Bu,Azərbaycan xalqınınazadlıq səsi, haqq, ədalət,

demokratiya və müstəqillikuğrunda mübarizəəzmi idi.20 Yanvar faciəsi törədilənzaman Azərbaycanxalqı ağır iflic vəziyyətinəvə informasiya blokadasınasalınmışdı, radio, televiziyasusdurulmuş,onun enerji bloku silahlıhərbiçilər tərəfindən vəhşicəsinəpartladılmış, mətbuatınnəşrinə qadağaqoyulmuşdu. Azərbaycansakit və ölü bir dənizəbənzəyirdi. Xalq ağır vədəhşətli faciədən xəbərsizidi. Görünməmiş qəddarlıqlakeçirilən cəzatədbirləri nəticəsində heçbir günahı olmayan 133dinc sakin öldürüldü, 744nəfər yaralandı, 841 nəfərqanunsuz həbs olundu.Həlak olanların arasındaqadınlar, uşaqlar və qocalarolmuşdur. Bu hadisəsovet rejiminin törətdiyiən qanlı faciələrdən birivə dinc əhaliyə qarşıyönəlmiş vəhşi bir cinayəthadisəsi idi. Xalqın buağır günlərində, yanvarın21-də Heydər ƏliyevAzərbaycanın Moskvadakıdaimi nümayəndəliyinəgələrək, təşkil olunmuşyığıncaqda çıxış edərə,xalqla birgə olduğunu bildirdi,20 Yanvar faciəsinəsiyasi qiymət verdi, onunhüquqa, demokratiyaya,humanizmə zidd olduğunu,mərkəzin və o zamankırespublika rəhbərləriningünahı üzündən yol verilmişkobud siyasi səhv olduğunugöstərdi. Bu tarixiçıxışın mətni dünyaya,respublikaya geniş yayıldı.Xalqın qəlbində ümidçırağı yandı.1993-cü ildə ulu öndərHeydər Əliyevin yenidənsiyasi hakimiyyətə qayıdışındansonra 20 Yanvarfaciəsinin baş verməsininsəbəblərinin araşdırılmasıvə onu törədənlərin məsuliyyətəcəlb olunması məsələsiistiqamətində mühümaddımlar atıldı. 20Yanvar faciəsinin xalqımızıntarixində yeri vərolu, bu faciənin əbədiləşdirilməsivə bütündünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıyönündə mühümişlər görülmüşdür.Ümummilli liderin1994-cü il yanvarın 5-də20 Yanvar faciəsinin 4-cüildönümünün keçirilməsiilə bağlı verdiyi FərmandaAzərbaycan RespublikasınınMilli Məclisinə faciəyətam və əsaslandırılmışsiyasi-hüquqi qiymətverilməsi tövsiyəolundu. Milli Məclis1994-cü il martın 29-da1990-cı il yanvarın 20-də21Bakıda törədilmiş faciəlihadisələr haqqında qərarqəbul etdi. Bununla daPrezident Heydər Əliyevintəşəbbüsü və təkidinəticəsində 20 Yanvar faciəsinədövlət səviyyəsindəhüquqi-siyasi qiymətverildi.Bakı şəhərinin ən hündüryerində yerləşən ŞəhidlərXiyabanında Azərbaycanınazadlığı uğrundamübarizədə şəhid olanlarınxatirəsinə ucaldılmışmöhtəşəm “Əbədi məşəl”abidə-kompleksi dəümummilli lider HeydərƏliyevin təşəbbüsü ilətikilmişdir. AzərbaycanPrezidentinin 2000-ci il,yanvarın 17-də imzaladığıFərmanla 1990-cı il 20Yanvar faciəsi zamanışəhid olanlara “20 YanvarŞəhidi” fəxri adı verilmişdir.Bu gün Azərbaycanxalqı azadlıq uğrundacanlarını qurban edənşəhidlərimizin və cəsurVətən övladlarının qəhrəmanlıqmübarizəsini çoxböyük hörmət və ehtiramlaəziz tutur, onlarınigidliyini yüksək qiymətləndirir.Şəhidlərimizinqanı bahasına qazanılanmüstəqilliyimizi qanımızlavə canımızla qorumalı,ümummilli liderimiz Hey-

dər Əliyevin dediyi kimi, onu daimi, əbədi və dönməz etməliyik.Ədəbiyyat20 Yanvar faciəsi vərabitəçilər /tərt. ed. MüşfiqƏmirov, Mədəd Coşqun.- B.: “Nurlar” NPM,2003.- 95 s.20 Yanvar Azərbaycandaxalq hərəkatından milliazadlıq mübarizəsinə keçidindönüş məqamı olduРзаева,О. Трагическиесобытия 20 Января 1990года глазами женщинАзербайджана.- Б., 2003.- 88 с.www.azadliq.orgwww.azerbaijan.azBalayev, A. 20 Yanvarhadisələri: sənədlər, mövqelər,şərhlər (1990-2000).- B.: Çaşıoğlu,2000 .- 241 s.//Zaman.- 2008.- 19-21yanvar.- S.2.20 Yanvar faciəsinə gedənyol haradan başlanırRus dilindəЧерный Январь. Баку-1990: Документы иматериалы.- Б.: Азернешр,1990.- 285 с.İnternetdəwww.bizimasr.mediaaz.comwww.google.azRəhimli, R. Efirin gözyaşları /red. VəfadarƏliyev.- B.: Şirvannəşr,2003.- 167 s.//Zaman.- 2008.- 19-21yanvar.- S.4-5.Юсифи. 1990. Я головуподнял....- Б.: Дом сказки,2002.- 32 с.www.january20.netwww.tradition.aznet.orgAdilə Abdullayeva22

Yanvar85 illiyiŞəfiqə Axundova1924Bəstəkar21Şəfiqə Qulam qızıAxundova 1924–cü ilyanvar ayının 21-də Şəkişəhərində anadan olub.Atası dövrünün ziyalısı vədövlət işcisi olmuşdur.O, Üzeyir Hacıbəyovadına Azərbaycan DövlətKonservatoriyasını bitirmiş,həyatını milyonlarladinləyicinin ruhunu oxşayanmahnı və musiqiyəhəsr etmişdir. Musiqiyəhələ uşaq yaşlarından böyükhəvəs göstərən Şəfiqəxanım məktəbdə oxuyarkəngözəl səsi olduğundanmahnılar ifa edərdi. O,Konservatoriyada vokalfakültəsində oxumuş, son-23ra bəstəkarlıq şöbəsinəkeçmişdir.Azərbaycanın dahi bəstəkarıÜzeyir Hacıbəyovbaşqa gənc bəstəkarlar kimi,Şəfiqə xanımın dainkişafında böyük rol oynamışdır.Şəfiqə xanımxalq musiqisinin əsaslarınıÜzeyir bəyin sinfindəkeçmiş, ilk yaradıcılıquğurlarını bu böyüksənətkarın himayəsialtında qazanmışdır. Hələtələbə ikən yazdığı “Yuxu”,“Qələbə marşı”, “Nəgözəl” mahnıları diqqəticəlb edir. Sonralar Şəfiqəxanım “Ana vətən” adlıvokal–simfonik silsiləsini,“Mənim vətənim”, “Bəxtiyarellər”, “Leyla”, “Könülistər”, “Sevəcək məni”,”Arzular” və s. onlarcagözəl lirik mahnılarınıyaratmışdır.Şəfiqə Axundova musiqininmüxtəlif janrlarındaişlədiyinə görə onunyaradıcılığında: simfonikorkestr üçün süita, solokamança üçün “Ləpələrinpıçıltısı” əsəri, müxtəliffortepiano pyesləri, xalqçalğı alətləri üçün “Bayramrəqsi”, “Xoş rəng” vəs. instrumental əsərlərinadını qeyd edə bilərik.Şərqdə ilk qadın bəstəkardırki, 1972-ci ildə“Gəlin qayası” adlı operayazmışdır. 1974-cü ildəXalq yazıçısı S.Rəhimovuneyni adlı povestiəsasında İsgəndər Coşqununlibrettosu əsasındayazdığı “Gəlin Qayası”operası ilə bəstəkar yaradıcılığındaən yüksək zirvənifəth etdi.Ş.Axundova geniş yaradıcılıqdiapazonuna malikbir bəstəkardır. Onunbelə sənətkar olması yeninəslin tərbiyə və təhsilindədə mühüm rol

oynamışdır. Belə ki,bəstəkar 1956-cı ildən1982-ci ilə qədər AzərbaycanDövlət İncəsənətİnstitutunda müəllim kimifəaliyyət göstərmişdir.Onun yaradıcılıq fəaliyyətixalqımız və dövlətimiztərəfindən daimyüksək qiymətləndirilmiş,o, Əməkdar incəsənət xadimivə Xalq artisti fəxriadlarına layiq görülmüş,Azərbaycan RespublikasıPrezidenti. Ş.Q. Axundovanın“Şöhrət” ordeni iləTəhmiraz qızı, S. Nəğmədirhəyat: (bəstəkar Ş.Axundova haqqında) /red.Abdulla, A. Bəstəkar Ş.Axundovanın yaradıcılıqgecəsi keçirildi (Muğamteatrında keçirilən tədbirhaqqında) //Yeni Azərbaycan.-2005.-2mart.-S.3.Распoряжение ПрезидентаАзербайджанскойРеспублики о награжденииШ.Г.Ахундовойорденом «Слава» (композитор)//Бакинскийmüxtəlif fəxri fərmanlarlatəltif edilmişdir. Bəstəkarulu öndərimiz H.ƏliyevinSərancamı ilə “Prezidenttəqaüdçüsü”dür.19 yanvar 2005-ci ildəAzərbaycan RespublikasınınPrezidenti İ.ƏliyevinSərəncamı ilə Azərbaycanmusiqi sənətinin inkişafındakıxidmətlərinə görəŞəfiqə Qulam qızıƏdəbiyyattəltif edilməsi haqqında:Azərbaycan RespublikasıPrezidentinin Sərəncamı:sənətşünaslıq dok., prof.R.Zöhrabov.-B.: Nafta-Press.-2005.-356 s.Qocayeva, A. Şərqin operayazan ilk qadın bəstəkarı:/Azərbaycan RespublikasınınƏməkdarincəsənət xadimi bəstəkarŞ.Axundova ilə müsahibə//Respublika.-2005.-16yanvar .-S.3.Rus dilindəрабочий.- 2005.- 20 января.-С.1.В Шеки отмечен юбилейкомпозитораШ.Г.Ахундовой 80 летие//Бакинский рабочий.-2004.-1января.-С.8.Axundovanı “Şöhrət” ordeniilə təltif etdi.Ömrünü musiqi kimizərif, incə bir sənətə həsredən Şəfiqə xanımın qəlbihəmişəyaşar bahar çiçəyiqədər təravətlidir, sankibu bəstəkar daim gənclikeşqi ilə yazıb yaradır. Bugənclik təravəti yaşının85 olmasına baxmayaraq,indi də Şəfiqə xanımınəsərlərində duyulur.19 sentyabr, 2005-ci il//Azərbaycan.-2005.-19yanvar.-S.1.Şəfiqə Axundova (21.01.1924) //Qadınlar Azərbaycanınmusiqi həyatında/layihənin müəllifi, tərt.və red. Alla Bayramova.-B., 2004.-S.52.- 53.- Mətnazərb. və rus dilində.Гаджи, И. ВоспитательницаУзеирбека: (80-летие композитора Ш.Г.Ахундовой) //Бакинскийрабочий.-2004.-21февраля.- С.4.Nailə Alışova24

Yanvar280 illiyiLessinq (Qothold Efraim)1729- 1781Almandramaturqu22Alman dramaturqu,maarifçi, klassik almanədəbiyyatının banisi Lessinq22 yanvar 1729-cuДрамы. Басни в прозе. -М., 1972.Стадников, Г.В. Лессинг:Критика и худож.творч.-во . -Л., 1987.Байкель, В. Б. «Натан:мудрый» Лессинга иildə keşiş ailəsində anadanolmuşdur. Demokratikmilli mədəniyyətuğrunda mübarizə, zülmvə zorakılığın ifşası Lessinqyaradıcılığının leytmotividir.“Miss SaraSamnson” (1755) ailədramı və “Minna fonBarnhelm (1767) realistkomediyası var. “EmiliyaQalotti” (1772) pyesində,“Müdrik Natan” (1779)dramatik poemasındaEmiliya, Qalotti: Pyes/tərc.ed. Həmid Arzulu;Alman ədəbiyyatı antalo-Ədəbiyyatgiyası kitabında.- B.,1981.-157-233Rus dilində«Побочный сын» Дидро:(Западноевропейскийроман эпохи просвешения//Научные докладывысшей школы.Филологические науки.-1991.-№ 4.- С.- 43- 49.decnotizmə, feodalzülmünə və dini irticayaqarşı çıxmışdır.“Laokoon” (1766),“Hamburq” dramaturgiyası(1767-1769) əsərlərindərealist estetika vədramaturgiyanın nəzəriprinsiplərini inkişaf etdirmişdir.1888-1943-cü illərdəBerlində “Lessinq teatrı “fəaliyyət ğöstərmişdir.Щульц, Л. Лессинг инаше время: К 250-летию со дня рожд. Г. Э.Лессинга //Художник.-1979.- № 6.- С.- 28-30-33.Zemfira Qəhrəmanova25

Yanvar25250 illiyiRobert Berns1759-1796ŞotlandiyaşairiRobert Berns 1759-cuildə Şotlandiyada Alloueykəndində yoxsul kəndliailəsində anadan olmuşdur.Berns öz yaradıcılığınatəxminən 14-15 yaşlarındanbaşlamışdır.Rəvayətə görə, Bernsçox zaman öz şeirlərinitarlada iş vaxtında yazar-Azadlıq ağacı: Şeir //Bakı.-1959.-21yanvarИзбранные.- М.: Кн.изд-во,1984-222 s.ƏdəbiyyatQızılgül: Şeir //Ədəbiyyatvə incəsənət.-1983.-18mart.-S.3Rus dilindəРоберт Бернс в переводахС. Маршака .-М.:Правда,1979.-271 с.26mış. Berns şeir yazarkənŞotlandiya xalq yaradıcılığıənənələrini, qədimxalq mahnılarındakı motivləriəsas götürürdü, buisə onun şeirlərinin xalqarasında sürətlə yayılmasınasəbəb olurdu.Bernsin şeirləri o qədərahəngdar və xalq ruhunayaxın idi ki, onlar çoxasanlıqla mahnıya çevrilirdi.O, bir şeirində açıqyazmışdı ki, “mən Şotlandiyayoxsullarına faydaverməyə hazıram, mənimmahnılarım onlar üçündür”.Şotlandiya kəndlilərininzadəganlara vəvarlılara nifrətini, azadlığaməhəbbətini Bernsməşhur “Namuslu yoxsulluq”,“Azadlıq ağacı”şeirlərində ifadə etmişdir.Şairin yaratdığı əsərlərarasında onun mifikşeirləri xüsusi yer tutur.Bunlardan “Con Anderson”,“Məhəbbət qızılgülkimidir...”, “Busə” vəbaşqa şeirləri göstərməkolar. Xəlqilik, sadəlik,emosionallıq, daxili dramatizmBerns şeirininsəciyyəvi xüsusiyyətləridir.O, 21 iyul 1796-cı ildəDamfris şəhərində vəfatedib.Tamella Musayeva

Yanvar110illiyiGeorgi Nikolayeviç Leonidze1899-1966Gürcü şairi28Gürcüstanın Xalq şairiGeorgi Nikolayeviç Leonidze1899-cu il yanvarayının 28-də Saqarecorayonunun Patardzuelikəndində anadan olub.Şeirlərində vətənpərvərlikmotivləri güclüdür.Böyük Vətən müharibəsiillərində yazdığışeirlərində qəhrəmanlıq,vətənə məhəbbət tərənnümedilir. 1950-ci ildə“Samqori”, 1951-ci ildə“Portoxala” tarixi poemaları,1962-ci ildə isə“Sehirli ağac” adlı hekayələrtoplusu nəşr olunub.1957-1966 illərdə GürcüstanElmlər AkademiyasıŞ.Rustaveli adınaƏdəbiyyat İnstitutunun direktoruvəzifəsində çalışıb.“Berşoula” adlı poemasınıƏhməd Cəmil,“Azərbaycan şairlərinə”,“Vətəni vəsf edirəm” ƏflatunSaraclı, “Bulaq” RəfiqZəka, “Vətən nəğməsi”Məmməd Araz,“Vəsf edirəm” Əli Kərim,“Vətən haqqındanəğmə” Tofiq Bayram,“Tar haqqında mahnı” adlışeirləri Əlixan Binnətoğlutərəfindən Azərbaycandilinə tərcüməedilib.Şair 1966-cı il avqustayının 9-da dünyasını dəyişib.Azərbaycan şairlərinə(Şeir) /tərc.ed. ƏflatunИзбранные стихотворенияи поэмы.- Тбилиси:Мерани, 1986.-526 с.ƏdəbiyyatSaraclı //Azərbaycan.-1975.-№ 9.-S.35 .Rus dilindəДрево желания.-Тбилиси:Мерани, 1987.-270 с.27Azadə Novruzova

M.Ə.Rəsulzadə 1913-cü ildə Romanovlar sülaləsinin300 illiyi münasibətiləverilmiş əfvümumidənsonra Bakıyadönmüş, “Musavat” partiyasınınrəhbərliyinə keçmişvə milli azadlıq mübarizəsindədaha fəal iştiraketmişdir. 1917-ci iliniyununda “Musavat”laNəsib bəy Yusifbəylininbaşçılıq etdiyi “TürkƏdəmi-Mərkəziyyət” partiyasıbirləşmiş və Rəsulzadəbu partiyanın sədriolmuşdur. 1917-ci ilinoktyabrında “Türk Ədəmi-Mərkəziyyət”firqəsi“Musavat”ın I-ci qurultayındaM.Ə.Rəsulzadə partiyanınMərkəzi Komitəsininsədri seçilmişdir. O,qurultaydakı çıxışındapartiyanın mübarizə istiqamətinimüəyyən edərəkbildirmişdir: “Milli istiqlalamalik olmayan birmillət, hürriyyət və mədəniyyətinidə hifz edəbilməz. İnsanlara hürriyyət,millətlərə istiqlal”.1917-ci il Oktyabrçevrilişindən sonra Rusiyadabolşevik irticası vəyeni milli əsarət dövrübaşlanmışdı. 1918-ci ilinmartında Bakıda və bununardınca ölkənin digər bölgələrindəAzərbaycan xalqınaqarşı kütləvi soyqırımlarıtörədildi. 27 may1918-ci ildə Zaqafqaziyaseymi dağıdıldıqda RəsulzadəBatum konfransındaiştirak etdiyinə görəgizli səsvermə nəticəsindəqiyabi olaraq AzərbaycanMilli Şurasının sədriseçilmişdir.1920-ci il aprelin 27-də11-ci Qızıl ordunun artıqBakını ələ keçirmiş olduğuşəraitdə AzərbaycanXalq Cümhuriyyəti Parlamentindəhakimiyyəti bolşeviklərətəhvil verməkməsələsi müzakirə olunarkənqətiyyətlə bununəleyhinə çıxmışdır.M.Ə.Rəsulzadə 1920-ci il avqustun 17-də həbsedilmişdir. Lakin İ.Staliningöstərişi ilə həbsdənazad olunub Moskvayaaparılmış, Rusiya SovetFederativ Sosialist RespublikasınınMilli İşlərKomissarlığında işlə təminolunmuşdu. Bir müddət,oradan isə gizli yollaFinlandiyaya keçərəkTürkiyəyə mühacirətetmişdir. 1922-ci ilin sonlarındanonun İstanbuldasiyasi mühacir həyatıbaşlanmışdı. Lakin, 1931-ci ildə Sovet hökumətinintələbinə əsasən, Türkiyənitərk etməyə məcburolmuş və 1932-ci ildənRəsulzadənin siyasi mü-29hacirətinin Polşa dövrübaşlanmışdı. 1947-ci ildəTürkiyəyə qayıdan Rəsulzadəburada AzərbaycanMilli Mərkəzininbaşçısı kimi fəaliyyətinidavam etdirmişdi. O, eynizamanda bütün Azərbaycanmühacirlərini vahidmərkəz ətrafında birləşdirməkməqsədilə AnkaradaAzərbaycan KültürDərnəyini yaratmışdı.Rəsulzadə Azərbaycanmətbuatı tarixində siyasipublisistikanın ən görkəmlinümayəndələrindənbiri idi. Tədqiqatlar göstərirki, onun 1903-1920-ci illərdə təkcə Azərbaycanındövri mətbuatında1200-dən artıq müxtəlifjanrda yazıları dərcolunmuşdur.Ömrünün sonunadəkAzərbaycanın müstəqilliyininbərpası uğrundamübarizə aparan MəhəmmədƏmin Rəsulzadə1955-ci il martın 6-daTürkiyənin Ankara şəhərindəvəfat etmiş və Ankaraşəhərinin Əsri qəbiristanlığındadəfn olunmuşdur.Azərbaycan xalqınınümummilli lideri HeydərƏliyev Azərbaycan XalqCümhuriyyətinin görkəmlixadimlərinin, o cümlədənM.Ə.Rəsulzadənin

xidmətlərini yüksək qiy-Seçilmiş əsərləri: II cilddə.-I cild.- B.,1992-2001.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti(1918-1920): IIcilddə . –B.,1998. – 198 s.Əhmədov, S. Azərbaycantarixindən yüz şəxsiyyət.-B.: Ayna Mətbu Evi,2006.-267 s.www.resulzade.orgmətləndirmişdir.ƏdəbiyyatÇağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı.-B.,1991.-110 s.Əlizadə, A.H. MəhəmmədƏmin Rəsulzadə və islam:(Mühazirələr və şərhlər) .-B., 2003.-166 s.Yaqublu, N.Azərbaycanmilli istiqlal mübarizəsiİnternetdəwww.elçhin.com/az/yazı/mresulzade.htmÇağdaş Azərbaycan tarixi.-B.,1991.- 123 s.və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə.-B., 2001.-153 s.Yaqublu, N. MəhəmmədƏmin Rəsulzadə.-B.,1991. - 73 s.Qurban, T. Bir ailəninfaciəsi: (Azərbaycan XalqCümhuriyyətinin banisiMəhəmməd Əmin Rəsulzadəninailəsi haqqında)//Ekspress.-2006.-4-6.mart.- S.17.Rzayeva, M.Rəsulzadə irsindənfaydalanmaq lazımdır:(M.Ə.Rəsulzadənin120 illiyinə həsrolunmuş tədbir haqqında)//Şərq.-2004.-29 yanvar.-S.10.Seyidağa, E. Bu gün Rəsulzadənindoğum günüdür:Azərbaycan DemokratikCümhuriyyətinin banisi,milli öndər MəhəmmədƏmin Rəsulzadənin123-cü ildönümü münasibətilə)//Yeni Musavat.-2007.-1 yanvar.-S.7.Samirə Eminova30

Yanvar85 illiyiƏli Tudə1924-1996Şair31Əli Qulu oğlu Cavadzadə1924-cü il yanvarın31-də Bakı şəhərindəanadan olmuşdur.Burada 150 saylı ortaAraz üstə palıd.- B.:Yazıçı, 1984.- 303 s.Gecikmiş vüsal: (şeirlərvə poemalar).- B.: Yazıçı,1988.-255 s.Город в горах: Стихи/Авториз. пер. с Азербайдж.А.Зайца иməktəbin yeddinci sinfinibitirdikdən sonra ailəlikləCənubi Azərbaycana köçmüşdür.İlk şeirini 1944-cü ildə “Vətən yolunda”qəzetində Əli Tudə imzasıilə çap etdirmişdir. 1945-ci ildə Əli TudəAzərbaycan DemokratFirqəsi sıralarına daxilolur. Milli demokratikhökumət devrildikdənsonra Azərbaycana qayıdanƏli Tudə “Ədəbiyyat”qəzetində ədəbiişçi vəzifəsində çalışır.1947-ci ildə Bakı DövlətƏdəbiyyatMənim səsim: şeirlər vəpoemalar /tərt. ed. N. Cavadzadə;red. E.Cavadzadə.-B.:Azərbaycan,2002.- 469 s.Rus dilindəЛ.Щеглова.- М.: Сов.писатель, 1972.- 72 с.Если скажет жизньсама: Стихи /пер. азерб.31Universitetinin filologiyafakültəsinə daxil olur və1952-ci ildə oranı fərqlənmədiplomu ilə bitirir.Bədii yaradıcılıq sahəsindəkixidmətlərinə görəona 1987-ci ildə Əməkdarincəsənət xadimi fəxri adıverilmiş, Əməkdə fərqlənməyəgörə medalı ilətəltif olunmuşdur.1996-cı il fevralın 26-da Bakıda vəfat etmiş, IIFəxri Xiyabanda dəfnolunmuşdur.Mühacir qeyrəti.- B.:Azərbaycan, 1998.- 386 s.Təbriz yolu.- B.: Azərbaycan,1996.- 240 s.Али Туде.- М.: Сов.писатель, 1982.- 79 с.Məmməd Məmmədov

1 fevralGün çıxır06:17Gün batır17:5828 fevralGün çıxır05:46Gün batır18:32Fevral21yanvar-18 fevralDolça Nişanıhavadır. Saturn vəuranınhimayəsindədir.Günəşin Dolçabürcündən keçdiyidövrdə doğulanlarxaraktercəemosional,təbiət ə həB 1Be 2Ça 3Ç 4Ca 5C 6Ş 7B 8Be 9Ça 10Ç 11Ca 12C 13Ş 14B 15Be 16Ça 17Ç 18Ca 19C 20Ş 21B 22Be 23Ça 24Ç 25Ca 26C 27Ş 282009Əlamətdar vətarixi günlər322. Gənclər günü9. Naxçıvan MR-nın yaradılmasının 85illiyi11. Regionların sosial-iqtisadi inkişafınadair Dövlət Proqramının qəbuledilməsinin 5 illiyi21. Bеynəlxalq ana dili Günü26. Xоcalı sоyqırımı GünüƏsrin faciəsi1992-ci il fevralın 26-da Ermnistan hrbi birlşmlri7 min halisi olan Xocalı şhrind genosid aktı hyatakeçirdi. Ermnistan hrbi birlşmlrinin şhr hücumuzamanı burada yalnız 3 min yaxın insan qalmışdı. Çünki,mühasird qaldığı 4 aydan artıq zaman rzind blokadadaolduğu üçün halinin xeyli hisssi şhrdn çıxmaqmcburiyytind qalmışdı. Xocalı soyqırımı zamanı 613nfr ödürüldü, 1000 nfr müxtlif yaşlı dinc sakin aldığıgüll yarasından lil oldu. 106 nfr qadın, 63 azyaşlı uşaq,70 qoca öldürüldü. 8 ail tamamil mhv edildi, 25 uşaq hriki valideynini, 130 nfr valideyinlrindn birini itirdi.Faci baş vern gec 1275 nfr dinc sakin girovgötürüldü, onların 150-sinin taleyi indi d mlum deyil.Cinayət cəzasız qalmamalıdır. Ermənistanın hərbi-siyasitəcavüzü dünya ictimaiyyəti tərəfindən ittiham edilməlidir.Beynəlxalq təşkilatlar, dünya dövlətlərinin parlamentləriErmənistan Respublikasının Azərbaycan torpaqlarındatörətdiyi hərbi cinayt - Xocalı soyqırımına, əslsoyqırım hadisəsi kimi beynəlxalq siyasi-hüquqiqiymət verməlidirlər

Gənclər Günü (2 fеvral)Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Tağıyev Şahin Talıb oğlunun (03.02.1949) anadanolmasının 60 illiyiAlman bəstəkarı, dirijоr Mеndеlsоn Bartоldi Yakоv Lüdviq Fеliksin (03.02.1809-04.11.1847) anadan оlmasının 200 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, aktyоr Qasımоv Tariyеl İsgəndər oğlunun (04.02.1939)anadan оlmasının 70 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, SSRİ Dövlət mükafatı laurеatı, yazıçıİbrahimbəyоv Rüstəm Məmmədibrahim oğlunun (05.02.1939) anadan оlmasının 70illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, aktrisa Şərifova Firəngiz Abbasmirzə qızının (06.02.1924)anadan olmasının 85 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, rеjissоr Tağızadə Tоfiq Mеhdiqulu oğlunun (07.02.1919-27.08.1998) anadan оlmasının 90 illiyiRus alimi, pеdaqоqu Mеndеlеyеv Dmitri İvanоviçin (08.02.1834-02.1919) anadanоlmasının 175 illiyiAzərbaycanın Əməkdar elm xadimi, neftçi-geoloq Abramoviç Mixail Vladimiroviçin(08.02.1884-05.06.1965) anadan olmasının 125 illiyiNaxçıvan MR-nın yaradılmasının (09.02.1924) 85 illiyiRegionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramının qəbul edilməsinin(11.02.2004) 5 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, aktrisa Qazıyeva Xədicə Bahəddin qızının(15.02.1909-07.06.1991) anadan оlmasının 100 illiyiİtalyan fiziki Qaliley Qalileonun (15.02.1564-08.01.1642) anadan olmasının 345illiyi33

Bеynəlxalq ana dili Günü (21.02.1999)Azərbaycanın Xalq artisti, Ü.Hacıbəyоv adına Rеspublika mükafatı laurеatı, bəstəkarƏləsgərоv Sülеyman Əyyub oğlunun (22.02.1924-22.01.2000) anadan оlmasının 85illiyiRus yazıçısı, Qоlikоv Arkadi Pеtrоviçin (Qaydar) (22.02.1904-26.10.1941) anadanоlmasının 105 illiyiYazıçı, ictimai xadim Məmmədquluzadə Cəlil Məmmədqulu oğlunun (22.02.1869-01.01.1932) anadan оlmasının 140 illiyiYazıçı- publisist Əhmədоv Yusif Yaqub oğlunun (22.02.1939) anadan оlmasını 70illiyiƏdəbiyyatşünas Araslı Həmid Məmmədtağı oğlunun (23.02.1909-20.11.1983)anadan оlmasının 100 illiyiPublisist, filоsоf, şair, tərcüməçi Hüsеynzadə Əlibəy Mоlla Hüsеyn oğlunun(24.02.1864-17.03.1940) anadan оlmasının 145 illiyiAzərbaycanın Əməkdar rəssamı, Müfidzadə Cəmil Mir Yusif oğlunun (24.02.1934)anadan olmasının 75 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Məmmədov Sahil Ələmdar oğlunun (25.02.1964)anadan olmasının 45 illiyiNasir, publisist İsmayılova Svetlana Rəhim qızının (26.02.1939) anadan olmasının70 illiyiXоcalı sоyqırımı Günü (26.02.1992)Azərbaycanın Xalq artisti, aktyor Mərdanov Mustafa Haşım oğlunun (28.02.1894-28.12.1968) anadan olmasının 115 illiyi34

Fevral70 illiyiTariyel Qasımov1939Aktyor4Quliyeva, Z. Enişli-yo -xuşlu sənət yolları //Azərbaycan.-2006.- 24 may.-S.8.Əzizov, K., Hüseynov R.Xalqın sevimli aktyoru4 fevral 1939 cu ildəQazax şəhərində anadanolub. Orta məktəbi bitirdikdənsonra Bakıyagəlib. Aktyorluğa olan həvəsionu 1960-cı ildəTeatr İnstitutunun kino vədram aktyorluğu fakültəsinəgətirib. 1964-cüildə ali təhsili başa vurduqdansonra Gənc TamaşaçılarTeatrında işəbaşlayıb. 1966-cı ildəNaxçıvan Musiqili DövlətDram Teatrına dəvətolunur. 1967-ci ildə isəİrəvanda açılan AzərbaycanDövlət DramTeatrının ilk aktyorlarındanbiri olur.1968-ci ildə yenidənBakıya qayıdır və “Azərbaycanfilm”kinostudiyasındarejissor assisentikimi fəaliyyətə başlayır.Ədəbiyyat//Respublika.-2004.-4 fevral.-S.12.Xəlilzadə, F. Xalq artistihaqqında //Azərbaycan .-5 fevral.- 2004.-S.7.35Nəhayət, 1971-ci ildə onuGənc Tamaşaçılar Teatrınadəvət edirlər və indihəmin teatrın aparıcı aktyorudur.O, “Azərbaycanfilm”,“Mosfilm”,“Türkmənfilm”, “Özbəkfilm”,”Tacikfilm” , Almaniyanın“Defa” kinostudiyalarındafilmlərə çəkilmişdir.RespublikanınXalq artistidir. TariyelQasımovun ümummilliliderimiz Heydər Əliyevəhəsr etdiyi “Azadlıq atası”adlı kitabı 1998-ci ildəçapdan çıxmışdır.Zamanlı, D. Nağılların sonuyoxmuş //Kredo.-2007.- 24 noyabr .-S.14.Sadiqqızı, A. Aktyorlamüsahibə //Qobustan.-2002. -№3.-S.56-59.Məhəbbət Cahangirova

Fevral570 illiyiRüstəm İbrahimbəyov1939 Yazıçıİbrahimbəyov RüstəmMəmmədibrahim oğlu1939-cu il fevralın 5-dəBakı şəhərində ziyalıailəsində anadan olmuşdur.O, orta məktəbi bitirdikdənsonra AzərbaycanNeft və Kimyaİnstitutunun istehsalatproseslərinin avtomatlaşdırılmasıfakültəsində təhsilalmışdır. Təhsilinibitirdikdən sonra AzərbaycanElmlər AkademiyasınınKibernetikaİnstitutunda işləmişdir.1962-ci ildə “MolodyojAzerbaydjana” qəzetindədərc etdirdiyi “Mürəbbəsizçörək” adlı ilkhekayəsi ilə ədəbi fəaliyyətəbaşlamışdır.R.İbrahimbəyov 1965-1967-ci illərdə SSRİ Kinematoqrafçılarİttifaqıyanındakı ikiillik alissenari kursunda oxumuş,“Bir cənub şəhərində”adlı ssenarisini diplom işikimi işləmişdir. ”Azərbaycanfilm”və qardaşrespublikaların kinostudiyalarıonun ssenariləriəsasında iyirmiyə yaxınbədii və televiziya filmiçəkmişdir. 1978-ci ildə“Səhranın ağ günəşi” və“Qum üzərində ev”filmlərinə görə ÜmumittifaqLenin komsomolumükafatına layiq görülmüşdür.1980-ci ildə ona”Ad günü” və “İstintaq”36filmlərinə görə RespublikaDövlət mükafatı,1981-ci ildə isə SSRİDövlət mükafatı verilmişdir.1993-cü ildə”Urqa-məhəbbət ərazisi”filminə görə Venesiyakinofestivalının başmükafatını və “Feliks”Avropa kinofestivalınınbaş mükafatını almışdır.1995-ci ildə “Günəşdənusanmışlar” filminə görəisə Kann kinofestivalınınQran-Pri mükafatına və“Oskar” mükafatına layiqgörülmüşdür.O, həm də dramaturqvə rejissor kimi dəfəaliyyət göstərir. Rüstəmİbrahimbəyovun müxtəlifillərdə “Yaşıl qapı arasında”,“Şirə bənzər”. “Qumüzərində ev”, “Kaliforniyadadəfn” pyesləri Bakıda,eləcə də ölkəmizindigər teatr səhnələrində

Fevral85 illiyiFirəngiz Şərifova1924 Aktrisa6Şərifova Firəngiz Abbasmirzəqızı 1924–cüilin fevral ayının 6-daBakıda anadan olub. Ortaməktəbi bitirdikdən sonraBakı Xoreqrafiya məktəbindəoxumuş və birmüddətdən sonra Azər-Səhnə sevdası: Xalq artistiilə müsahibə //Azərbaycan.-2003 .-2 fevral.-S.3.Rəhimli, İ. Sənətkar qüdrəti/aktirisa haqqında/Ədəbiyyat//Azərbaycan müəllimi .-1979.-9 fevral.-S.4.Sadıqov, R. Səhnəyə bağlılıq//Azərbaycan qadını.-1984.- №6.-S.18-19.38baycan Dövlət Konservatoriyasınadaxil olmuşdur.1947–ci ildəAzərbaycan Musiqili KomediyaTeatrında səhnəfəaliyyətinə başlamışdır.1949–cu ildən Gənc TamaşaçılarTeatrında aktrisaişləyir. 1969- cu ildəAzərbaycanın Xalq artistiadına layiq görülmüşdür.Firəngiz Şərifova Y.Əzimzadənin “Anacan”,“Aprel səhəri”, MəhsətiGəncəvinin “Mətanət”,M.Təhmasibin “Çiçəklidağ”, “Rübailər aləmində”,S.Dağlının “Aydınlığadoğru”, Anarın “Keçənilin son gecəsi”,Ə.Əylislinin ”Mənin nəğməkarbibim” və başqatamaşalarda iştirak etmişdir.O, kinoda da çəkilmişdir:“Qaraca qız”,“Qum üzərində ev”, “Qəribcinlər ölkəsində”,“Bayquş gələndə” və s.Xalq artisti Firəngiz ŞərifovaAzərbaycan teatrsənətinin iki dahisinin -Mərziyə Davudova vəAbbas Mirzə Şərifzadəninqızıdır. Hal-hazırda yaşayıbyaradır.Salmanov, A. Sənətkarqüdrəti //Qobustan.- 1981.-№1.-S.45-49.Məhəbbət Cahangirova

Fevral790 illiyiTofiq Tağızadə1919 -1998 RejissorGörkəmli rejissor TofiqMehdiqulu oğlu Tağızadə7 fevral 1919-cu ildə Bakışəhərində müəllim ailəsindəanadan olmuşdur.Valideynlərinin məsləhətiilə o, orta məktəbi bitirəndənsonra Energetikatexnikumunda, eyni zamandamusiqi məktəbindəoxumuş, 1938-ci ildəM.Əzizbəyov adına AzərbaycanNeft və Kimyaİnstitutunun Energetikafakültəsinə daxil olmuşdur.O, 1941-ci ildə 3-cükursda oxuyarkən könüllüolaraq cəbhəyə getmiş,1942-ci ilin axırlarındayaralanaraq Bakıya qayıtmışdır.1946-cı ildə T.Tağızadəhəyatda ən böyükarzusuna çataraq ÜmumittifaqDövlət Kinematoqrafiyaİnstitutunadaxil olmuşdur.1955-ci ildə gəncrejissor özünün ilk böyükfilmini – Azərbaycan vəÖzbəkistan pambıqçılarınınənənəvi dostluğundanbəhs edən “Görüş” filminiçəkmişdir.Rejissorun ilk işi kimi39kinokomediya janrınamüraciət etməsi onun busahədə işləmək bacarığınıüzə çıxartmışdır.Üç il sonra “Uzaqsahillərdə” filmi çəkilmişvə bütün sovet məkanındaşöhrət qazanmışdır. Rejissora1960-cı ildəAzərbaycan Əməkdar incəsənətxadimi fəxri adıverilmişdir.1960-cı ildə “Əsldost”, “Mən rəqs edəcəyəm”filmləri ilə yanaşı,məşhur fransız yazıçısıProsper Merimenin eyniadlınovellasının motivləriəsasında “MateoFalkone” qısametrajlı filminidə uğurla ekranlaşdırmışdır.Sonrakı illərdə kinorejissorÇeçen-İnquş Respublikasımədəniyyətinininkişafından bəhs edən“Əmək və qızılgül”,Ü.Hacıbəyovun eyni adlımusiqili komediyasınınmotivləri üzrə “Arşın malalan”, S.Vurğunun “Komsomolpoeması”nın motivləriüzrə “Yeddi oğulistərəm”, yazıçı İsi Məlikzadəninpovesti əsasında“Evin kişisi” bədii filmləriniyaratmışdır.T.Tağızadənin 1972-ciildə Ə.Qafarovun ssenarisiəsasında çəkdiyi “Qızılqaz” filmi onu psixolojifilm ustası kimitanıtmışdır.

“Kitabi-Dədə Qorqud”dastanının motivləri əsasındayazıçı Anarınqələmə aldığı ssenariniT.Tağızadə cəsarətlə kinodilinə çevirmiş və birrejissor kimi daha daşöhrətlənmişdir.Kino ustasının 80-90-cıillərdə lentə aldığı“Babamızın babasınınbabası”, “Bağ mövsümü”,“O dünyadan salam” və“Köpək” bədii filmləri dəAzərbaycan kinosu tarixindəözlərinə məxsus yertutur.T.Tağızadə həm də10-a qədər filmdə, oKazımzadə, A. TofiqTağızadə //Azərbaycankinematoqrafçıları: portretlər/elmi red. prof.E.Bədəlov; red. S.Səfərli.– B.: Mütərcim, 2002.-. 1-ci buraxıl. – S. 77-91.Kazımzadə, A. Tofiq Tağızadə//Azərbaycan kinosuvə müharibə.– B.:Тагизаде, И. Кино ивремя.– Б.: Азернешр,1981. – C. 58-61.www.cinema.aznet.org/drectors_azcümlədən “Mateo Falkone”,“Onun böyükürəyi”, “Qəribə adam”,“Qaladan tapılan mücrü”,“Zirzəmi”, “Bəxt üzüyü”və s. kinolarda çəkilmişdir.Böyük sənətkar filmlərçəkməklə yanaşı, respublikanınictimai-siyasi həyatındada fəal iştiraketmişdir. O, AzərbaycanSSR Ali Sovetinin deputatıolmuş, uzun illərAzərbaycan Kinematoqrafçılarİttifaqının katibiişləmiş, respublikamızdakino işinin təşkilindəvə milli kinoRus dilindəİnternetdəkadrlarının hazırlanmasındagərgin əmək sərfetmişdir. Onun millikinomuzdakı xidmətləriyüksək qiymətləndirilmişdir.Sənətkar “Oktyabrinqilabı” (1971), “Şərəfnişanı” (1959), “Şöhrət”(1998) ordenləri, “Qafqazınmüdafiəsi uğrunda”(1946), “Böyük Vətənmüharibəsindəki rəşadətliəməyə görə” (1946) medallarıilə təltif edilmişdir.Azərbaycan RespublikasınınXalq artisti, kinorejissorTofiq Tağızadə1998-ci il avqustun 27-də79 yaşında vəfat etmişdir.Ədəbiyyat“Nağıl evi”, 2005. – S.116-121.Sadıxov, N. Tofiq Tağızadə//Azərbaycan kinorejissorları: portretlər.- B.:İşıq, 1988. – S. 84-91.“Dədə Qorqud”un 30 yaşıqeyd olundu: [Tofiq Tağızadəninçəkdiyi iki seriyalı“Dədə Qorqud” bədiifilmi haqqında]//Azərbaycan. – 2005. – 9dekabr. – S. 8.Mükərrəmoğlu M. O dünyayasalam: bu gün məşhurrejissor, Xalq artistiTofiq Tağızadənin anımgünüdür //Xalq qəzeti. –2003. – 7 fevral.- S. 7.Səmayə Quliyeva40

Fevral8175illiyiDmitri İvanoviç Mendeleyev1834-1907RuskimyaçısıRus kimyaçısı, pedaqoqvə ictimai xadim,Peterburq Elmlər Akademiyasınınmüxbir üzvüD.İ.Mendeleyev 1834-cüil fevralın 8-də RusiyaFederasiyasının Tobolskşəhərində anadan olmuşdur.Elementlərin dövriqanunu və onların dövrisistemi Mendeleyevə dünyaşöhrəti qazandırmışdır.1869-ci ildə tərtibedilmiş Mendeleyevindövri qanunu-kimya elmininəsas qanunlarındanbiri sayılır. Mendeleyevöz elmi-tədqiqat işlərininhələ ilk dövründə kimyəvibirləşmələrin tərkibi,fiziki xassələri və formalarıarasındakı əlaqə iləmaraqlanmış və uzun illərdavam edən axtarışlarnəticəsində 1877-ci ildəelementlərin dövri sistemicədvəlini tərtib etmişdir.Bu cədvəldə o, bir sıraelementin atom çəkisinivə valentini təyin etmiş,elmə məlum olmayan birneçə kimyəvi elementinvarlıdığını əvvəlcədən xəbərvermiş və xassələrinitəsvir etmişdir. Sonralarkəşf edilən bu elementlərdövri sistemdə Mendeleyevingöstərdiyi yerləritutmuş, qabaqcadan xəbərverdiyi kimi xassələriuyğun gəlmiş, beləliklə dəonun elementlərin dövriqanunu alimlər tərəfindənkimyanın əsas qanunla-41rından biri kimi qəbuledilmişdir.Mendeleyev həmçininneftin qeyri-üzvi mənşəyihaqqında fikir irəli sürmüş,ondan təkcə yanacaqkimi deyil, qiymətli kimyəvixammal kimi dəmüxtəlif sənaye sahələrindəistifadə edilməsizərurətini irəli sürmüşdür.Neft yataqlarının axtarışı,neftin çıxarılması, saxlanması,emalı və digər tədqiqatməsələlərinə dairelmi işləri əsaslandırmaqüçün o, ABŞ-da və 6 dəfəBakıda olmuşdur. MendeleyevBakıda neft itkisiniazaltmaq üçün mədənlərdənneftayırma zavodunaneft kəməri çəkməkhaqqında konkretməsləhətlər vermişdir.Elmi fəaliyyətindəkimisilsiz xidmətlərinə görəMendeleyev dünyanın130-dan artıq Elmlər Akademiyasının,elmi cəmiy-

Добротин, Р.Б., КарпилонГ. Библиотека Д.И.Менделеева.- М.: Знания.-1980.-210 с.Д.И.Менделеев в воспоминанияхсовременников.-М.: Атомиздат,1973.- 264 с.ƏdəbiyyatКедров, Б.М. Мироваянаука и Менделеев .-М.:Просвещение.- 1983.-193 с.Каменоградская,О.П.Дмитрий ИвановичМенделеев: Библиогр.указ.- Л.: Наука.- 1978.-335 с.yətlərin və ali məktəblərinfəxri adlarına layiq görülmüşdür.1907-cü il fevralın2-də gözlərini əbədiyuman dahi alim Peterburqşəhərində dəfn olunmuşdur.Стариков, В.И., Д.И.Менделеев.- Свердловск:Сред. Урал. кн.изд-во, 1984.- 253 с.Фигуровский, Н.А.,Дмитрий ИвановичМенделеев.- М.: Наука,1983.- 287 с.Məmməd Məmmədov42

Fevral985 illiyi Naxçıvan Muxtar Respublikası1924Azərbaycan Respublikasınıntərkibində olanNaxçıvan Muxtar Respublikası1920-1923-cü illərdəNaxçıvan SovetSosialist Respublikası,1923-1924-cü illərdəNaxçıvan Muxtar Diyarı,1924-1990-cı illərdə NaxçıvanMuxtar SovetSosialist Respublikası,1990-cı ildən NaxçıvanMuxtar Respublikası adlanır.Ermənistan, Türkiyəvə İranla həmsərhəddir.Muxtar Respublikanınərazisi 5,5 min kvadratmetr, əhalisi 376,4 minnəfərdir (01.01.2006). 7inzibati rayona (Babək,Culfa, Kəngərli, Ordubad,Sədərək, Şahbuz, Şərur)bölünür. Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiyasınaəsasən NaxçıvanMR Azərbaycan Respublikasınınayrılmaz tərkibhissəsidir və statusu bukonstitusiya ilə müəyyənedilir.Naxçıvan MR-dəQanunvericilik HakimiyyətiniNaxçıvan MR-inParlamenti - Ali Məclisi,İcra Hakimiyyətini NaxçıvanMR-in Nazirlər Kabineti,məhkəmə hakimiyyətiniMuxtar Respublikanınməhkəmələri həyatakeçirir.Arxeoloji maddi mədəniyyətqalıqları NaxçıvanMR ərazisində hələ Daşdövründən insanlarınməskən saldığını xəbər43verir. Eramızın əvvəllərindəİran, Hindistan, OrtaAsiya, Çin və Avropaölkələrinə gedən ticarətyolları Naxçıvan ərazisindənkeçirdi. Naxçıvanınəlverişli geostratejimövqeyi, mühüm karvanyollarının, o cümlədən“İpək yolu”nun üzərindəyerləşməsi, habelə zənginticarət, sənətkarlıq mərkəziolması qonşu dövlətlərindiqqətini cəlbetmişdi. Müharibələr zamanıNaxçıvan ərazisidəfələrlə əldən-ələ keçmişvə dağıntılara məruz qalmışdır.I Şah Abbasın hakimiyyətiillərində (1587-1629) Naxçıvandan İranaçoxlu əhali sürgün olunmuşdur.Sovetlər dövründəNaxçıvan MR AzərbaycanRespublikasının tərkibindəözünəməxsus inki-

şaf yolu keçmiş, sosialiqtisadi,ictimai-siyasi vəmədəni sahədə böyüknailiyyətlər əldə etmişdir.Lakin 80-ci illərin sonlarındasovet imperiyasınınsüquta uğradığı birvaxtda ittifaq rəhbərliyininikiüzlü siyasəti,erməniləri müdafiə etmələrimilli münaqişələrə rəvacverdi. Bundan istifadəedən erməni daşnaklarıbir tərəfdən Dağlıq QarabağMuxtar VilayətiniErmənistana qatmaq üçünaçıq-aşkar mübarizə aparır,bir tərəfdən isə azərbaycanlılarıöz ata-babayurdu olan, indiki Ermənistanadlandırılan QərbiAzərbaycandan zorla, silahgücünə qovurdular.Qovulan azərbaycanlılarınbir hissəsi Naxçıvanagəlirdi.1990-cı il yanvarın 19-da, qanlı Bakı faciəsindənbir neçə saat əvvəl ermənilərinMuxtar Respub-Naxçıvan Ensiklopediyası.–B.: AMEA, 2002. –594 s.Azərbaycan Milli Ensiklopediyası.–B., 2007. –S. 843.likanın Sədərək qəsəbəsinətəsavüzü başlandı.SSRİ rəhbərliyinin riyakarmövqe tutması səbəbindənxalqın tələbi iləNaxçıvan MSSR Ali Sovetiqərar qəbul etdi –Naxçıvan MSSR SSRİnintərkibindən çıxdı.Dünya şöhrətli siyasixadim Heydər ƏliyevinNaxçıvana qayıtması,1990-1993-cü illərdəburada yaşayıb fəaliyyətgöstərməsi bu bölgənierməni təcavüzündən xilasetdi.Naxçıvan MR–in ərazisimüxtəlif faydalıqazıntılarla (molibden,mis, polimetal, qızıl, sürmə,mərgmüş, civə, kobalt,uran,volfram, titan,daşduz, dolomit, boksit,fosforit, kükürd, məmulatdaşları, tikinti materiallarıvə s.) zəngindir. 200-dənçox mineral su bulağı(Darıdağ, Badamlı, Sirab,Vayxir, Nəhəcir, QahabƏdəbiyyatNaxçıvan Muxtar Respublikası–80: Tarixi-statistikAzərbaycan Sovet Ensiklopediyası:10 c.-də.- C.7.– B., 1983.– S. 172-174.və s.) var. Respublikanınflora və faunası çoxzəngindir.Muxtar respublika özabidələri ilə dəməşhurdur. Mömünəxatun, Qarabağlar,Gülüstan türbələri artıqbütün dünyada məşhurdur.Burada dekorativtətbiqisənət növlərindənxalçaçılıq, muncuqlu tikmələr,naxışlı toxumalar,bədii metalişləmə, ağacüzərində oyma və s.inkişaf etmişdir.Respublika üzümçülük,tütünçülük, bağçılıq sahəsindəixtisaslaşmış, taxılçılıqvə heyvandarlıq daxeyli inkişaf etmişdir.Naxçıvan Muxtar Respublikasıtəhsil, mədəniyyətvə səhiyyənin inkişafsəviyyəsinə görə AzərbaycanRespublikasınınən qabaqcıl regionlarındanbiridir.məcmuə.– B.: Səda, 2004.– 212 s.Səmayə Quliyeva44

Fevral100 illiyiXədicə Qazıyeva1909-1991Aktrisa15Ağayeva, K.Səhnədə keçənömür //Ədəbiyyat vəincəsənət.-1969.- 8 mart.-S.3.Xədicə Bahəddin qızıQazıyeva 1909-cu il fevralın15-də Kazan şəhərindədünyaya göz açıb.Orta təhsilini bu şəhərdəalmışdır. 1926-cı ildə Xədicəxanımı Naxçıvanaişləməyə göndərirlər. Aktrisanınilk rolu “QaçaqKərəm” pyesində Sirabobrazı olub. Sonra C.Cabbarlının“Sevil” pyesindəEdilya obrazını, H.Cavidin“Şeyx Sənan” faciəsindəXumarı oynadı.ƏdəbiyyatƏkbərov, O. 40 il səhnədə//Azərbaycan qadını.-1969.- № 6.- S.16.Vəzirov, C. Qədim teatrınağbirçəyi //Ədəbiyyat vəO, 200-dən çox obrazlaqarşılaşmışdır.Azərbaycan RespublikasınınƏməkdar artisti fəxriadına layiq görülmüşdür.1991-ci il iyunun 7-dəvəfat edib.incəsənət.-1986.- 28 noyabr.-S.5Məhəbbət Cahangirova45

Fevral15445 illiyiQalileo Qaliley1564-1642 İtalyan fizikiQ.Qaliley 1564-cü ilfevral ayının 15-də Pizaşəhərində yoxsullaşmışzadəgan ailəsində anadanolmuşdur. Piza Universitetinədaxil olmuş vətəbabət elmini öyrənmişdir.Sonralar Evklidin vəArximedin əsərlərini oxumağabaşlamış, həndəsəvə mexanika elmləri iləQalileo Qaliley //AzərbaycanSovet Ensiklopediyası:10 c.-də.- C.3. -B., 1979. – S.18-19.ƏdəbiyyatКузнецов, Б. Галилей.–М.: Наука, 1964.–326 с.46maraqlanmışdır. O, Pizavə Padua universitetlərininprofessoru olmuşdur.Əsas tədqiqatları cisimlərinağırlıq mərkəzi,cismin sərbəst düşməsi,mail müstəvidə cisminhərəkəti, cisimlərin nisbihərəkəti və başqa sahələrəaiddir. Hərəkətin nisbiliyiideyasını ilk dəfə Qalileyirəli sürmüşdür. 1609-cuildə üçqat, daha sonra 32qat böyüdən teleskop qurmuşdur.Bunun vasitəsiləYupiterin 4 peykini, Aysəthindəki dağları, Günəşinfırlanmasını və ondakıləkələri, Veneranın səthlərinikəşf etmişdir. 1632-ci ildə “Dünyanın iki ənmühüm sistemi – Ptolemeyvə Kopernik sistemlərihaqqında dialoq”kitabı nəşr edilmişdir. Dinxadimləri bu kitabı qadağanetmiş və ona qarşıməhkəmə işi qaldırılmışdır.Qaliley Kopernik təlimindənimtina etməyəməcbur olmuşdur. O,1637-ci ildə görmə qabiliyyətiniitirmişdir.O, həm də musiqiçi,rəssam, incəsənət həvəskarıvə kamil ədəbiyyatçıidi. Latın dilini mükəmməlbilsə də, elmi əsərlərininçoxunu italyanxalq dilində yazmış, yunancadanlatıncaya tərcümələretmişdir. Q. Qaliley1642-ci il yanvarayının 8-də vəfat etmişdir.Səmayə Quliyeva

Fevral140 illiyiCəlil Məmmədquluzadə1869-1932 Yazıçı22Cəlil Məmmədquluzadə– bənzərsiz nasir, qüdrətlidramaturq, vətəndaşpublisist,azərbaycançılıqideologiyasının yaradıcılarındanbiri, Azərbaycanədəbiyyatında “MollaNəsrəddin” ədəbi məktəbinin,tənqidi realizminbanisi kimi geniş şöhrətqazanmış ictimai xadimdir.Mirzə Cəlil Məmmədquluzadə1869-cu il fevralın22-də AzərbaycanınNaxçıvan şəhərində anadanolmuşdur.Daha sonra Naxçıvanşəhər üçsinifli məktəbindəaldığı ibtidai təhsil CəlilMəmmədquluzadə üçün“işıqlı aləmə ilk addım”olmuşdur.Qori Müəllimlər Seminariyasındakeçən təhsilillərində (1882-1887)dövrünün adlı-sanlı pedaqoqlarındandərs almış,47onların ədəbi-maarifçi,pedaqoji-metodiki görüşlərindənfaydalanmışdır.O, 1887-1897-ci illərarasında İrəvan quberniyasınınUluxanlı və BaşNoraşen kənd ibtidaiməktəblərində müəllimliketmişdir. Bədii yaradıcılığaBaş Noraşendə ikənbaşlayan Cəlil Məmmədquluzadə1889-cu ildə ilkqələm təcrübəsi olan “Çaydəstgahı” alleqorik dramınıyazmışdır. Bədii yaradıcılıqişini davam etdirəngənc yazıçı müəllimlikhəyatının Nehrəm dövründə“Kişmiş oyunu”(1892), “Danabaş kəndininəhvalatları” povestini(1894) və bir sıra hekayələriqələmə almış, müasirləriarasında yeni tipliyazıçı kimi tanınmağabaşlamışdır.“Molla Nəsrəddin” jurnalıCəlil Məmmədquluzadəninşah əsəridir.Birinci sayı 1906-cı ilaprelin 7-də Tiflis şəhərindənəşr olunan buməşhur jurnal, Azərbaycanınmilli oyanışı vədirçəlişində mühüm roloynamışdır.Ədibin teatr və dramaturgiyasahəsində fəaliyyətidə məhsuldar olmuş,xüsusən, “Ölülər”komediyasının yazıl- ması(1909) və Bakıda uğurlatamaşaya qoyulması(1916) ədəbi şöhrətiniartırmışdır. “Kamança”(1920) və “Anamınkitabı” (1921) pyesləri ilə

o, Azərbaycan dramaturgiyasınızənginləşdirmişdir.Qüdrətli yazıçının“Usta Zeynal”(1905), “İranda hürriyyət”(1906), “Qurbanəli bəy”(1906), “Quzu” (1914) vəbaşqa əsərləri onu hekayəjanrının böyük ustadı kimitanıtmışdır.Ədibin son dram əsərləriəsasən sovet cəmiyyətindəkiçaşqınlıq və sərtSeçilmiş əsərləri /tərt.edəni, müqəddimə vəizahların müəl.: İsa Həbibbəyli.-B.: Çinar-çap,2003.- 463 s.Рассказы. Фельетоны.Повести. Пьесы: /переводс азерб. А.Шарифа,Ч.Гусейнова; вступ. С.А. Шарифа.-Б.: Азернешр,1989.- 406 с.http//shexsiyyetler/nakhchivan.azideologiyalaşdırma siyasətininbədii dərkinə vətənqidinə həsr olunmuşdur.Beləliklə, Azərbaycanədəbiyyatı tarixinə böyükdemokrat ədib, milli yazıçıkimi daxil olmuşCəlil Məmmədquluzadə1932-ci il yanvarın 4-dəBakı şəhərində vəfat etmiş,Fəxri Xiyabandadəfn olunmuşdur.ƏdəbiyyatDanabaş kəndinin əhvalatları.-B.: Atatürk kitabnəşriyyatı, 2005.- 128 s.Konsulun arvadı: Hekayələr.-B.,2003.-185 s.Cəlil Məmmədquluzadə:Biblioqrafiya /tərt. edəniİsa Həbibbəyli.- B.: Elm,2005.- 156 s.Əzimli, Əbülfət (Tahiroğlu):Mirzə Cəlil realizmi.-Naxçıvan: Əcəminəşriyyatı, 2006.- 94 s.Həbibbəyli, İ. Cəlil Məmmədquluzadə.-B.: Çinarçap,2002.- 57 s.Rus dilindəМолла Насреддин /сост.и авт. предисл. М.Г.Тахмасиб; перевод Ю.Гранина.- Б.: Язычы,1984.- 327 с.İnternetdəC.Məmmədquluzadəədəbi və ictimai həyatdaAzərbaycanın milli oyanışı,dirçəlişi və müstəqilliyiuğrunda mübarizəninmöhkəm bünövrəsiniyaratmışdır.Onun bədii-publisistəsərləri azərbaycanda millivə müstəqil dövlətquruculuğuna, mənəviözünüdərk prosesinəuğurla xidmət edir.Məmmədov, A. CəlilMəmmədquluzadə yaradıcılığındaazərbaycançılıq.-B., 2003, 195 s.Сборище сумашедших:Повесть /перевод сазерб. Т.Канякиной.- М.:Худож. лит., 1989.-349 с.Məmməd Məmmədov48

Fevral70 illiyiYusif Əhmədov1939 Yazıçı22Əhmədov Yusif 1939-cu ildə fevralın 22-dəTopxana meşəsindəgörüş: Hekayələr.- B.:Planet-Press, 2006.-423 s.Heydər, R. Şəfa verənyazıçı: [Yusif Əhmədov-60] //Ədəbiyyat qəzeti.-1999.- 19 fevral.- S. 6.Füzuli rayonunda anadanolub. 1963-cü ildə AzərbaycanDövlət TibbUniversitetini bitirib. 9kitabın, yüzlərlə publisistikyazıların müəllifidir.Onun povest vəhekayələrinin mövzusu,aktuallığı qaldırılan problemlərinbədii həlli baxımındançox maraqlıdır.İlk hekayələri dövriMuxtar, Ə. “Ürək bağışlamır”:[Əhmədov Yusifin“Sumqayıt” nəşriyyatındaçap olunmuş eyni adlımətbuatda 60-cı illərinortalarından çap olunmuşdur.“Səninlə sənsiz”,“Ürək bağışlamır”, “Qarayelkənli qırmızı gəmilər”kitablarının müəllifidir“Ruhların qayıtması” romanıoxuculara saf insanduyğusu aşılayır.ƏdəbiyyatTorpağa tökülən qan:[Roman].- B.: Azərnəşr,2004.- 451 s.Ürək bağışlamır: [Şeirlər,hekayələr və miniatürlər].-Sumqayıt: “Sumqayıt”,1998.- 189 s.Zülmətdən işığa doğru:[Publisistik qeydlər, kiçikhekayələr].- B.: Ünsiyyət,2002.- 265 s.kitabı haqqında] //Ədəbiyyatvə incəsənət.-1998.- 17 iyul.- S. 4.Günay Səfərova49

Fevral22105 illiyiArkadi Petroviç Qaydar1904-1941 Rus yazıçısıArkadi Petroviç Qaydar1904-cü il fevralın 9-da Kurski vilayətininLvov şəhərində anadanolmuşdur.On üç yaşlı Arkadirealnı məktəbinin üçüncüsinfində oxuyanda 1917-ci ilin fevral inqilabı başverdi. O, 14 yaşındankönüllü olaraq Qızıl ordusıralarına daxil olmuş,Kiyevdə komandirlər kursunubitirdikdən sonra onaltı yaşında onu alaykomandiri təyin edirlər.Qaydar altı il Qızılordu sıralarında xidmət50etmişdir. 1923-cü ildə isəbərk xəstələndiyinə görəonu ordudan tərxis edirlər.Ordu sıralarında hərbixidmətini başa vurduqdansonra o, ədəbi fəaliyyətləməşğul olmuşdur.1925-ci ildə “Kovş”adlı Leninqrad almanaxındailk povesti – “Məğlubiyyətvə qələbə günlərində”çapdan çıxır.1930-cu ildə gənc nəsilüçün yazdığı “Məktəb”povesti dərhal uşaq vəməktəb kitabxanalarındaəl-əl gəzir, oxucuların ənsevimli kitablarındanbirinə çevrilir. “Məktəb”povestinin əsas qəhrəmanı,birinci şəxsindilindən danışan əsgəroğlu Boris Qolikovsurətində Arkadi Qaydarməhz özünü təsvir etmişdir.“Timur və onunkomandası” (1940) povestiona böyük şöhrət qazandırmışdır.Cəsur, həssas,qətiyyətli, xeyirxahTimur surəti indi də uşaqlarınən sevimli qəhrəmanlarındanbiri olaraqqalır. Yazıçı böyüməkdəolan nəslin ən yaxşı cizgiləriniböyük vətənpərvərlikideyası ilə qələməalaraq bu obrazda ifadəetməyə müvəffəq olmuşdur.Qaydar uşaqlarla hərbir dildə danışmağıbacarırdı. Onun bütünəsərlərində ürəkləri isidənsəmimilik, düzgünlük hissolunurdu.Yazıçının “Təbilçinintaleyi” (1939), “Cuk vəGek” (1939), “Hərbi sirr”(1940) və s. əsərlərindəBöyük Vətən müharibəsininçətin günlərindəvar qüvvələri ilə xalqınəzəmətli mübarizəsinə köməkedən gənc vətənpər-

vərlərin şücaətindən söhbətaçılır.1941-ci il oktyabrın26-da Qaydar dörd nəfərpartizanın müşaiəti iləMənim yoldaşlarım: Əsərləri/tərc. edəni O.Salamzadə.-B.: Azərnəşr,1969.- 154 s.Seçilmiş əsərləri: 4 cilddə.-B.: Gənclik, 1971 -1973.Собрание сочинений: В3 томах /сост. пример. иƏdəbiyyatTəbilçinin taleyi: Povest/tərc. edəni Ə.Əhmədova.-B.: Azərnəşr, 1963.-119 s.Timur və onun komandasıB.: Uşaqgəncnəşr, 1953.-103 s.Rus dilindəобщ. ред. Т.А.Гайдара.-М.: Правда, 1986.kəşfiyyata yollanır vəfaşist gülləsinin qurbanıolur. Qaydar yaradıcılığı,onun qəhrəman həyatı,əməlləri, bədii yaradıcılığahəsr edilmiş ömrüindi də onu sevənlər üçünörnəkdir.Uzaq illər: Povestlər /tərc.edənlər: Ə.Qasımzadə, Ə.Babayeva.- B.: Gənclik,1980.- 290 s.Т. 1 – 446 с.; Т. 2 – 364с.; Т. 3 – 441 с.www.arkadiygaydar.ruİnternetdəMəmməd Məmmədov51

Fevral2285 illiyiSüleyman Ələsgərov1924-2000 BəstəkarSüleyman Əyyub oğluƏləsgərov 1924-cü ilfevral ayının 22-də Azərbaycanınbənzərsiz guşələrininşah tacı sayılanŞuşada anadan olmuşdur.Şəhərin musiqi həyatıuşaqlıqdan onda bu sənətədərin maraq oyatmışdır.O, orta məktəbi bitirdikdənsonra 1935-ci ildəŞuşa Musiqi Texnikumununtar sinfinə daxilolur. Onun ilk müəllimiməşhur bəstəkarımızQəmbər Hüseynli olmuşdur.S.Ələsgərov 1944-cüildə Azərbaycan DövlətKonservatoriyasının bəstəkarlıqşöbəsinə daxilolmuş və 1948-ci ildəprofessor B.İ.Zeydmanınsinfini fərqlənmə diplomuilə bitirmişdir. 1948-1954-cü illərdə Bakı ortaixtisas musiqi məktəbindəmüəllim, sonralar direktorvəzifəsində çalışmışdır.O, 1956-cı ildən özününpedaqoji fəaliyyətiniÜ.Hacıbəyov adına AzərbaycanDövlət Konservatoriyasındadavam etdirmişdir.1971-ci ildənAzərbaycan xalq musiqisikafedrasına rəhbərliketmişdir.O, ilk xalq çalğı alətləriorkestri üçün “Rəqs”adlı musiqi əsərini 1941-ci ildə bəstələmişdir.Bəstəkar öz yaradıcılığındavokal musiqisininən geniş yayılmış janrıolan mahnıya xüsusi diqqətyetirmiş, yüzə qədərmahnı bəstələmişdir.Onun mahnı yaradıcılığınındiapazonu çoxgenişdir. “Sülh nəğməsi”(Hikmət Ziya), “Ölməzsərkərdə” (Cavad Cavadlı),“Şuşa” (Şıxəli Qurbanov),“Göy-göl” (ƏləkbərZiyatay), “Mingəçevir”(Novruz Gəncəli)və s. mahnıları indi dədillər əzbəridir.Süleyman müəlliminXalq şairi Süleyman Rüstəminsözlərinə bəstələdiyi“Qarabağ” mahnısıbu gün də, gələcəkdə dəədəbi-musiqi ictimaiyyətinindiqqətində olacaqdır.Dahi sənətkarSüleyman Rüstəmin hələo dövrdə dediyi sözlər52

izim üçün örnək olmalıdır.Mən Süleyman səninəm,sən də mənimsən,Qarabağ,Vətənimsən, vətənimsən,vətənimsən, Qarabağ!S.Ələsgərovun yaradıcılığındateatr, operettajanrında yaratdığı əsərlərvə dram tamaşalarınabəstələdiyi musiqilər dəxüsusi yer tutur.Bəstəkarın İ.Səfərlinin“Yadigar”, Ş.Qurbanovun“Əcəb işə düşdük”, “RəisƏlioğlu, Y. “Subaylardangörəsiniz”: /İsi Məlikzadəninlibrettosu əsasındaSüleyman Ələsgərovunbəstələdiyi eyni adlıəsərin tamaşası haqqındaməşğuldur”, İ.Əfəndiyevin“Mahnı dağlardaqaldı” və s. pyeslərinəyazdığı musiqi hadisələrindinamikliyini artırmaqla,məzmunun tamaşaçılartərəfindən emosionalşəkildə qavranılmasınazəmin yaradır.Süleyman ƏləsgərovAzərbaycan musiqi folklorununqədim və zənginbir sahəsini təşkil edənaşıq yaradıcılığına da çoxböyük diqqət yetirmişdir.Azərbaycan hökuməti Sü-Ədəbiyyat//Mədəniyyət.- 2004.- 8yanvar.- S. 2.Mehdixanlı, T. Mədəniyyətimizingörkəmli nümayəndəsiSüleyman Ələsgərov– 80 //Azərbaycan.-2005.- 10 iyun.- S. 7.İnternetdəleyman Ələsgərovun yaradıcıəməyini yüksək qiymətləndirmişdir.1960-cıildə ona AzərbaycanƏməkdar incəsənət xadimiadı verilmişdir.S.Ələsgərov 1967-ciildə Ü.Hacıbəyov adınaRespublika Dövlət Mükafatılaureatı adına layiqgörülmüş, Azərbaycanincəsənətinin inkişafındaxidmətlərinə görə 1974-cüildə ona AzərbaycanınXalq artisti fəxri adıverilmişdir.Zöhrabov, R. Görkəmlibəstəkar və müəllim: SüleymanƏləsgərov haqqında//İki sahil.- 2004.- 5iyun.- S.4.www.musiqi-dunya.azMəmməd Məmmədov53

Fevral23100 illiyiHəmid Araslı1909-1983 ƏdəbiyyatşünasAzərbaycanın görkəmliədəbiyyatşünas alimi, tənqidçiHəmid Məmmədtağıoğlu Araslı 1909-cu ilfevral ayının 23-də AzərbaycanınGəncə şəhərindəruhani ailəsində anadanolmuşdur. Elə həmin ilatası ölmüş, onu atalığıhimayə edib böyütmüşdü.Həmid 1915-1920-ci illərdəGəncə mədrəsəsindəorta təhsil almışdır. 1920-ci ildə Gəncə kişi müəllimlərseminariyasına qəbulolmuşdur. H.AraslıNəbiağalı kənd (İndikiGöy-göl rayonunun Sabirkəndi) yeddiillik məktəbinəmüəllim, sonra direktortəyin edilmiş, Gəncəqəzasının ictimai-siyasi vəmədəni həyatında fəalçalışmışdır. 1924-1925-ciillərdə orta məktəbşagirdləri üçün ədəbiyyatdərnəyi açmış, 1927-1928-ci ildə Nəbiağalıkənd və dairə sovetinədeputat seçilmişdir. 1928-ci ildə Dövlət Pedaqojiİnstitutunun Dil və Ədəbiyyatfakültəsinə təhsilinidavam etdirməyə göndərilmişdir.1931-ci ildəBakıda Həmkarlar məktəbindəmüəllim işləmiş vəinstitutu vaxtından əvvəl– iki ilə bitirmişdir. Görkəmliədib 1932-ci ildəGəncə şəhər Maarifmüdirinin müavini təyinedilmiş, 1932-1935-ci illərdəburada savadsızlığınləğv edilməsi işini yaxşı54təşkil etdiyinə görə fəxritərifnamə ilə təltif olunmuş,aspiranturaya göndərilmişdir.H.Araslı Pedaqojiİnstitutda aspiranturadaoxuduğu müddətərzində assistent, dosentəvəzi, eyni zamandaElmlər AkademiyasınınAzərbaycan filialı kitabxanasındaŞərq şöbəsininmüdiri işləmişdir. O, ŞərqƏlyazmaları Fondunu yaratmışdır.1938-1939-cuillərdə Azərbaycan DövlətNəşriyyatında ədəbi-bədiişöbənin redaktoru, həm dəNizami adına Dil vəƏdəbiyyat İnstitutununbaş elmi işçisi, sonra1938-ci ildə şöbə müdiriolmuşdur. Nizami adınaƏdəbiyyat Muzeyini təşkiletmək, dahi şairinyubileyi münasibətilə hazırlıqişlərinə rəhbərliketmək üçün muzeyə elmikatib təyin olunmuşdur.

Həmid Araslı 1943-cüildə dissertasiya müdafiəedib filologiya elmlərinamizədi alimlik dərəcəsialmışdır. 1944-1962-ci illərdəAzərbaycan DövlətUniversitetində YaxınŞərq Ədəbiyyatı kafedrasınınmüdiri vəzifəsindəişləmişdir. 1954-1955-ciillərdə Azərbaycan EANizami adına Ədəbiyyatvə Dil İnstitutunun Mətnşünaslıqşöbəsinin müdiriolmuşdur. 1960-1968-ciillərdə Nizami adınaAzərbaycan ƏdəbiyyatıMuzeyinin direktoru,1968-1970-ci illərdəAzərbaycan EA Yaxın vəƏdəbiyyat: 8-ci sinifüçün.- 19-cu nəşr.-B.:Maarif, 1987.- 192 s.Xaqani Şirvani: (Şairinhəyatı və zəngin ədəbi irsihaqqında).- B.:Yazıçı,1982.- 62 s.Orta Şərq Xalqlarıİnstitutunun Ədəbiyyatşöbəsinin müdiri, 1970-ciildən isə həmin institutundirektoru vəzifəsində işləmişdir.ADU-nun Filologiyafakültəsində ortaəsrlər Azərbaycan ədəbiyyatındanmühazirələr oxumuşdur.Həmid Araslınıntək və ya müştərək tərtibetdiyi orta məktəbin Vsinif şagirdləri üçün“Ədəbiyyat”, “Ədəbiyyatmüntəxəbatı” (1936-1938), VIII sinif şagirdləriüçün isə “Ədəbiyyat”,“Qədim ədəbiyyat”(1950) dərslikləri uzunillərdən bəri kütləvi tirajlaƏdəbiyyatRus dilindənəşr edilir. O, 1966-cıildən Türkiyə DilçilikCəmiyyətinin Fəxri üzvü,1971-ci ildən İraq RespublikaAkademiyasınınFəxri akademiki seçilmişdir.Həmid Araslı 1951-ciildə “Şərəf nişanı”, 1979-cu ildə “Qırmızı ƏməkBayrağı” ordenləri və birneçə medallarla təltifolunmuşdur.Görkəmli ədəbiyyatşünasalim 1983-cü ilnoyabrın 20-də Bakıdavəfat etmişdir. Bakıdakıküçələrdən biri onun adınıdaşıyır.İmadəddin Nəsimi: (Həyatvə yaradıcılığı) /red.M.Quluzadə.- B.: Azərnəşr,1972.- 74 s.Kitabi-Dədə Qorqud.Xalq dastanı /Red. H.Zeynallı.-B.: Gənclik, 1978.-184 s.Koroğlu: Kiçik yaşlıuşaqlar üçün.- B.: Gənclik,1988.- 36 s.Имадеддин Насими:(Жизнь и творчество).-Б.: Азернешр, 1973.-72с.Adilə Abdullayeva55

Fevral24145 illiyiƏli bəy Hüseynzadə1864-1940 PublisistGörkəmli ictimai xadim,pedaqoq, həkim,jurnalist, yazıçı-publisist,rəssam, musiqişünas Əlibəy Hüseynzadə 1864-cüil fevralın 24-də Salyanşəhərində anadan olmuşdur.O, Qafqaz ŞeyxülislamıAxund ƏhmədHüseynzadənin qız nəvəsidir.Tiflisdə QafqazMüsəlmanları Ruhani İdarəsininnəzdində altısinifliməktəbdə (1870-1875),birinci şəhər gimnaziyasında(1875-1883) oxumuş,Peterburq UniversitetininFizika-riyaziyyat(1885-1889), İstanbulUniversitetininHərbi tibb fakültələrində(1890-1895) ali təhsilalmışdır. Əmək fəaliyyətinə1897-ci ildə İstanbuldaHeydərpaşa xəstəxanasındahəkim, 1900-cu ildən başlayaraq İstanbulUniversitetindəDəri-zöhrəvi xəstəliklərikafedrasında professorköməkçisi (dosent) vəzifəsindəçalışmışdır. Eynizamanda o, bu illərdəbədii və elmi yaradıcılıqlada məşğul olmuşdur.Hələ təhsil illərindəPeterburqda tələbə siyasidərnəklərində fəal iştiraketmiş, İstanbul Universitetindətələbə yoldaşlarıilə Sultan Əbdülhəmidrejiminə qarşı məşhur“İttihad və tərəqqi” par-56tiyasının əsasını qoymuşdur.Siyasi fəaliyyətinəgörə Sultan xəfiyyələritərəfindən təqibedilən Əli bəy 1903-cüildə Bakıya köçməyəməcbur olur. Xariciölkədə təhsil aldığına görəRusiya ərazisində həkimişləməsinə icazə verilmədiyindənƏli bəy Hüseynzadəjurnalistika sahəsindəçalışmış, “Kaspi” və“Bakı” qəzetlərindəəməkdaşlıq etmişdir. Əlibəy Hüseynzadənin çoxşaxəlifəaliyyətinin təməlindəturançılıq məfkurəsidururdu. O, türk xalqlarınınmilli birliyi, millidövlətçilik ideyasını ilkdəfə irəli sürmüş, onunelmi-nəzəri əsaslarını işləyibhazırlamışdır.1905-ci il inqilabındansonra türkçülük məramnaməsini“Həyat” qəze-

tində, “Füyuzat” jurnalındadərc etdiyi “Türkçülükkimdir və kimlərdənibarətdir?”, “Yazımız, dilimiz”,“Türk dilinin vəzifeyi-mədəniyyəti”və digərməqalələrində genişsurətdə şərh etmişdir:Eylər dili Çin səddinədəkhökmünü icra,Bir ucudur Altay buyerin, bir ucu səhra– misralarında o türkdilinin yayıldığı genişəraziləri göstərmişdir.1907-ci ildə “Füyuzat”jurnalı bağlandıqdan sonraƏli bəy Hüseynzadəpedaqoji fəaliyyət göstərmiş,Bakıda “Səadət”məktəbinin müdiri olmuş,“Tərəqqi” və “Həqiqət”qəzetlərində çalışmış,məşhur “Siyasəti-fürusət”əsərini hissə-hissə nəşretdirmişdir. TürkiyədəSultan Əbdülhəmid taxtdansalındıqdan iki ilAzərbaycan mətbuatı tarixi:Dərs vəsaiti /tərt.edəniAkif Şahverdiyev.- B.,2006.- 250 s.sonra inqilabçı yoldaşlarıolan gənc türklərin dəvətilə1910-cu ildə Türkiyəyəgetmiş, İstanbul Universitetindəprofessor vəzifəsindəpedaqoji fəaliyyətinidavam etdirmişdir.O, Məhəmməd Əmin Rəsulzadəilə “Türk ocağı”dərnəyində çalışmış, BirinciDünya müharibəsi(1914-1918) illərində“Turan” türk birliyinintərkibində Qərbi Avropanındövlətlərinə gedərək,türkçülük təbliğatıaparmış, 1916-cı ildəBerlində “Türk qövmlərikonqresi”ndə, 1917-ci ildəStokholmda beynəlxalqsosialist konqresində,1926-cı ildə Bakıda türkolojiqurultayda iştirak etmişdir.Ə.Hüseynzadə genişyaradıcılıq diapazonunamalik mütəfəkkir alim vəyazıçıdır. O, müxtəlif elmƏdəbiyyatsahələrində çalışmış, tibbə,fəlsəfəyə, tarixə,siyasətə, sosiologiyaya,ədəbiyyatşünaslığa dairzəngin irs yaratmışdır.Onun geniş ədəbipublisistikvə elmi irsiAzərbaycan milli təfəkkürününböyük nailiyyətidir.Əli bəy Hüseynzadəçoxsahəli fəaliyyətiilə Azərbaycan ədəbi-elmifikir tarixində M.F.Axundovunardınca yeni mərhələninəsasını qoymuş,“füyuzatçı”lar adlı orijinalədəbi-fəlsəfi məktəb yaratmışdır.XIX əsrin sonu, XXəsrin əvvəllərində türkmüsəlmandünyasının yetirdiyinadir siyasi və ədəbisimalarından biri olanƏli bəy Hüseynzadə1940-cı il martın 17-dəİstanbulda vəfat etmişdir.Həsənov, S. “Füyuzat”jurnalı və dil problemləri.- B.: Elm, 2006.- 301 s.Mirzə, R. Türkçülüyünbabası: Əli bəy Hüseynzadəhaqqında.- B., 2000.-157 s.Tahirli, A. Azərbaycanmühacirət mətbuatı.- 2cilddə.- B., 2002-2003.Məmməd Məmmədov57

Fevral26Xocalı Soyqırımı Xx əsrin ən dəhşətlicinayətlərindəndir19921992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecəAzərbaycan xalqının tarixinəqara hərflərləyazılmışdır. Həmin gecəerməni silahlı dəstələriSSRİ dövründə Xankəndişəhərində yerləşmiş vəşəxsi heyətinin xeylisiermənilərdən ibarət olan366-cı motoatıcı alayınınzirehli texnikası vəhərbiçilərinin köməyi iləXocalı şəhərini yerləyeksanetmişlər.Xatın, Liditsa, Oradursoyqırımları kimi, Xocalıfaciəsi də insanlıq tarixinədüşmüş qanlı olaydır.Erməni təcavüzkarlarınınAzərbaycan xalqına qarşıtörətdikləri bu növbətikütləvi qırğın 613 nəfərin,o cümlədən 106 qadının,83 uşağın, 70 qocanınhəyatına son qoydu. 1275dinc sakin əsir götürüldü,150 nəfərin taleyi isə hələdə məlum deyildir.1000-dən artıq dincsakin müxtəlif dərəcəlixəsarət alaraq şikəst olmuşdur.Onların 76 nəfəriyetkinlik yaşına çatmamışuşaqlar idi. Xocalı qırğınızamanı 6 ailə tamamiləməhv edilmiş, 25 uşaq həriki valideynini, 130 uşaqisə valideynlərindən biriniitirmişdir. 56 nəfər xüsusiqəddarlıqla öldürülmüş –58diri-diri yandırılmış, başlarınındərisi soyulmuş,bədən əzaları və başlarıkəsilmiş, gözləri çıxarılmış,hamilə qadınlarınqarnı süngü ilə deşikdeşikedilmişdi.Rusiyanın “Memorial”hüquq-müdafiə mərkəzininməlumatına görə, dördgün ərzində Ağdama Xocalıdaqətlə yetirilmiş 200azərbaycanlının meyitigətirilmiş, onlarca meyitintəhqirə məruz qalmasıfaktı aşkar edilmişdir.Ağdamda 181 meyit(130 kişi və 51 qadın, ocümlədən 13 uşaq) məhkəmə-tibbiekspertizasındankeçirilmişdir. Ekspertizazamanı müəyyənedilmişdir ki, 151 nəfərinölümünə güllə yaraları, 20nəfərin ölümünə qəlpəyaraları səbəb olmuş, 10nəfər küt alətlə vurularaqöldürülmüşdür. Hüquq-

müdafiə mərkəzi diriadamın baş dərisininsoyulması faktını da qeydəalmışdır.Həmin əməllərin qabaqcadandüşünülmüşqaydada, milli əlamətinəgörə insanların tamamiləvə ya qismən məhv edilməsiniyyəti ilə törədilməsibeynəlxalq hüquqavə dövlətdaxili hüquqaəsasən məhz soyqırımıolduğunu sübut edir. Ermənicəlladlarının törətdikləribu vəhşilik və vandalizmaktı bəşəriyyətinəsil soyqırımı kimi tanıdığıvə yuxarıda adıçəkilən faciələrlə eynisəviyyədə qiymətləndirilməlidir.Dünyanın sülhsevərinsanları, sivil dövlətləri,nüfuzlu beynəlxalqtəşkilatları, beynəlxalqictimaiyyət bu acı həqiqətibilməli, insanlığaqarşı törədilən bu cinayətöz hüquqi qiymətini almalıdır.Beynəlxalq hüquqagörə, soyqırımı sülhvə bəşəriyyət əleyhinə yönələnəməldir və ən ağırbeynəlxalq cinayət sayılır.BMT Baş Məclisinin 9dekabr 1948-ci il tarixli260 (III) saylı Qətnaməsiilə qəbul edilmiş və 1961-ci ildə qüvvəyə minənSoyqırımı cinayətinin qarşısınınalınması və təqsirkarlarıncəzalandırılmasıhaqqında Konvensiyadasoyqırımı cinayətininhüquqi əsası təsbitolunmuşdur. ErmənistanınAzərbaycana qarşı təcavüzüzamanı həmin Konvensiyadatəsbit edilmişsoyqırımı cinayətini təşkiledən bütün əməllər tətbiqolunmuşdur. Bu işğalçıölkənin yürütdüyü terrorçuluqsiyasəti uzun illərdirki, dünya ictimaiyyətiningözü qarşısındabaş verir. Halbuki, beynəlxalqhüquq normalarına,BMT-nin vəATƏT-in prinsiplərinəgörə, dövlətlərin sərhədlərinintoxunulmazlığınahörmət edilməlidir, ərazibütövlüyünün və suverenliyinpozulması yolverilməzdir.BMT TəhlükəsizlikŞurası Azərbaycanınişğal olunmuş torpaqlarınınqeyd-şərtsizazad edilməsi barədə dördqətnamə qəbul etsə də,işğalçı Ermənistan bunlarıhələ də yerinə yetirmir.Xocalı faciəsi iki yüz iləyaxın bir müddət ərzindəerməni millətçilərinin vəonların havadarlarınınAzərbaycan xalqına qarşıapardığı etnik təmizləməvə soyqırımı siyasətinindavamı və qanlı səhifəsiidi. Bu mənfur siyasət59xalqımıza saysız-hesabsızmüsibətlər və əzabəziyyətlərgətirmişdir.Xocalı soyqırımını törətməkləerməni millətçiləriməkrli məqsədlərgüdürdü: xalqımızı qorxutmaq,vahimə yaratmaq,onun mübarizə əzminiqırmaq, torpaqlarınişğalı faktı ilə barışmağaməcbur etmək. Lakin hiyləgərvə amansız düşmənməqsədinə çata bilmədi.Xocalı müdafiəçiləri qəddardüşmənlə mübarizədəəyilmədilər, qəhrəmanlıqlavuruşaraq Vətənəsədaqət nümunəsi göstərdilər.Xocalı faciəsindən danışarkəno zamankı rəsmiAzərbaycan rəhbərliyininvə ölkədə vəziyyətə cidditəsir edən siyasi qüvvələrinacizliyini, səriştəsizliyini,xalqın taleyinəbiganəliyini xüsusiqeyd etmək lazımdır.Dövlət rəhbərliyi xalqınqəzəbindən qorxaraq, hadisəninmiqyasını kiçiltməyəcəhd etmiş, bu qanlıcinayət barədə beynəlxalqictimaiyyətə operativ vəətraflı məlumat verməküçün heç bir iş görməmişdi.1994-cü ildənümummilli liderimizHeydər Əliyevin təşəbbüsüilə Azərbaycan hö-

kuməti və parlamenti ermənimillətçilərinin azərbaycanlılaraqarşı törətdikləricinayətlər, o cümlədənXocalı soyqırımıhaqqında həqiqətləri bütünmiqyası və dəhşətləriilə dünya dövlətlərinə vəbeynəlxalq ictimaiyyətəçatdırmaq, bunların soyqırımısiyasəti kimi tanınmasınanail olmaq üçünardıcıl tədbirlər görmüşdür.Məqsəd Xocalı faciəsinəbeynəlxalq hüquqisiyasiqiymət verilməsinə,onun təşkilatçılarının, ideoloqlarınınvə icraçılarınındünya ictimaiyyətiningözündə ifşasınavə cəzalandırılmasına nailolmaqdır. Bu, bir tərəfdənXocalı müdafiəçilərininvə şəhidlərinin ruhu qarşısındabizim insanlıq vəvətəndaşlıq borcumuzdur.Digər tərəfdən isə, insanlığaqarşı yönəlmiş bucür qəddar cinayətləringələcəkdə təkrar olunmamasıüçün mühüm şərtdir.XOCALI SOYQIRIMI QURBANLARININ XATİRƏSİNƏ SÜKUTDƏQİQƏSİ ELAN EDİLMƏSİ HAQQINDA AZƏRBAYCANRESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI1992-ci il fevral ayının 26-da Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycan xalqınaqarşı misli görünməmiş Xocalı soyqırımı törətmişlər. Bu kütləvi və amansız qırğınaktı erməni qəsbkarlarının Azərbaycan dövlət müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünühədəf almış məqsədyönlü irticaçı siyasətinin növbəti qanlı səhifəsi olmaqla, təkcəAzərbaycan xalqına deyil, bütün insanlığa qarşı cinayətdir və bəşər tarixində qaraləkə kimi qalacaqdır.Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsini yad etmək məqsədilə qərara alıram:Hər il fevral ayının 26-sı saat 17:00-da Azərbaycan Respublikası ərazisində Xocalısoyqırımı qurbanlarının xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq sükut dəqiqəsi elan edilsin.Aşırlı, A. Türkün Xocalısoyqırımı /red. Ə.Həsənov.-B.: Nurlan, 2005.-176 s.Садиг, Д. Ходжалинскаятрагедия сроку давностиwww.human.gov.az/az.wikipedia.org/wiki/www.mediaaz.com/karabakh/Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər ƏliyevBakı şəhəri, 25 fevral 1997-ci ilƏdəbiyyatAbbasov, İ. Misli görünməmişqəsd (Xocalı soyqırımı//Azərbaycan.-2006. - 23 fevral.- S. 3.Rus dilindəне подлежит.- Тула:Граф и К, 2007.- 34 с.İnternetdəwww.azerbaijan.az/_Karabakh/_Genoside/_genocide_a.html — 27Фонд Гейдара Алиева.Ходжалинский геноцид.- Б., 2006.- 14 с.Adilə Abdullayeva60

1 fevralGün çıxır05:43Gün batır18:3328 fevralGün çıxır05:52Gün batır20:052009Əlamətdar vətarixi günlər2. Azərbaycanın BMT-yə qəbul olunması günü7. Azərbaycanda ilk Dövlət Bankınınyaradılmasının 90 illiyi8. Bеynəlxalq Qadınlar Günü10. Milli Tеatr Günü12. Daxili qoşunlar Günü20-21. Nоvruz Bayramı27. Beynəlxalq Teatr Günü28. Milli Təhlükəsizlik Günü31. Azərbaycanlıların Sоyqırımı GünüMart19 fevral-20 martBalıq Nişanısudur. Yupiter vəNeptununhimayəsindədir.Günəşin Balıqlarbürcündən keçdiyidövrdə doğulanlarincə intuasiyalıolmaqla yanaşı,daim bir narahatlıqhissi də keçirirlər.B 1Be 2Ça 3Ç 4Ca 5C 6Ş 7B 8Be 9Ça 10Ç 11Ca 12C 13Ş 14B 15Be 16Ça 17Ç 18Ca 19C 20Ş 21B 22Be 23Ça 24Ç 25Ca 26C 27Ş 28B 29Be 30Ça 31Azərbaycanlıların Soyqırımı günüXIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq ermənilər tarixiAzərbaycan torpaqlarında kütləvi şəkildə məskunlaşdırılmağabaşlamış, azərbaycanlılar öz qədim torpaqlarından, ata-babayurdlarından qovulmuş, onların deportasiyası prosesiməqsədyönlü şəkildə həyata keçirilmişdir.Ötən əsrdə dörd dəfə - 1905-1906, 1918-1920, 1948-1953və 1988-1989-cu illərdə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiklərisoyqırımı və deportasiya siyasəti bu gün özünü DağlıqQarabağla bağlı məlum hadisələrdə biruzə verir, həm də onugöstərir ki, ermənilərin xalqımıza olan tarixi münasibəti dəyişməyib.61

Azərbaycan gənclərinin II forumunun (01.03.1999) keçirilməsinin 10 illiyiAzərbaycanın BMT-yə qəbul olunması günü (02.03.1992)Hərbi xadim, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabiti Qacar SeyfullaMirzə Bəhmən Mirzə oğlunun (06.03.1864-1926) anadan olmasının 145 illiyiDilşünas-alim, prоfеssоr Əfəndiyеva Türkan Əşrəf qızının (07.03.1929) anadanоlmasının 80 illiyiAzərbaycanda ilk Dövlət Bankının yaradılmasının (07.03.1919) 90 illiyiBеynəlxalq Qadınlar Günü (08.03.1910)Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, tar ifaçışı Haşımova Ceyranın (08.03.1934)anadan olmasının 75 illiyiDünyada ilk kоsmоnavt Qaqarin Yuri Alеksеyеviçin (09.03.1934-27.03.1968)anadan оlmasının 75 illiyiUkrayna şairi Şеvçеnkо Taras Qriqоryеviçin (09.03.1814-10.03.1861) anadanоlmasının 275 illiyiMilli Tеatr Günü (10.03.1873)Qızıl Aypara Günü (07.04.2008)Görkəmli elm xadimi, professor İbrahimxəlilov İbrahimxəlil Şıxəhməd oğlununanadan olmasının (10.03.1934) 75 illiyiSSRİ Nazirlər Soveti Ermənistan SSR-dən (Qərbi Azərbaycandan) azərbaycanlıəhalinin deportasiyası ilə əlaqədar qəbul edilmiş Tədbirlər Planını təsdiq etmişdir(10.03.1949)Daxili Qoşunlar Günü (12.03.1995)Alman fiziki Eynşteyn Albertin (14.03.1879-18.04.1955) anadan olmasının 130 illiyi62

Azərbaycanın Xalq artisti, aktyоr Quliyеv Məmməd Allahvеrdi oğlunun(15.03.1914) anadan оlmasının 95 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, aktyоr Vəlixanlı Məmmədəli Hacı Hеydər oğlunun(15.03.1899-12.04.1969) anadan оlmasının 110 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, xanəndə Hüseynov Hacıbaba Hüseynəli oğlunun(15.03.1919-24.10.1993) anadan оlmasının 90 illiyiFəxri mühəndis, еlеktrik, radiоnun ixtiraçısı Pоpоv Alеksandr Stеpanоviçin(16.03.1859-13.01.1906) anadan оlmasının 150 illiyiŞair, ədəbiyyatşünas Qasımоv Dəmir Müsеyib oğlunun (Dəmir Gədəbəyli)(19.03.1939) anadan оlmasının 70 illiyiNоvruz Bayramı (20-21 Mart)Azərbaycanın Xalq artisti, müğənni, Sarabski (Rzayеv) Hüsеynqulu Məlik oğlunun(20.03.1879-16.02.1945) anadan оlmasının 130 illiyiBeynəlxalq Poeziya Günü (21 Mart)İrqi Ayrı-seçkiliyin (diskriminasiya) Ləğv Edilməsi Uğrunda BeynəlxalqMübarizə Günü (21.03.1966)Azərbaycanın Xalq artisti, aktyоr Sadıqоv Hüsеynağa Ələsgər oğlunun (21.03.1914-23.02.1983) anadan оlmasının 95 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Təhməzov Paşa Qurban oğlunuin (23.03.1949-24.08.1993) anadan olmasının 60 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, yazıçı, dramaturq Cabbarlı Cəfər Qafaroğlunun (22.03.1899-31.03.1934) anadan оlmasının 110 illiyiAzərbaycanın Xalq yazıçısı Şıxlı İsmayıl Qəhrəman oğlunun (22.03.1919-06.07.1995) anadan оlmasının 90 illiyiAzərbaycanın Xalq yazıçısı Hüsеynоv Mеhdi Əli oğlunun (Mеhdi Hüsеyn)(22.03.1909-10.03.1965) anadan оlmasının 100 illiyi63

Azərbaycanın Xalq artisti, aktyоr Abdullayеv Lütfəli Əmir oğlunun (22.03.1914-09.12.1973) anadan оlmasının 95 illiyiİlk azərbaycanlı təyyarəçi qadın Seyidməmmədova Züleyxa Həbib qızının(22.03.1919-1999) anadan olmasının 90 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Seryoqin Viktor Vasilyeviçin (23.03.1944-28.01.1992) anadan olmasının 65 illiyiBeynəlxalq Teatr Günü (27.03.1948)Milli Təhlükəsizlik Günü (28.03.1997)Azərbaycanın Dövlət mükafatı laurеatı, şair Əliyеv Tеymur Sülеyman oğlunun(Tеymur Еlçin) (28.03.1924-19.03.1992) anadan оlmasının 85 illiyiAzərbaycanda Nobel Qardaşları şirkətinin fəaliyyətə (29.03.1879) başlamasının 130illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı İsmayılov Etibar Bəylər oğlunun (29.03.1964-04.01.1994) anadan olmasının 45 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı İsmayılov İlqar Sədi oğlunun (29.03.1959-01.10.1992) anadan olmasının 50 illiyiAzərbaycanlıların Sоyqırımı Günü (31.03.1998)64

Mart395 illiyiHüseynağa Sadıqov1914-1983 AktyorSadıqov HüseynağaƏləsgər oğlu 1914-cü ilmart ayının 3-də Bakıdaanadan olmuşdur.Erkən yaşlarından incəsənətəmaraq göstərmiş,həvəskar, xor və teatrdərnəklərində iştirak etmişdir.17 yaşında ikənGənc Tamaşaçılar Teatrınadaxil olmuş və teatrınMehdixanlı, T. Güldürən,düşündürən sənətkar:[Xalq artisti Hüseynağastudiyasında görkəmlisəhnə ustaları İ.Hidayətzadənin,A.Tuqanovunrəhbərliyi altında yaxşıyaradıcılıq məktəbi keçmişdir.Aktyor əsasənkomik rollarda çıxış etmişdir.Uşaq psixologiyasınayaxşı bələd olan H.Sadıqovöz istedadlı oyunuilə gənc tamaşaçılarınməhəbbətini və ehtiramınıqazanmışdı.Yaradıcılığının yarıməsri ərzində o, Azərbaycan,rus və xarici ölkədramaturqlarının əsərlərində200-dən artıq müxtəlifrollarda çıxış etmiş,kinolarda çəkilmiş,Azərbaycan teatr sənə-ƏdəbiyyatƏləsgər oğlu Sadıqovun90 illiyi münasibətilə]65tinin, respublika kinematoqrafiyasınıninkişafınaböyük kömək göstərmişdir.“Yenilməz batalyon”,”Sehirli xalat”, ”Alma almayabənzər”, ”Ələddininsehirli çırağı”, ”Babamınbabasının babası” və s.filmlərdə çəkilmişdir.Hüseynağa SadıqovBöyük Vətən müharibəsiiştirakçısı olmuşdur.1979-cu ildə AzərbaycanXalq artisti adınalayiq görülmüşdür. “Qırmızıulduz”, “Şərəf nişanı”ordenləri və medallarlatəltif edilmişdir.1983-cü il fevralayının 2-də Bakıda vəfatetmişdir.//Azərbaycan.- 2004.- 24mart.- S.7.Mətanət İbrahimova

Mart6145 illiyiSeyfulla Mirzə Qacar1864-1926 HərbixadimNəzərli, Ş. Arxivlərin sirriaçılır.- B.: Elm, 1999.-414 s.Qacar Seyfulla MirzəBəhmən Mirzə oğlu 1864-cü ildə Tiflisdə anadanolmuşdur. O, hərbi xadim,Azərbaycan Xalq CümhuriyyətiOrdusunun yüksəkrütbəsini almışdır.Qacar Seyfulla AzərbaycanınQacarlar nəslindəndir.Tiflis Hərbi məktəbindətəhsil almışdır.1886-cı ildən Rusiyaordusunun 152-ci Vladiqafqazalayında, Rusiyanınmüxtəlif şəhərlərindəsüvari diviziyasında xidmətetmişdir. Birinci Dünyamüharibəsi (1914-1918) dövründə Qərb cəbhəsindətabor və alay komandiriolmuşdur. 1916-cı ildə polkovnik rütbəsialan Seyfulla Mirzə QacarAmur sərhəd alayının komandiritəyin edilir. “MüqəddəsStanislav”, “MüqəddəsAnna”, “MüqəddəsVladimir” ordenləri,“Georgi” silahı ilə təltifedilmişdir. Seyfulla MirzəQacar Azərbaycan XalqƏdəbiyyatNəzərli, Ş. Qacarlar .- B.:Şur, 1995.- 64 s.Süleymanov, M. Azərbaycanordusu (1918-1920).-Cümhuriyyəti Hərbi Nazirliyiyarandıqdan sonraMilli Orduya qoşulan ilkAzərbaycan zabitlərindənbiri idi. Hərbi Nazirliyin1918-ci il 15 noyabr tarixliəmri ilə o, qərargahdaLəvazimat İdarəsininrəisi, 1919-cu ilin əvvəlindənisə 3-cü Gəncəpiyada alayının komandiritəyin edilmişdi. Sonradanbaşqa vəzifələrdə dəfəaliyyət göstərmiş SeyfullaMirzə Qacar 1921-ciilədək Azərbaycan hərbihissələrində xidmətini davametdirmiş, həmin ildəxəstəliyi ilə əlaqədar istefayaçıxmışdır.B.: Hərbi nəşriyyat.-1998.- 487 s.Bəybala Ələsgərov66

Mart790 illiyiTürkan Əfəndiyeva1929 TürkoloqTürkan Əşrəf qızıƏfəndiyeva 1929-cu ilmartın 7-də Bakı şəhərindəanadan olmuşdur. Şəkidəorta məktəbi başavurduqdan sonra AzərbaycanDövlət UniversitetininFilologiya fakültəsindətəhsil almışdır.Əmək fəaliyyətinə AzərbaycanDövlət Universitetininrus dili kafedrasındalaborant kimibaşlamışdır. 1973-cü ilTürkan Əfəndiyevanın həyatındaən unudulmaz illərdənsayılır. O, “Azərbaycandilinin leksik üslubiyyatı”(bədii üslub)mövzusunda doktorluqdissertasiyası müdafiə etdivə respublikada dilçiliksahəsində üçüncü qadınelmlər doktoru oldu.1992-1993-cü illərdəİstanbulun Mərmərə Universitetinindəvəti ilə oradaçalışmış, Azərbaycandili və ədəbiyyatındanmühazirələr söyləmiş, rusdilindən dərs demişdir.Türkan xanım 1989-cuildən Türkiyədə keçiriləntürk dili konqreslərinindaimi iştirakçısıdır.Professor TürkanƏfəndiyeva öz zəngin vəçoxşaxəli elmi yaradıcılığıilə Azərbaycan dilçiliyindəxüsusi yer tutur.Onun elmi əsərləri, monoqrafiya,dərslik və dərsvəsaitləri, ana dilimizinleksikologiyası, morfologiyası,üslubiyyatı, bədiiüslub, məcazlar sistemi,poetika məsələlərini vənitq mədəniyyətini əhatəedir.Türkan Əfəndiyeva birçox beynəlxalq, ümumittifaq,respublika simpozium,konfrans, müşavirəvə elmi sessiyalarındaAzərbaycan dilçiliyiniləyaqətlə təmsil etmiş,elmimizi tanıtmışdır.Azərbaycan dilinin leksiküslubiyyatı: (Bədii üslub).- B.: Elm, 1980.- 251 s.ƏdəbiyyatAzərbaycan dilinin bədiiifadə vasitələri .- B.: Elm,1973.- 76 s. Hüseynova Gülşən67

Mart975 illiyiYuri Alekseyeviç Qaqarin1934-1968 ilkkosmonavtQaqarin – tarixdir.Həm də təkcə kosmonavtikatarixi olmayıb,eyni zamanda bizim ənyeni tariximizdir. Qaqarininhəyat həqiqətionun öz müasirləri vəgələcək nəsillər üçün birmöcüzə, bir qəhrəmanlıqdır.Qaqarin Yuri Alekseyeviç1934-cü il martın9-da Rusiyanın Smolenskvilayətinin Qоatski rayonununKluşino kəndindəkolxozçu ailəsində anadanolmuşdur.Doğma kəndində natamamorta məktəbi bitirdikdənsonra 1951-ciildə Lyubertsi şəhərindəsənət məktəbinə daxilolur.Yuri sənət məktəbinibitirdikdən sonra SaratovSənaye Texnikumuna daxilolur. Texnikumda təhsilinidavam etdirməkləbərabər Saratov aeroklubunakursant qəbuledirlər. Qaqarin kosmosadoğru ilk addımını məhzSaratovda atmışdır.1957-ci ildə Çkalovadına hərbi-aviasiya məktəbini,1968-ci ildə isəN.Y.Jukovski adına MoskvaHərbi-Hava MühəndisləriAkademiyasını bitirmişdir.1957-ci ildən QırmızıBayraqlı Şimal Donanmasınınaviasiya hissələrininbirində qırıcı-təyyarəçikimi xidmət etməyəbaşlayan Qaqarini1960-cı ildə kosmonavtlardəstəsinə qəbul edirlər.Dünyada ilk kosmonavtkimi Yuri Qaqarin1961-ci il aprelin 12-də“Vostok” gəmisində kosmosauçmuş, yer ətrafında1 saat 48 dəqiqə dövr edibgeri qayıtmışdır.SSRİ-nin ilk təyyarəçikosmonavtı,polkovnik,Sovet İttifaqı QəhrəmanıQaqarin Yuri Alekseyeviç1968-ci il martın 27-dətəyyarədə təlim uçuşu zamanıqəza nəticəsində həlakolmuşdur.İnsanlar heç bir zamanYuri Qaqarini unutmayacaq.Dünyada nə qədərfədakarlıqlar göstərilsə dəo, həmişə qəhrəman kimibaşqalarına nümunə olacaq,ilk kosmonavt kimiinsanların yaddaşındaəbədi yaşayacaqdır.68

ƏdəbiyyatObuxova, L. Əsrin sevimlisi.-B.: Gənclik, 1971.-200 s.Obuxova, L. Oğlan necəkosmonavt oldu.- B.:Gənclik, 1987.- 32 s.Гагарина, А.Т. Памятьсердца. Воспоминания оЮ.А.Гагарине.- М.: Издвоагентства печати Новости,1985.- 220 с.Гагарина В.И. 108 минути вся жизнь: о Ю.А.Гагарине.- М.: Мол.гвардия, 1986.- 157 с.Rus dilindəМитрошенков, В.А. Земляпод небом: Хроникажизни Ю.Гагарина.- М.:Сов. Россия, 1987.-458 с.Николаев, Н.В. Будникосмической эры: К 20-летию Ю.А. Гагарина.-М.: Книга, 1981.- 145 с.Он был первым: Воспоминанияо Ю.А. Гагарине.-М.:Воениздать,1984.- 431 с.Степанов, В.А. Звездныелюди: Повесть оЮ.А.Гагарине.- М.: Современник,1990.- 446 с.www.peoples.ru/militory/gagarin/interview.htmlİnternetdəhttp://gagarin.narod.ru/gagarin1.htmlMəmməd Məmmədov69

Mart9275illiyiTaras Qriqoryeviç Şevçenko1814- 1861 UkraynaşairiUkrayna şairi, rəssam,mütəfəkkir, inqilabçı-demokrat,Ukrayna ədəbiyyatıvə təsviri sənətindətənqidi realizmin və inqilabi-demokratikcərəyanınbanisi, T.Şevçenko 9 mart1814-cü ildə təhkimlikəndli ailəsində doğulmuşdur.İlk təhsilini kəndkeşişindən almış, 1831-ciildə sahibi ilə Peterburqşəhərinə gəlmişdir. İlkkitabı “Kovzar” 1840 – cıildə nəşr olunmuşdur.“Kor qadın”, (1842),“Muzdur qadın”, (1845),“Marina” (1848) və s.romanlarında, “Taras gecəsi”(1838) tarixi poemasındaŞevçenko milliazadlıq mübarizəsinə toxunmuşdur.Əsərləri Ukraynaədəbiyyatında siyasilirika və satira janrlarınıninkişafında mühüm roloynamışdır. 1847-ci ildəxəyanət nəticəsində həbsedilmiş, Orsk qalasınasürgün edilmişdir. 10 il(1847-1857) sürgündə qalanŞevçenko yalnız I Nikolayınölümündən sonraazad edilmişdir. Sürgünillərində rus dilində avtobioqrafiksəciyyəli “Çalğıçı”(1854-1855), “Bədbəxt”,“Kapitan arvadı”,“Əkizlər”, “Rəssam”(1856) və s. realist povestləriniyazmışdır. Ukraynaədəbiyyatının inkişafındaŞevçenkonunmüstəsna xidmətləri ol-70muşdur. Əsərləri dünyaxalqları dillərinə tərcüməedilmişdir. Şevçenko rəssamkimi də məşhurdur.O, 1838-1845-ci illərdəPeterburq Rəssamlıq Akademiyasındaoxumuş,K.P.Brullovdan dərs almışdır.Realist meyillərŞevçenkonun erkən yaradıcılığındameydana gəlmiş,sürgündə yaratdığırəsmlərində kəskin ifşaediciqüvvə kəsb etmişdir.Sürgündən qayıtdıqdansonra Şevçenkoçoxlu qravyüralar yaratmış,1860-cı ildə misüzərində qravyüralarınagörə akademik adıalmışdır. Şevçenkonun“Çimən Virsaviya” (1860)əsəri R. Mustafayev adınaAzərbaycan Dövlət İncəsənətMuzeyində saxlanılır.USSR-də Şevçenkoadına Respublika Mükafatıtəsis edilmişdir.

1861-ci ilin mayındaŞevçenkonun vəsiyyətinəgörə Kaver yaxınlığında,Abdulla, A. Azərbaycan–Ukraynaədəbiəlaqələri.- B., 1982.Автобиография. Дневник.-Киев, 1988.Большаков, Л.Н «Все онизведал…. Т. Шевченко:Dnepr sahilindəki Çerneçyadadəfn edilmişdir.ƏdəbiyyatFikirlərim-düşüncələrim.-B., 1979.Rus dilindəпоиски и находки.-Киев., 1988.Кобзарь: Стихотворенияи поэмы.- М., 1984Bakıda adına küçə vəməktəb vardır.Zemfira Qəhrəmanova71

MartQızıl Aypara Günü10Qızıl Xaç və QızılAypara hərəkatının meydanagəlməsi İsveçrəhumanisti, Nobel mükafatılaureatı Henri Dünantınadı ilə bağlıdır. O,şahidi olduğu Solferinadöyüşündə yaralılara biganəmünasibətdən təsirlənirvə bu istiqamətdəfəaliyyətə başlayır. Birneçə ildən sonra yazdığı"Solferina xatirələri" kitabındaH.Dünant döyüşmeydanında yaralılara köməkgöstərilməsi üçünbütün ölkələrdə könüllüdəstələrin yaradılmasınıvə onlara neytrallıq statu-72sunun verilməsini təklifedir. Onun bu fikirləriBeynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi,Beynəlxalq QızılXaç və Qızıl AyparaCəmiyyətləri Federasiyasınınəsaslandığı başlıcaprinsiplərdir. Həmin prinsiplərCenevrə sazişləri vəonlara əlavə edilən protokollardaöz əksini tapıb.Qeyd edim ki, Azərbaycan1993-cü ildə 4 Cenevrəsazişinə imza atıb.Azərbaycanda QızılAypara Cəmiyyəti 1920-ci ildə general-leytenantƏliağa Şıxlinskinin təşəbbüsüilə yaradılıb. Sonrakıillərdə keçmiş SSRİ-ninQXQAC-ləri birliyindəfəaliyyət göstərən AzərbaycanQızıl Aypara Cəmiyyəti1991-ci ildənmüstəqil işləyir. 1992-ciildə Xocalı faciəsindəndərhal sonra AzərbaycanQAC-ın müraciətinə əsasənBeynəlxalq Qızıl XaçKomitəsi Bakıda öz nümayəndəliyiniaçdı. Bir ilsonra isə BQXQAC Federasiyasıölkəmizdə fəaliyyətəbaşladı. AzərbaycanQAC humanitar sahədəhökumətin yardımçısıdırvə xalqa xidmət göstərir.Bu cəmiyyət 82 ildirki, Azərbaycanda fəaliyyətdədir.Heç də təsadüfideyil ki, AzərbaycanQAC-ın 2000-ci ildə keçirilən80 illik yubileyindəçıxış edən Prezident HeydərƏliyev qurumun fəaliyyətiniçox yüksək qiymətləndirib.Bizim üçünsevindirici haldır ki, AzərbaycanQAC BQXQACFederasiyasının üzvüdür.İlk dəfə olaraq 2001-ciildə Federasiyanın İdarəetməŞurasına üzv seçilib.Fövqəladə Hallar üzrəDövlət Komissiyasındatəmsil olunan QAC-ın

sədri Novruz Aslanovqurumun eksperti təyinedilib. Həm Kiyevkonfransında, həm dəBerlindəki BQXC FederasiyasınınkonfransındaMDB ölkələri arasındayeganə Azərbaycanın nümayəndəsihəmsədr seçilib.Hətta komissiya iclasınınsədarəti dəAzərbaycan QAC-a həvaləolunmuşdu. Yəni bubizim və bütövlükdəAzərbaycan xalqının nailiyyətidir.Ötən müddətdəBQXK münaqişədən zərərçəkən insanlara humanitaryardım göstərib. Bu təkərzaq yardımı deyil.Hazırda dünyada əsir vəgirovların dəyişdirilməsiilə yalnız BQXK məşğulolur. Komitə bu fəaliyyətiniAzərbaycanda da həyatakeçirir. BQXK eləcədə beynəlxalq humanitarhüququn yayılmasını,beynəlxalq axtarışlar sahəsindəproqramları maliyyələşdirir,onların inkişafınayardım göstərir.Azərbaycanın işğaldanazad edilən ərazilərininminalardan təmizlənməsiproqramının həyata keçirilməsidə BQXK-ninfəaliyyətinə daxildir.Cəmiyyətin nizamnaməsinəgörə, irqindən, dinivə siyasi mənsubiyyətindənasılı olmayaraqhər bir kəs AzərbaycanQAC-ın üzvü ola bilər.Bunun üçün heç bir məhdudiyyətqoyulmur. Hazırdacəmiyyətin 130 minnəfərə yaxın üzvü və 12min nəfər könüllüsü var.Cəmiyyətə üzv olmaqistəyənlər rayonlarda olanyerli təşkilatlara ərizə iləmüraciət edərək sıralarımızaqoşula bilərlər.Azərbaycan QAC həm dəBeynəlxalq Qızıl Xaç vəQızıl Aypara Hərəkatınıniştirakçılarından biridir.Məlumdur ki, QAC təkmüharibə və təbii fəlakətlərzamanı deyil, həminhadisələrdən xeyli ötdükdənsonra da onlarınqurbanlarını axtarır, qohumlarınqovuşmasınaçalışır... Cəmiyyətin BeynəlxalqAxtarış Xidməticinayətkarların tapılmasındanbaşqa bütün axtarışlarlaməşğuldur. Yəni,fövqəladə hadisələr,müharibələr və miqrasiyazamanı itkin düşmüş insanlarıntapılması, ailələrinbir-birinə qovuşmasınaçalışır. Eyni zamanda,bu xidmət Stalinrepressiyası, I və II Dünyamüharibələri zamanı itkindüşən insanların axtarışıilə məşğuldur. Hərbiəsirlərin dəfn olunduğu73məzarların tapılması vəbununla bağlı digər dövlətlərdənsorğu əsasındaarxiv sənədlərinin toplanıbərizəçiyə təqdimedilməsi də Axtarış Xidmətininfəaliyyətinə daxildir.Hazırda QAC-da sanitaryardım və fövqəladəhallarla bağlı işlərə dahaböyük əhəmiyyət verilir.Azərbaycanın QırmızıAypara Cəmiyyətindənverilən məlumata görə,1992-ci ildən indiyə kimiAzərbaycan Qızıl AyparaCəmiyyəti Qarabağ münaqişəsinəticəsində öz doğmayurdlarından didərgindüşmüş bir milyondanartıq qaçqın və məcburiköçkünün, bu qəbildənolan digər Azərbaycan vətəndaşlarınıniztirablarınınazaldılması sahəsində faydalıiş aparmışdır. HazırdaAzərbaycan Qızıl AyparaCəmiyyəti aşağıdakı proqramvə layihələri həyatakeçirir: fövqəladə hallarahazırlıq və cavabvermə,ilk yardım, sağlamlıq vəqayğı, təmənnasız qandonorluğu, HİV/AİDS,humanitar dəyərlər, beynəlxalqhumanitar hüquqvə fundamental prinsiplərinyayımı, təşkilatiinkişaf, yerli komitələrininkişafı, gənclər və kö-

nüllülər, mina risklərininazaldılması çərçivəsində“təhlükəsiz oyun meydançaları”,miqrasiya (MobilTexniki Dəstələr), humanitaryardım, axtarış xidmətivə telekommunikasiya.Bütün bu fəaliyyətlər7 Regional Mərkəz, 85rayon və şəhər Komitəsivə eyni zamanda “Azərpoçt”Dövlət Müəssisəsi,Azərbaycan Milli ElmlərAkademiyası, AzərbaycanDövlət İdman Akademiyası,Azərbaycan TibbUniversiteti, AzərbaycanDövlət İqtisad Universiteti,Azərbaycan DövlətPedaqoji Universiteti və 2saylı Bakı baza tibbməktəbinin nəzdində yaradılmışQızıl Aypara CəmiyyətininKomitələri vasitəsiləhəyata keçirilir.Cəmiyyətin 214, 248 üzvüvə 16, 224 könüllüsü var.Beynəlxalq QırmızıXaç və Qızıl Aypara Hərəkatınıntərkib hissəsiolan Azərbaycan QızılAypara Cəmiyyəti hər ilÜmumdünya Qırmızı Xaçvə Qızıl Aypara gününüqeyd edir.Prezident İlham Əliyev“Qızıl Aypara günününtəsis edilməsi haqqında”sərəncam imzalayıb. Sərəncamdadeyilir ki,münaqişə qurbanlarına,fövqəladə hallar nəticəsindəzərər çəkmiş insanlarahumanitar yardım vəsosial xidmətlərin göstərilməsisahəsində AzərbaycanQızıl Aypara Cəmiyyətininsəmərəli fəaliyyətinəzərə alınıb. Beləliklə,Sərəncama görə həril martın 10-u Qızıl AyparaGünü kimi qeyd olunacaq.Azərbaycan PespublikasıPrezidenti.Qızıl AyparaGününün təsis edilməsihaqqında: AzərbaycanRespublikası PrezidentininSərəncamı, 7 aprel2008-ci il //Azərbaycan.-7 aprel.-2008.-S.1.anspress.combizimasr.media-az.com/www.meclis.gov.azƏdəbiyyatPikte, J. Beynəlxalq Humanitarhüququn inkişafıvə prinsipləri.- B.: Siyasət,1999.-129 s.Bayramov, D. AzərbaycanQızıl Aypara Cəmiyyətixeyirxah məqsədlərəİnternetxidmət edir //Azərbaycan.-2004.- 7 fevral.- S. 4.Beynəlxalq Qızıl Xaç vəQızıl Aypara hərəkatınınəlaqə emblemi qəbuledilmişdir //Azərbaycan.-2005.-11 dekabr.- S.11.Nailə Alışova74

Mart1075illiyiİbrahimxəlil İbrahimxəlilov1934 Riyaziyyatçıİbrahimxəlilovİbrahimxəlil Şixəhmədoğlu İbrahimxəlilov 1934-cü ilin mart ayının 10-daQusar rayonunun Əniqkəndində anadan olmuşdur.1952-ci ildə Əniqkənd orta məktəbini bitirmişdir.1954-cü ildə ikiillikQuba Müəllimlər İnstitutununFizika-riyaziyyatfakültəsini bitirib, həminildə Azərbaycan DövlətUniversitetinin Riyaziyyatfakültəsinə daxil olmuşdur.1959-cu ildə ali məktəbimüvəffəqiyyətlə başavurmuşdur.1958-1959-cu illərdəBakı şəhərinin 129 və 66saylı orta məktəblərindəriyaziyyat müəllimi işləmişdir.O, 1959-1960-cı illərdəAzərbaycan Elmlər Akademiyasının(indiki MilliElmlər Akademiyası) Riyaziyyatvə Mexanikaİnstitutunda, 1960-cı ildənisə Elmlər AkademiyasınınHesablama Mərkəzindəkiçik elmi işçivəzifəsində çalışmışdır.İşlədiyi müddətdə İ.İbrahimxəlilovözünü bacarıqlıbir riyaziyyatçı kimigöstərir və həmin hesablamamərkəzi tərəfindəntəhsilini davam etdirməküçün Kiyev şəhərinə aspiranturayagöndərilmişdir.1960-cı ildə o, T.Q. Şevçenkoadına Kiyev DövlətUniversitetinin “Ehtimal75nəzəriyyəsi və riyazistatistika” ixtisası üzrəməqsədli aspiranturayadaxil olur. “Parametrlərinqiymətlərini tapmaq üçünbəzi üsullar” adlı ilk elmiməqaləsi ilə 1963-cü ildəTbilisi şəhərində “Ehtimalnəzəriyyəsi və riyazi statistikaüzrə VII ÜmumittifaqKonfransı”nda çıxışedir və bu məqalə konfransınmateriallarındaçap olunur.İ.İbrahimxəlilov 1964-cü ildə Ukrayna SSRElmlər AkademiyasınınRiyaziyyat, Kibernetika,Baş Astronomik Observatoriyasıİnstitutlarınınbirləşmiş Elmi Şurasında“Təsadüfi kəmiyyətlərinpaylama parametrləriniqiymətləndirmək üçünbəzi üsullar” mövzusuüzrə namizədlik dissertasiyasınımüvəffəqiyyətləmüdafiə etmişdir.

İbrahimxəlil müəllim1977-ci ildə UkraynaElmlər AkademiyasınınRiyaziyyat İnstitutununElmi Şurasında “Qausspaylamaları sinfinin parametrləriüçün mötəbərqiymətlər” mövzusundadoktorluq dissertasiyasınımüdafiə edərək, elmlərdoktoru elmi dərəcəsinialmışdır.İ.İbrahimxəlilov Ehtimalnəzəriyyəsi və riyazistatistika sahəsində Respublikamızdabirinci elmlərdoktoru və professordur.O, 1978-ci ildənAzərbaycan Xalq Təsərrüfatıİnstitutunun (indikiİqtisad Universiteti) “AliRiyaziyyat” kafedrasınınprofessorudur. Bundanəlavə İ.İbrahimxəlilov BakıDövlət Universitetində,Azərbaycan Dövlət PedaqojiUniversitetində,Azərbaycan Dövlət NeftAkademiyasında və başqaali məktəblərdə işləmiş vəindi də institutlarda işləyir.O, dəfələrlə ABŞ-ınMiçiqan Dövlət Universitetinədəvət olunmuşdur.İ.İbrahimxəlilovun ilkkitabı “Təsadüfi proseslərinparametrlərinin mötəbərqiymətlərinin dəyanətliyi”adlanır. 1980-cıildə Kiyevdə çap olunmuşdur.İ.İbrahimxəlilov 1988-ci ildə Daşkənddə keçirilən“Bernuli adına riyazistatistika və ehtimal nəzəriyyəsiI ÜmumdünyaKonqresi”ndə “Qauss prosesləristatistikasının birproblemi haqqında” adlıelmi məruzə ilə çıxış etmişdir.İ.İbrahimxəlilov birçox beynəlxalq konfranslardaiştirak etmiş vəelmi məruzələrlə çıxışetmişdir. O, riyazi statistikaüzrə monoqrafiya,elmi-metodiki vəsaitlər,100-dən artıq elmi-kütləviməqalənin müəllifidir, ocümlədən 40-a qədər əsərixarici ölkələrdə çap olunmuşdur.O, dəfələrlə AzərbaycanElmlər Akademiyasınınmüxtəlif institutlarınınixtisaslaşdırılmışelmi şuralarının üzvü,həmçinin Bakı DövlətUniversitetinin Mexanikariyaziyyatfakültəsinin vəTətbiqi-riyaziyyat fakültəsininElmi Şuralarınınüzvü olmuşdur.Hazırda görkəmli alimAzərbaycan Elmlər AkademiyasınınRiyaziyyatvə Mexanika İnstitutununvə Bakı Dövlət UniversitetininBirləşmiş doktorluqdissertasiya müdafiəşurasının üzvüdür.Təsadüfi proseslərin parametrlərininmötəbər qiymətlərinindəyanətliyi.-Kiyev, Dumka, 1980.-190s.-(Rus dilində).ƏdəbiyyatƏləsgərov, B. Riyaziyyatçıalim //İqtisadiyyat.-2004.- 26 sentyabr.- S. 5.Ələsgərov, B. Axıxdanbaşlanan yol //Azərbaycanmüəllimi, 2004.- 9 aprel.-S. 3.Ələsgərov, B. Tanınmışalim //Samur.- 2004.- 25may.- S. 4.Ələsgərov, B. Ömrünürəqəmlərə həsr edən alim//Həftə.- 2004.- 4 aprel.-S. 5.Bəybala Ələsgərov76

Mart14130 illiyiAlbert Eynşteyn1879-1955Alman fizikiAlman fiziki EynşteynAlbert 1879-cu il 14 martAlmaniyanın Ulm şəhərindəmühəndis ailəsindəanadan olmuşdur. 1913-cü ildə Prussiya EA-nınüzvü, keçmiş SSRİ EAnınfəxri üzvü olmuş(1927), Nobel mükafatılaureatı adına layiq görülmüşdür(1921). 1893-də Eynşteyn İsveçrəyəköçmüş, Sürix Politexnikİnstitutunu bitirmişdir(1900). Bern patent bürosundaüçüncü dərəcəliekspert vəzifəsinə təyinolunmuşdur (1902-1909).771909-1911-ci illərdə Sürixİnstitunun professoru,1911-1912-ci illərdə PraqadakıAlman UniversitetininNəzəri-fizika kafedrasınınmüdiri, 1914-cü ildə Berlin UniversitetininFizika İnstitutunundirektoru vəzifələrindəçalışmışdır.Eynşteynin mühüməsərləri molekulyar fizika,statistik fizika, kvant nəzəriyyəsi,nisbilik nəzəriyyəsisahələrinə aiddir.A.Eynşteyn broun hərəkətininnəzəriyyəsini vermiş(1905) və bu nəzəriyyəsonralar materiyanınatomustik quruluşunu təsdiqedən təcrübələr aparmağaimkan yaratmışdır.O, işığın kvant (foton)nəzəriyyəsini yaratmış vəonun əsasında fotoeffektin(1905), lüminessensiyanınvə fotokimyəvi proseslərinqanunauyğunluqlarınıizah etmişdir.Eynşteynin ən mühümelmi nailiyyəti-nisbiliknəzəriyyəsidir. Bu onadünya şöhrəti qazandırmışdır.İstedadlı alimümumi nisbilik nəzəriyyəsiniinkişaf etdirərəkvahid sahə nəzəriyyəsiniyaratmağa cəhd göstərmişdir.Xüsusi nisbiliknəzəriyyəsi müasir elementarzərrəciklər nəzəriyyəsindəvə nüvə fizikasında,ümumi nisbiliknəzəriyyəsi isə astronomiyayavə kosmologiyayaaid problemlərin həllindəmühüm rol oynayır. AlmaniyadaHitler hakimiyyətbaşına gəldikdənsonra Eynşteyn ABŞ-aköçmüş və ömrünün axırınakimi PrinstondakıFundamental Tədqiqatlarİnstitutunda işləmişdir.Hitler rejiminə etiraz əla-

məti olaraq EynşteynPrussiya EA üzvlüyündənimtina etmişdir. O, Sülhuğrunda fəal mübariz,Собрание научных трудовв 4- том. - М.: Наука,1967.Пайс, А. Научная деятельностьи жизньА.Эйнштейна.- М.: Нaука,1989.- 566 с.Хофман, Б. АльбертЭйнштейн: творец иatom enerjisindən hərbiməqsədlər üçün istifadəetməyin əleyhinə çıxmışdır.Eynşteyn 1955-ciƏdəbiyyatБунтарь /пер. с англ.Н.И. Войскунской, И.С .Хорола.- М.: Прогресс,1983.- 216 с.Альберт Эйнштейн итеория гравитации: Сб.статей: (К 100- летию соil aprelin 18-də ABŞ-ınPrinston şəhərində vəfatetmişdir.Физика и реальность.-М.: Наука, 1965.-359 с.Эвалюция физика. Развитиеидей от первоначальныхпонятий дотеории относительностии квантов.- М.: Мол.Гвардия, 1966.- 267 с.дня рождения.- М.: Мир,1979.-592 с.Эйнштейн и современнаяфизика: Сб. стaтей.-М.: Знание, 1979. - 80 с.Jalə Məmmədova78

Mart1595 illiyiMəmməd Quliyev1914-2001 AktyorQuliyev MəmmədAllahverdi oğlu 1914-cüil mart ayının 15-də Naxçıvandaanadan olmuşdur.1943-cü ildən C.Məmmədquluzadəadına NaxçıvanMusiqili DramTeatrında aktyor kimi fəaliyyətəbaşlamışdır. Səhnəfəaliyyətinin ilk illərindədram tamaşalarıilə yanaşı, opera və musiqilikomediyalarda çıxışetmişdir.Aktyor 1974-cü ildəAzərbaycan SSR Xalq artistiadına layiq görülmüşdür.Məmməd QuliyevN.Nərimanovun “Nadirşah” əsərində Təhmas şah,ƏdəbiyyatH.Cavidin “Şeyx Sənan”əsərində dərviş, “Səyavuş”əsərində Rüstəm,S.Vürğunun “Vaqif” əsərindəİbrahim xan, “Fərhadvə Şirin” əsərindəFərhad, K.Qoldoninin“Mehmanxana sahibəsi”əsərində Rippafrata obrazlarınıməharətlə oynamışdır.M.Quliyev 2001-ci ilsentyabr ayının 11-dəNaxçıvanda vəfat etmişdir.İmanov, Ə. Gözəl xarakterlərustası: [NaxçıvanMSSR-in aktyoru MəmmədQuliyevə AzərbaycanSSR-in Xalq artistifəxri adı verilməsimünasibəti ilə] //Şərqqapısı.-1974.-23 iyun.Naxşıvan Ensiklopediyası.-Bakı.- Azərbaycan MilliElmlər Akademiyası.-2002.-S.285.Mətanətİbrahimova79

Mart15110 illiyiMəmmədəli Vəlixanlı1899-1969 AktyorMəmmədəli Hacı Heydəroğlu Vəlixanlı 1899-cu il martın 15-də BakınınFatmayı kəndində anadanolmuşdur. Kiçik yaşlarındanmərasim oyunlarına,xalq teatrı tamaşalarına,şəbehlərə maraq göstərmişdir.Onun bu marağıgörkəmli səhnə ustası CahangirZeynalovun nəzərinicəlb etmişdir."Səfa" cəmiyyəti nəzdindəkiməktəbdə təhsilalan Məmmədəli Vəlixanlı1911-ci ildə C.Zeynalovunhazırladığı "HacıQara" tamaşasında Bədəlrolunun ifası ilə səhnəfəaliyyətinə başlamışdır.Bu kiçik rolda böyükmüvəffəqiyyət qazananVəlixanlı bir sıra tamaşalardamüxtəlif rollaroynamışdır.O, 1922-ci ildən AzərbaycanDövlət Dram Teatrındaişləmiş, 1930-cuildə Bakı Teatr Texnikumunubitirmişdir.Aktyorun yaradıcılığı ikiistiqamətdə inkişaf edirdi.O, dramatik xarakter daşıyanrollarla yanaşı, eynizamanda komediya tamaşalarındada cıxışetmişdir.M.Vəlixanlı AzərbaycanMusiqili KomediyaTeatrının yaradıcılarındanbiri olmuşdur. Teatrdaişlədiyi illər ərzində istərmüasirlərimizin, istərsə dəklassiklərimizin əsərlərindəbir sıra maraqlı80obrazlar yaratmışdır. O,H.Cavidin "Səyavuş" əsərindəƏmrah, H.Mehdinin"Cavanşir"ində Saran,S. Vurğunun "Həyat" pyesindəQurbanəli, S.Rəhmanın"Xoşbəxtlər" əsərindəMirzə Qərənfil,"Nişanlı qız"da Mindilli,"Əliqulu evlənir"də Xəlil,M.S.Ordubadinin "DumanlıTəbriz"ində Dərviş,S.Rüstəmin "Qaçaq Nəbi"əsərində Mürsəl kişi,M.F.Axundovun "Lənkəranxanının vəziri" əsərindəvəzir, N.Vəzirovun"Yağışdan çıxdıq, yağmuradüşdük" pyesindəHacı Qəmbər, C.Cabbarlının"Almas" əsərindəOcaqqulu obrazlarını özünəməxsusustalıq vəsənətkarlıqla oynamışdır.Şekspir yaradıcılığıbaşqa aktyorlar kimiM.Vəlixanlının da sənə-

tindən yan keçməmişdir.O, "Maqbet", "On ikincigecə, yaxud hər nə istəsəniz","Qış nağılı" pyeslərindəyadda qalan obrazlaryaratmışdır.Azərbaycanda kinosənətinin inkişafında daM.Vəlixanlı böyük xidmətgöstərmiş,"Görüş"ƏdəbiyyatKazımov, M. M.Vəlixanlı.-B.: AzərbaycanTeatr Cəmiyyəti, 1961.-60 s.Vəlixanlı Məmmədəli//Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası:10 cilddə.-B., 1977.- C.IL- S. 463.Sabirqızı, F. Təkcə tamaşaçılarıyox, aktyorları dagüldürürdü: [Xalq artisti(1956), "Mahnı belə yaranır"(1959) və s. filmlərdəçəkilmiş, müxtəlifrollarda bir-birindən maraqlıobrazlar yaratmışdır.M.Vəlixanlı Azərbaycanteatrında ən ustadsənətkarlardan biri olmuşdur.Onun sənəti yüksəkqiymətləndirilmiş, dəfələrləorden və medallarlatəltif edilmiş, RespublikanınXalq artisti (1949)kimi şərəfli ada layiq görülmüşdür.M.Vəlixanlı 1969-cu ilaprelin 12-də vəfat etmişdir.M.Vəlixanov-100] //Yenimüsavat.-1999.- 17 mart.-S.4.Dilşad Sadıqova81

Mart16150illiyiAleksandr Stepanoviç Popov1859-1906İxtiraçıPopov Aleksandr Stepanoviç16 mart 1859-cuƏdəbiyyatildə Sverdlovsk vilayətininKrosnoturinsk şəhərindəanadan olmuşdur.Rus fiziki və elektrotexniki,məftilsiz elektrikrabitəsinin, (radio rabitəsinin)ixtiraçısıdır. 25aprel 1895-ci ildə RusiyaFizika-Kimya Cəmiyyətininfizika bölməsininiclasında Popov yaratdığıradiorabitə sistemini nümayişetdirdi. Popovunrentgen şüalarının öyrənilməsinədair işləri də budövrə aiddir. Popovunqəbuledicisi 1900- cü ildəParisdə Ümumdünya sərgisindəBöyük qızıl medalalayiq görüldü. 1945-ci ildə SSRİ NazirlərSovetinin qərarı ilə 7may Radio Günü və Popovadına “Qızıl medal“təsis edildi.Popov A.S. 13 yanvar1906-cı ildə Peterburqdavəfat etmişdir.Böyük rus alimləri .-B., 1950Rus dilindəА.С.Попов в характеристикахи воспоминанияхсовроменников.-М-Л., 1958.Бренев, И.В. А.С. Попови радио.- М., 1976.Бренев, И.В. Началорадиотехники в России.-М., 1970.Изобретение радиоА.С.Попов. Документыи материалы.-М., 1966.82Elmira Kazımova

Mart70 illiyiDəmir Gədəbəyli1939Şair19Şair, ədəbiyyatşünas,tərcüməçi Qasımov DəmirMüseyib oğlu 1939-cuil martın 19-da Gədəbəyrayonunun Ataxal kəndindəmüəllim ailəsindəanadan olmuşdur. Orada-Böyük Qaramurad kəndorta məktəbində (1946-1956) təhsil almış, sonraAbdal oğlu.- B.: Nurlan,2004.- 178 s.ƏdəbiyyatXalqın Heydər babası.-B.: Caşıoğlu, 2004.- 20 s.83ADU-nun Filologiya fakültəsini(1956-1961)bitirmişdir. Əmək fəaliyyətinəAzərbaycan DövlətTeleviziya və RadioVerilişləri Şirkətinin tarixiverilişlər baş redaksiyasındamüxbir kimibaşlamışdır. Hazırda “Təfəkkür”UniversitetininFilologiya fakültəsindədosent vəzifəsində çalışır.Ədəbi aləmə 1965-ci ildəGədəbəy rayon qəzetindəçıxan “Məktəb” şeiri ilədaxil olmuşdur. Həminvaxtdan respublikanındövri mətbuatında müntəzəmçıxış edir. “Azərbaycansovet poeziyasındaqoşma janrı” mövzusundanamizədlik dissertasiyasını1975-ci ildə,“Azərbaycan xalq dastanlarınınpoetikası” mövzusundadoktorluq dissertasiyasınıisə 1987-ci ildəmüdafiə etmişdir. KeçmişSSRİ və xarici ölkəxalqları ədəbiyyatındantərcümələr etmişdir. Sondövr hadisələri onun “Buqəm sənə sığmaz dünya”,“Azərbaycan harayı”,“Əsgər anası” və s. mahnılarındaifadəsini tapmışdır.Onun üç yüzdənartıq şeirinə mahnı bəstələnmişdir.“Molodayaqvardiya” jurnalında silsiləşeirləri dərc edilmişdir(1974).Tuğ harayı: Poema vəşeirlər.- B.: Təfəkkür.-2001.-58 s.Gülanə Quliyeva

Mart20-21Novruz BayramıNovruz - bir bayramkimi baharın gəlməsi münasibətiləgeniş miqyasdaqeyd olunur və sevinclibir hala - qışın qurtarmasınavə baharın gəlişinəhəsr olunur. Nizamiözünün “İskəndərnamə”poemasında Nüşabəninİskəndəri mədh edənNovruz bayramında qonaqçağırmasından, tonqalqalamasından və süfrəyəcürbəcür nemətləri qoymasındanbəhs edir.Novruz bayramını qeydetmək təzə ili, baharın ilkgününü qarşılamaq deməkdir.Təqvimdə baharınilk günü isə günəşinbir illik fırlanması iləəsaslanır.Alimlərin fikrincə bubayramın tarixi çox qədimdir.QədimVavilonadabu bayram Nisanın (mart,aprel) 21-ci günü qeydolunurdu və 12 gün davamedirdi. Bununla beləbu 12 günün hər birisininöz ritualları (mərasim,ayin), öz əyləncələri mövcudidi. İlk yazılı mənbədəqeyd olunur ki,Novruz bayramı bizimeradan əvvəl 505-ci ildəyaranmışdır.İslam xadimləri bubayrama həmişə dini rəngverməyə çalışıblar. AncaqNovruzun islamdan daəvvəl yaranmasına görkəmlimaarifçilərdən Firdovsi,Rudaki, Avisenna,Nizami, Sədi, Hafiz vəbaşqaları da təsdiq edirlər.Novruz bayramının yaranmasıtarixinə həsrolunmuş yazılardan Nizaminin“Siyasətnamə”sini,Ömər Xəyyamın “Novruznamə”sini və başqalarınıqeyd etmək olar.Sovet dövründə Novruz84qeyri-rəsmi qeyd olunurdu,çünki hökumət orqanlarıbuna icazə vermirdilərvə insanları təqibedirdilər. Ancaq bütünbunlara baxmayaraq, əsrlərdənqalmış ənənələrəsadiq qaolaraq, hər birazərbaycanlı ailəsi bubayramı qeyd edirdi.Təbiətin, həyatın oyanmasıNovruzdan başlanırvə Azərbaycan xalqı bunuçox təntənəli və həm dəhələ bir ay əvvəldən qeydetməyə başlayır. Belə ki,hər həftənin üçüncügünləri Su Çərşənbəsi, OdÇərşənbəsi, Külək, TorpaqÇərşənbəsi günləriqeyd olunur. Xalq mövhumatınaəsasən birinciçərşənbə günü su və sumənbələri təzələnir vəhərəkətə gəlir, ikinci çərşənbəod, üçüncü çərşənbəyer, dördüncü çərşənbəküləyin köməyiləağaclar cücərir və baharıngəlməsindən xəbər verir.Xalq arasında elə təsəvvüryaranır ki, külək sudan da,

oddan da, yerdən dəgüclüdür.Çərşənbələrin içindəən vacibi axır çərşənbəaxşamıdır və əsasqəziyyələr onda başlanır.Həmin gün qədimənənələrlə zəngin olur,bütün həyat tərzini əhatəedən, təzə ilə xoş arzular,ailəyə səadət, xoşbəxtlikvə bütün bədbəxtliklərdənuzaq olmaq arzulanır. Bütünevlərdə bayram süfrəsiaçılır. Cürbəcür yeməklər,əsasən aş, şirniyyatlar:paxlava, şəkərbura,şəkərçörək, şorqoğal,badambura və s.hazınlanır. Bayram süfrəsindəbayram xonçasınınolması vacibdir.Xonçanın ortasındasəməni, hər ailə üzvünəşam, boyadılmış yumurtaqoyulur. Süfrədə yeddinöv yemək olmalıdır.Həmin gün hamı özevində olmalıdır, ancaquşaqlar ata-analarına başçəkib, yenə də evəqayıtmalıdırlar.Həmin qədim ənənələr,oyunlarla zəngindir.Qədim ənənələrdən “Xıdırİlyas” (məhsuldarlıq,çiçəklənmə rəmzi), “Koskosa”–meydan məzəlioyunu (baharın gəlməsirəmzi) və falabaxmanıqeyd etmək olar. Su vəodla bağlı maraqlıənənələr var. Azərbaycanbir odlar ölkəsi kimi, odlabağlı zəngin ənənələrəmalikdir və bu saflaşma,təmizlənmə əlamətidir.Tonqallar qalanır vəNovruzdan əvvəl axırıncıçərşənbədə yaşından vəcinsindən asılı olmayaraq,hamı tonqalın üstündəntullanmalıdır, özü dəyeddi dəfə, ya bir tonqalınüstündən yeddi dəfə və yayeddi tonqalın hərəsininüstündən bir dəfə.Tullanmaqla bərabər busözlər deyilir: “Sarılığımsənə, qırmızılığın mənə”.Tonqal heç vaxt su iləsöndürülmür. Tonqal özüsönəndən sonra cavanoğlan və qızlar həmintonqalın külünü yığıb,evdən kənar bir yerə, çöləatırlar. Bu o deməkdir ki,tonqalın üstündən tullananbütün ailə üzvlərininbədbəxtçiliyi atılan külləbirlikdə ailədənuzaqlaşdırılır.Su ilə saflaşma isə suyunreal əlamətilə əlaqədardır.Su ilə əlaqədar olan ənənələrAzərbaycanda təzəillə bağlıdır. Təzə ildəaxar suyun üstündəntullanmaqla, keçən ilingünahlarını yumuş olursan.Bundan başqa bütünailə üzvləri ötən ilin85axırıncı gecəsi, yatmazdanəvvəl biri-birininüstünə su çiləyirlər. Deyilənəgörə axırıncıçərşənbə gecəsi bütünaxar sular dayanır və hamıona səcdə edir, həttaağaclar da yerə əyilir.Əgər təzə il axşamı hərkəs bu sudan içərdisə,onlar Təzə ildə bütünxəstəliklərdən uzaqlaşırdılar.Novruzun ən yüksəkzirvəsi köhnə il özsəlahiyyətlərini təzə iləverəndə olur. Bu andaköhnə ənənəyə görəNovruzun şərəfinə top vətüfənglərdən yaylım atəşləriaçılır. Hələ XIX əsrdəN.Dubrovin bu haqda beləyazmışdır:“Azərbaycanda Baharıngəlməsini şəhər vəkəndlərdə açılan yaylımatəşləri bildirirdi”. AzərbaycandaNovruz bayramıtəntənəsinin iştirakçısıolan Adam Oleariy hələ1637-ci ildə yazırdı:“Münəccim (astroloq) teztezarxasından qalxaraq,astronomik cihaz və gü-

nəş saatı vasitəsilə günəşinhündürlüyünü təyinedərək, gündüzlə gecəninbərabərləşdiyi anda elanetdi: “Təzə il gəldi” və eləbu anda yaylım atəşləribaşlandı, şəhərin qüllələrindənvə divarlardanmusiqi sədaları ucaldı.Beləliklə, Bahar bayramıbaşlandı.”Azərbaycanlılar bayramsüfrəsinə ciddi diqqətyetirirlər. Süfrədə yeddinöv təam olmalıdır ki,adları da “S” hərfi ilə başlayır.Sumax, sirkə, süd,səməni, səbzi və s. olmalıdır.Bunlardan başqasüfrəyə güzgü və şamlarqoyulur, güzgünün üstünəboyanmış yumurtalardüzülür. Bunların da özrəmzi mənası var: şam od,işıq deməkdir, hansı ki,insanı bədnəzərdən qoruyur,güzgü aydınlıq rəmzidir.Ənənəyə görə bayramınilk günü hamı evdəolmalıdır.Xalq arasında deyirlər:“Əgər bayram günü evdəolmasan, yeddi il dərbədərolacaqsan.” Bir qaydaolaraq, çöl qapıları bağlanmırdı.Təzə ilin birincigünü bütün gecə işıqlarsöndürülmür, sönmüş od,işıq bədbəxtçilik əlamətidir.Novruzu qeyd edərkənkəndlilər təzə ilin necəkeçməyini: quru və yaxudyağmurlu, məhsuldarlığındərəcəsini təyin edirdilər.Ənənəyə görə Novruzunbirinci günü – yaz, ikinci– yay, üçüncü – payız,dördüncü gün isə - qışsayılır. Əgər birinci günküləksiz və yağmursuzolarsa, deməli bu yazkənd təsərrüfatı işləriüçün əlverişli olacaq. Əksinəyağmurlu, küləkliolsa, deməli bütün yazbelə olacaq. Qalan üçgündə də yayın, payızınvə qışın necə olacağı təyinolunurdu.Novruz şən və sevimlibayramdır, xalqımızınbütün varlıqlarını özündəcəmləşdirən bayramdır.Бакыда Новруз байрамымцнасибятиля цмумхалгшянлийи: Азярбайъан РеспубликасынынПрезидентиИлщам Ялийевин нитги//Азярбайъан.- 2008.- 19март.- С.1-2.Алиев, И. Речь ПрезидентаАзербайджанаИльхама Алиева навсенародном празднествев Баку по случаюНовруз байрамы //Ба-ƏdəbiyyatQocayev Y. Новруз байрамы/Байрамлар вя тарихиэцнляр.–Б., 2006.- С. 14.Аллащйаров, К. Новрузунян гядим гайнаглары//Азярбайъан.-2005.-20март.- С. 5.Rus dilindəкинский рабочий.-2008.-19 марта.-С.2.Зейналоглы, Г. Новрузпраздниквесны, новшества,веселья //ГолосБцнйадов, Т. Новрузбайрамынын тарихи кюкляри//Тарих инсан вя ъямиййят.-2006.-№1.- С. 12-14.Карабаха.-2005-22 mарта.-С.-5.Nailə Alışova86

Mart20130 illiyiHüseynqulu Sarabski1879-1945 AktyorMüğənni (lirik tenor),aktyor, rejissor, pedaqoq,teatr xadimi H.Sarabski20 mart 1879-cu ildə Bakışəhərində dənizçi ailəsindəanadan olmuşdur.Kiçik yaşlarından matros,daşyonan, palçıqdaşıyanvə s. işləmişdir. Səhnəfəaliyyətinə 1902-ci ildəBakıda Nəriman Nərimanovun“Dilin bəlası”pyesindəki Rəsul rolu iləbaşlamış, sonralar Məstəlişah (“Müsyö Jordan vədərviş Məstəli şah” -M.F.Axundov), Fərhad(“Dəmirçi Gavə”- Ş.Sami),Fəxrəddin (Müsibəti-Fəxrəddin”- H.B.Vəzirov),Qurban, Nəcəf bəy(“Pəri cadu”, “Dağılantifaq”- Ə.B.Haqverdiyev),Lyapkin-Tyapkin (“Müfəttiş”- N.Qoqol) və s.rolları ifa etmişdir.Azərbaycan operasınınyaranması və inkişafındaSarabskinin böyük xidmətiolmuşdur. O, 1908-ciildən “Nicat” Maarif Cəmiyyətinəzdindəki operatruppasının solisti olmuş,həmin il ilk Azərbaycanoperası “Leyli və Məcnun”da(Ü.Hacıbəyov)Məcnun partiyasını müvəffəqiyyətləoxumuşdur.Digər milli opera vəoperettalarda da əsaspartiyaları ilk dəfəSarabski ifa etmişdir.1910-cu ildən H.Sarabskirejissor kimi fəaliyyətgöstərmiş, Ü.Hacıbəyo-87vun “Rüstəm və Söhrab”(1910), “Ər və arvad”(1910), “Arşın mal alan”(1913), C.Məmmədquluzadənin“Ölülər” (1916)əsərlərini tamaşaya qoymuşdur.Gözəl səsə malik istedadlımüğənni Ü.Hacıbəyovadına AzərbaycanDövlət Konservatoriyasında,A.Zeynallı adınaBakı Musiqi məktəbindəmuğam sənətindən dərsdemişdir. Ölkəmizin birçox artist və xanəndələrionun tələbəsi olmuşdur.İncəsənət sahəsindəuzunmüddətli və səmərəlifəaliyyətinə görə H.Sarabski1922-ci ildə AzərbaycanSSR Əməkdarartisti, 1932-ci ildə isəAzərbaycan SSR Xalqartisti fəxri adına layiqgörülmüşdür. O, “QırmızıƏmək Bayrağı” ordeni və

Köhnə Bakı.– B.: Şərq-Qərb, 2006. – 143 s.Dünyamalıoğlu, F. Bir soyuniki nümayəndəsi: Ulubaba Sarabski: [Rzayev-Sarabski İsfar Aydınoğlunun söhbəti] //Mədəniyyət.–2008.– 13 fevral.– S. 6.medallarla təltif olunmuşdur.H.Sarabskinin hərtərəfliistedadı ədəbi yaradıcılıqsahəsində də özünügöstərmişdir. Onun yazdığı“Cəhalət”, “Axtarantapar”, “Nə tökərsən aşına,o çıxar qaşığına” draməsərləri tamaşaya qoyulmuşdur.O, “Azərbaycanmilli kostyumu”, “Azərbaycanteatr tarixininoçerkləri”, “H.Ərəblinskinintərcümeyi-halı”, “Biraktyorun xatirələri”,Ədəbiyyat“Köhnə Bakı” əsərlərinin,eyni zamanda “Dağlar”,“Muğan” kimi populyarmahnıların müəllifidir.Görkəmli teatr xadimi1945-ci il fevral ayının 6-da vəfat etmişdir.Əliyev, V. Səhnəmizin ilkMəcnunu: (teatr xadimi,Xalq artisti H.Sarabskininanadan olmasının 125 ilitamam olur) //Xalq qəzeti.– 2004.– 24 mart.– S. 7.Quliyeva, Z. HüseynquluSarabski anıldı: [H.Sarabskinin125 illiyi münasibətilə]//Azərbaycan.– 2004.– 23 aprel.– S. 8.Salmanov, R. H.Sarabskininyubileyi qeyd olundu//Xalq qəzeti.– 2004.- 18iyun. – S. 8.Səmayə Quliyeva88

Mart90 illiyiİsmayıl Şıxlı1919-1995Yazıçı22İsmayıl Şıxlı ədəbimədənihəyatımızda, ictimai-bədiifikir tariximizdəözünəməxsus yeri vəmövqeyi olan görkəmlisənətkardır. İsmayıl Qəhrəmanoğlu Şıxlı 1919-cuil mart ayının 22-dəQazax rayonunun İkinciŞıxlı kəndində ziyalımüəllimailəsində doğulmuşdur.İlk təhsilini Qazaxrayonunun Kosalarkənd məktəbində almışdır.Atasının sənətinə olanmarağı onu tezliklə QazaxPedaqoji Texnikumunagətirir. 1936-ci ildə texnikumubitirən İsmayılKosalar kənd ortaməktəbində müəllim kimiçalışmağa başlamışdır.Kənddə iki il müəllimişlədikdən sonra 1937-ciildə Azərbaycan DövlətPedaqoji İnstitutunun Dilədəbiyyatfakültəsinə daxilolur. Qaynar tələbəlikhəyatı ilk günlərdən onunhəssas və romantik təbiətinəöz təsirini göstərməyəbaşlayır. Ədəbi- bədii gecələr,görüşlər, SəmədVurğun, Mehdi Hüseyn,Əbülhəsən kimi sənətkarlarlatəmas onun ədəbi-bədiitəsəvvür dairəsinigenişləndirir. 1938-ci il24 noyabrda “Ədəbiyyatqəzeti”ndə “Quşlar” adlıilk şeiri çapdan çıxır.1941-ci ildə İsmayılŞıxlı institutu bitirərək alitəhsilli ədəbiyyat müəllimikimi Qazax rayonunagəlir. Birinci Şıxlı, DaşSalahlı və Kosalar kəndlərindəmüəllim, dərs89hissə müdiri və direktorvəzifələrində işləyir.1942-ci il sentyabrın15-də İsmayıl Şıxlı cəbhəyəgedir. Müharibəninsonunadək Bətəni uğrundaalman faşistlərinə qarşıvuruşur.1945-ci ilin noyabrındacəbhədən qayıdan ədib1946-cı ildə AzərbaycanPedaqoji İnstitutunun ədəbiyyatixtisası üzrə aspiranturasınadaxil olur vəyaradıcılığını davam etdirir.Müharibə mövzusunda“Həkimin nağılı”,“Döyüşdən sonra”, “Konservqutuları”, “Kerç sularında”hekayələrini yazır,1947-ci ildə ilkhekayəsi “Həkimin nağılı”“İnqilab və mədəniyyət”jurnalında çapdançıxır. İsmayıl Şıxlı ayrıayrımətbuat səhifələrindənəşr edilmiş hekayələritoplayıb 1950-ci ildə

“Kerç sularında “ kitabınadaxil edir.Yazıçı yaradıcılığınınilk mərhələlərində oçerkjanrına meyl göstərmiş və“Qazaxdan məktublar”başlıqlı oçerkləri mətbuatdasilsilə şəklində çapolunmuşdu.1949-cu ildən institutunədəbiyyat fakültəsindəbaş müəllim işləyənİsmayıl Şıxlı 1954-cüildə “Xalq yazıçısı MehdiHüseynin həyat və yaradıcılığı”mövzusunda dissertasiyamüdafiə edərəkfilologiya elmləri namizədiadını alır.İsmayıl Şıxlını birnasir kimi daha çox müasirhəyat problemlərimaraqlandırır. 50-ci illərdəyazdığı lirik-epik səpkiliilk romanı “Ayrılanyollar”da, Azərbaycankəndinin koloritli mənzərəsinicanlandırır.İ.Şıxlı milli ədəbiyyatımızaadi, sıravi əsgərincəbhə həyatı vəfəaliyyətinə aid gündəlikformasında ilk əsər gətirənyazıçıdır.İ.Şıxlı epik növün birçox forma və janrlarındayazıb yaratmış, əsasənmahir hekayə ustası, dəyərli“Gündəlik” müəllifivə görkəmli realist romançıkimi şöhrətlənmişdir.Müəllifə həqiqi sənətkarşöhrəti qazandıran“Dəli Kür” tarixi romanıdır.“Dəli Kür“ Azərbaycanbədii nəsrin arsenalınadaxil olmuş sanballınümunədir. İ.Şıxlı əsərinüzərində on ildən çoxişləmişdir. Mövzusu yaxıntarixi keçmişimizdənalınan romanda müəllifbütöv bir ictimai-tarixidövrü qüvvətli xarakterlərvə kəskin konfliktlərləəks etdirmişdir.İ.Şıxlını “Dəli Kür”romanını yazmağa sövqedən digər başlıca amil isəməşhur Qori seminariyasınınmədəniyyət tariximizdəkimisilsiz rolu vəəhəmiyyəti olmuşdur.Fəaliyyətə orta məktəbmüəllimliyindən başlamışİ.Şıxlı bir sıra vəzifələrdəçalışmış, kollektivin vədövlətin etimadını qazanmışdır.O, AzərbaycanYazıçılar İttifaqının katibi,“Azərbaycan” jurnalınınbaş redaktoru, V.İ.Lenin adına APİ-nun rusvə xarici ölkələr ədəbiyyatıkafedrasının müdirivə başqa vəzifələrdəçalışmış, AzərbaycanDövlət Kinostudiyası nəzdindəkibədii şuranın,“Azərbaycan” və “Ulduz”90jurnallarının redaksiyaheyətlərinin üzvü kimi səmərəlifəaliyyət göstərmişdir.İ.Şıxlının bir çox əsərimüxtəlif dillərə (rus,gürcü, bolqar, özbək, belarus,alman, ingilis, fransız,ispan) tərcümə olunmuşvə geniş yayılmışdır.M.F.Axundov adınaAzərbaycan Milli Kitabxanasıİ. Şıxlının həyat vəyaradıcılığına dair biblioqrafik-ədəbiyyatğöstəricisihazırlayıb nəşretdirmişdir (1982) .İ.Şıxlı həm də tanınmışictimai-siyasi xadimidi. Xalq deputatı, Millətvəkili, parlament üzvükimi fəaliyyət göstərmişdi.Milli Məclisin yığıncaqlarındanüfuzlu ağsaqqalsözünü inamla deyir,gəldiyi başlıca qənaət vənəticələri faktlarla əsaslandırır,ümumi işə köməkedən konkret məsləhət vətəkliflər irəli sürürdü.İ.Şıxlı xidmətlərinə görə“Qırmızı ulduz” (1945),“Şərəf nişanı” (1971),“Qırmızı əmək bayrağı”(1979)ordenləri, birneçə medal və AzərbaycanAli Sovetinin Fəxrifərmanı ilə təltif edilmişdir.Böyük və əvəzsizxidmətlərinə görə o, Xalq

yazıçısı fəxri adına layiqgörülmüşdür.Yarım əsrdən artıqzəngin və mənalı yaradıcılıqyolu keçmiş İ.Şıxlımüasir ictimai-bədii fikrimizin,milli ədəbiyyat vəmədəniyyətimizin qüdrətlisimalarındandır.Milli ədəbiyyatımızıninkişafındakı səmərəlifəaliyyəti nəzərə alınaraqo, anadan olmasının 75illiyində AzərbaycanRespublikasının “Şöhrət”ordeninə layiq görülmüşdür.Müdrik insan,Seçilmiş əsərləri: 2 c.-də.-B.: Şərq-Qərb, 2005.-C.Ы.-408 s.; C.2 .- 400 s.Daim axtarışda: məqalələr,publisist çıxışlar.-İsmayıl Şıxlı: Biblioqrafikgöstərici /tərt. R.Əhmədov.-B.: M.F. Axundovqabil pedaqoq, bütövyaradıcı şəxsiyyət, fəalictimai-siyasi xadim, təmizvicdan və mənəviyyatsahibi İ.Şıxlı yaşasaydı,vətəninə hələ çox xidmətlərgöstərə bilərdi.Onun, zəngin irsi milliyaddaşımızda, ədəbiyyatvə mədəniyyət tariximizdəsilinməz iz qoyubgetdi. Ölümündən azəvvəl tamamladığı bədiimənəvisərvət olan sonuncu“Ölən dünyam”romanı 1995-ci ildə çapdançıxdı.ƏdəbiyyatB.: Yazıçı, 1988.-358 s.Dəli Kür.- B.: Pedaqogika,2004.-350 s.Sapı özümüzdəndir.- B.:Gənclik, 1990.-62 s.adına kitabxana, 1982.-49 s.1995-ci il iyulun 26-daxalqımıza böyük itki üzverdi. İ.Şıxlı uzun sürənağır xəstəlikdən sonra 76yaşında vəfat etdi. FəxriXiyabanda dəfn edildi.2009-ci ildə anadanolmasının 90 illiyi tamamolacaq İ.Şıxlı nəcib əməlləri,yaradıcılıq uğurları,əvəzsiz ictimai-siyasi xidmətləriilə yaddaşlarahəkk olundu, ürəklərdəməskunlaşdı, xatirələrdəqaldı və əbədiyyətə - ölməzliyəqovuşdu.İsmayılov, Y. İsmayılŞıxlı. Həyatı, mühiti, sənəti.-B.: Mətbu Evi,1999.-221 s.www.azerbaijan.news.azwww.az-muallim.comwww.el.ans.azİnternetdəwww.imtahan.blogspot.comwww.google.az91Буйная Кура: РоманИсмаил Шыхлы /переводс азерб. В. Солоухина;вступ. С. Ю. Су-Rus dilindəровцева.- Б.: Гянджлик,1986.-336 с.Умудлу, И. Вышла перваямонография об ИсмаилеШыхлы //Зеркало.-2000.- 9 фeврaля.-С. 6.www.load.azwww.old.ayna.azSaqibə Mehrəliyeva

Mart22100 illiyiMehdi Hüseyn1909-1964 YazıçıNasir, dramaturq, tənqidçiHüseynov MehdiƏli oğlu 1909-cu il martın22-də Azərbaycanın Qazaxmahalının İkinci Şıxlıkəndində müəllim ailəsindəanadan olmuşdur.Burada ilk təhsilini almışdır.Mehdi Hüseynin anadanolduğu II Şıxlı kəndindəkiməktəb o zamanAzərbaycanda ən nümunəviməktəblərdən sayılırdı.O, 1916-cı ildə məktəbədaxil olmuş və 1918-ci ilə qədər həmin məktəbdəoxumuşdur.Atası Əli Hüseynovu1920-ci ildə Qazax MüəllimlərSeminariyasına işətəyin edirlər. Mehdi Hüseyndə atası ilə birlikdəQazaxa gəlir və seminariyayadaxil olur. Həminillərdə Səməd Vurğunvə Osman Sarıvəlli dəQazax seminariyasındaoxuyurdular.Mehdi Hüseyn Qazaxseminariyasını bitirə bilmir,1925-ci ildə o, ailəsiilə birlikdə Bakıya köçürvə orta təhsilini BakıDarülmüəllimində tamamlayır.Buranı bitirdikdənsonra 1926-cı ildəAzərbaycan Dövlət Darülfünununpedaqoji fakültəsinintarix-ictimaiyyətşöbəsinə daxil olmuşdur.Bakı mühiti MehdiHüseynin bir ədəbiyyatçıkimi yetişməsində böyükrol oynamışdır. 1930-cuildə onu Azərbaycan ProletarYazıçılar İttifaqınaməsul katib seçirlər ki,bundan sonra Mehdi Hüseyntaleyini ömürlükədəbiyyata bağlayır.Mehdi Hüseyn 1937-ciildə Moskvaya oxumağagedir. Rus yazıçıları iləşəxsi tanışlıq onun birsənətkar kimi kamilləşməşindəmühüm rol oynayır.Mehdi Hüseyn ədəbiyyata“Qoyun qırxımı”(1927) hekayəsi ilə gəlmişdir.Lakin o, bu hekayədənəvvəl, hələ Qazaxseminariyasında oxuduğuzaman (1920-1925) kiçikməqalələr yazırdı.Mehdi Hüseyn 30-cuildə “Xavər” və “Bahar92

suları” hekayələr kitabçalarınınəşr etdirir.Ədib 1931-1935-ci illərdəüç hissədən ibarət“Daşqın” romanını, “Kin”(1935) povestini və “Tərlan”(1936-1937) romanınıyazır. “Tərlan” müxtəlifsəciyyəli insan surətləriilə zəngin birəsərdir.Mehdi Hüseyn tariximövzulara da müraciətetmişdir. “Komissar”(1936-1939) povesti,“Nizami” (1940-1941) və“Cavanşir” dramları tariximövzuda yazılmışəsərlərdir.“Nizami” dramı Azərbaycanınböyük şairi Nizamininhəyatından bəhsedir. M.Hüseyni bu əsərdəən çox maraqlandıranvətənpərvərlik mövzusudur.Dramaturqun qənaətinəgörə, məhəbbət vəvətənpərvərlik bir-birinitamamlayan duyğulardır.Ədibin “Cavanşir” tarixidramında əsərin qəhrəmanıöz ölkəsinin istiqlaliyyətiuğrunda yadelliqəsbkarlarla otuz il vuruşanGirdiman hökmdarıCavanşirdir. M.Hüseynbütün ömrü boyu xalqınazadlıq və namusu uğrundadöyüşlərə sinə gərənbir cəngavərin həyatvə mübarizəsini əsərdəgeniş əks etdirmişdir.Mehdi Hüseyn BöyükVətən müharibəsi illərində“Fəryad”, “Tunel”və “Kin”əsərlərini yazırvə müharibənin dəhşətlərinigöz önündə canlandırır.1947-1948-ci illərdədünyada məşhur olan vəotuzdan çox dilə tərcüməedilən “Abşeron” romanınıyazır.Bu romanda gənc neftçilərdiqqət mərkəzindədururlar.Əsər həm bədii, həmdə siyasi cəhətdən dolğun,mənəviyyatca zəngin obrazlaramalik bir romandır.“Abşeron” romanıalban, çex, macar, rumın,polyak, ispan, fransız, ingilis,alman, eston, latışvə bir sıra başqa dillərətərcümə edilmişdir.“Qara daşlar” (1954-1958) “Abşeron”un davamıolub, gərgin konfliktlərvə zəngin xarakterlərromanıdır.“Qara daşlar” romanıistər əhatə etdiyi hadisələr,istərsə də hadisələrincərəyan etdiyiərazi genişliyi nöqteyinəzərindənəhatəli, zənginbir əsərdir.Mehdi Hüseynin yaradıcılığında“Səhər”(1949-1952) romanı xüsusi yertutur. Yazıçının bu əsərdəəsas məqsədi azərbaycanlıfəhlələrdə inqilabi şüurunoyanması prosesini təsviretməkdir.“Səhər” romanı istərsiyasi, istərsə də bədiicəhətdən dolğun bir əsərdir.Hərtərəfli biliyə və genişəhatəli yaradıcılığamalik olan Mehdi Hüseynədəbiyyatımızın ən məhsuldarvə mübariz sənətkarlarındanbiridir. Onunbütün elmi, tənqidi fəaliyyəti,ictimai xidmətlərivə bədii yaradıcılığıAzərbaycan ədəbiyyatınıntəşəkkülü və inkişafıilə bağlıdır ki, onsuz buədəbiyyatı təsəvvür etməkqeyri mümkündür.Əsərləri keçmiş SSRİvə xarici ölkə xalqlarınındillərinə tərcümə edilmişdir.“Qırmızı əmək bayrağı”ordeni və medallarlatəltif olunmuşdur. Onunadına Bakıda küçə, Qazaxrayonunda məktəb var.1965-ci il martın 10-daBakıda vəfat etmiş, FəxriXiyabanda dəfn olunmuşdur.93

Seçilmiş əsərləri: 3 cilddə/tərt.və ön sözün müəl-Zivər Həsənova.- təkrarnəşr.- B.: “AvrasiyaPress” 2005.-319 s.Cəfərov, N. Ədəbi döyüşlərcəngavəri: [Mehdi Hüseyn.-90//Ədəbiyyat qəzeti.-1999.-9 aprel.- S.3Подземные воды текутв океан: Роман /пер. сазерб. Т.Колякиной.- Б.:Язычы, 1991.-133 с.www.elchin.com.www.bizimasr.mediaaz.com.www.anl.azƏdəbiyyatHop-hop.- B.: Gənclik,1987.-37 s.Ədəbiyyat və həyat.- B.:Yazıçı, 1989.-512 s.Kin.- B.: Gənclik, 1988.-172 s.Hüseynova, Z. Doğma,əziz, xatirələr: Mehdi Hüseyn-90//Azərbaycan.-1999.- 3 iyun.- S.3Rus DilindəГийасбейли, З.Н. Апшерон:Образ рабочегонeфтяникав романахİnternetdəwww.kitab.az.www.yeniazerbaycan.com.www.el.ans.az.Komissar.- B.: Gənclik,1980.-167 s.Səhər.- B.: Gənclik,1989.- 615 s.Мехти Гусейна.-Б.,1971.- С. 782.www.az.wikipedi.org.Saqibə Mehrəliyeva94

Mart2295 illiyiLütfəli Abdullayev1914-1973AktyorLütfəli Abdullayev 22mart 1914-cü ildə Şəkidəanadan olmuşdur. O,doğma şəhərindəki yeddiillikməktəbi bitirdikdənsonra fəhlə gənclər klubundahəvəskar artist kimiçıxış etdiyi zaman nuxalılarınrəğbətini qazanmışdır.1928-ci ilin payızındaBakıya gələnLütfəli Abdullayev özBabayev, A. Lütfəli Abdullayev.-B., Azərb.teatr cəm., 1966.- 47 s.sənətkarlığını artırmaqməqsədi ilə Üzevir Hacıbəyovadına AzərbaycanDövlət Konservatoriyasınadaxil olmuşdur.1938-ci ilədək Opera vəBalet Teatrında işləyənLutfəlinin yaradıcılıq inkişafıüçün həmin ildə başvermiş bir hadisə çoxmühüm rol oynamışdır.Bu da Azərbaycan hökumətininqərarı ilə müstəqilMusiqili Komediya Teatrınıntəşkil olunması idi.Görkəmli sənətkar 1946-cı ildə Dövlət mükafatılaureatı, 1960-cı ildə Xalqartisti adına layiq görülmüşdür.Onun həyatıAzərbaycan Musiqili KomediyaTeatrı ilə sıx bağ-95lı olmuşdur. LütfəliAbdullayev “Beş manatlıqgəlin“ də Möhsün, “Toykimindir”də Qoşun, “Durna”daDursun, “Gözünaydın”da Qəhrəman kimiobrazlar yaratmışdır. Görkəmlisənətkar “Ulduz”daMəhəmməd, “Hicran”daMitoş kimi rollar oynamış,“Arşın mal alan”(1945) “Əhməd haradadır”(1964) filmlərindəçəkilmışdır. “QırmızıƏmək Bayrağı” оrdenivə medallarla təltif edilmişdir.Lütfəli Abdullayev1973-cü il dekabr ayının9-da Bakıda vəfat etmişdir.ƏdəbiyyatŞəhərimizin maestrosu:(Teatr xadimləri İttifaqındaXalq artisti LütfəliAbdullayevin 90 illik yubileyininkeçirilməsi haqqında)//Şərq.– 2004.-27mart.-S. 14.Məlahət Həsənova

Mart2885 illiyiTeymur Elçin1924-1992ŞairƏliyev Teymur Süleymanoğlu (Teymur Elçin)1924-cü il martın 28-dəŞuşa şəhərində anadanolmuşdur. 1931-ci ildəailəliklə Bakıya köçmüşlər.Burada 132 saylıməktəbi bitirdikdən sonraADU-nin FilologiyaTorağayın nəğməsi.- B.:Yazıçı, 1979 .-20 s.Toğrul babanın nağıl ağacı.-B.: Gənclik,1982.-62 s..96fakültəsində təhsil almışdır.(1941-1948).Ədəbi fəaliyyətə kiçikyaşlarından başlamış, ilkşeirlərini məktəb şənliklərindəoxumuşdur. Onunilk mətbu əsəri BakıMərkəzi Pioner Evinin1938-ci ildə nəşr etdiyi“Şeirlər məcmuəsi”dədərc olunan “Azərbaycan”şeiridir. Bundan sonraməktəb illərində onundövri mətbuatda dərcedilən yazıları “TeymurƏlizadə” imzası ilə çıxmışdır.Onun bir sıra siyasi,lirik, əmək və uşaqşeirlərinə mahnılar bəstələnmişdir.“Qar qız” mən-ƏdəbiyyatBayramov, B. Uşaq ədəbiyyatıuşaq deyil: T.Elçininyaradıcılığı haqqında//Ulduz.-1989.- .№4.-S.64-70.zum pyesi Gənc TamaşaçılarTeatrında tamaşayaqoyulmuşdur. Əsərlərikeçmiş SSRİ, həmçininxarisi ölkə xalqlarınındillərində çapolunmuşdur.Son şeir və poemaları,habelə bəstəkar VasifAdıgözəlov ilə birlikdəyazdığı “Qarabağ” poema-oratoriyasışairin birnöv vəsiyyəti olmuşdur.T.Elçin gözəl insan,vətəndaş şair, səmimidost, qayğıkeş ailə başçısıidi. 1992-ci il martın 19-da uzun sürən xəstəlikdənsonra vəfat etmişdi.Hacızadə, N. Nurlu ömür:Teymur Elçinin 80 illiyimünasibət ilə //Mədəni-Maarif.- 2004.- .№5.- S.15-19Arzu Babayeva

Mart29130 illiyiBakıda “Nobel qardaşları” şirkəti1879Bakı həmişə dünyanınneft maqnatlarının diqqətmərkəzində olub. 1879-cuildən etibarən Bakıda"Nobel qardaşları" neftşirkəti fəaliyyət göstərib.Bakı neftinin böyük birhissəsini əhatə edən buneft şirkətinin təməliniAzərbaycanda Nobelqardaşları kimi tanınanRobert, Alfred, Lüdvikqoymuşdur. Qardaşlararasında ən böyük səhmisə Alfred Nobelə məxsusolub. Böyük alim, 90-ayaxın kəşfi olan Alfred özsəhmlərini məhz neftsəltənətinə qoyub. Və heçkəsə sirr deyil ki, onunkapitalının əsas mənbəyiBakı olub....Silah istehsalı iləməşğul olan Nobellərailəsi əslən İsveçdəndir.1843-cü ildə ailə başçısıEmmanuel Nobel oğullarıAlfred, Lüdviq və RobertləRusiyaya gələrək,burada silah istehsalınabaşlayır. Ailə əsasən sualtımərmilər hazırlayırdı.Krım müharibəsinin başaçatmasıyla Nobellərin dəbazarı bağlanır. Qoz ağacıtüfəng qundağı üçün ənyaxşı xammal sayıldığındanRobert Nobel “qozağacı” sorağıyla Azərbaycanada gəlib çıxır. Birmüddət Bakıda qalan Robert"neft və milyonlarsəltənəti"nin hesabına qısazaman kəsiyində qazvurub-qazan doldurmağınmümkünlüyünü anlayıb,qardaşlarına Bakıya gəlməyitəklif edir. "Burada97qızıl su kimi axır. Beləolan halda bizə qundaqistehsalı lazımdırmı?"fikirlərinin yer aldığıməktub qardaşların Bakıyaköçünü qətiləşdirir.1875-ci ildə Nobelqardaşları Bakıda "TovarişestvoNeftyanoqo ProizvodstvaBratyev Nobel"Nobel Qardaşları şirkətiniyaradırlar. Az müddətdəNobel qardaşları Abşeronunbir sıra neft mədənininsahibi olur, birsıra zavodlar alırlar.Onlar bütün neftsənayesini dəyişirlər: Bakımədənlərinə Amerikadanneft avadanlığı və texnologiyalar,nefti müasirüsullarla çıxarmaq üçünPensilvaniyadan Bakıyaburuq ustaları gətirirlər.Proletar inqilabı Nobellərdövrünə son qoymuş oldu...Lakin Nobellərin ənböyük nailiyyəti – dün-

yada ilk neftdoldurmatankerinin yaradılmasıolur. 1877-ci ildə Nobelqardaşlarının sifarişi iləİsveçdə ilk neftdoldurmagəmisi "Zoroastr" inşaedilir. 90-cı illərdə Bakınınneft hasilatı artıqAmerikanı ötüb keçərəkdünyada birinci yerə çıxır.Artıq 20-ci əsrin əvvəllərinəyaxın Bakıdafəaliyyət göstərən 20-yəqədər xarici şirkət arasındaən aparıcı yer Nobelqardaşlarına məxsus idi.Nobellərin var-dövləti artaraqartıq 45 milyonaçatır. Lakin elə məhz budövrlərdən Rusiyada inqilabihərəkat baş qaldırmağabaşlayır. Bu,Bakı neftində də fəhlələrintətillərinə, iğtişaşlaragətirib çıxarırdı. Peterburqdayaşayan Nobelqardaşlarından biri yazırdı:"Elə gün olmur ki,mədən və zavodlarımızdafəhlələr iğtişaş salıb, maşınvə avadanlıq sındırmasınlar.Ürəyimiz Bakıdadır.Bizi iflic vursa,Bakıdan vuracaq"..Rusiyada proletarinqilabından sonra bolşeviklərBakı neftinə canatırdılar. 1920-ci ilin aprelayında onlar Bakıya daxilolur, neft sənayesi milliləşdirilir.Nobellərin milyonları,əlbəttə ki, batmadı,onlar onsuz daxarici banklarda idi, lakinonların Bakı dövrü artıqbaşa çatmış oldu.Suraxanı, Balaxanı, Bibiheybətdəmədən sahibinəçevrilən qardaşlar mis,çuqun, kükürd, neftayırmazavodlarını da tikib, istifadəyəverirlər. Sənayeüsulu ilə neft çıxarmağabaşlayan qardaşların sərmayəsitezliklə 15 milyonaçatır. Sonra bu rəqəm30, 45 milyonaqalxır. O vaxt "Nobel qardaşları"şirkətinin aksiyalarıqızıl qiymətinəbərabər idi...Qardaşlardan biri – AlfredNobel 1896-cı ildədünyasını dəyişir. Onunvəsiyyətnaməsi əsasında1901-ci ildə "Nobel"mükafatı təsis olunur.Varidatının bir hissəsininelm dünyasına ayrılmasına,fizika, kimya, ədəbiyyat,tibb sahəsindəuğur qazanan insanlarınillik mükafatlandırılmasınaxərclənməsini vəsiyyətedir. Məlum məsələdirki, mükafatın yüksək səviyyədətəqdimatı, ümumiyyətləərsəyə gəlməsivə yaşaması üçün mütləqbir maliyyə mənbəyinədayaqlanmalıdır. Əlbəttəki, maliyyə mənbəyirolunu bu mükafatıntəsisini vəsiyyət edənAlfred Nobelin mirasıoynadı. O miras ki, Bakıneftinin gəliri əsasındayığılmışdı. Gördüyünüzkimi, dünya şöhrətli "Nobel"mükafatının ərsəyəgəlməsində Bakı neftihəlledici rola malikdir.Bir faktı qeyd etməklazımdır ki, bu bir qədərgörünməyən qatlardadır.Nobel mükafatı ideyasıəslində Alfred Nobelə deyil,onun qardaşı LüdvikNobelə məxsusdur. İlk dəfəo, belə bir mükafat təsisetmək fikrinə düşüb. Eləadını da öz soyadlarınınşərəfinə "Nobel" adlandırıb.O, 1888-ci ildədünyasını dəyişəndə, şəxsiarxivində olan materiallararasında Nobelmükafatının nizamnaməsidə olub. Sonradan AlfredNobel qardaşının yazdığıbu nizamnamə üzərindəkiçik dəyişikliklər apararaq,onu yenidən dəstəkləyir.Tarixdə də Nobelmükafatı Alfredin adı iləqalır.98

Mirzəyev, M.A. Nobellərvə Nobel mükafatları/M.A.Mirzəyev Nobelçifiziklər.- B.: Nasir, 2004.-S.6.ƏdəbiyyatNobel mükafatları almışiqtisadçılar və onların nəzəriyələri.-B.: Elm,2004.- 237 s.Süleymanov, M. Neft sənayesinininkişafı /SüleymanovM. Eşitdiklərim,oxuduqlarım, gördüklərim.-B.: Azərnəşr, 1989.-S.64-177.Алияров, С.С. Нефтяныемонополии вАзербайджане в периодпервой мировой войны.-Б., 1974Rus dilindəДъяконова, И.А. Нобелевскаякорпорация вРосии.- М., 1980.Монополистическийкапитал в нефтяной промышленностиРоссии:Документы и материалы.-ч.1-2.-М-Л.,1965www.deyerler.org/az.wikipedia.org/www.tourism.az/İnternetdə99

Mart31Tariximizin faciəli səhifəsi1918Tarixi yaddaşsızlıq və unutqanlıq xalqımızabaha başa gələ bilər. Azərbaycanlılara qarşızaman-zaman törədilən bu ağır cinayətləriunutmamaq, böyüyən nəsli bədxah qüvvələrinməkrli niyyətlərinə qarşı ayıq-sayıqlıq ruhundatərbiyə etmək mühüm vəzifədir.Heydər Əliyev, ümummilli liderSon iki əsrdə Qafqazdaazərbaycanlılara qarşıməqsədyönlü şəkildə həyatakeçirilmiş etniktəmizləmə və soyqırımısiyasəti nəticəsində xalqımızağır məhrumiyyətlərəvə məşəqqətlərəməruz qalmışdır. Mərhələ-mərhələgücləndirilənbelə qeyri insani siyasətnəticəsində azərbaycanlılarindi Ermənistanadlandırılan ərazidənmin illər boyu yaşadıqlarıtarixi etnik torpaqlarındandidərgin salınaraqkütləvi qətl vəqırğınlara məruz qalmış,xalqımıza məxsus minlərlətarixi mədəni abidəvə yaşayış məskəni dağıdılıbviran edilmişdir.XX əsrin əvvəllərindəermənilər təkcə bu günErmənistan adlanan ərazideyil, Bakı quberniyasınınBakı, Şamaxı, Quba şəhəri,Göyçay qəzalarında,Qarabağda, Zəngəzurda,100Naxçıvanda da vaxtaşırıxalqımıza qarşı qırğınlar,talanlar, yanğınlar, terrorvə digər zorakılıq aktlarıhəyata keçirmişlər. Ermənifaşistləri bu ərazilərdəon minlərlə dincazərbaycanlı əhalini - qadını,uşağı, qocanı yalnızmilli mənsubiyyətlərinəgörə vəhşicəsinə qətləyetirmiş, yaşayış yerlərinitalan edərək yandırıbviran qoymuş, xalqımızınmilli mədəniyyət abidələrini,məscidləri dağıtmışvə yandırmışlar.XIX əsrin əvvəllərindənbaşlayaraq erməni-

lər tarixi Azərbaycan torpaqlarındakütləvi şəkildəməskunlaşdırılmağa başlamış,azərbaycanlılar özqədim torpaqlarından, atababayurdlarından qovulmuş,onların deportasiyasıprosesi məqsədyönlü şəkildəhəyata keçirilmişdir.Tarixin hələ tam açılmamışsəhifələrindən biriolan bu soyqırımı hadisəsixalqımıza qarşı dəfələrlətörədilmiş kütləvi qətlkimi qiymətləndirilməlidir.Tarixi faktlar təsdiqedir ki, son iki əsrdə azərbaycanlılaraqarşı məqsədyönlüşəkildə həyatakeçirilmiş bu soyqırımısiyasəti nəticəsində soydaşlarımızqədim Azərbaycantorpağı olan, indiErmənistan adlandırılanöz doğma torpaqlarındandidərgin salınmışlar.1918-ci ildə Bakıda vəAzərbaycanın digər bölgələrindəermənilərin törətdikləriqırğınlardan 85il ötməsinə baxmayaraq,bu vəhşiliklər xalqın qanyaddaşında əbədi iz buraxmışdır.Ötən əsrin əvvəllərindənbaşlayaraqermənilərin azərbaycanlılaraqarşı həyata keçirdikləriaramsız soyqırımıvə deportasiya siyasəti1918-1920-ci illərdə xüsusəngenişlənmiş vəAzərbaycan xalqını yerüzündən tam silmək kimiiyrənc niyyətlərini bütünçılpaqlığı ilə üzə çıxarmışdır.Həmin illərdə ermənilərinAzərbaycandatörətdikləri milli qırğınhaqqında bizə çatan tarixisənədlərdəki faktlar Şamaxıda,Qubada, Muğanda,Zəngəzur qəzasında,Qarabağda, İrəvan quberniyasındavə ölkənin digərərazilərində azərbaycanlılarınamansızlıqla qətləyetirildiyini, şəhər vəkəndlərı talan edilərəkdağıdıldığını sübut edir.Azərbaycanın ayrı-ayrıbölgələrində olduğu kimi,Bakıda da həmin illərdəazərbaycanlıların soyqırımıhəyata keçirilmiş vəşəhər erməni silahlı dəstələritərəfindən dağıdılmışdır.1918-ci ilinmart ayının son üç günündətəkcə Bakıda otuz mindənçox əhalini ermənivəhşiləri xüsusi amansızlıqlaqətlə yetirmişlər.Mart qırğınları haqqındamüstəqil tədqiqatçı Kulqeyazır: “Ermənilər musəlmanəhalisini işgəncələrləöldürür, şəmşirlərlə parçalayır,süngü ilə dəlikdeşikedir, körpə uşaqlarısüngüyə keçirir, cəsədlərinburun, qulaq vəbaşlarını kəsir, evlərə od101vurub sakinləri ilə qarışıqyandırır, qadınları soyundururvə saçlarını bir-birinəbağlayaraq tüfənginqundağı ilə ölüncəyə qədərdöyürdülər”. Kulqeermənilər tərəfindən üzüdivara çevrilərək itlərəgəmirdilən azərbaycanlılarınşəkillərini də çəkmişdir.Bu faktlar ermənidaşnak qaniçənlərininazərbaycanlılara qarşı törətdiklərivəhşiliklərin kiçikbir hissəsidir və ancaq1918-ci ilin mart ayınınson üç günündə törədilənBakı qırğınını əks etdirir.1918-ci ildə ermənibandaları insanlara qarşıvəhşi amansızlıq etdiklərikimi, mədəniyyət abidələrinivə tarixi abidələri dəvəhşicəsinə dağıdır, məscidləriyandırır, memarlıqincisi sayılan binaları yerlə-yeksanedirdilər. Martqırğını haqqında olanmənbələrdə göstərilir ki,ermənilər bir çox qədimbinaları, o cümlədən Cüməməscidini, İsmailiyyəbinasını top atəşinə tutaraqdağıtmışlar. Həmindövrü əhatə edən, 1918-ciildə Bakının dağıdılmasınıəks etdirən tarixi fotoşəkillərdə tarixçilərinyazdıqlarını əyani şəkildətəsdiqləyir.

Ötən əsrdə dörd dəfə -1905-1906, 1918-1920,1948-1953 və 1988-1989-cu illərdə ermənilərinazərbaycanlılara qarşı törətdiklərisoyqırımı vədeportasiya siyasəti bugün özünü Dağlıq Qarabağlabağlı məlum hadisələrdəbüruzə verir,həm də onu göstərir ki, ermənilərinxalqımıza olantarixi münasibəti dəyişməyib.Ancaq Azərbaycanınbeynəlxalq aləmdəmöhkəmlənən mövqeyi vəreal beynəlxalq vəziyyətötən əsrdən tamamiləfərqli olduğuna görəyəqin ki, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsininədalətli həlli, erməniişğalçılarının torpaqlarımızdançıxarılması, daşnakideyalarının davamçılarınınyerində oturdulmasımümkün olacaqdır.1918-ci ilin mart soyqırımızamanı Bakı şəhərində11 min nəfərədəktürk-müsəlman öldürülmüşdür.Onların çoxununmeyitləri tapılmamışdır.Çünki şahidlərin dediklərinəgörə, ermənilər meyitləriod-alova bürünmüşevlərə, dənizə və quyularaatırdılar ki, cinayətin iziniitirsinlər.Bakının şəhər camaatından400 milyon manatlıqdaş-qaş və əmlakmüsadirə olunmuşdu.Xalqın bir çox ziyarətgahlarıvə tarixi abidələridağıdılıb yerlə-yeksanedilmişdir. Uzaqvurantopla Təzəpir məscidi zədələnmişdi.DaşnaklarBakıda dünya memarlığınınincilərindən sayılan“İsmailiyyə” binasınaod vurub yandırmışdılar.Bakıda baş vermiş faciəlihadisələr şəhərə olduqcaböyük ziyan vurmuşdu.Qədim Azərbaycanşəhəri Şamaxı da dəhşətlitalan və vəhşiliklərə məruzqalmışdı. Şamaxı şəhərivə Şamaxı qəzasıüzrə ermənilərin törətdiklərivəhşiliklər haqqında7 cild, 925 vərəqdənibarət materiallar toplanıb.Şamaxının müsəlmanlaryaşayan hissəsininhamısına od vurulmuşdu,13 məhəllə məscidi vəməşhur müqəddəs ocaqCümə məscidi yandırılmışdı.Erməni quldurlarıminlərlə dinc adamı qətləyetirmişdilər. Şamaxı qəzasının53 kəndində ermənilər8077 azərbaycanlınıqətlə yetirmişdilər. Onlardan4190 nəfəri kişi, 2560nəfəri qadın və 1277nəfəri uşaqlar olmuşdur.Bu kəndlərə dəyən ümumimaddi zərər o dövrün102qiymətləri ilə 339,8milyon manat olmuşdur.Əvvəlcədən qurulmuşplana görə daşnak-bolşevikqoşunu Şamaxınıişğal etdikdən sonra Qubaqəzasına daxil olmalı idi.S.Şaumyan Cənubi Qafqazdaböyük Ermənistandövləti yaratmaq üçünbütün imkanlardan istifadəedirdi ki, təkiAzərbaycan deyilən dövlətyaranmasın.Ermənilər bolşeviklərinköməyi ilə Qubaqəzasında üç dəfə qırğıntörətmişlər. Qubaya hücumedənlər içərisindəözünü bolşevik kimi qələməverən və 2 min əsgərəbaşçılıq edən DavidKelovandilidən başqa,bolşevik Stiqua da olmuşdu.Onun dəstəsindəmin əsgər olub.Ermənilərin vəhşiliklərinəticəsində 1918-ciilin ilk 5 ayı ərzində üstüstə16 mindən çox insan

məhv edilmişdir. Ayrıayrımənbələrə və şahidlərindediklərinə əsasən,qırğın zamanı 12 minədəkləzgi, 4 mindən çox azəritürkü öldürülmüşdü. 1918-ci ilin qırğınları zamanıdaşnak-bolşevik birləşmələriQuba qəzasında 162kəndi dağıtmışdılar ki,bunlardan 35-i hazırdamövcud deyildir.Daşnak-bolşevik birləşmələrinəinki Qubaqəzasında, hətta CənubiDağıstanda, Bakıdan Dərbəndəkimi böyük birərazidə müsəlmanlarınsoyqırımını həyata keçirməkniyyətində idilər.Azərbaycanın tarixindənməlumdur ki, 1918-ciilin yazından başlayaraq,Ermənistanda (QərbiAzərbaycan) yaşayanazərbaycanlılar da ermənibolşevik dəstələri tərəfindənsoyqırıma məruzqaldılar. Erməni cəlladları“Böyük Ermənistan” yaratmaqüçün ilk növbədəQərbi Azərbaycandakımüsəlman əhalisini buradançıxarmağa və buməkrli planın reallaşmasınaçalışırdılar. Təkcəaprelin sonunda bu ərazidədağıdılmış müsəlmankəndlərinin sayı 199-a çatırdı.1918-ci ilin yazındaBakı şəhərində və Azərbaycanqəzalarında daşnak-bolşevikbirləşmələrinintürk müsəlman əhalisinəqarşı törətdiklərivəhşiliklər istər hüquqibaxımdan, istərsə də siyasicəhətdən soyqırımıkimi qiymətləndirilməlidir.Azərbaycan xalqınaqarşı törədilmiş bütünsoyqırımı faciələrini qeydetmək məqsədilə mərhumPrezident Heydər Əliyevin27 mart 1998-ci il“31 Mart AzərbaycanlılarınSoyqırımı” haqqındaFərmanı ilə 31 Mart AzərbaycanlılarınSoyqırımıGünü elan edilmişdir.Fərmanda deyilir:“Azərbaycan xalqına qarşıtörədilmiş bütün soyqırımıfaciələrini qeydetmək məqsədilə qəraraalıram:1. 31 Mart AzərbaycanlılarınSoyqırımıgünü elan edilsin.2. Azərbaycan RespublikasınınMilli Məclisinətövsiyə olunsun ki,azərbaycanlıların soyqırımıilə bağlı hadisələrəhəsr olunmuş xüsusi sessiyanınkeçirilməsi məsələsinəbaxılsın”.Xalqımıza qarşı 1918-ci ildə törədilən martsoyqırımı kimi faciəli birtariximizin sovet tarixşünaslığındasaxtalaşdırılmasıvə ört-basdır edilməsinitəkcə tarixi bir anınunudulması kimi qəbuletmək olmaz. Mart hadisələrininsaxtalaşdırılmasıxalqımıza qarşı tarixəndüşmən münasibət bəsləyənerməni xislətiningizlədilməsi oldu. Bu isəözlüyündə XX əsr tariximizdəyeni-yeni canlısəhifələrin açılmasına gətiribçıxarmışdır.1998-ci ildən bərirespublikamızda 31 Marthər il AzərbaycanlılarınSoyqırımı Günü kimidövlət səviyyəsində qeydedilir. Bu hadisələri, onlarındərslərini unutmağahaqqımız yoxdur”.103

“Azərbaycanlıların soyqırımıhaqqında” AzərbaycanRespublikası Prezidentininfərmanı //Azərbaycan.-1998.- 27 mart.Abışov V, Azərbaycanlılarınsoyqırımı: (1917-1918-ci illər).-B.: Nurlan,2007.-175 s.ƏdəbiyyatArzumanlı, V. 1918-ci ilsoyqırımı.- B.: Öyrətmən,1995.- 89 s.Azərbaycan tarixi sənədlərvə nəşrlər üzrə.-B.:Elm, 1990.-381 s.Azərbaycan tarixi: 7 c.-də.-5 c.-B.:Elm, 2001.-672 s.Baykara, H. Azərbaycanistiqlal mübarizəsi tarixi.-B.:Azərnəşr, 1992.-276 s.Məmmədov, L., Əsədov,S. Ermənistan Azərbaycanlılarıvə onların acıtaleyi.-B.: Azərbaycan,1992.-71 s.Paşayev, A.Açılmamışsəhifələrin izi ilə.-B.:Azərnəşr, 2001.-535 s.Агамалиева, Н., ХудиевР. АзербайджанскаяРеспублика. Страницыполитической истории1918-1920 гг.-Б.: Сабах,1994.-112 с.Дарабади, П. Военныепроблемы политическойRus dilindəİnternetdəистории Азербайджананачала ХХ века.-Б.:Элм, 1991.-205 с.Мамедова, Л.Феврал1917: Новая фаза армянскогополитическогоэкстремизма в Азербайджане.-Б.: Азернешр,1995.- 61 с.Мамедова, Л. ДеятелностьАрмянских политическихорганизаций вАзербайджане (1918-1920 гг.) Канд. дис.-Б.,1996.- 193 с.http://www.azadqarabag.azerall.www.anl.az.Bəybala Ələsgərov104

1 aprelGün çıxır05:50Gün batır20:0630 aprelGün çıxır04:56Gün batır20:362009Əlamətdar vətarixi günlər1. Eldəgizlər dövlətinin hökmdarı MəhəmmədCahan Pəhləvanın hakimiyyətə gəlməsinin 835illiyi2. Kəlbəcər rayonunun işğal günü12. Ümumdünya Kosmonavtika və AviasiyaGünü18. Tarixi abidələrin mühafizəsi Günü18. Qori seminariyasında Azərbaycan şöbəsininyaradılması haqqında qərarın qəbulolunmaşının 135 ili24. Bakı-Supsa neft kəmərinin işə salınmasının 10iliAprel21 mart-20 aprelQoç bürcününNişanəsi oddur.Marsınhimayəsindədir.Günəşin Qoçbürcündən keçdiyidövrdə doğulanlarqüvvətli və çevikolurlar.Ç 1Ca 2C 3Ş 4B 5Be 6Ça 7Ç 8Ca 9C 10Ş 11B 12Be 13Ça 14Ç 15Ca 16C 17Ş 18B 19Be 20Ça 21Ç 22Ca 23C 24Ş 25B 26Be 27Ça 28Ç 29Ca 30Kəlbəcərin işğalıKəlbəcər Azərbaycanın ən yüksək dağ rayonudur.Ən hündür zirvə Kamış dağındadır (3724 m). Ərazininçox hissəsi meşəlikdir. Rayonda 132 yaşayışməntəqələri vardı. Kəlbəcər rayonunun gözəl və zəngintəbiəti, yeraltı və yerüstü sərvətləri, münbit torpaqlarıvardır. Kənd təsərrüfatında əsasən heyvandarlıq vəəkinçilik inkişaf etmişdir.Rayonun ərazisi 1993-cü ildə erməni silahlıdəstələri tərəfindən işğal edilmişdir.105

Ümumdünya Gülüş Günü (01.04.)Eldəgizlər dövlətinin hökmdarı Məhəmməd Cahan Pəhləvanın hakimiyyətəgəlməsinin (01.04.1174) 835 illiyiƏdəbiyyatşünas, dilçi, prоfеssоr Xudiyеv Nizami Manaf oğlunun (01.04.1949)anadan оlmasının 60 illiyiŞair, tərcüməçi Xəlilоv Zеynal Rza oğlunun (Zеynal Xəlil) (01.04.1914-10.08.1973)anadan оlmasının 95 illiyiRus yazıçısı Qоqоl Nikоlay Vasilyеviçin (01.04.1809-04.03.1852) anadan оlmasının200 illiyiKəlbəcər rayonunun işğal (02.04. 1993) günüAzərbaycan bəstəkarı Zеynallı Asəf Zеynalabdin oğlunun (05.04.1909-27.10.1932)anadan оlmasının 100 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, prоfеssоr İsmayılоv Tоfiq Hüsеynоğlunun (06.04.1939) anadan оlmasının 70 illiyiAzərbaycan yazıçısı Abdullayеv Çingiz Akif oğlunun (07.04.1959) anadan оlmasının50 illiyiAzərbaycan dramaturqu, publisist, tеatr xadimi Vəzirоv Nəcəf bəy Fətəli bəyoğlunun (11.04.1854-09.07.1926) anadan оlmasının 155 illiyiÜmumdünya Kosmonavtika və Aviasiya (12.04.1961 ) GünüAzərbaycanın Xalq artisti, Rеspublikanın Əməkdar müəllimi, xanəndə ŞuşinskiSеyid Mir Möhsün Ağa Sеyid İbrahim oğlunun (12.04.1889-01.10.1965) anadanоlmasının 120 illiyiÜmummilli lider Heydər Əliyevin “Atatürk Beynəlxalq Sülh Mükafatı” ilə(13.04.1999) təltif edilməsinin 10 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, şair Mütəllibоv Tоfiq Mütəllim oğlunun(13.04.1929-02.11.1992) anadan оlmasının 80 illiyi106

Rus yazıçısı Fоnvizin Dеnis İvanоviçin (14.04.1744-12.12.1792) anadan оlmasının265 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, bəstəkar Mirişli Ramiz Aqil oğlunun (16.04.1934) anadanоlmasının 75 illiyiAmerika rejissoru, aktyor və ssenarist Çaplin Çarlz Spenserin (16.04.1889-25.12.1977) anadan olmasının 120 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, bəstəkar Hacıbəyli Zülfüqar Əbdülhüseynoğlunun (17.04.1884-30.09.1950) anadan olmasının 125 illiyiDövlət xadimi Cəfərov Vaqif Cəfər oğlunun (18.04.1949-20.11.1991) anadanolmasının 60 illiyiTarixi Abidələrin Mühafizəsi Günü (18.04.1983)Qori seminariyasında Azərbaycan şöbəsinin yaradılması haqqında qərarın qəbulolunmasının (18.04.1874) 135 iliAzərbaycanın Xalq artisti, Əməkdar incəsənət xadimi, aktyоr Təhmasib RzaAbbasqulu oğlunun (20.04.1894-14.02.1980) anadan оlmasının 115 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, prоfеssоr Hüsеynоv Çingiz Hüsеynoğlunun (20.04.1929) anadan оlmasının 80 illiyiBeynəlxalq Yer kürəsi Günü (22.04.1970)İngilis dramaturqu və şairi Şеkspir Vilyamın (23.04.1564-23.04.1616) anadanоlmasının 445 illiyiBakı-Supsa neft kəmərinin işə salınmasının (24.04.1999) 10 iliAzərbaycanın Xalq artisti, aktyor Bürcəliyеv Məmməd İsmayıl oğlunun (25.04.1914-25.11.1994) anadan оlmasının 95 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, Azərbaycan və Türkmənistanın Əməkdar incəsənətxadimi, kinorejissor İbrahimоv Əjdər Mütəllim oğlunun (29.04.1919-20.09.1993)anadan оlmasının 90 illiyi107

Aprel95 illiyiZeynal Xəlil1914-1973Şair1Xəlilov Zeynal Rzaoğlu 1914-cü il aprelin 1-də Gəncə şəhərində sənətkarailəsində doğulmuşdur.7 yaşında atasınıitirdiyindən böyük qardaşlarınınhimayəsində boyabaşaçatmışdır. Yeddiillikşəhər məktəbini bitiribpedaqoji fəhlə fakültəsindətəhsil almışdır.Azərbaycan Dövlət Pedaqojiİnstitutunun Dil vəədəbiyyat fakültəsindətəhsilini davam etdirmişdir(1932-1936). “Yenikənd” adlı ilk mətbuşeiri tələbəlik illərində“Hücum” (1932-ci il, №7-8) jurnalında dərc olunmuşdur.1936-cı ildə onuQasım İsmayılov rayonununGoranboy kəndinəorta məktəbə müdir vəzifəsinəgöndərmişlər(1936-1938). Ədəbi fəaliyyətə1934-cü ildə başlamışdır.Şeirləri “Gəncişçi”, “Ədəbiyyat qəzeti”və “Hücum” jurnalısəhifələrində dərc olunmuşdur.“İstək” adlı şeirlərməcmuəsi 1936-cı ildəAzərnəşrdə çapdan çıxmışdır.Bakıda İncəsənətMuzeyinin müdiri (1938-1939), Azərbaycan SovetYazıçılar İttifaqı RəyasətHeyətinin məsul katibi(1939-1945), M.Maqomayevadına AzərbaycanDövlət Filarmoniyasındamüdir (1945-1948), Azər-108baycanın Xarici ÖlkələrləMədəni Əlaqələr Cəmiyyətininsədr müavini, şöbəmüdiri işləmişdir (1947-1950). 1941-ci il avqustun25-dən 1942-ci il yanvarın1-dək (“Na şturm” qəzetininredaksiyasında)qələmini süngü ilə yanaşıtutmuşdur. İkinci Dünyamüharibəsi illərində “İntiqam”(1942), “QatırMəmməd” (1945) mənzumpyesləri M.Əzizbəyovadına AzərbaycanDövlət Akademik DramTeatrında oynanılmışdır.Onun “Gənc ustalar”,“Gəncə qartalı” pyesləridə tamaşaya qoyulmuşdur.Azərbaycan SSR Siyasivə Elmi BilikləriYayan Cəmiyyətin redaktoru,məsul katibi (1950-1951), Azərnəşrdə redaktor(1951-1952), AzərbaycanSSR Radio Ko-

mitəsində bədii verilişlərüzrə məsləhətçi (1952-1956), Azərbaycan SovetYazıçılar İttifaqında dramaturgiyaüzrə məsləhətçi(1956-1958), AzərbaycanMədəniyyət Nazirliyi İncəsənətişləri idarəsininrəisi (1960-1963) olmuşdur.Ömrünün sonuna kimiAzərbaycan DövlətSeçilmiş əsərləri.- B.: Öndər,2004.Kinematoqrafiya Komitəsindəbaş redaktor vəzifəsindəçalışmışdır (1963-cü ildən). Ş.Petefinin“Şeirlər” (1956) kitabınıtərcümə edib çapa vermişdir.“Şərəf nişanı” ordeni,“Qafqazın müdafiəsinəgörə”, 1941- 1945-ci illər İkinci Dünyamüharibəsində “FədakarƏdəbiyyatDağ cığırı: Şeirlər vəpoemalar.- B.: Yazıçı,1986.əməyə görə", “1941-1945-ci illər İkinci Dünyamüharibəsində Almaniyaüzərində qələbəyə görə”medallarını, iki dəfə AzərbaycanAli Soveti Rəyasətheyətinin Fəxri fərmanıilə təltif olunmuşdur.1973-cü il avqustun10-da vəfat etmişdir.Abbasov, İ. Sənətkar ömrü/Z.Xəlilin yaradıcılığıhaqqında //Ulduz.- 1984.-№6.-S. 41- 44.Abbasov, İ. Zamanla birlikdə:Zeynal Xəlil-70.//Ədəbiyyat və incəsənət.-1984.- 25 may.- S. 7.Arzu Babayeva109

Aprel60 illiyiNizami Xudiyev1949Dilçi-alim1Azərbaycan antroponimlərinintəşəkkülü və inkişafı.-B.: Azərnəşr, 2005.-158 s.Пашазаде, И. Телевидениекак школа культурыречи: [О книге ХудиеваНизами: “Радио, телевидениеи литературный110Nizami Manaf oğluXudiyev 1949-cu ildəAzərbaycan RespublikasıNaxçıvan MR-nın Şahbuzrayonunda anadan olmuşdur.1966-1970-ci illərdəAzərbaycan DövlətPedaqoji İnstitutunun Filologiyafakültəsində təhsilalmışdır.O, 1979-cu ildə İnstitutHəmkarlar İttifaqı Komitəsininsədri seçilmişdir.1991-ci ildən N.Tusi adınaADPU-nin birinci prorektoru,1994-cü ildən isəhəmin Universitetin rektoruolmuşdur.Nizami Xudiyev 1996-2006-cı illərdə AzərbaycanDövlət Televiziya vəRadio Verilişləri Şirkətininsədri vəzifəsindəişləmişdir.O, filologiya elmləridoktoru, professordur.200-dən çox elmi məqalənin,30 monoqrafiya,dərslik, dərs vəsaitininmüəllifidir.Nizami Xudiyev AzərbaycanYazıçılar Birliyivə Jurnalistlər Birliyininüzvüdür. O, AzərbaycanRespublikası Ali SovetininFəxri Fərmanı ilətəltif edilmişdir.Ədəbiyyat“Heydər Əliyev vəAzərbaycan dili”.- B.:Təhsil, 2001.- 146 s.Mehdizadə, İ. İdarəçiliyibacarmaq dövlətçilikdən-Rus dilindəязык”] //Бакинский рабочий.-2001.-19июля.-С.3.dir: [Filologiya elmləridoktoru Nizami Xudiyevhaqqında] // 525-ci qəzet.-2006.-10 iyul.- S. 38.Gülər Hüseynova

Aprel1200illiyiNikolay Vasilyeviç Qoqol1809-1852 Rus yazıçısıGörkəmli rus yazıçısıNikolay Vasilyeviç Qoqol1809-cu il aprelin 4-dəyoxsullaşmış mülkədarailəsində anadan olmuşdur.O, 1828-ci ildə Nejinali elmlər gimnaziyasınıbitirmişdir. Tələbə ikənƏsərləri: 6 cilddə /NikolayVasilyeviç Qoqol.-B.: Azərnəşr, 1993.Арабеск: Сборник /НиколайВасильевич Гоголь.-М.: Молодая гвардия,1990.- 430 с.rəssamlığa, aktyorluğa həvəsgöstərmiş, şeir vəfaciələr yazmışdır. Nikolay1829-cu ildə Alov imzasıilə “Hans Kühelqarten”idilliyasını çapetdirmiş, lakin əsər uğurluolmamışdır. Qoqola ədəbişöhrət gətirən ilk əsərUkrayna xalq ədəbiyyatı,nağıl və əfsanələri əsasında,romantik üslubdayazılmış “Dikanka yaxınlığındakıxutorda axşamlar”(1831-1832) povestidir.1836-cı ildə yazılmış“Müfəttiş” və 1842-ci ildəyazılmış “Ölü canlar”ƏdəbiyyatTaras Bulba: Povest/Nikolay VasilyeviçRus dilindəВечера на хуторе близДиканьки: Повести.- М.:Современник, 1990.-283 с.111əsərləri Qoqol dramaturgiyasınınşah əsərlərisayılır. 1836-1848-ci illərdəNikolay xaricdə yaşamış,uzun müddət Rusiyanınqabaqcıl adamlarındanuzaq düşmüş və1847-ci ildə “Dostlarlayazışmalardan seçilmişparçalar” kitabını nəşr etdirmişdir.Moskvada -Nejində abidəsi qoyulmuş,doğulduğu küçədəev - muzeyi açılmışdır.Nikolay VasilyeviçQoqol 1852-ci ildə martın4-də Moskvada vəfatetmişdir.Qoqol.- B.: Maarif, 1983.-112 s.Adilə Abdullayeva

Aprel2K ə l b ə c ə rƏrazisi - 1936 km 2Əhalisinin sayı – 53962İnzibati mərkəzi – KƏLBƏCƏRİşğal tarixi - 02 - 4 aprel 1993-cü ilKəlbəcər həm təbii sərvətlərlə zənginliyinəgörə, həm iqliminin gözəlliyinə görə, həm dəorada yaşayan insanların fədakarlığına görərespublikada həmişə çox hörmətə, ehtiramalayiq olubdur. Kəlbəcər Azərbaycanın ayrılmazbir parçasıdır, hissəsidir. Heç şübhəsiz, o güngələcək ki, Kəlbəcər rayonu Ermənistanınsilahlı qüvvələrinin işğalından azad olacaq vəKəlbəcərin vətəndaşları, sakinləri, bizimsoydaşlarımız öz yerlərinə, yurdlarınaqayıdacaqlarHeydər Əliyev, ümummilli liderKəlbəcər Azərbaycanınən yüksək dağ rayonudur.Ən hündür zirvə Kamışdağındadır (3724m). Ərazininçox hissəsi meşəlikdir.Rayonda 132 yaşayışməntəqəsi vardı.Rayonun ərazisi 1993-cüildə erməni silahlıdəstələri tərəfindən işğaledilmişdir.Kəlbəcər rayonunungözəl və zəngin təbiəti,yeraltı və yerüstü sərvətləri,münbit torpaqlarıvardır. Kənd təsərrüfatındaəsasən heyvandarlıqvə əkinçilik inkişaf etmişdir.1998-ci ildən başlayanelan olunmamış müharibədəKəlbəcər camaatıqeyrətlə vuruşaraq təpədəndırnağacan silahlandılarvə havadarlarına arxalananerməniləri torpaqlarınayaxın qoymadılar.Bir faktı qeyd112edək ki, Kəlbəcərin Ağdabankəndinin qadınları1991-ci ildə 11 nəfər silahlıerməni quldurunutərksilah edib, əsir götürmüşdü.Təəssüf ki, beləşücaətlərə baxmayaraq,yerli adamlar respublikarəhbərliyi tərəfindən heçbir kömək, qayğı görmədilər.İşğala qədər kəlbəcərlilərmin əzab-əziyyətçəkdilər, sarsıntılı,səksəkəli günlər yaşadılar.

1992-ci il aprelin 8-dəAğdaban kəndi ermənilərinamansız hücumlarınadözə bilmədi, işğal olundu.39 nəfər kənd sakiniqəddarcasına öldürüldü, 5nəfər girov götürüldü,100-dən artıq ev yandırıldı.Respublika rəhbərliyindənqayğı görməyənərazi bir ucdan boşalırdı.Düşmənlərimiz isə fürsətiəldən vermir, əsaslı müqavimətərast gəlmədikləriüçün günbəgün irəliləyirdilər.1993-cü ilin martayı bu bölgəyə qara gəldi.Düşmənlər strateji əhəmiyyətlibir neçə yüksəkliyitutdular. Təkəqaya,Zağalar, Çıraqkəndlərinə soxulub evlərəod vurub, dinc əhalini diri-diri yandırdılar. Ən əhəmiyyətliKeçiliqaya yüksəkliyinəsahib çıxdılar.Aprelin 2-də Kəlbəcərartıq erməni quldurlarınınəlində idi.İşğal nəticəsində Kəlbəcərdə:511 nəfər şəhidoldu, 231 nəfər itkin düşdü,100-lərlə adam şikəstoldu. 130 yaşayış məntəqəsi,dünya şöhrətli,“İstisu” sanatoriyası, 500-dən artıq sənaye, tikinti,məişət, ticarət obyekti,172 mədəniyyət obyekti,96 ümumtəhsil məktəbi,76 səhiyyə obyekti, 1 muzeydarmadağın edildi.100 min baş qaramal, 500min baş qoyun-quzu, 100-lərlə maşın, texnika, avadanlıqtalan olundu.1993-cü ilin qiymətləriilə Kəlbəcərə azı 761 mln.ABŞ dolları dəyərindəziyan dəydi. Mənəvi ziyanlarisə heç deyiləsi deyil.Kəlbəcər faciəsi Ağdamın,Füzulinin, Qubadlının,Cəbrayılın işğalınayol açdı. Bu artıq Qarabağıniflası demək idi.Hazırda Kəlbəcər rayonundanolan məcburi köçkünlərBakı, Sumqayıt,Gəncə və Azərbaycanın44 rayon və şəhərindəməskunlaşmışlar.Onlardan 116 ailə çadırda,8988 ailə ictimai binalarda,məktəblərdə, 351ailə yol kənarında vəhumanitar təşkilatlar tərəfindəntikilmiş müvəqqətiyaşayış yerlərində yerləşdirilmişdir.Kəlbəcərrayonunda erməni təcavüzünəticəsində 24279uşaq zərər çəkmiş,onlardan 734 nəfəri yetimqalmışdır.Kəlbəcərli inqilablı günlərimiz:Sənədli publisistika.-B.:Nasir,2005.-356 s.http://www.azadqarabag.azerall.ƏdəbiyyatŞahhüseynov, M. Kəlbəcərsiz,Zarsız keçən ömürlər.-B.: Şirvannəşr,2003.-90 s.www.anl.az.İnternetdə113Tapdıqoğlu, N. Kəlbəcərintoponimləri.- B.,2002.-140 s.Adilə Abdullayeva

Aprel5100 illiyiAsəf Zeynallı1909-1932 BəstəkarAsəf Zeynalabdin оğluZeynallı 1909-cu il aprelin5-də Dərbənd şəhərindəyохsul ailədəanadan оlmuşdur. О, ibtidaitəhsilini Dərbəndrealnı məktəbində almışdır.1920-ci illərin əvvəlindəA. Zeynallının ailəsiBakıya köçmüşdür. BakıdaZeynallı hərbi məktəbədaхil оlmuş, ilk dəfəmusiqi alətində-klarnetdəçalmağı da burada öyrənmiş,musiqi nəzəriyyəsiüzrə keçilən fənlərləməşğul оlmuşdur.1926-cı ildə ZeynallıKоnservatоriyaya daхilоlmuşdur. О, əvvəlcə Оrkestrfakültəsində (truba)охumuş, sоnra isə Bəstəkarlıqfakültəsinə keçmişdir.Оnun müəllimləriÜ.Hacıbəyоv, L.P.Yablоnkо,V.V.Karagiçev оlmuşdur.Ü.Hacıbəyоv gələcəkbəstəkarın yaradıcılıqsimasının fоrmalaşmasınaböyük təsirgöstərmişdir.Bəstəkar əsərlərininçохunu Kоnservatоriyadakıtəhsil illərində yazmışdır.Bunlardan fоrtepianоüçün “Cahargah”ı,“Durna”nı, skripka üçün“Muğamsayağı” pyesini,хalq mahnısı əsasında ikiviоlençel və fоrtepianоüçün ”İki füqо”nu göstərməkоlar.1920-ci illərin aхırındaZeynallı Azərbaycan“Tənqid-təbliğ” TeatrınınMusiqi şöbəsinin müdirivəzifəsinə təyin оlunmuşdur.1920-ci illərin114sоnu-1930-cu illərin əvvəlindəZeynallı özünün ənməşhur əsərlərini- “Ölkəm”,“Sual”, “Seyran”,“Çadra”, “Sərhədçi” rоmanslarınıyazmışdır.Eyni zamanda “Səndənmənə yar оlmaz”, “Araz”və s. bu kimi mahnılarınоta köçürmüş, səs vəvоkal ansamblı üçünişləmişdir.1930-cu illərin əvvəlindəо, Kоnservatоriyanınyaradıcılıq bölməsinərəhbərlik etmiş,Azərbaycan Prоletar Musiqiçiləriİttifaqının(APMİ) başçısı оlmuşdur.Zeynallı bir sıra dramtamaşalarına musiqi tərtibatıvermişdir. О,C.Cabbarlının “Sevil”,Yanоvskinin “Qəzəb”,Kirşоnun “Şimal küləyi”,C.Хəndanın “Gizli əl”,Ə.B.Hamidin “Hind qızı”,S.Rüstəm və H.Nə-

zərlinin “Yanğın” və s.pyeslərinə musiqi yazmışdır.Bu pyeslərə yazılmışmusiqinin ayrı-ayrıhissələrindən 2 hissəli“Fraqmentlər” süitasınıbəstəkar Kоnservatоriyanıbitirdikdən sоnra işləmişdir.(“Fraqmentlər”inikinci süitası bəstəkarınölümündən sоnra оnunmüəllimi L.P.Yablоnkоtərəfindən оrkestrləşdirilmişdir.)O, 1931-ci ildəLeninqrada gedib оradaAzərbaycan bəstəkarlarınınəsərlərindən ibarətkоnsert təşkil etmiş vəkоnsertlər zamanı Azərbaycanmusiqisi haqqındaməruzələrlə çıхış etmişdir.İlk milli fоrtepianоmusiqi əsərlərinin meydanaçıхmasında AsəfZeynallının müstəsna хidmətiоlmuşdur. Məhz о,ilk dəfə milli fоlklоrБешик мащнысы [Нot]:/Р.Миришли Каманча мяктяби.-Б., 1970.-С.74.Ушаг сцитасы [Нot]: Фортeпиaноцчцн.- B.: Азярняшр,1969.-11 с.yaradıcılığından əməlişəkildə istifadə edərəkklassik Avrоpa fоrtepianоmusiqisinin ənənələri iləAzərbaycan хalq musiqisininsəciyyəvi cəhətlərinibirləşdirmişdir.A.Zeynallı Azərbaycanmusiqi mədəniyyəti tariхindəbir sıra yeni janrın(milli rоmans və s.)yaradıcısı kimi tanınmış,simfоnik, kamera, vоkalvə instrumental əsərlərbəstələmişdir.Bəstəkarlardan: Q.Qarayev,S.Hacıyev, T.Quliyev,Z.Bağırоv оnun sinfindəохumuşlar. A.Zeynallı“İbtidai nоt savadı”dərsliyinin müəlliflərindəndir.A. Zeynallının “Uşaqsüitası” Azərbaycandauşaqlar üçün və uşaqlarhaqqında yazılmış ilkmusiqi nümunəsidir.ƏdəbiyyatZeynallı хalq musiqisinintоplanması, nоtaköçürülməsi və işlənməsisahəsində də faydalı işaparmışdır. 50 хalq mahnısınınоta almışdır.Səfərlərdən birində yatalaqхəstəliyinə tutulanbu gözəl sənətkar 1932-ciil dekabrın 27-də Bakıdavaхtsız vəfat etmişdir.Хidmətlərini yüksək qiymətləndirərək1953-cü il31 dekabrda AzərbaycanSSR Ali Sоveti RəyasətHeyətinin qərarı ilə BakıОrta İхtisas MusiqiMəktəbinə (indiki AsəfZeynallı adına AzərbaycanDövlət Musiqi Kоlleci)A.Zeynallının adıverilmişdir. Оnun qоyubgetdiyi irs Azərbaycanmusiqi mədəniyyətinintəşəkkülü və inkişafınaböyük təkan vermişdir.Романслар [Нot]: Фортeпиaноиля охумаг цчцн.-Б.: Ишыг, 1984.-28 с.Муьамсайаьы [Нot]:/Пйесляр мяъмуясиндя;тар цчцн, фортeпионо цчцнкючцряни С.Рцстямов.-Б., 1966.-С.3-5.Юлкям [Нot] /сюзляриЪ.Ъаббарлынындыр; Азярбайъанмащнылары мяъмцясиндя;Азярбайъанбястякарларынын ясярляри.-Кийев, 1971.-С.72.115

Азярбайъан мусиги дцнйасы/баш ред. С.Фирудинли;.-Б.: Нурлар, 2001.-463 s.-(Азярбайъан инъясянятининкорифейляри); -мятнАзярб. вя инэилис дил.Бястякар Асяф Зейналлы:(анадан олмасынын 80иллийи мцнасибятиля):www.musigi-dunya.az/musigi-dunya.az/az.wikipedia.org/Методик библиографик тювсийяляр/тярт. ed. Т.П.Мяммядова; М.Ф.Ахундов адына АзярбайъанДювлят китабханасы.-Б., 1989.- 13 с.Щцсейнов, В.Р. Эюрмядийиниллярдян сяня салам:Rus dilindəДетская сюита: для Ф-но.- Б.: Ишыг, 1981.-9 с.Пляска: Детские пьесыкомпозиторов Азербайджана:для ф-но.- М.:Музыка, 1972.-9 с.Романсы: для голоса сф-но.- Б.: Ишыг, 1984.-İnternetdəmusigi-dunya.az/Асяф Zейналлы //Гобустан.-1984.-№4.-С.61-68.Гасымова, С.Д АсяфЗейналлы /С.Д. Гасымова,Н.Баьыров //Азярбайъансовет мусиги ядябиййаты:орта ихтисас мусиги мяктяблярицчцн дярслик.- Б.:Маариф, 1984.- С.85-90.29 с.Nailə Alışova116

Aprel670 illiyiTofiq İsmayılov1939 KinodramaturqDiş ağrısı .– B.: Gənclik,1986. – 92 s.Qonşular.– B.: Gənclik,1978. – 14 s.Sevincin yuxusu.– B.:Gənclik,1979.–38 s.Nasir, kinodramaturqT.İsmayılov 6 aprel 1939-cu ildə Bakı şəhərindəanadan olmuşdur. 1958-ciildə orta məktəbi bitirmişvə M.A.Əliyev adınaTeatr İnstitutunun Aktyorluq(1958-1962), sonraRejissorluq fakültəsində(1962-1968) təhsilini davametdirmişdir“Müasir Azərbayankinosunda tipik xarakter”mövzusunda namizədlikdissertasiyası üzərində işləmişdir.Son illər “Sənətkarlarımızınportreti” silsiləbədii-sənədli filmləri– Tofiq Quliyev, ƏminəDilbazi, Gülxar Həsənovahaqqında çəkmişdir(1992-1994). Uşaqlarüçün pyeslər, hekayələryazmışdır. İlk mətbuhekayəsi – “Ağ dəsmal”1962-ci ildə “Göyərçin”ƏdəbiyyatRzayev, T. Türkdilli dövlətlərinkino tarixi:(T.İsmayılovun eyniadlıkitabının nəşr olunmasıhaqqında) //Respublika. –2002. – 23 yanvar. – S. 2.117jurnalında çap edilmişdir.Əsərləri bir sıra xariciölkə xalqlarının dillərinətərcümə olunmuşdur.1987-ci ildə Əməkdarincəsənət xadimi adı almışdır.1994-cü ildə Türkiyəİncəsənət Universitetinədəvət alıb. KinorejissorTofiq İsmayılov 15 ildirTürkiyədə yaşayır. Fəaliyyətininəsas hissəsihəmin ölkə ilə bağlı olanƏməkdar incəsənət xadimison filmini 1994-cüildə çəkib.Tofiq qızı, A. Rejissortaleyinin zirvələri: (KinorejissorT.İsmayılov haqqında)//Qobustan.– 2003.-№2.-S.44-45.Səmayə Quliyeva

Aprel50 illiyiÇingiz Abdullayev1959Yazıçı7Görkəmli nasir, publisist,dünya şöhrətli kəskinsüjetli romanlarınmüəllifi Çingiz Akif oğluAbdullayev 1959-cu ilaprelin 7-də Bakı şəhərindəziyalı ailəsində anadanolmuşdur. 1976-cı ildəo, Azərbaycan DövlətUniversitetinin Hüquq fakültəsinədaxil olmuşdır.1981-ci ildə təhsilini müvəffəqiyyətləbitirmişdir.Əmək fəaliyyətinə 1981-ci ildən Bakı İstehsalatbirliyində əvvəlcə hüquqməsləhətçisi, sonra isəböyük hüquq məsləhətçisivə şöbə rəisi kimibaşlamışdır. Sonra Bakışəhəri Əzizbəyov rayonuİcraiyyə Komitəsində şöbəmüdiri, Qaradağ rayonukomitəsində təşkilatşöbəsinin təlimatçısı, siyasi-maarifkabinetininmüdiri vəzifələrində çalışmışdır.1989-cu ilinfevralından AzərbaycanYazıçılar İttifaqının katibiolmuşdur. 1988-ci ildəbeynəlxalq təcavüz problemibarədə dissertasiyamüdafiə edib, hüquqelmləri namizədi alimlikdərəcəsi almışdır. 1989-cuildən Krakov (Polşa) Universitetininfəxri professorudur.1990-cı ildənH.Z.Tağıyev adına XeyriyyəCəmiyyətinin sədrivə Azərbaycan PEN-klubununvitse- prezidentidir.1991-ci ildən AzərbaycanYazıçılar Birliyinin katibidir.Bundan başqa,118Beynəlxalq Yazıçılar İttifaqınınüzvü, eyni zamandaBeynəlxalq ƏdəbiyyatFondunun həmsədridir.Azərbaycan DemokratikZiyalılar İttifaqınəzdində olan Milli Akademiyanınfəxri doktorudur.1991-ci ildə o,Beynəlxalq cinayət problemibarədə doktorluqdissertasiyası müdafiə etmiş,hüquq elmləri doktoruadını almışdır.O, ədəbi fəaliyyətə tələbəlikdövründən başlamışdır.1983-cü ildəndövri mətbuatda oçerk,məqalə və detektiv janrındayazdığı hekayələrləmüntəzəm çıxış edir.Çingiz Abdullayevin əsərləri18 xarici ölkədə 11dilə tərcümə edilib çapolunur. Almaniyada, İrlandiyada,Fransada, Rusiyadakütləvi tirajla

Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti. AzərbaycanYazıçılar Birliyiüzvlərinin təltif edilməsiAlçağın üslubu: Roman/tərc.Təbəssüm Muxtarova;red. Ə.Cəfərli.- B.:Çıraq, 2005.- 236 s.buraxılmış, 20 milyonnüsxədə olan 600-dən çoxkitabı dünyada yayılmışdır.Bütün bu kitablaronu siyasi detektiv janrındayazan ən yaxşımüasir yazıçı kimi tanıtdırmışdır.Fəxrlə deyəbilərik ki, həmyerlimiz,Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevcənub-şərqi Asiyadantutmuş LatınAmerikasınacan geniş birərazini əhatə edən "Mavimələklər" romanını yazmaqladünya detektiv ədəbiyyatındayeni "qlobalsiyasi detektiv" janrınınəsasını qoymuş və bütündünyada bu janrın ustasıkimi şöhrət qazanmışdır.Onun "Mavi mələklər","İnsan ovu", "Qanınüç rəngi", "Əfsanə hüququ"və s. romanları çağdaşsiyasi detektiv janrınınzirvələridir. Gerçəklikləfantaziyanınməntiqi şəkildə uzlaşmasıvə bir-birini tamamlaması,dünyada baş verənictimai-siyasi hadisələrbarədə səhih informasiyalar,bir çox hallardaöz təsdiqini tapan siyasiproqnozlar, hamının tanıdığıdövlət xadimlərinintəsvirində heç bir komplekslərəqapılmamaq -bütün bunlar Ç.Abdullayevinsiyasi detektivlərininüstün cəhətlərindəndir.Yazıçının qələmininməhsulu olan "Cəhənnəmdənkeçid", "Geridönməmək", "Öz dünyanıyarat", "İnanılmaz qətl","Atlantika üzərindəölüm", "Xammurapininməcəlləsi", "Unudulmuşyuxu", "Yalnız özününkülər","Professionallarınoyunları", "Professionallarınqaydaları", "GünəşƏdəbiyyathaqqında AzərbaycanRespublikası PrezidentininSərəncamı: 12 iyul,Döyüşçünün yolu /tərc ed.K.Pərvin və Fidan.-B.:Cıraq, 2007.-302 s.Mənim gözəl alibim/tərc.ed. T.Muxtarova.-B.:Nurlan, 2006.-166 s.119altında zülmət" kimicasus, "Döyüşçünün yolu","Məhkumların cənnəti","Eramızın əvvəlindəkisui-qəsd" kimi tarixi detektivlərvə başqa rəngarəngüslublu detektivromanlar göstərir ki,Ç.Abdullayev bu janrınbütün növlərində gözələsərlər yaratmağın mahirustasıdır. Buna görə dəonun yaradıcılığını araşdırarkənyalnız siyasidetektivlərlə kifayətlənməkdüzgün olmaz.Dövlət başçısı cənabİlham Əliyev 2005-ci iliyulun 12-də ÇingizAbdullayevi "Xalq yazıçısı"fəxri adı ilə təltifetmişdir.Hazırda yazıçı üçkitab, bir böyük ssenari vədram üzərində işləyir.2005-ci il //Azərbaycan.-2005.- 13 iyul.- S. 1.Monte-Mario təpəsindəölüm: roman /red. Ə.Cəfərli;tərc. Zeynəb Əliqızı.-B.: Çıraq, 2005.-158 s.

Pəri busəsi: roman/tərc.ed. V.Məhərrəmli.-Распоряжение о награждениичленов союзаписателей Азербайджана:Президент Азербай-B.: Nağıl evi, 2007.-70 s.Rus dilindəджанской РеспубликиИ.Г.Алиеву //Бакинскийрабочий.- 2005.- 13июля.- С.1.İnternetdəВласть маски: Роман/Чингиз Абдуллаев.- М.:Эксмо, 2007.- 314 с.Время нашего страха:Роман /Чингиз Абдуллаев.-М.: Эксмо, 2007.-320 с.Заговор в начале эры:Роман /Чингиз Абдуллаев.-М.: Эксмо, 2007.-503 с.www.ans.azwww.bizimasr.mediaaz.comwww.kitabklubu.org.www.scond.narod.ruwww.wikipedia.orgAdilə Abdullayeva120

Aprel11155 illiyiNəcəf Bəy Vəzirov1854-1926 YazıçıAzərbaycan dramaturgiyasınıninkişafında, milliteatrın yaradılmasındavə inkişafında müstəsnarolu olan görkəmli şəxsiyyətlərdənbiri də Nəcəfbəy Vəzirovdur.Nəcəf bəy Fətəli bəyoğlu Vəzirov 1854-cü ilaprel ayının 11-də Azərbaycanınən gözəl guşələrindənbiri olan Şuşaşəhərində doğulmuşdur.Uşaq ikən həm ailəninağır vəziyyəti, həm dəNəcəfin özünün xəstə vəbədəncə zəif olması onunvaxtında məktəbə getməsinəmane olmuşdur. O,12 yaşında ilk təhsilinidini məktəbdə almış vəbir ildən sonra Şuşa şəhərindəkimülkiyyə məktəbinəgetmişdir. Lakinmüəlliminin amansız rəftarı,uşaqları yerli-yersizdöyüb işgəncə verməsiyeniyetmə gənci məktəbdənuzaqlaşmağa məcburetmiş və o, Şuşadanayrılaraq 1868-ci ildə Bakıyagetmişdir. O, imtahanverib realnı gimnaziyanınII sinfinə daxilolmuşdur. Gimnaziyanınson siniflərində oxuyarkənNəcəf əlaçı bir şagirdkimi tanınmış, hətta dövlətliuşaqlarına dərs deməkləməşğul olmuşdu.1873-cü ildə, 6-cı sinifdəoxuyarkən Nəcəf bəy121Vəzirov rus teatrına getmişvə teatrla ilk tanışlığıbaşlanmışdır. Bundansonra Nəcəf bəydə milliteatr yaratmaq, ana dilindətamaşalar hazırlamaqfikri daha da qüvvətlənmişdi.1873-cü ildə Həsənbəy Zərdabinin rəhbərliyivə Vəzirovun fəal iştirakıilə Bakıda M.F. Axundovun“Hacı Qara” komediyasıtamaşaya hazırlanmışvə səhnəyə qoyulmuşdu.Hələ gimnaziyadaoxuyarkən Nəcəf bəy ilkqələm təcrübəsi olan “Ətisənin, sümüyü mənim”komediyasını və “Qaragünlü”faciəsini yazmışdır.Həmin əsərlərdə köhnəcəmiyyətin əxlaqqanunları, mövcud təhsilsistemi, xüsusilə diniməktəblərdəki tədris üsulutənqid olunmuş, pislən-

mişdi. 1874-cü ildə Nəcəfbəy Vəzirov realni gimnaziyanımüvəffəqiyyətləbitirib, təhsilini davametdirmək üçün Peterburqagetmiş, lakin buradaqarşılaşdığı uğursuzluqonu Moskvaya getməyəməcbur etmişdir. Moskvayaqayıdan Nəcəf bəysentyabrda Petrovski-Razumovski Meşə vəTorpaqşünaslıq AkademiyasınınMeşəçilik şöbəsinədaxil olmuşdur.1878-ci ildə Nəcəf bəyAkademiyanı bitirərəkmeşəbəyi ixtisasına yiyələnmişdir.Qafqaz CanişinliyiBaş İdarəsininnəzdindəki Dövlət Mülkiyyətiidarəsi tərəfindənYelizavetpol (Gəncə) quberniyasınınTərtər nahiyəsinəIII dərəcəli meşəbəyitəyin olunmuş, 1880-ci ilin iyul ayına qədərburada çalışmış və IIdərəcəli meşəbəyi kimiİrəvan quberniyasının Dilicannahiyəsində fəaliyyətgöstərmişdir. 1885-ciildə müşavir Abbas bəyHaqverdiyevin qızı, gözəltərbiyə və təhsil almışXurşud xanımla evlənmişvə bu evlilikdən onun 3övladı olmuşdur.Rusiyada inqilabiazadlıqhərəkatının yüksəlişiilə əlaqədar olaraqNəcəf bəy də siyasietibarsızlıqda günahlandırılaraqmeşəbəyi vəzifəsindənazad edilmişdir.1895-ci ildə Bakıya köçənVəzirov lazımi imtahanlarıverib vəkillik vəsiqəsialmış və məhkəmələrdəçalışmışdır. Buradao, uzun müddət ayrıdüşdüyü bədii yaradıcılığınıda davam etdirmişdi.“Daldan atılandaş topuğa dəyər”(1890),“Sonrakı peşimançılıqfayda verməz” (1890),“Adı var özü yox” (1891),“Yağışdan çıxdıq, yağmuradüşdük” (1895)komediyalarını və Azərbaycanədəbiyyatı tarixindəfaciə janrının əsasınıqoymuş “Müsibəti Fəxrəddin”kimi klassik əsəriniyaratmışdır.Nəcəf bəy 1903-cü ildəBakı Dumasına katibseçilmişdir. Az sonra şəhərmaarif şöbəsi rəisininmüavini təyin edilmiş vəəziz müəllimi HəsənbəyZərdabi ilə birgə doğmaxalqının maariflənməsiüçün yeni məktəblərin,müxtəlif tərbiyə ocaqlarınınaçılması işində yaxındaniştirak etmişdir.1905-ci il inqilabı N.Vəzirovunədəbi, ictimai fəaliyyətiningenişlənməsiüçün münbit zəmin ya-122ratmışdı. Maarifpərvərədib bir tərəfdən Bakıdaçıxan “Həyat”, “İrşad”,“Tazə həyat”, “Açıq söz”və s. qəzetlərdə “Dərviş”imzası ilə felyetonlar yazmış,digər tərəfdən dramdərnəklərinə rəhbərlik etmiş,Azərbaycanda teatrsənətinin inkişafı, aktyornəslinin yetişməsi üçünyorulmadan fəaliyyət göstərmişdir.1913-cü il noyabr ayının15-də “Səfa” maarifcəmiyyəti Nəcəf bəy Vəzirovunədəbi fəaliyyətinin40 illiyi münasibətiləBakıda təntənəliyubiley gecəsi keçirmişdir.Bu illərdə o, “Puldüşgünü Hacı Fərəc” komediyasını,“Təzə əsrinibtidası” dramını yazmış,böyük fransız yazıçısı JanBatist Molyerin “Xəsis”komediyasını “Ağa KərimxanƏrdəbili”, fransızməzhəkəsi “Vəkil Patelen”iisə “Dələduz” adıilə təbdil etmişdir.Keçən əsrin 20-ciillərindən Vəzirov BakıdaKənd Təsərrüfatı Texnikumundamüəllim işləmişdir.1926-cı ilin yayındaN.Vəzirov təcrübəməşğələləri aparmaq üçüntələbələrlə birlikdə Şamaxıya- Çuxuryurda getmişvə iyulun 9-da orada vəfat

etmişdir. Yazıçının cənazəsiBakıya gətirilmiş,iyulun 12-də dəfn olunmuşdur.Seçilmiş əsərləri /tərt. X.Məmmədov; red. Z. Əsgərli.-B.: Maarif, 2002.-Əsgərli, Z. Nəcəf bəyVəzirov.- B.: Şuşa, 1998.-56 s.Əsgərli, Z. Millət, vətənaşiqi: Nəcəf bəy Vəzirov-150 //Azərbaycan.- 2004.-№ 5.-S. 144-147.Аскерли, З. Трагедия«Горе Фахреддина».-Б.:Элм, 2003.-160 с.ƏdəbiyyatMəmmədov, K. Nəcəfbəy Vəzirov.- B.,1995.-328 s.Məmmədova, D. Nəcəfbəy Vəzirovun yubileytəntənəsi //Azərbaycan.-№ 5.- 2004.- S. 148-150.Rus dilindəİnternetdə291 s.- (Məktəb kitabxanası)Əsərləri /tərt. D.Məmmədova;red. Ə. Mirəhmədov.-Təkrar nəşr.- B.:Şərq-Qərb, 2005.- 421 s.-(Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı)www.azerbaijan.newwww.azerilobbi.comwww.az.wikipedia.orgwww.bizimasr.mediaaz.comwww.elm.azwww.kitabxana.iatp.azwww.sazeri.iblog.comAdilə Abdullayeva123

Aprel12120 illiyiSeyid Şuşinski1889-1965 XanəndəMir Möhsün ağa Seyidİbrahim oğlu Şuşinski1889-cu ildə aprel ayının12-də Şuşa qəzasınınHoradiz kəndində anadanolmuşdur. Gənc Seyid ilktəhsilini Horadiz mədrəsəsindəalmış, oranıbitirdikdən sonra dərziliksənəti ilə məşğul olmuşdur.Lakin buna baxmayaraq,hərdən dinimərasimlərdə və xalqşənliklərində çıxış etmişdir.Seyidin peşəkar birxanəndə kimi yetişməsindəAzərbaycandaxanəndəlik sənətininbeşiyi olan Qarabağın vədahi xanəndə CabbarQaryağdı oğlunun çoxböyük təsiri olmuşdur.Böyük sənətkar şuşalılarqarşısında ilk dəfəolaraq 1908-ci ildə çıxışetmişdir. Seyid Şuşinskixüsusi musiqi məktəbibitirməmişdir. Lakin o, özfitri istedadı və bacarığısayəsində hələ gənclikillərində dövrünün məşhurmusiqişünaslarından,özündən yaşlı xanəndə vətarzənlərdən musiqi elmininsirlərini dərindənöyrənmişdir.XX əsrin əvvəllərindəZaqafqaziyanın inzibatimərkəzi Tiflisdə bir sıramədəniyyət ocaqları açıldı.1912-ci ildə Tiflisdəyazıçı C.Məmmədquluzadəninvə maarifçi ƏlimirzəNərimanovun təşəbbüsüilə şəhərinazərbaycanlılar yaşayan124hissəsində (“Şeytanbazar”da)açılan “Auditoriya”klubunun təşkilinəSeyid yaxından köməkgöstərmişdir. Klubun açılışıgünü burada Şuşinskininrəhbərliyi ilə “Şərqkonserti” təşkil olunmuşdur.Seyid Şuşinski konsertdənəldə olunan pulunhamısını kluba bağışlamışdı.Seyid bir “messenat”kimi daima həmteatra, həm də teatrdaiştirak edən artistlərəmaddi yardım göstərmişdir.S.Şuşinski həm dəistedadlı bir səhnə ustasıidi. O, 1916-1919-cu illərdəBakıda, Şuşada,Tiflisdə, Vladiqafqazda,Batumda, Mahaçqaladavə Dərbənddə səhnəyəqoyulan opera tamaşalarındamüvəffəqiyyətlə

çıxış etmiş, xalqınrəğbətini qazanmışdır.Hətta S.Şuşinski 1924-1926-cı illərdə AzərbaycanDövlət AkademikDram Teatrının artistiolmuşdur. O, teatr tamaşalarındabir çoxrollarda çıxış etməklə,səhnə sənətinin inkişafınaböyük kömək göstərmişdir.1926-cı ildə Bakışəhərində “Böyük Şərqkonserti” təşkil edilmişdir.Bu konsertdə CabbarQaryağdı oğlu, Bülbül,Şuşinski, F. Seyid Şuşinski.-Təkmil.təkrar nəşr.- B.: İşıq, 1991.- 181 s.Xəlilzadə, F. “Şərq musiqisininbahadırı”: [SeyidŞuşinski – 115] //Azərbaycan.-2004.- 13 aprel.-S.7.Salmanov, R. Şərq musiqidünyasının incisi SeyidŞuşinskinin xatirə gecəsi:Шушинский, Ф. СеидШушинский //Народныепевцы и музыкантыƏli Zülalov, QurbanPirimov, Saşa Oqanezaşvili,Eloğlu İsmayıl iləbirlikdə S.Şuşinski dəçıxış etmiş, “Mahur” və“Mani” muğamlarını böyükməharətlə ifa etmişdir.Böyük sənətkar həmdə görkəmli pedaqoq idi.Azərbaycan xanəndələrininböyük bir nəslionun tələbəsi olmuşdur.Seyid Şuşinskiyə Azərbaycanmusiqi mədəniyyətinininkişafı tarixindəkixidmətlərinə görəƏdəbiyyat(“Vahid” poeziya evindəkeçirilmiş tədbir haqqında)//Xalq qəzeti.- 2004.-13 oktyabr.- S. 8.Seyid Şuşinski //Qarabağxanəndələri.- B.: “Azərb.Mədəniyyətinin Dostları”fondu, 2005.- S. 20-21.Rus dilindəАзербайджана.-М.: Сов.композитор, 1979.- С.150-171.Azərbaycan SSR Xalqartisti adı verilmiş, “ŞərəfNişanı” ordeni və bir sıramedallarla təltif edilmişdir.Böyük xanəndəAzərbaycan SSR Əməkdarmüəllimi fəxri adınada layiq görülmüşdür.S.Şuşinski ömrünün songünlərinədək öz gözəlsənəti ilə xalqına sədaqətləxidmət etmiş, 1965-ciilin noyabr ayının 1-dəvəfat etmişdir.Vəhədzadə, S. Böyükmüğənni, əməkdar müəllim:Seyid Şuşinski xalqmusiqisinin çırpınan ürəyiidi //Azərbaycan mədəniyyətivə incəsənəti.-2005.- 20 yanvar.- S. 2.Səmayə Quliyeva125

Aprel1380 illiyiTofiq Mütəllibov1929-1992 ŞairTofiq Mütəllim ogluMütəllibov 1929-cu ilaprelin 13-də Naxçıvanşəhərində anadan olmuşdur.Orta məktəbi bitirdikdənsonra ADU-nun Filologiyafakültəsində təhsilalmışdır (1958-1963).1946-cı ildə “Zəfər” adlıilk şeiri “Azərbaycan pioneri”qəzetində çıxmışdır.Mütəllibov “Pioner”jurnalında məsul katib,Azərbaycan Dövlət Radiovə Televiziya VerilişləriKomitəsində redaktor,böyük redaktor, başredaktor olmuşdur. Sonralar“Azərbaycan gəncləri”qəzetində ədəbiyyat,incəsənət və mədəniyyətşöbəsinin müdiri vəzifəsindəişləmişdir. Şairin300-dən artıq şeirinəmahnı bəstələnmişdir.Onun məşhur “Cücələrim”şeirinin musiqisinibəstəkar Q. Hüseynli bəstələmişdir.T.Mütəllibovun əsərləridünya xalqlarının dilindəçap olunub yayılmışdır.1981-ci ildə Abdulla Şaiqadına Azərbaycan DövlətKukla Teatrında “Meşənağılı”, 1982-ci ildə“Danışan qayalar” pyesləri,1984-cü ildə AzərbaycanDövlət Gənc TamaşaçılarTeatrında isə“Cücələrim” alleqorikpyesi tamaşaya qoyulmuşdur.1968-1990-cı illərdəSSRİ Yazıçılar İttifaqınınUşaq və Gənclərədəbiyyatı şurasının üzvüolmuşdur. 1970-ci ildəSSRİ-ÇexoslovakiyaDostluğu Cəmiyyəti Azərbaycanşöbəsi İdarə Heyətininüzvü seçilmişdir.1955-ci ildən AzərbaycanYazıçılar Birliyinin üzvüolmuşdur. 1986-cı ildəAzərbaycan Yazıçılar İttifaqıTəftiş Komissiyasınınüzvü seçilmişdir. 1988-ciildə “Ədəbiyyat və incəsənət”qəzeti redaksiyaheyətinin üzvü seçilmişdir.1989-cu ildə AzərbaycanSSR-nin Əməkdarincəsənət xadimi fəxriadına layiq görülmüşdür.Üç dəfə Azərbaycan SSRninAli Soveti RəyasətHeyətinin Fəxri fərmanıilə təltif edilmişdir.1992-ci il noyabrın2-də Bakıda vəfat etmişdir.126

Durnalar qanadında.-B.:Gənclik, 1992.- 205 s.Babayev, A. Tofiq ömrünağıllaşdı…Əməkdarincəsənət xadimi şairTofiq Mütəllibovun anadanolmasının 75 illiyiwww.adalet-az.comwww.azerbaijan.news.azƏdəbiyyatQövsi-qüzeh.- B.: Gənclik,1990.-170 s.Sevənlərin ürəyi . –münasibətilə //Vəfa.-2004. - № 4.- S. 16-19.Vəliyev, S. O, yaxşılıqqoyub getdi. Yazıçınınarxivindən. (Şair TofiqMütəllibov haqqında)İnternetdəwww.dil-tarixpoeziya.iatp.azwww.xalqqazeti.comB.: Yazıçı, 1991.-279 s.Vüqarın nəgmələri.-B.:Gənclik, 1987.-160 s.//Xalq qəzeti.-1999.-26may- S . 5.www.paralel.azwww.varliginsesi.comSaqibə Mehrəliyeva127

Aprel14265 illiyiDenis İvanoviç Fonvizin1744-1792 Rus yazıçısıRus ədəbiyyatındamaarifçi realizmin görkəmlinümayəndəsi kimitanınan, milli komediyanınbanisi FonvizinDenis İvanoviç 14 aprel1744-cü ildə zadəganSeçilmiş əsərləri.- B.:Sərq-Qərb.-2006.-157 s.Избранные сочинения.-М.: Художественнаялитература.-1989.-607 с.ailəsində anadan olmuşdur.1755-1762-ci illərdəMoskva Universitetininnəzdində gimnaziyadaoxumuşdur. 1762-ci ildəPeterburq şəhərinə köçmüş,tərcüməçilik iləməşğul olmuşdur. “Xəzinədartülkü” (1762)təmsilində və “Nökərləriməməktublar”ında(1764-1766) təhkimçiliyətənqidi münasibət özəksini tapmışdır. Onun”Briqadir” (1768-1769)məişət komediyasında əcnəbimədəniyyətə sitayişmasqaraya qoyulur.ƏdəbiyyatRus dilindəБригадир; Недоросль;Сатирическая проза;Письма из Петербурга.-128“Nadan övlad” (nəşri1783, tamaşası 1782)satirik komediyasindatəhkimçilik, zadəgan əxlaqı,hakim təbəqələrinkütbeyinliyi ifşa olunur.Fonvizinin publisistik məqalələri,xatirələri var.Yaradıcılıgı realist rusədəbiyyatı və teatrın inkişafınagüclü təsirgöstərmişdir.12 dekabr 1792-ci ildəPeterburq şəhərində vəfatetmişdir.М.: Советская Россия.-1987.-268 с.Pərvanə Qurbanova

Aprel16120 illiyiÇaplin Çarls Spenser1889-1977 Amerikarejissoru16 aprel 1889-cu ildəLondonda anadan olmuşdur.Çarls Çaplin - amerikarejissoru, aktyoru,ssenaristidir. Mənşəcə ingilisdir.Müzik-holl aktyorlarıailəsindəndir. 8yaşından səhnədə çıxışetməyə başlamışdır. 1907-1912–ci illərdə F.Karnonunpantomimo truppasındaistedadlı komediyaaktyoru kimi yetişmişdir.Çaplin 1913-cüildə M.Sennetin rəhbərliketdiyi “Kestoun” şirkətiilə müqavilə bağlamış,1914-cü ildə “Dolanacaqpulu qazanarkən” qısametrajlıkinokomediyasındacəkilmişdir.M.Sennetin qısametrajlıkomediya filmlərindəiştirakı, Çaplinin komikustalığının inkişafı üçünməktəb olmuşdur. Çaplin1914-сü ildə rejissorluqfəaliyyətinə başlamış,sonralar əsasən öz filmlərindəaktyor, rejissor,çox vaxt həm də bəstəkarkimi çıxış etmişdir.Çaplinin yaradıcılığındaqrotesk və parodiya üslubları,eləcə də, pantomima,xalq teatrı, müzik hollvə sirk sənətlərinin ifadəvasitələri əhəmiyyətli yertutmuşdur. 1915-1918-ciillərin filmlərində “Səfil”,”İş”, “Müzik-hollaxşamı”, “Avantürist”,“Borc dükanı”, “Sakit129küçə”, “Mühacir”, “İtgünü”, “Silahı çiyninə al”və “Balaca”(1920) filmindəkomediya formasınınkamilliyinə nailolm uşdur.Çaplinin filmlərindəkomiklik faciəliklə qovuşur,onun qəhrəmanı kapitalistcəmiyyəti tərəfindənrədd olunmuş yoxsullardünyasını təcəssüm etdirmişdir.Çaplin 1923-cüildən tammetrajlı “Parisliqız” (1923), “Qızıla hərislik”(1925) və “Sirk”(1928) filmlərini çəkmişdir.Dünya kinokomediyasınıninciləri sayılan bufilmlərdə burjua cəmiyyətininifşası sadə və məzlumadamlara dərin mütəəssirlikduyğusu iləuyuşdurulmuşdur.“Balaca adam”ın səadətümidlərinin qeyri-reallığı,onun ictimai ədalətsizlik

Səhnə işıqları.- B.: Gənclik.-1973.-119s.əleyhinə mübarizəsininfaciəsi səmərəsizliyini əksetdirən “Böyük şəhərinişıqları” (1931) və “Yeniəyyamlar” (1935) filmlərindəkomediya şərtliliyiqəhrəmanın məhəbbətyolunda tamaşaçıları riqqətəgətirən mətanəti,zirəklik və tədbirliliyi,yüksək humanizmi vəhdəttəşkil edir. “Böyük diktator”(1940)satirik filmiÇaplinin yaradıcılığındavə onun əqidəsinin təkamülündəmühüm mərhələdir.Çaplinin kapitalizmcəmiyyətinin riyakarlığınıifşa edən“Müsyo Verdi” (1947) filmiABŞ-ın mürtəce dairəsininqəzəbinə səbəbolmuşdur. “Səhnə işıqları”(1952) filmində müəllifinincəsənət və istedad,məhəbbət və qocalıqhaqqında düşüncələripoetik əksini tapmışdır.Çaplin təqiblərnəticəsində Hollivudu tərketmiş, 1952-ci ildə İsveçrəyəköçmüşdür. O,1957-ci ildə Böyuk Britaniyada,amerikan həyat tərzinisatira atəşinə tutan kədərli“Kral Nyu-Yorkda” filmini,1967-ci ildəisə ”Honqkonqlu qrafinya”romantik komediyasınıyaratmışdır.Ədəbiyyat1982-ci ildə böyükBritaniya televiziyasındaÇaplinin ilk komediyafilmləri üzərində necə işləməsibarədə “Film necəyaranır” sənədli film çəkilmişdir.Dramatik, lirik və yumoristiksəhnələri və vəziyyətlərinüzvi uyarlığıÇaplinin filmlərinin əndiqqətəlayiq cəhətlərindəndir.Böyük artist, humanist,rejissor olanÇaplin dünya kinosununinkişafına böyük təsirgöstərmişdir. O, 25 dekabr1977-ci ildə vəfatetmişdir.О себе и своем творчестве/перевод с англ.cост. и предисловие,комментарии Кукарина.-М.: Искусство.-1990.-Т.-1.-350 с. ; Т.2.-348 с.Робинсон, Д. ЧарлиЧаплин: Жизнь и творчество/перевод с англ.предисловие Э.Рязано-Rus dilindəва .- М.: Радуга, 1990.-669 с.Зоркий, А. Сколько живетфильм? /О творчествеЧарли Чаплина //Литературнаягазета.-1977 .-23 марта.- С. 8.Сименон, Ж. Он былзащитником демократии/О Чарли Чаплине //Литературнаягазета.-1978 .-8 февраля.- С.10.Шальнев, А. И в смертикак в жизни /ПамятиЧаплина //Советскаякультура.- 1978.- 27 января.-С.14.Pərvanə Qurbanova130

Aprel1675 illiyiRamiz Mirişli1934BəstəkarBəstəkar R.Mirişli 1934-cü il aprel ayının 16-daNaxcıvan şəhərindəanadan olmuşdur. 1937-ciildə Üzeyir Hacıbəyovuntəşəbbüsü ilə Naxçıvandaaçılan ilk musiqi məktəbindəkamança sinfindətəhsil almış, məktəbi bitirdikdənsonra BakıdaAsəf Zeynallı adına Ortaİxtisas Musiqi məktəbininXalq Çalğı Alətləri şöbəsininbirbaşa II kursunaqəbul olunmuşdur. 1954-cü ildə məktəbi bitiribNaxçıvan şəhərinə qayıtmış,uşaq musiqi məktəbindəhəm kamançadan,həm də musiqi nəzəriyyəsifənnindən dərs demişdir.O, 1957-ci ildəÜ.Hacıbəyov adına AzərbaycanDövlət KonservatoriyasındaCövdət Hacıyevinsinfində Bəstəkarlıqşöbəsində təhsil almışdır.R.Mirişli oxuduğu illərdəAzərbaycan Teleradio VerilişləriKomitəsinin XalqÇalğı Alətləri Orkestrindəbirinci kamança vəzifəsinitutmuşdur. Bu dövrlərdəbəstəkar fortepiano üçünprelyüdlər, sonatino, simfonikpoema, simli kvartet,romanslar bəstələmişdir.1964-cü ildə o,keçmiş SSRİ Bəstəkarlarİttifaqına üzv qəbul olunmuşdur.R.Mirişli uzun illərF.Əmirov adına AzərbaycanDövlət Mahnı vəRəqs Ansamblının bədiirəhbəri olmuşdur. 1964-cü ildə o, Azərbaycanda131ilk dəfə olaraq mahnıjanrında yallı rəqs ritminəmüraciət etmiş və “Bayramaxşamlarında” mahnısınıyazmışdır. Mahnıonun ən sevimli janrıdır.O, 300-dən çox mahnınınmüəllifidir.Muğamlarımıza dərindənyiyələnən Ramizmürəkkəb ladlarımızdanistifadə edib “Oxu tar”,“Oxu bülbül” kimi vokaləsərlər yaratmış, 1981-ciildə C.Məmmədovun librettosuəsasında “Qaçırılmışqız” operettasınıyazmışdır. Bəstəkar “Gəlqohum olaq” operettasınında müəllifidir.R.Mirişli teatr vəkino janrlarına da müraciətetmiş, Ə.Əylislinin“Nəğməkar bibim”, TeymurElçinin “Qar qız” vəs. bir sıra bu kimi draməsərlərinə musiqi bəstələmişdir.

C.Cabbarlı adına“Azərbaycanfilm” kinostudiyasındaA.Babayevin“Alma almaya bənzər”,T.Tağızadənin “Evdə kişivar”, E.Qasımovun “Köhnəbərə”, Ş.Əkbərovun“Səhrasız gecə” kinofilmlərinə,S.Rüstəm,Naxçıvan MR-sı, T. Mütəllibovhaqqında filmlərin,“Bacarıqlı əllər”adlanan sənədli filmin,uşaqların sevə-sevə baxdıqları“Tıq-tıq xanım”,“Dost axtatıram”, “KirpiAzərbaycan, dünyam mənim[Not]: fortepiano iləoxumaq üçün mahnılar.-B.: İşıq, 1978.- 49 s.Kamança məktəbi [Not].- B.: Azərnəşr, 1970.-118 s.Bünyadov, T. Hikmətiheyrətdi...: (BəstəkarRamiz Mirişlinin anadanolmasının 70 illiyi haq.)və alma” və s. cizgifilmlərinin musiqisi R.Mirişlinindir.Nizami Gəncəvinin qəzəlinəsolist, xor və simfonikorkestr üçün “Peyğəmbərintərifi” vokal poemasını(1997), “Qəzəlxan”bədii filminəmusiqi bəstələmişdir.Bəstəkar pedaqoji fəaliyyətlədə məşğul olmuşdur.O, 1986-cı ildən dosent,1993-cü ildən isəprofessordur.ƏdəbiyyatMahnılar [Not]: fortepianoilə oxumaq üçün.- B.:Azərnəşr, 1968.-16 s.Oxu tar [Not]: fortepianoilə oxumaq üçün mahnılar.-B.: İşıq, 1981.-32 s.//Yeni Azərbaycan.-2004.- 3 iyun.- S. 5.Qocayeva, A. Yaratdıqlarıilə yaşayacaq bəstəkar :[Ramiz Mirişli ilə söhbət]Лишь твоя улыбка[Ноты]: Песни для голо-Rus dilindəса в сопровожд.ф.-но.-Б.: Азернешр, 1973.-45 sMusiqi mədəniyyətimizininkişafındakı xidmətlərinəgörə R.MirişliNaxçıvan MR-ın Əməkdarincəsənət xadimi(1974), Azərbaycan RespublikasınınƏməkdar incəsənətxadimi (1982),Azərbaycan RespublikasınınXalq artisti (1990)və “Şöhrət” ordeninə layiqgörülmüşdür.Sənin bircə təbəssümün[Not]: fortepiano ilə oxumaqüçün mahnılar.- B.:Azərnəşr, 1973.- 45 s.//Respublika.- 2004.-3dekabr.- S. 4.Səmayə Quliyeva132

Aprel20115 illiyiRza Təhmasib1894-1980RejissorRza Təhmasib – Azərbaycanaktyoru, rejissoru,pedaqoq, AzərbaycanınƏməkdar incəsənət xadimi1894-cü ildə aprelin20-də Naxçıvanda anadanolub. 1910-cu ildə Tbilisişəhərində azərbaycanlıaktyorlar truppasında,sonra Bakı şəhər neftmədənlərindəişləmiş,1917-1920-ci illərdə isəyenidən ana vətəni Naxçıvanaqayıdıb müəllimliketmişdir. Onun ilk müstəqilrejissor işi Naxçıvanteatrında C.Məmmədquluzadənin“Ölülər” pyesi iləbaşladı. Daha sonra Tbilisivə Yerevan teatrlarındaaktyor və rejissorişləmişdir.1934-1937- ci illərdəTəhmasib Moskva DövlətKinematoqrafiya İnstitutununrejissorluq fakültəsindətəhsil almışdır.Sovet kinosunun görkəmli,bənzərsiz xadimiS.Eyzenşteyin ona Moskvadabirgə işləməyi təklifedəndə “Mənə Azərbaycandadaha çox ehtiyacvar”- deyərək vətənəqayıtmışdır.O, M.Əzizbəyov adınaADDT-nın səhnəsində“Şeyx Sənan”, “Vəfa”,“Sevil”, “Madrid” və başqapyesləri uğurla tamaşayaqoymuşdur. R.Təhmasibeyni zamanda kinosahəsində də böyük yaradıcılıqyolu keçmişdir.Onun “Azərbaycanfilm”Kinostudyasında Hacıbəyovun“Arşın mal alan”komediyası, “On birdənbiri”, “Səbuhi”, “Bakınınişıqları”, “Mahnı belə yaranır”,“Onu bağışlamaq133olarmı” filmləri tamaşaçılarınrəğbətini qazandı.1937-ci ildən R.Təhmasibömrünün axırına kimiM.Əliyev adına ADİİ-damüəllim kimi çalışmış,aktyor sənəti kafedrasınınmüdiri olmuşdur. R.Təhmasibməktəbi elə sənətkarlaryetişdirmişdir ki,onlar bu gün də ölkəmizinteatrlarında, “Azərbaycanfilm”kinostudiyasında,radio və televiziyada,Azərbaycan Dövlət Mədəniyyətvə İncəsənətUniversitetində böyük uğurlaişləyirlər. R.Təhmasib1946-cı ildə AzərbaycanƏməkdar incəsənətxadimi, Xalq artisti,dövlət mükafatı laureatıadlarına layiq görülmüşdür.1980-ci il 14 fevraldaBakıda vəfat etmişdir.

Təhmasib, T. R. Təhmasib.- B., 2005.- 272 s.Alıqızı, M. Sənət işığı:[Rza Təhmasib və başqakorifeylər haqqında]//Azad Azərbaycan.-2008.- 16 mart.- S. 7.“Bir ailə”: Sevimli kinolarımız:Kadrarxası: Sovetkinosunun ulduzu LyubovOrlova Azərbaycan filmində:[Ssenari müəllifi-ƏdəbiyyatMir Cəlal, quruluşçu rejissorR.Təhmasib olaneyni adlı film haqqında]//Ekspress.- 2007.-24-26fevral.- S.18.Qəhrəmanov, Ə. Mənalıömrün iziylə: [Rza Təhmasib-110] //Yeni Azərbaycan.-2004.- 10 iyul.-S. 6.“Mahnı belə yaranır”:Sevimli kinolarımız: Kadrarxası: [Ssenari müəllifiR.Təhmasib və RomanFatiyev] //Ekspress.-2007.- 10-12 fevral.- S.18.Səhnə onun həyatı idi...:[Əməkdar incəsənət xadimi,Xalq artisti R.Təhmasibin113 yaşının tamamolması haqqında]//Xəzər qəzeti.- 2007.- 21aprel.- S. 19.Günay Səfərova134

Aprel2080 illiyiÇingiz Hüseynov1929 YazıçıÇingiz Həsən oğlu Hüseynov1929-cu il aprelayının 20-də Bakı şəhərindəanadan olmuşdur.Ç.Hüseynovun “Novruzgülü”povesti hələ 60-cı illərin əvvəllərindəədəbi ictimaiyyətin nəzə-Adalar: Hekayələr və povestlər.-B.:Gənclik.-1980.- 308 s.Восточные сюжеты.-М., 1980.rini cəlb etmişdi. Yazıçıöz əsərlərində ciddi əxlaqiproblemlərdən bəhs edir,oxucuları mənəvi təmizliyə,saflığa çağırır. Yazıçı1978-ci ildə filologiyaelmləri doktoru,1979-cu ildə professoradına layiq görülmüşdür.Müəllif 1981-ci ildəyazdığı “Fətəli fəthi” romanınıM.F.Axundovahəsr etmişdir.Moskvada yaşayıbyaradanÇingiz HüseynovunAzərbaycan ədəbiyyatına,ədəbiyyatın nəzəriproblemlərinə dairmonoqrafiyaları, ədəbitənqidiməqalələri vardır.ƏdəbiyyatFətəli fəthi: Roman.- B.-Yazıçı, 1986.- 712 s.Rus dilində135Ç.Hüseynov M.Ə. Sabir,C.Məmmədquluzadə,S.Vurğun, H.Mehdi,Əbülhəsən və başqalarınınəsərlərini rus dilinə tərcüməetmişdir.Ədibin əsərləri bir sıraxalqların dillərinə tərcüməedilib, povest və hekayələriBolqarıstan, Polşa,Macarıstan, Çexoslavakiya,ADR və ABŞ-danəşr olunmuşdur.Ç.Hüseynovun yüksəkixtisaslı kadrların hazırlanmasındaçox böyükxidmətləri vardır.Nəbiyev, B. Söz ürəkdəngələndə .- B.: Yazıçı,1984.- S.99-104.Mətanət İbrahimova

Aprel23445 illiyiVilyam Şekspir1564-1616İngilisdramaturquSeçilmiş əsərləri : 2 cilddə-B.: Öndər, 2004.- (Dünyauşaq ədəbiyyatı)www.biyografi.netwww.xariciedebiyyat.azeriblog.comDahi ingilis dramaturquvə şairi VilyamŞekspir 1564-cü il aprelayının 23-də Stratford-on-Eyvon şəhərində anadanolmuşdur. Uşaqlıq, gənclikillərini doğma şəhərindəkeçirmiş, qrammatikaməktəbində təhsilalmışdır. Şekspir 80-ci illərinsonunda Londonagəlmiş, teatr mühitindədolaşmış, peşəkar aktyor,az sonra isə dramaturqkimi fəaliyyət göstərmişdir.Yaradıcılığının ən səmərəliilləri Londonunməşhur teatrlarından olan“Qlobus” la bağlıdır. Vilyamtəqribən 1612-ci ildəLondonu tərk edərəkStratforda qayıtmış, ömrününsonunadək buradayaşamış və üç ildən sonravəfat etmişdir.Şekspir 37 pyesinkomediyaların,tarixidramların, faciələrin,ƏdəbiyyatRəhimli, E. Azərbaycandilində danışan Şekspirİnternetdəwww.sekspir.wordpress.comwww.wikipedia.orghabelə “Venera vəAdonis” (1593), “Lukretsiya”(1594)poemalarının,çoxlu sonetlərin müəllifidir.“Hamlet”, “Otello”,“Makbet”, “Kral Lir”kimi əsərlər Qərb ədəbiyyatınıninciləri sayılır.Azərbaycanda ilk dəfəŞekspirin “Otello” faciəsi1903-cü ildə N.Vəzirovuntərcüməsində Şuşada oynanılmışdır.Həmin əsər1910-cu ildə Bakıdatamaşaya qoyulmuşdur vədəfələrlə Milli Teatrınsəhnəsində oynanılmışdır.//Mədəni-maarif.- 2005.-№ 8.- S. 37.Adilə Abdullayeva136

Aprel2595 illiyiMəmməd Bürcəliyev1914-1994 AktyorAzərbaycan RespublikasınınXalq artistiMəmməd İsmayıl oğluBürcəliyev 25 aprel 1914-cü ildə Şəki şəhərindəanadan olmuşdur.Teatr sənətinə 30-cu illərdəqədəm basanM.Bürcəliyev həyatınınən mənalı cağlarını GəncəDövlət Dram TeatrınınƏləsgərli, Ç. Əsrin dizləriniqatlayan kişi: M.Bürcəliyev-80//Mədəniyyət.-1994.-23 aprel.-S. 2.inkişafına həsr etmiş, 60 ilmüddətində zəngin və bitkinobrazlar yaratmaqlatamaşaçı qəlbinə yol tapmışvə sənətsevərlərinrəğbətini qazanmışdır.O, M.İbrahimovun“Kəndçi qızı”, S.Vurğunun“Fərhad və Şirin”,C.Məmmədquluzadənin“Ölülər” və başqa tamaşalardagözəl obrazlar yaratmışdır.“Mən ki, gözəldeyildim”, “Dəli Kür”filmlərinə çəkilmişdir.Gözəl yumor ustası kimitanınan sənətkar həyathəqiqətlərini sənət dili iləxalqa çatdırmaq üçün varqüvvəsi ilə çalışmışdır.ƏdəbiyyatHəqiqət duyğusu //Ədəbiyyatvə incəsənət.-1990.-28 sentyabr.- S.7.Xoş ovqat da bir nemətdir//Kommunist.-1989.-12mart.- S. 4.137Aktyorun rejissorluqfəaliyyəti nəticəsində neçə-neçəədəbi əsər Gəncəteatrının səhnəsində müvəffəqiyyətlətamaşayaqoyulmuşdur.Səhnə fədaisi MəmmədBürcəliyev 1958-ci ildəXalq artisti adına layiqgörülmüşdür.O, uzun illər AzərbaycanTeatr Xadimləriİttifaqının Gəncəbasarşöbəsinin sədri olmuşdur.Görkəmli aktyorM.Bürcəliyev 1994-cü ilnoyabrın 25-də 81 yaşındavəfat etmişdir.İnqilab. Kollektivin istedadlıüzvü: /M.Bürcəliyevhaqqında/ //Ədəbiyyat vəincəsənət.-1984.- 7 dekabr.-S. 7.Elmira Şirəliyeva

Aprel2990 illiyiƏjdər İbrahimov1919-1993 Kinorejissorİbrahimov Əjdər Mütəllimoğlu 1919-cu ilaprel ayının 29-da TürkmənistanınAşqabad şəhərindəfəhlə ailəsində anadanolmuşdur. Səkkiz yaşındaatasını itirdiyindənkərpic zavodunda fəhləliketmiş, 11 yaşında ortaməktəbə daxil olmuş,məktəbin özfəaliyyət dərnəyindəciddi çalışmışdır.1937-ci ildə AşqabaddaAzərbaycan Musiqili-Dram Teatrında aktyorluqetmiş, eyni zamanda teatr138məktəbində təhsil almışdır.Ə.İbrahimov 1942-ciilin martında ordu sıralarınaçağırılmışdır. Aşqabaddapiyada hərbiməktəbi, sonra əlahiddəzabitlər məktəbini leytenantrütbəsi ilə bitirmişdir.İkinci Dünya müharibəsindəyaralandığınagörə 1945-ci ildə ordudantərxis olunmuşdur. Bundansonra 1945-1946-cıildə Türkmənistan DövlətFilarmoniyasında direktormüavini vəzifəsində çalışmışdır.1946-1952-ci illərdəÜmumittifaq DövlətKinematoqrafiya İnstitutununRejissorluq fakültəsindətəhsilini davametdirmişdir. Bir müddətAşqabad kinostudiyasındaişləmiş, “Firuzə” (1953),“Xəzərin şərqində” (1953)mənzərə filmlərinin rejissoruolmuşdur. Sonra1954-1959-cu illərdə BakıKinostudiyasında fəaliyyətidövründə “Bir məhəlləliiki oğlan”, “Onun böyükürəyi” bədii filmləriniçəkmişdir. Sonralar çəkdiyi“26 Bakı Komissarı”(1966), “Ulduzlar sönmür”(1960), “Urək məsələləri”(1973),“Məhəbbətim,kədərim mənim”(1978) filmləri onun kinorejissoru kimi yüksəlişinigöstərir.Vyetnam DemokratikRespublikasına ezamiyyətdəolduğu müddətərzində ilk milli kinoməktəbinin yaradılmasında,milli aktyor və rejissorkadrlarının hazırlanmasındafəal iştirak etmişdir. O,1959-1962- ci illərdə kinosənəti məsələləri üzrəməsləhətçi və Hanoy kinoməktəbində müəllim ol-

Vyetnamda gördüklərim.-B.: Azərnəşr, 1964.-120 s.İbrahimov, Ə. Moskvadaanıldı: (Azərbaycanın tanınmışkinorejissoru,Дорога солдатa .- М.:Молодая гвардия, 1966.-48 с.muşdur. Burada onun rəhbərliyivə yaxın köməyiilə “Bir payız günündə”,“Cüllüt” (1962), “İki əsgər”filmləri çəkilmişdir.1962-ci ildən “Mosfilm”kinostudiyasında quruluşçurejissor işləyir. “Mosfilm”kinostudiyası başbədii şurasının üzvü, rejissorlarbölməsinin sədrmüavini olmuşdur.Ə.İbrahimov MoskvaMədəniyyət İnstitutundakinorejissorluq üzrə müəllim,“Azərbaycanfilm”kinostudiyasında bədiirəhbər, “Türkmənfilm” və“Qazaxfilm”in çəkdikləribir sıra filmlərin bədiirəhbəri olmuşdur.Bədii yaradıcılığa 1948-ci ildə “Türkmənistan”jurnalında çap etdirdiyi“Möcüzə” hekayəsi iləbaşlamışdır. Bundan sonrahekayə, oçerk, povestvə ssenarilərini rus,türkmən və AzərbaycanƏdəbiyyatGünəş ağlayır.- B.:Azərnəşr, 1978.- 96 s.Azərbaycanın Xalq artisti,professor Ə.İbrahimovun85 illiyinə həsr olunmuşRus dilindəДевушка из племениТан.-М.: Советский писатель,1970.- 280 с.dillərində yazıb yaratmışdır.Əjdər İbrahimov xidmətlərinəgörə 1971-ciildə “Şərəf nişanı”, 1976-cı ildə “Qırmızı ƏməkBayrağı”, 1979-cu ildə“Xalqlar dostluğu” ordenləriilə, eləcə də 1962-ciildə Vyetnamın ЫЫ dərəcəli“Əmək ordeni” və “Dostluq”medalı ilə təltif edilmişdir.xatirə gecəsi haqqında)//Şərq.- 2004.- 12-19may.- S. 2.Samirə Eminova139

1 mayGün çıxır04:55Gün batır20:3631 mayGün çıxır04:13Gün batır21:042009Əlamətdar vətarixi günlər3. Bеynəlxalq Söz və Mətbuat azadlığı Günü8. Şuşa rayonunun işğal günü9. Faşizm üzərində Qələbə Günü10. Ümummilli lider Heydər Əliyevin doğumgünü10. Heydər Əliyev Fondunun yaranmasının 5illiyi15. Bеynəlxalq Ailə Günü18. Bеynəlxalq Muzеylər Günü18. Laçın rayonunun işğal günü28. Rеspublika GünüMay21 aprel-21 mayBuğa bürcününNişanı Yerdir.Veneranınhimayəsindədir.Günəşin Buğabürcündən keçdiyidövrdə doğulanlartəbiətcə emosionalolurlar.C 1Ş 2B 3Be 4Ça 5Ç 6Ca 7C 8Ş 9B 10Be 11Ça 12Ç 13Ca 14C 15Ş 16B 17Be 18Ça 19Ç 20Ca 21C 22Ş 23B 24Be 25Ça 26Ç 27Ca 28C 29Ş 30B 31Şuşa və Lacının işğal günü140Şuşa Qarabağ silsiləsində1400-1500 metrdən çoxyüksəkliyə malikhamar platodayerləşir. Dağ-iqlimkurortudur. Müxtəlifnöv tikintimaterialı yataqlarıvə mineral su bulaqları(Turşsu vəŞırlan) var.Laçın rayonu ənyüksək dağ rayonlarındanbiridir.Ən hündür nöqtəsidəniz səviyyəsindən3594 myüksəklikdə yerləşənQızılboğazdağıdır. Rayonda127 yaşayış məntəqəsiyerləşir.Hər iki rayonunərazisi 1992-ciildə erməni silahlıdəstələri tərəfindənişğal edilmişdir.

Yazıçı Məlikzadə İsi Abbas oğlunun (01.05.1934) anadan оlmasının 75 illiyiAzərbaycan Dövlət mükafatı laurеatı, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, prоfеssоr SеyidоvYusif Mirəhməd oğlunun (02.04.1929) anadan оlmasının 80 illiyiBеynəlxalq Söz və Mətbuat azadlığı Günü (03.05.1993)İtalyan diplоmatı, yazıçı və tarixçisi Makiavеlli Nikkоlоnun (03.05.1469-22.06.1527) anadan оlmasının 540 illiyiYazıçı Əkbərоv Məhəmməd Həmzə oğlunun (Məmməd Əkbər) (05.05.1909-11.11.1974) anadan оlmasının 100 illiyiSSRİ Xalq artisti, Dövlət Mükafatı laurеatı, bəstəkar Hacıbəyоv Soltan İsmayıloğlunun (08.05.1919-19.09.1974) anadan оlmasının 90 illiyiŞuşa rayonunun işğal (08.05. 1992) günüFaşizm üzərində qələbə günü (09.05.1945)Akadеmik Cəfərоv Məmməd Cəfər Zеynalabdin oğlunun (Məmməd Cəfər)(09.05.1909-11.05.1992) anadan оlmasının 100 illiyiÜmummilli lider Heydər Əliyevin doğum günü (10.05.1923-12.12.2003)Azərbaycanın Əməkdar mühəndisi, SSRİ dövlət mükafatı laurеatı Ləmbəranski ƏlişCəmil oğlunun (10.05.1914-01.05.1999) anadan оlmasının 95 illiyiPrоfеssоr Qurbanоv Şamil Dünyamalı oğlunun (10.05.1934) anadan оlmasının 75illiyiHeydər Əliyev Fondunun yaranmasının (10.05.2004) 5 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Abdullayev Namiq Vahid oğlunun (10.05.1974-09.02.1993) anadan olmasının 35 illiyiİngilis yazıçısı Vоyniç Еtеl Lilianın (11.05.1864-28.07.1960) anadan оlmasının 145illiyi141

“Dinc dağlar” Beynəlxalq ekspedisiyasının üzvü Mursaqulov SəridanənAzərbaycanın dövlət bayrağını dünyanın ən uca zirvəsi olan Everestə sancmasının(12.05.1999) 10 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi şair Əfəndiyеv Hikmət Ziya oğlunun(Hikmət Ziya) (13.05.1929-02.08.1995) anadan оlmasının 80 illiyiBеynəlxalq Ailə Günü (15.05.1994)Azərbaycanın Xalq artisti Əfqanlı Rzanın (15.05.1899-09.11.1973) anadan olmasının110 illiyiNasir, dramaturq Əliyev Həmid Fərhad oğlunun (Həmid Arzulu) (15.05.1939)anadan olmasının 70 illiyiŞair, ədəbiyyatşünas Əhmədov Elburus Misir oğlunun (Əhməd Elburus)(17.05.1944) anadan olmasının 65 illiyiBеynəlxalq Muzеylər Günü (18.05.1977)Laçın rayonunun işğal (18.05.1992) günüAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Hacıyev Fikrət Əli oğlunun (19.05.1964-04.05.1992)anadan olmasının 45 illiyiƏdəbiyyatşünas, prоfеssоr Həkimоv Mürsəl İsmayıl оğlunun (20.05.1929-19.04.2006) anadan оlmasının 90 illiyiFransız yazıçısı Оnоrе dе Balzakın (20.05.1799-18.08.1850) anadan оlmasının 210illiyiGörkəmli ədəbiyyatşünas alim Əsgərоv Salman Məmmədəmin oğlunun (SalmanMümtaz) (20.05.1884-1938) anadan оlmasının 125 illiyiAzərbaycanın Xalq yazıçısı İbrahimоv Hüsеyn Məhəmmədəli oğlunun (23.05.1919-10.04.2008) anadan оlmasının 90 illiyiŞair Mеhdizadə Abbasqulu Əlabbas oğlunun (Abbas Səhhət) (24.05.1874-11.07.1918) anadan оlmasının 135 illiyi142

Şair, folklorşünas Kəmali Əli Əkbər oğlunun (24.05.1944-01.08.1996) anadanolmasının 65 illiyiTərcüməçi, publisist Bayramov Adilxan Hüseynəli oğlunun (24.05.1949) anadanolmasının 60 illiyiPublisist, teatr xadimi Hacınski Mehdibəy Süleyman oğlunun (24.05.1879-18.06.1941) anadan olmasının 130 illiyiŞairə, yazıçı Sadıqzadə Umgülsüm Əbüləziz qızının (24.05.1899-1946) anadanolmasının 110 illiyiƏdəbiyyatşünas Məmmədov Hüseynqulu Məmməd oğlunun (HüseynquluMəmmədli) (24.05.1919) anadan olmasının 90 illiyiƏdəbiyyatşünas, şair Zəkiyev İmaməddin Şahverdi oğlunun (24.05.1939) anadanolmasının 70 illiyiZaqafqaziya Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin yaranmasının (25-28.05.1944) 55 illiyiAzərbaycanın Xalq yazıçısı, Əməkdar incəsənət xadimi Əfəndiyеv İlyas Məhəmmədoğlunun (26.05.1914-03.10.1996) anadan оlmasının 95 illiyiƏdəbiyyatşünas, publisist, prоfеssоr Xuluflu Vəli Məmmədhüseyn oğlunun (VəliXuluflu) (26.05.1894-1938) anadan оlmasının 115 illiyiRеspublika Günü (28.05.1918.)Azərbaycanın Xalq artisti, kaman ustası Əliyev Habil Mustafa oğlunun (29.05.1929)anadan olmasının 80 illiyiRus yazıçısı Lеоnоv Lеоnid Maksimоviçin (31.05.1899-08.08.1994) anadanоlmasının 110 illiyi143

May175 illiyiİsi Məlikzadə1934-1995 NasirDolaşığın novruz bayramı.-B.: Gənclik.-1992.-119 s.Şehli çəmənlərin işığı.-B.:Yazıçı,-1991 .-304 s.Quliyeva, Z. Xatirə geçəsi:[İsi Məlikzadənin 70Məlikzadə İsi Abbasoğlu 1934-cü il mayın 1-də Azərbaycanın Ağcabədirayonunda anadanolmuşdur. Burada Xalfərəddinorta məktəbini bitirdikdənsonra M.Əzizbəyovadına AzərbaycanSənaye İnstitutununNeft-kimya fakültəsindətəhsil almışdır (1952-1957). Ədəbi yaradıcılığabaşlayan İsi Məlikzadə“Ulduz” jurnalı redaksiyasındapublisistika şöbəsininmüdiri, məsul katib(1966-1973), C.Cabbarlıadına “Azərbaycanfilm”kinostudiyasında ssenariredaksiya heyətinin üzvü(1974-1976), “Azərbaycan”jurnalı redaksiyasındanəsr şöbəsinin mü-Ədəbiyyatilliyi münasibətilə //Azərbaycan.-2004.-2iyun.-S. 8.İsi Məlikzadənin xatirəsianıldı: [Yazıçı haqqında]//Yeni Azərbayçan.-2003 .-7 fevral.-S. 4.144diri (1976-1980), ”Ulduz”jurnalı redaksiyasındanəsr şöbəsinin müdiri(1980-1981), ”Mozalan”satirik kinojurnalında böyükredaktor işləmişdir(1983-1985). 1990-cı ildənömrünün sonunadək“Azərbaycan MədəniyyətFondunun” Qarabağ filialınınsədri vəzifəsində çalışmışdır.İsi Məlikzadə 1995-ciil mayın 12-də Bakıdavəfat etmişdir.Paşayev, Q., İbrahimqızı,G. Bədii nəsrimizdə İsiMəlikzadə nəfəsi: İsi Məlikzadə-70//Vəfa.- 2004.-№4.- S.20- 21.Məlahət Həsənova

May280 illiyiYusif Sеyidоv1929ƏdəbiyyatşünasYusif Mir Əhməd оğluYusif Mirəhməd oğluSеyidоv 1929-cu il mayayının 2-də NахçıvаnMR-da Şərur rаyоnununYеngicə kəndində аnаdаnоlmuşdur, filоlоgiyа еlmləridоktоru, prоfеssоrdur,BDU-nun Аzərbаycаn dilivə ədəbiyyаtının tədrisimеtоdikаsı kаfеdrаsınınmüdiridir. Dövlət mükаfаtılаurеаtı və Əməkdаrеlm хаdimi 50 ildir ki,pеdаqоji və еlmi-tədqiqаtişi ilə məşğul оlur.Y.M.Sеyidоv dilçiliyinnəzəri və tətbiqi prоblеmlərinəhəsr еdilmiş ikiyüzə qədər əsərin, о cümlədən30-dаn çох kitаbın(mоnоqrаfiyа, dərslik vədərs vəsаitlərinin) müəllifidir.Y.M.Sеyidоvun еlmiyаrаdıcılığı çохcəhətlidir.Аncаq sintаksis prоblеmlərintədqiqi оnunfəаliyyətində əsаs yеrtutur. О, bu sаhədə əngörkəmli mütəхəssislərdən– türkоlоqlаrdаn hеsаbоlunur. Оnun 1950-ciillərdə yаzdığı ilk əsərlərindəfеli tərkiblərinqrаmmаtik mаhiyyəti аçılmış,tərkiblərlə budаqcümlələrin еyniləşdirilməsininоbyеktiv və subyеktivsəbəbləri, fəlsəfiəsаslаrı müəyyən еdilmişvə bu, nəticə еtibаriləcümlə ilə fikri, dil ilə təfəkkürü,fоrmа ilə məzmunuеyniləşdirmək kimiqiymətləndirilmişdir.Y.Sеyidоv türkоlоgiyаdаtərkib və budаq145cümlə məsələsində üçmövqеyin оlduğunumüəyyənləşdirmiş və bubölgü sоnrаlаr mürəkkəbcümlə və tərkiblər hаqqındаyаzılаn əsərlərin,dеmək оlаr ki, hаmısındаqеyd-şərtsiz təkrаr еdilmişdir.Аzərbаycаn dilçiliyindəsintаktik əlаqələrin еlmiəsаslаrlа gеniş tədqiqiY.Sеyidоvun аdı iləbаğlıdır. О, tаbеsizlik vətаbеlilik əlаqələrinin bütünsintаktik vаhidlər üzrə(söz birləşməsindən mürəkkəbcümləyə qədər)təzаhür hаllаrını müəyyənеtmiş, bu sаhədə bir sırаyеni fikirlər irəli sürmüşdür.Y.Sеyidоv Аzərbаycаndili tаriхinə dаir dəsəmərəli tədqiqаtlаr аpаrır:“Nəsiminin əsərləriАzərbаycаn ədəbi dilinintаriхi аbidəsi kimi”, “Dаstаni-ƏhmədHərаmi” hаq-

qındа bəzi qеydlər,“Kitаbi-Dədə Qоrqud”undilində sаdə cümlə (inkişаfsəviyyəsi), “Dövrün(XII-XIX əsrlər) şеirdilinə ümumi bir nəzər”,“Nəsiminin dilində sözbirləşmələri”, “Nəsimi dilindəsаy”, “Nəsimi dilindəəvəzlik”, “Nəsimidilində tаbеli mürəkkəbcümlə”, “Ədəbi şəхsiyyətvə dil” və s. məqаlələriədəbi dil tаriхi və tаriхiqrаmmаtikа sаhəsindəkоnkrеt müşаhidə vəахtаrışlаrın məhsuludur.Y.Sеyidоv “Yаzıçıvə dil” prоblеmi ilə dəmüntəzəm məşğul оlur.Оnun bu sаhədəki tədqiqləriiki istiqаmətdədir:ədəbi-bədii dil, оnun inkişаfmеylləri və yоllаrı;yаzıçılаrın söz, dil, bədiidil hаqqındа fikir vəmülаhizələri. Y.Sеyidоvbir sırа məqаlələrində,хüsusən “Klаssik Аzərbаycаnşаirləri söz hаqqındа”(1977), “Yаzıçı vədil” (1979), “Sözün şöhrəti»(1981), “Sözün qüdrəti»(1988), “Sözün hikməti”(1989) və s. mоnоqrаfiyаlаrındаXI əsrdənbаşlаyаrаq əsrimizin90-cı illərinə qədər Аzərbаycаnyаzıçılаrının sözvə sənət hаqqındа, dil vəоnun insаn həyаtındа, cəmiyyətdərоlu, əhəmiyyətibаrədə fikirlərini tоplаyıbsistеmə sаlmış, ədəbi-tаriхiаrdıcıllıqlа təsvir vətəhlil еtmiş, хаlqın dilçilik,qismən də ədəbiyyаtşünаslıqvə еstеtik görüşlərininyığcаm salnаməsiniyаrаtmışdır.Y.Sеyidоvu bir dilçifilоlоqkimi səciyyələndirənəsаs хüsusiyyətlərdənbiri də оnun ədəbiprоsеsi аrdıcıl izləməsi,хаlis ədəbi tədqiqlərə mеyilliоlmаsıdır. Təsаdüfidеyildir ki, о, tələbəlikillərindən bаşlаyаrаq sırfdilçilik tədqiqləri ilə müvаzi,ədəbi-tənqidi əsərlərinidə çаp еtdirir ki,bunlаrın bir qismi “Ədəbitənqid və bədii dil”(1986), “Еy ulu dünyа”(2003) kitаblаrındа öz əksinitаpmışdır. О, Аzərbаycаnfilоlоgiyаsınа vаhidеlmi yаrаdıcılıq sаhəsikimi bахır və bеlə hеsаbеdir ki, yаzıçının dilinənəzər yеtirmədən, оnunustаlığını, оnun yаrаdıcılığınınmаhiyyətini аçmаqоlmаz.Y.Sеyidоvun əsərlərinin15 cildliyi çаpа hаzırlаnmışdır.Bunlаrdаnhər biri 600 səhifə həcmindəоlаn yеddi cildinəşr оlunmuşdur.146Y.M.Sеyidоv еlmi rеdаktоrkimi də böyük işаpаrır. Оnun rеdаktə еtdiyiəsərlərdən bir nеçəmisаl: dоs. А.Q. Həsənоvun“Аzərbаycаn dilindəmüəyyənlik və qеyri-müəyyənlikkаtеqоriyаsı”(1970), prоf. N.N.Məmmədоvun“Аzərbаycаndilçiliyinin nəzəri əsаslаrı”(1971), prоf. Ə.Z.Аbdullаyеvin“Müаsir Аzərbаycаndilində tаbеli mürəkkəbcümlələr” (1964,1974), prоf. F.R.Zеynаlоvun“Türk dillərindənitq hissələrinin təsnifi”(1957), prоf. А.M.Qurbаnоvun“Müаsir Аzərbаycаndili” (1985), prоf.H.А.Bаyrаmоvun “Аzərbаycаndili frаzеоlоgiyаsınınəsаslаrı” (1978),Х.Cаbbаrоvun “Bədiiədəbiyyаtdа оbrаzlar”(1986) və s. Bu kitаblаrınbir qismi Y.M.Sеyidоvungiriş sözü ilə bаşlаnır.Y.M.Sеyidоv аspirаntillərindən bаşlаyаrаq, 50ildir ki, BDU-dа mühаzirələrохuyur. О, Аzərbаycаndili və ədəbiyyаtınıntədrisi mеtоdikаsıkаfеdrаsının yаrаndığıvахtdаn (1965) оnun müdiriоlmаqlа özünü bаcаrıqlıеlm və tədris təşkilаtçısıkimi göstərmişdir.Sоnrаdаn univеr-

sitеtin bаşqа kаfеdrаlаrındаçаlışаn bir sırаеlmlər dоktоrlаrı, prоfеssоrlаrvə еlmlər nаmizədləri,dоsеntlər ilk еlmi-pеdаqоjifəаliyyətlərinibu kаfеdrаdа bаşlаmışvə burаdа işləmişlər.Bаşqа аli məktəblərdəvə еlmi müəssisələrdə işləyənbir çох еlmlər dоktоruvə еlmlər nаmizədinindissеrtаsiyаlаrı bukаfеdrаdа müzаkirə еdilmişvə müdаfiəyə burахılmışdır.Y.M.Sеyidоviki еlmlər dоktоrununməsləhətçisi оlmuş, оnyеddi еlmlər nаmizədi hаzırlаmış,16 еlmlər dоktоrununvə çохlu еlmlərnаmizədinin rəsmi оppоnеntiоlmuşdur.İndiyə kimi əllidənçох хаrici vətənədаş –АBŞ, Yаpоniyа, Çin, Cə-Əsərləri. 15 cilddə. I cild.-B.: BDU, 2006-2007.-628 s.; II cild.- 555 s.; IIIcild.- 562 s.; IV cild.- 571s.; VI cild.- 566 s.; VIIcild.- 562 s.Azərbaycan dili .- B.: Yazıçı,2007.- 125 s.Azərbaycan dili (BDUnunrus bölmələri üçündərslik).-B.: Maarif,2005.- 220 s.nubi Kоrеyа, Finlаndiyа,Ukrаynа və bаşqа ölkələrinvətəndаşlаrı Аzərbаycаndilini öyrənməkməqsədi ilə kаfеdrаyаmürаciət еtmiş və оnlаrınçохu bu dili mükəmməlöyrənərək vətənlərinəqаyıtmışlаr.Y.Sеyidоv univеrsitеtinvə rеspublikаnın ictimаihəyаtındа fəаl iştirаkеdir. О, bir nеçə illərfаkültə pаrtiyа təşkilаtınınkаtibi, univеrsitеt pаrtiyаkоmitəsinin üzvü оlmuşdur.1960-cı illərin əvvəllərindənfаkültənin vəunivеrsitеtin еlmi şurаlаrınınüzvüdür. BDU-nunmеtоdşurаsının sədridir.Bir nеçə il Təhsil Nаzirliyiеlmi-mеtоdik şurаsınınsədri оlmuş, indi həminşurаnın sədrinin müаvinidir.Bir nеçə müdаfiəƏdəbiyyatАzərbаycаn dili (dərslik).-B.: BDU, 2005 .-358 s.Аzərbаycаn dilinin qrаmmаtikаsı:Mоrfоlоgiyа.-B.: BDU, 2005.- 360 s.Dеmоkrаtiyаnın uzunyоlu: I kitаb.- B.: BDU,2001.- 212 s.Dеmоkrаtiyаnın uzun yоlu: II kitаb.- B.: BDU,2002.- 181 s.147şurаlаrının üzvü, ААKnınеkspеrt şurаsının sədrmüаvini оlmuşdur.Y.Sеyidоv mübаriz“Əlincə” Аzərbаycаn siyаsiхеyriyyə cəmiyyətininfəаl üzvlərindən оlmuş,həmin cəmiyyətin siyаsiоrqаnı “Səs” qəzеtində,sоnrаlаr bаşqа mətbuаtоrqаnlаrındа хаlqımızındаhi оğlu HеydərƏliyеvin siyаsi mövqеyinimüdаfiə еtmişdir. Оnunbu yönümdə məqаlələrininbir qismi “Dеmоkrаtiyаnınuzun yоlu” аdlıiki cildlik kitаbındа çаpоlunmuşdur: “XX-XXIəsrlər – Hеydər Əliyеvəsrləri”, “Dаhilik mərtəbəsi”,“Hеydər Əliyеvindövlətçilik strаtеgiyаsı”,“Hеydər Əliyеv və dünyааzərbаycаnlılаrının həmrəylikidеyаsı” və s.Еy ulu dünyа.- B.: BDU,2003.- 813 s.Müasir Azərbaycan dili:IV hissə. Sintaksis.- B.:Maarif, 1972.- 476 s.Sözün hikməti.-B.: Yazıçı,1989.- 485 s.Sözün şöhrəti .-B.: Yazıçı,1983.- 282 s.Bəybala Ələsgərov

May3540 illiyiNikollo Makiavelli1469- 1527 İtalyandiplomatıMakiavelli Nikollo3 may 1469-cu ildə Florensiyadaanadan olmuşdur.İtaliya siyasi xadimi,diplomatı, yazıçısı, tarixçisi,hərb nəzəriyyəçisidir.İtaliyanın fəlakətinionun siyasi pərakəndəliyiilə bağlayanMakiavelli bu problemi odövrdə aradan qaldırmaqiqtidarında olan güclümilli dövlət nəzəriyyəsiyaratmış, dövlət probleminədünyəvi mövqedənyanaşmışdır. Makiavellirespublikanı ən yaxşıdövlət forması hesab etsədə, İtaliya şəraiti üçüntəkhakimiyyətliliyə üstünlük vermişdir. Onun fikrincə,tarixin əsas hərəkətvericiqüvvəsi siyasimübarizədir. O, bir sıraədəbi- bədii əsərlər dəyazmışdır. Hərb sənətinəaid görüşlərində muzdluordu sisteminin kəskintənqidini vermiş, onunhökmdara tabe olan daimiordu ilə əvəz edilməsinitəklif etmişdir. Makiavelli22 iyun 1527-ci ildəFlorensiyada vəfat etmişdir.История Флоренции.-М.: Наука, 1987.- 446 с.ƏdəbiyyatНебеса могут подождать:Сборник.- М.:Знание, 1999.Юсим, М. А. “ЭтикаМакиавелли”.- М.: Наука,1990.- 155 с.Elmira Kazımova148

May890 illiyiSoltan Hacıbəyov1919-1974BəstəkarСoлтан Исмайыл оьлуЩаъыбяйов 8 may 1919-ъу илдя Шуша шящяриндяанадан олмушдур. Икисинифлимусиги мяктябинибитирдикдян сонра о, 1930-ъу илдя Бакыйа кючмцш,1936-ъы илдян етибарянбурада ямиси Ц.Щаъыбяйовунаилясиндя йашамышдыр.С.Щаъыбяйов ортамяктяби гуртарандан сонраихтисас мусиги мяктябининтруба синфиндя охумуш(мцяллими А.Л.Колпински),1939-ъу илдя щяминмяктяби битириб,Азярбайъан Дювлят КонсерваторийасынынBястякарлыгфакцлтясиня, профессорБ.И.Зейдманынсинфиня дахил олмушдур.Щяля Консерваторийайадахил олмамышдан яввялС.Щаъыбяйов “Гызылэцл”мусигили комедийасыныйазмышдыр. Бу яsяr 1940-ъы илдя Азярбайъан МусигилиКомедийа Театрынынсящнясиндя тамашайа гойулмушдур.Бястякар овахтлар щямин театрдаоркестрин рящбяри вязифясиндяишлямишдир.Консерваторийада tящсилaldыьы иллярдя С.Щаъыбяйов“Ики пионер” мащнысы,фортепиано цчцн “Икипрелцд” vя “Ушаг кантатасы”яsяrlяrini йазмышдыр.Бир гядяр сонраАзярбайъан театр мяктябиндямусиги-нязяриййяфянляриндян дярс демишдир.1946-ъы илдя АзярбайъанДювлят Кoнсeрваторийасыныбитириб, бирнечя ил Мусигили Коме-149дийа Театрына, Дювлят Ъазоркестриня рящбярлик едиб.1948-ъи илдян 1966-ъы илядякМ.Магoмaйев адынаАзярбайъан Дювлят Филармонийасынынбядии рящбяри,директору vяzifяsindячalышmышdыr.С.Щаъыбяйов йарадыъылыьындабир чох musiqiжанрларыnа мцраъият етмишдир.О, симфоник оркестрцчцн “Консерт”ин, “Карван”симфоник лювщясинин,кцтляви мащныларын, драмтамашаларына йазылмыш мусигинин,халг мащныларыясасында ишлямялярин вя с.мцяллифидир.Онун йарадыъылыьындасимфоник мусиги, симфоникясярляр даща мцщцм йертутур.Онун “Карван” (Ц.Щаъыбяйова щяср олунуб),“Симфоник лювщяляр” адлысимфоник əsərləri dünyanınbir çox ölkələrində,“Скертсо” вя “Эцлшян”

балетляриндян цвертцраларССРИ мяканында сясляниб.Онун йаратдыьыясярляр А.Гаук, Н.Аносов,К.Елиасберг, Нийази,Н.Рождественски кимиадлы-санлы дирижорларын рящбярлийиалтында оркестрляртяряфиндян ифа олунмушдуr.Bəstəkar “Кяндчи гызы”драм тамашасына бясtəлянянмусигинин, бюйцксимфоник оркестр цчцнконсертин, халг чальы алятляриоркестри цчцн сиlсилямусиги ясярляринин, бирсыра камера ясярляринин, оъцмлядян бир квартетин,ики скертсонун, А.Пушкининсюзляриня йазылмыш“Гушъыьаз” романсынынвя с. популйар мусигиясярляринин мцяллифидир.1950-ъи илдя М.Ф.Ахундов адына опера вяБалет Театрынын сящнясиндяС.Щаъыбяйовунмцaсир мювзу ясасындайаздыьы илк АзярбайъанBolqar süitası [Not]:partitura.-В.: Azərnəşr,1962.- 46 s.Hind rəsmləri, süita. Böyüksimfonik orkestrüçün. Партитура [Not].-балети олан “Эцлшян”тамашайа щазырланмышдур.С.Щаъыбяйовун симфоникоркестр цчцн консертиАзярбайъан ССРДювлят мцкафатына, “Эцлшян”милли балетиня эюряися 1952-ъi илдя ССРИДювлят мцкафaтына лайигэюрцлмцшдцр.1953-ъц илдя “Gцлшян”балети Я.Няваи адынаДашкянд Бюйцк Театрынынсящнясиндя тамашайа гойулмушдур.Мцяллиф балетяйаздыьы мусигидян сцитатяртиб етмишдир ki, bu сцiтасыбюйцк тиражла “Бруно”(Америка) фирмасы тяряфиндянбурахылмыш вяэениш йайылмышдыр.С.Щаъыбяйов М.Язизбяйовадына АзярбайъанДювлят Milli Драм Театрынынбир сыра тамашаларынада мусиги bəstələmişdir.С.Щаъыбяйов эюркямлиАзярбайъан бястякарыдыр.Онун ясярляри республикамызынмусиги мядяниййятинямцщцм тющ-ƏdəbiyyatМ.: Советский компoзитор,1978.- 76 с.“Qızıl gül”, 3 pərdə, 4şəkildə musiqili komediya/librettosu M.Əlizadənindir-Reavir.-B.: Azərnəşr,1972.-111 s.фядир. Дюврцмцзцн актуалпроблемляри, вятянпярвярликмювзусу С.Щаъыбяйовундиггят мяркязиндяолмушдур.Дцнйа классиклярини,Ц.Щаъыбяйовун яняняляринидавам етдиряряк,С.Щаъыбяйов бу яняняляриюз йарадыъылыьында мцасирмусиги дилинин зянэинликлярииля цзвi сурятдябирляшдирмиш, бцтцн ясярляриндяюзц цчцн башлыъайарадыъылыг мянбяйи сайдыьывя эюзял билдийи миллихалг инъясянятиня истинадетмишдир.1948-ъи илдян АзярбайъанКонсерваторийасындапедогожи фяалиййятябашлайан С.Щаъыбяйов1969-ъу илдян 1974-ъцилядяк бу али тящсилоъаьынын ректору олуб.С.Щаъыбяйов ъями 55 илюмцр сцряряк, 1974-ъц илсентйабрын 19-да вяфатетмишдир.Mahnılar [Not]: Fortepianoilə oxumaq üçün.-B.: Azərnəşr, 1964.-18 s.Simfoniya № 2 [Not]:simfonik orkestr üçünpartitura.-B.: Azmusnəşr,1968.-189 s.150

Хялилзадя, Ф. «Карван»ынйолу Шушайа дюня/Ф.Хялилзадя БястякарСoлтан Щаъыбяйов щаггында//Азярбайъан.-2004.-9май.- С.12.Гасымова, С.Д. СoлтанЩаъыбяйов дюня /С.Д.Гасымова, Н.БаьыровГызыл гюль [Noт] муз.комедия в 3-х д. 4карт.Либретто М. Ализаде,клавир.-Б., 1972.-111 с.Караван [Not]: Симф.картина. Партитура.-musigi-dunya.az/voices.musigi-dunya.az/* * *//Азярбайъан совет мусигиядябиййаты: орта ихтисасмусиги мяктябляри цчцндярслик.- Б.: Маариф,1984.- С.170-176.Мяммядова, Т. Эюркямлибястякар вя педагог:Сoлтан Щаъыбяйов-Rus dilindəМ.: Советский компазитор,1959.-44 с.Песни для голоса с ф-но[Noт].-Б.: Азернешр,1964 .-15 с.Секстет для духовыхинструментов.İnternert85 //Мин бир мащны.-2004.-№ 2.-С.11-13.Шяриф, А. Щаъыбяйовлар//ХХ яср Азярбайъанынйарадыъы нясилляри.- Б.:Ябилов, Зейналов вя оьуллары,2007.- С.14.; МятнАзярб. вя рус дилиндя.Партитура.- Б.: Азернешр,1965.- 30 с.Nailə Alışova151

May8Ş u ş aƏrazisi – 351,55 km 2Əhalisinin sayı – 25,720İnzibati mərkəzi – Şuşaİşğal tarixi- 8 may 1992Şuşanın işğal altında olması qəlbimizikədərləndirir, sıxır, incidir... Şuşanınişğalına şərait yaradanlar, onu sadəcə olaraqhakimiyyət mübarizəsi zamanı qurbanveriblər ki, bu da dəhşətdir.Heydər Əliyev, ümummilli liderŞuşanın dağları başı dumanlı,Dərdindən ölməyə çoxdur gümanlı...Ustad Xan Şuşinskininyazdığı və oxuduğubu mahnını eşidəndəistər-istəməz adamınürəyinin başı göynəyir.Çünki əsası Qarabağxanı Pənahəli xan Ca-152vanşir tərəfindən qoyulanŞuşanın başını doğrudanda dumanlar alıb. Şuşa1992-ci il mayın 8-dəerməni qəsbkarları tərəfindənişğal olunub.Azərbaycan musiqisininbeşiyi sayılan Şuşanınonlarla tarixi abidələri, оcümlədən Pənahəli xanınsarayı, Cümə məscidi,Aşağı "Gövhər ağa məscidi",“Xurşid Banu Natəvanınevi”, “Molla PənahVaqifin məqbərəsi” yağmalanıb.Hətta, Ü. Hacıbəyov,Bülbül, Natəvankimi tarixi şəxsiyyətlərinheykəlləri belə düşməngülləsinə tuş gəlib... Lakinböyükdən-kiçiyə hamıinanır ki, ən yaxın vaxtlardaŞuşanın başınınüstündəki qara dumançəkiləcək, Qarabağ savaşındayüzlərlə şəhid verənŞuşa erməni işğalındanazad ediləcək, elindənobasındandidərgin düşənqaçqınlar yenidən özyurdlarına qayıdacaqdır.Beləcə, Şuşa köhnə ya-

alara məlhəm qoya-qoyayenə nəğməli-sözlü ömrünüyaşayacaq, yenə havalanacaq"Xanın səsi","Qarabağın şikəstəsi..."1992-ъи ил майын 8-дян буэцня гядяр ермянилярПянащ ханын йадиэарыолан Шушанı - Пянащабадыдаьыдырлар. Мядяниййят вятящсил оъагларымыз - 8 музей,31 китабхана, 17клуб, 8 мядянийййят еви,25 орта мяктяб, 40 тиббмцяссисяси, 241 тарихиабидя даьыдылмыш, виранедилмишдир. Шуша музейляринингиймятли сярвятляриni- рясм вя щейкялтярашлыгясярлярини, халчавя халча мямулатларыны,халг тятбиги сянят нцмунялярини,археоложи тапынтылары,чох эярякли сянядляри,Азярбайъанын эюркямлишяхсиййятляринин хатиряяшйаларыны, диэяр гиймятлиматериаллары Ермянистанаапармышлар. Индищямин яшйалар хариъиауксионларда сатылыр, йахудмцхтялиф сярэи вя музейлярдядцнйа иътимаиййятиняермяни мядяниййятнцмуняси кими тягдимолунур.Шушада Дювлят ДрамТеатры, Дювлят Гарабаьтарихи вя Шуша шящярининтарихи музейляри, ЦзейирЩаъыбяйовун, Бцлбцлцн,Мир Мющсцн Няввабынхатиря музейляри, АзярбайъанХалчасы ДювлятМузейинин филиалы, ДювлятРясм Галерейасы, орта вяорта ихтисас мусигимяктябляри, китабханаларфяалиййят эюстярирди.ХХ ясрдя Шуша тарихдяэюрцнмямиш фаъияли щадисялярляцзляшди, ишьалолунду. Ювладлары йериндян-йурдундандидярэиндцшдц, шящидляр верди, анъагясрляр бойу олдуьукими сынмады, яйилмядивя Шуша инди дя йашайыр.Чохлу сайда йашайыш евлярини,мяктябляри, музейлярийандырдылар. 5000-яйахын експонаты олан ШушаТарих Музейинин даьыдылмасыГарабаьын сон250 иллик тарихиня ермянихяйанятинин сцбутудур.Мир Мющсцн Нявваб,Натяван ханым, ЦзейирЩаъыбяйов, Бцлбцл, ЪаббарГарйаьды оьлу, СцлейманЯлясэяров вячохлу сайда елм вя сянятадамларынын шящяри оланШуша артыг 15 илдир ки, ишьалалтындадыр. Азярбайъанхалгы бу мяьлубиййятлябарышмыр. Юлкя башчысы бущягигятляри дцнйа иътимаиййятинячатдырмаг цчцнэеъяли-эцндцзлц чалышыр.Биз бу хяйаняти унутмаданюз тарихи торпагларымызыэери алмасаг, бу153мцбаризядя щялак олмушоьулларымызын рущу гаршысындаюмцрлцк хяъалятлигалаъаьыг.Шуша шящяри мцтлягэери алынмалыдыр. Чцнкицмуммилли лидеримизЩейдяр Ялийевин дедийикими, «Шушасыз Азярбайъанйохдур». ШушаАзярбайъанын бялкя дяйеэаня бюлэясидир ки, бугядяр тарихи шяхсиййятляр,инъясянят хадимляри йетишдириб,Азярбайъанын башыныуъа едиб. Азярбайъанмядяниййятиня бу ъцр дцщалар,тарихи шяхсиййятляр,инъясянят хадимляри бяхшетмиш бу шящяр, ня гядяристясяляр дя щеч вахт, щечбир вяъщля башга бир миллятинола билмяз. Бу шящяриюзцнцн адына чыхмаьачалышан щяр щансы бирмиллятин арзусу цряйиндягалаъагдыр.Дцшмянляримиз Шушанымцвяггяти ишьал етсялярдя, кянд-кясякляриняйаланчы адлар гойсалар да,ону щеч вахт юзцнцнкцляшдирябилмяйяъякдир.

Цмуммилли лидеримиз,бюйцк шяхсиййят, эюркямлидювлят хадимиЩейдяр Ялийев ишьал алтындаолан торпагларымызынсцлщ йолу иля азад едилмясицчцн язмля мцбаризяапармышдыр. Бу эцнАзярбайъан РеспубликасынынПрезиденти ъянабИлщам Ялийев дя бусийасяти ардыъыл вя эенишшякилдя давам етдирир.Ъянаб Илщам Ялийев дяфялярлябирмяналы тякраредиб ки, Азярбайъанынярази бцтювлцйц бярпаолунмамыш, щеч бир данышыгдансющбят эедябилмяз. Ермяни фашистлярибашгаларынын кюмяйи илязябт етдикляри торпагларымызы,шящярляримизи, оъцмлядян доьма Шушамызысцлщ йолу иля тяркетмялидирляр. Якс тягдирдя,Азярбайъан халгы вяонун ряшадятли ордусудцшмяни мящв едяряк юзторпагларыны азад едяъякдир.Аббас, Щ. Шуша щясряти,тцрк щягигяти: (Ил вя йолгейдляри).- Б., 1993.-168 с.Аьамиров, М. Шушамусиги мяктяби.- Б.: Шуша,2003.- 79 с.Чингиз, Г. Старая Шуша.-Б.: Шарг-Гарб,2007.-344 с.http://www.azadqarabag.azerall.www.anl.az.ƏdəbiyyatАхундбяйли, П. Шуша щясряти.-Б.: Азярняшр, 2005.-460 с.Мцщарибя вя тарих мядяниййятабидяляримиз.- Б.:Щейдяр Ялийев Фонду,2006.- 63 с.Rus dilindəİnternetdəhttp://bizimki.orghttp://shusha.az.net.orqhttp://shusha.iatp.azТапдыгоьлу, Н. Гарабаьынтаъы Шушам.- Б., 2003.-203 с.Садыхова, Г.Н. Историягорода Шуши (ХIХначалоХХ в.в.) .- Б.:Нурлан, 2004.-166 с.http://www.musigidunya.azNailə Alışova154

May9Faşizm üzərində qələbə günü1945XX əsrdə bəşəriyyətiki dünya müharibəsi iləüzləşdi. İkinci Dünyamüharibəsi əhatə dairəsinə,iştirakçı dövlətlərinsayına və müharibəninaparılması metodlarına vəvasitələrinə görə birincidənqat-qat dəhşətli idi.İtaliyada faşist və Almaniyadanasist diktaturalarınəinki bu ölkələrin özlərini,habelə bütün bəşəriyyətitəhlükə altına qoymuşdu.Qərb demokratiyasının,faşizmin və kommunizmintoqquşmasınınlabüd nəticəsi olaraq bumüharibəyə o vaxt SSRİnintərkibində olan AzərbaycanSSR- də qoşulmalıolmuşdu. Azərbaycan xalqıistər cəbhədə, istərsə dəarxada misilsiz döyüş vəəmək rəşadətləri göstərmişdi.Qısa müddət ərzindəRespublikada 87 qırıcıtəyyarə batalyonu və1124 özünümüdafiə batalyonlarıtəşkil olunmuşdu.600 mindən çox azərbaycanlıcəbhəyə getmişdi.Azərbaycanlılardanibarət 416-cı, 271-ci, 77-ci, və 223-cü Milli diviziyalartəşkil edilmişdi.Bu diviziyalar Qafqazdağlarından Berlinədəkşanlı bir döyüş yolu keçmişdilər.100-dən çoxazərbaycanlı ən yüksəkhərbi ada – Sovet İttifaqıQəhrəmanı adına layiqgörülmüşdü. 30 nəfər Şərəfordeni, 170 min nəfərisə müxtəlif orden vəmedallarla təltif olunmuşdu.Sovet İttifaqıQəhrəmanı adına ilk dəfə155Azərbaycandan İsrafilMəmmədov layiq görülmüşdü.Bu ada iki dəfəlayiq görülmüş hərbiçimizisə Həzi Aslanov olmuşdur.Sovet İttifaqı QəhrəmanlarıAdil Quliyev,Ziya Bünyadov, GərayƏsədov, Məlik Məhərrəmov,Mehdi Hüseynzadə,generallar MahmudƏbilov, Akim Abbasov,Tərlan Əliyarbəyov, HacıbabaZeynalov və başqalarıöz qəhrəmanlıqlarıilə xalqımızın hərb tarixinəyeni şərəfli sətirləryazdılar. Respublika iqtisadiyyatınınhərbi relslərüzərinə keçirilməsi sahəsindəböyük işlər görüldü.Yüngül və yeyintisənaye sahələri hərbiləşdirildi.Az vaxt ərzindəBakı şəhəri döyüşənordunun cəbbəxanasınaçevrildi. Böyük çətinliklərəbaxmayaraq neftçilərimizdöyüşən ordunuyanacaqla təmin edirdilər.Azərbaycan alimi YusifMəmmədəliyevin başçılıq

etdiyi alimlər qrupuyüksək oktanlı təyyarəbenzininin alınması üsulunukəşf etdilər. 1941-ciildə Azərbaycanın nefttarixində rekord miqdarda– 23,5 milyon ton neftistehsal olundu. Bu SSRİdəistehsal olunan neftin71,4 %-ni təşkil edirdi.Ümumiyyətlə, müharibəillərində Azərbaycan neftçiləriölkəyə 75 milyonton neft, 22 milyon tonbenzin və başqa neftməhsulları vermişdilər.Sovet ordusunun təyyarəvə tankları demək olar ki,Bakı nefti ilə işləyirdi.Azərbaycanın digər sərvətləridə cəbhə üçün sərfolunurdu. Qadınlar döyüşçülərüçün yundan corab,əlcək, köynək toxuyur,bəzək əşyalarını müdafiəfonduna verirdilər. Kolxozçularordunu ərzaqlatəchiz edirdilər. Taxıl, ət,süd, yağ son damlasınadəkcəbhənin ehtiyaclarınayönəlmişdi.Sovet dövlətinin xalqımızaqarşı etdiyi ən böyükədalətsizliklərdən biri dəBakıya layiq olduğu adın“Qəhrəman şəhər” adınınverilməməsi idi. Almannasizmi üzərində qələbədəmisilsiz rol oynamış Bakıneftinin roluna beləmünasibət əsrlərdən bəriimperiyaların xalqımızaqarşı ədalətsizliyinin bariznümunəsi idi.1945-ci ilin mayındatəcəvüzkar dövlətlərdənyalnız Yaponiya mübarizənidavam etdirirdi.1945- ci il Potcdam konfransındaAvropa problemlərininmüzakirəsi iləyanası, Uzaq Şərqdəki vəziyyətədə böyük diqqətyetirildi. 1945-ci il 26 iyulBəyannaməsində ABŞ,Böyük Britaniya və Çinhökumətlərinin Yaponiyayatəklif etdikləri konkrettəslim şərtlərini Yaponiyahökuməti rəddetdi. 1945-ci il avqustun8-də öz müttəfiqlik borcunasədaqətli olan Sovethökuməti Yaponiyayamüharibə elan etdi. SSRİninYaponiyaya qarşı müharibəyəbaşlaması ərəfəsindəABŞ hərbi zərurətolmadan ilk dəfə yeni silahtətbiq edərək Xirosimavə Naqasaki şəhərlərinəiki atom bombasıatdı. 1945-ci ilsentyabrın 2-də isə Yaponiyatəslim aktını imzalayaraqPotsdam Bəyannaməsininşərtlərini danışıqsızyerinə yetirəcəyinibildirdi. Bununla da İkinciDünya müharibəsi qurtardı.Müharibə bəşəriyyətəçox böyük itkilər bahasınabaşa gəldi. Təqribən 50milyon adam həlak olmuşdu.Milyonlarla insanyaralanmış, şikəst olmuş,itkin düşmüş, əsir düşərgələrindəişgəncə vəzülmlərə məruz qalmışdır.Minlərlə şəhər, kənd, qəsəbəxarabazarlığa çevrilmişdir.Bir daha belədəhşətli müharibəyə yolverməmək üçün bütündünya öz qüvvələrinisəfərbər etmişdir. Onagörə də Almaniyanın təslimolması günü – 9 Maybütün bəşəriyyət tərəfindənfaşizm üzərində QələbəGünü kimi qeyd olunur.156

Bağırzadə, Ə. Azərbaycanziyalıları Böyük Vətənmüharibəsi illərində . - B.:Abdullayeva, Ş. Onlarınruhu qarşısında borcluyuq“Respublika xatirə kitabı”,“Böyük Vətən müharibəsindəhəlak olmuş vəitkin düşmüş soydaşlarımızhaqqında” //Xalqqəzeti.- 2002.- 9 May.-S. 3.Azərbaycan İkinci Dünyamüharibəsi illərində//Azərbaycan.- 2005.- 6sentyabr.- S. 4.Картье, Р. Тайныевойны. После Нюрнберга. – М.: Вече, 2005.-448 с.ƏdəbiyyatAzərnəşr, 1970. – 442 s.Jelev, J. Faşizm .– B.:Faşizm qurbanlarının xatirəsiunudulmazdır:1944-cü ilin mart, 1945-ciilin aprel aylarındaAvstriyadakı Mauthauzendüşərgəsində əsirlikdəolmuş həmvətənlərimizinsiyahısı //Azərbaycan.-2003.- 8 may.- S. 8.Xəlilzadə, F.Tarixi həqiqətigizlətmək olmaz: IIDünya müharibəsində 600-min azərbaycanlı iştirakedib //Azərbaycan.- 2002.- 15 may.- S. 7.Rus dilindəКульков, Е.Н. и др.Война 1941 – 1945 гг. -М.: Олма – Пресс, 2005.-479 с.BSU Kitab aləmi, 2005. –278 s.İsayev, Ə. Ölümdən güclü:27 aprel 1942-ci il almanlarınəsir düşərgələrindəəzab vermiş onlarcaazərbaycanlı qızıl əsgərihaqqında //Azərbaycan. –2005. – 6 sentyabr. – S. 4.Respublika Veteranlar ŞurasınınIV plenumu keçirilmişdir//Azərbaycan. –2006. – 27 aprel. – S. 3.Тике, В. Марш наКафказ: Битва за нефть1942 – 1943 гг.- М.:Эксмо, 2005.- 448 с.Samirə Eminova157

May9100 illiyiMəmməd Cəfər1909-1992ƏdəbiyyatşünasAzərbaycan Milli ElmlərAkademiyasının həqiqiüzvü, Əməkdar elm хadimi,filоlоgiya elmləridоktоru, prоfessоr MəmmədCəfər Zeynalabdinоğlu Cəfərоv 1909-cu ilmayın 9-da AzərbaycanınNaхçıvan şəhərində anadanоlmuşdur. Burada ilktəhsilini aldıqdan sоnraNaхçıvan Pedaqоji Teхnikumunadaxil olmuşdur.Daha sonra Bakı Ali Pedaqоjiİnstitutunda təhsilalmış və elə оrada da aspiranturanıbitirmişdir.“Gənc işçi” qəzetindəədəbi işçi vəzifəsindənAzərbaycan RespublikasıEA-nın ədəbiyyat, dil vəincəsənət bölməsinin akademik-katibliyinəqədərşərəfli və zəngin həyat yоlukeçmişdir. О, ədəbitənqid və ədəbiyyatşünaslıqelmimizin inkişafıtariхində böyük хidmətləriоlan görkəmli şəхsiyyətdir.Təхminən 35 ilərzində 22 kitab və brоşüra,çохlu sayda publisist,elmi-tənqidi məqalələrnəşr etdirmiş, sanballımоnоqrafiyalar yazmışdır.M.Cəfər yaradıcılığa30-cu illərdən başlayıb.İlk mətbu əsəri - Gertsenhaqqında yazdığı məqalə1937-ci ilə təsadüf edir.30-cu illərdə о, hələədəbi-mədəni hadisələrinmərkəzində оlmasa da,hər halda həmin dövrünağrı-acılarını duyub. 30-cu illər M.Cəfərin158nəzərində ilk növbədəhaqsız qurban gedənziyalılarımızın yaşayıbyaratdığı bir dövrdeməkdir. Günahsız qurbanlardanHacıbaba Nəzərlivə Əli Nazim M.Cəfərinmüəllimi оlublar.M.Cəfər “Хatirat”daH.Nəzərlinin rəhbərliyiilə Vоlter haqqında diplоmişi yazdığını, Ə.Nazimdənhəmin işlə bağlıməsləhətlər aldığını хоşbir təəssüratla yada salır.M.Cəfərin klassik irsəmüraciəti rоmantizmləməhdudlaşmır. “M.F.Aхundоvun ədəbi-nəzərigörüşləri”, “Mütəfəkkirinşəхsiyyəti”, “C.Məmmədquluzadə”,“Hünərvərşair” (M.Ə.Sabir haqqında)və s. məqalələrindənbəlli оlduğu kimi,M.Cəfər ardıcıl оlaraqklassik realizm ənənələ-

inə də хüsusi maraq göstərmişdir.M.Cəfər ardıcıl оlaraqdünya estetik ədəbi fikriilə əlaqədar əsərlər dəyazmışdır. Gənc nəslinyetişdirilməsi, tədris vətəlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsikimi vacib birişə kömək etmişdir. Uzunmüddət respublikamızınayrı-ayrı ali məktəblərindəmüəllimlik edən görkəmliədəbiyyatşünas“Estetik tərbiyə, ailə vəməktəb”, “Estetik zövqhaqqında” üç cildlik,“ХIХ əsr rus ədəbiyyatı”kitablarını yazmağı, gəncnəsli anadilli dərsliklətəmin etməyi özünün vətəndaşlıqbоrcu saymışdır.Yarım əsrdən çох birdövr ərzində Azərbaycanədəbiyyatının mühüm vəəsas hadisələri оnun ədəbi-tənqidiəsərlərində təkrarsıztəcəssümünü tapmışdır.Tənqid sahəsindəyоrulmaz fəaliyyətləyanaşı M.Cəfər ədəbiyyatşünaslığınfundamentalprоblemlərini dətədqiq edirdi. Müharibədənsоnra yazılan vənəşr оlunan “Azərbaycanədəbiyyatı tariхi” əsərininSeçilmiş əsərləri: 2 cilddə/tərt. T.Fərzəliyev; elmiyaradılmasında müəllif vəredaktоrlardan biri kimiyaхından iştirak etmişdir.Оnun əsərlərində Azərbaycanədəbiyyatı klassiklərininəksəriyyətinin həyatvə yaradıcılığı, fəlsəfivə humanist ideyalar aləmi,vətəndaşlıq mövqeyihərtərəfli öyrənilmişdir.“Klassiklərimiz haqqında”,“M.F.Aхundоvunədəbi-tənqidi görüşləri”,“Ədəbi düşüncələr”, “Füzulidüşünür”, “Mütəfəkkirinşəхsiyyəti”, “H.Cavid”, “Həyatın rоmantikası”,“Sənət yоllarında”,“Nizaminin fikirdünyası”, “Səməd Vurğun”kimi оnlarca tədqiqatı,əsərləri milli ədəbiyyatımızıngözəl nümunələridir.M.Cəfər uzunillər ali məktəblərimizdə,Bakı Dövlət UniversitetindəAzərbaycan, rusvə хarici ölkə ədəbiyyatlarıtariхindən mühazirələrохumuş, kafedra müdirivə dekan vəzifələrindəişləmişdir. M.Cəfərоrta və ali məktəblər üçünədəbiyyat dərsliklərininmüəllifidir. 1950-ci illərinоrtalarından etibarən fəaliyyətiniRespublika EA-Ədəbiyyatred. fil.elm. dоk. prоf.Elçin; red. fil. e.n.159nın Nizami adına Ədəbiyyatİnstitutu iləbağlamış, Akademikin elmirəhbərliyi altında ədəbiyyatşünaslarımızınneçə-neçənəsli yetişmiş,namizədlik və dоktоrluqdissertasiyaları müdafiəedilmişdir. M.Cəfər fəalictimai хadim idi. О,saysız-hesabsız ictimaielmi qurumların, elmişuraların, redaksiya heyətlərinin,AzərbaycanYazıçılar Birliyinin İdarəHeyətinin üzvü оlmuşdur.M.Cəfərin klassik vəmüasir ədəbiyyatımızınməşhur nümayəndələrinigeniş охucu kütləsinətanıtmaqda, habelə rus vəQərb ədəbiyyatının əngörkəmli simalarını, оnlarınfikri bədii nailiyyətlərinitəbliğ etmək sahəsindəхidmətləri böyükdür.Оnun Tоqоr, Hüqо,Göte, Heyne, Uitmenkimi ədəbi şəхslər barədəməqalələri məhz bu nöqteyi-nəzərdənəhəmiyyətlidir.Akademik 15 may1992-ci ildə uzun sürənağır хəstəlikdən sоnra 83yaşında vəfat etmişdir.İ.İsrafilоv.-B.: Çinar-Çap,2003.- C. 1.-355 s.

Seçilmiş əsərləri : 2 cilddə/red.S.Hüseynоva.-B.:Azərnəşr, 1973.- C. 1.-351 s.; C.2.-1974.- 342 s.Аьайев, Я. Ядяби дцшцнъяляр/Ясрин тяряннцмцкитабында.- Б.: Йазычы,1980.-С. 224.-230.Щямишя бизимля.- Б.:Йазычы, 1981.- 124 с.Ядябиййат: 9-cу синифцчцн /Гасымзадя Ф., Ъ.Мяммяд.- Б., 1983.-400 с.Альманах Низами Гянджави/ред. М.Д. Джафаров.-Б.: Элм, 1984.-266 с.Гусейн Джавид /переводс азербайджанскогоязыка Ислама Ибрагимбекова.-Б.: Элм, 1982.-194 с.Гусейн Джавид-поэт идраматург /Мамед Джафар.-Б.: Язычы, 1982.-21 с.www.azerbaijan.news.az.www.525.az/www.azeri.net/Янтигя адамлар: щекайяляр/ред. С.Зейналова.-Б.: Эянълик,1981.-200 с.Həmişə bizimlə: Məqalələr/red. və məq. müəl. Elçin.-B.:Yazıçı, 1980.-364 s.Низаминин фикир дцнйасы:монографийа.- Б.: Йазычы.-1981.-201с.ХЫХ яср рус ядябиййаты/мцгяддимя вя елми ред.Я.Аьайев.- Б.: Маариф,1970.- Ы щисся.- 315 с.; ЫЫщисся.-1974.-326 с.Rus dilindəЛитературные раздумья:Сборник /Мамед Джафар;научный ред. иавтор предисловия Я.Караев.- Б.: Язычы,1988. -382 с.Романтизм как творческийметод в Азербайджанскойлитературе:сборник «Проблемареализма в литературахнародов со-İнтернетдяwww.xatirekitabi.az/www.kitabxana.iatp.az/www.kitab.azМяммяд Ъяфяр Ъяфяров(Мяммяд Ъяфяр Зейнаlабдиноьлу Ъяфяров):Библиографик эюстяриъи/тярт. мцял. М.Мещдийева.-Б.: Чинар-чап,2003.-124 с.Сянят йолларында: Ядябитянгиди мягаляляр.- Б.:Эянълик, 1975.-368 с.Заманов, А. Ямял достлары.-Б.: Йазычы, 1979.-323 с.ветского востока».- Б.:Элм, 1974.- 112 с.Страницы азербайджанско-узбекскихлитературныхвзаимосвязей/АН Аз.ССР, Инст.литературы им. Низами:Редкол.:Джафаров М.Д.и др.- Б.: Элм,1985.-280 с.www.azerbaijan.az/_Nailə Alışova160

May105 illiyiHeydər Əliyev Fondu2004Ulu öndərimiz HeydərƏliyevin həyat amalı, zamanvə məkan anlayışınasığmayan fəaliyyətininəsas məqsədi azad vəmüstəqil bir dövlət qurmaqidi. Tarixə müstəqildövlətimizin qurucusu kimidaxil olan bu şəxsiyyəthəmişə Azərbaycanı özünəgüvənən qüdrətli birölkəyə çevirmək istəyirdi.Bu yolda addımlar atır,əməli işlər görür, iqtisadiinkişaf yolunda olanAzərbaycanın etibarlı gələcəyiniqururdu. Xalqonu sevir, işıqlı zəkasınıqiymətləndirir və inanaraqardınca gedirdi. ƏslindəHeydər Əliyev ömrüAzərbaycan xalqının XXəsr tarixinin 35 illik birdövrü ilə sıx bağlıdır vəonları bir-birindən ayrıkonteksdə götürmək vəizah etmək mümkündeyildir.Bu gün yeni cəmiyyətquruculuğunda fəal iştirakedən Heydər Əliyev FonduAzərbaycan xalqınınöz dahi oğluna sonsuz ehtiramınındaha bir ifadəsidir.Ulu öndərin ideyalarına,işıqlı amal vəməsləkinə sadiq qalanFond ictimai təşkilat olaraqhəyata keçirdiyi genişmiqyaslılayihələrdəməhz xalqın ictimai fəallığınavə dəstəyinə arxalanır.2004-cü il mayın 10-da–Ümummilli liderin do-161ğum günü açılış mərasiminikeçirən HeydərƏliyev Fondu bu dahi insanınmilli dövlətçilik,Azərbaycançılıq məfkurəsininhəyata keçirilməsi,onun zəngin nəzəri-fəlsəfi,siyasi irsinin dərindənöyrənilməsini özününbaşlıca məqsədi,vəzifəsi hesab edir. HeydərƏliyev Fondunun prezidentikimi Mehribanxanım Əliyeva dövlətçiliktariximizdə müstəsna xidmətlərgöstərmiş böyükbir şəxsiyyətin - Azərbaycanxalqının ümummillilideri Heydər Əliyevinirsinin qorunması və təbliğikimi ali bir missiyanıyerinə yetirir.Fondun yaradılmasındaəsas məqsədlərdənbiri məhz Heydər Əliyevinzəngin irsinin hərtərəfliöyrənilməsinə vətəbliğinə, Azərbaycanın

tərəqqisi və xalqımızınrifahı naminə ondan istifadəolunmasına yönələngenişmiqyaslı proqramlarınvə tədbirlərin həyatakeçirilməsidir.Fond ictimai təşkilatkimi hazırda cəmiyyətinmüəyyən bir qismini təşkiledən qaçqın və məcburiköçkün ailələrinin,eləcə də valideyn himayəsindənməhrum olanuşaqların problemlərinidiqqətdə saxlamağa vəhəllinə kömək etməyəçalışır.Böyük siyasi xadimHeydər Əliyev müstəqilAzərbaycanın beynəlxalqaləmdə tanınmasında, ölkəmizhaqqında həqiqətlərindünya ictimaiyyətinəçatdırılmasında, Vətənimizindünya birliyindənüfuzunun artırılmasındavə özünəməxsus yer tutmasındamisilsiz xidmətlərgöstərmişdir. Fonddahi şəxsiyyətin bu yöndəgördüyü işləri davam etdirir,Azərbaycanın beynəlxalqnüfuzunun artırılmasıilə bağlı tədbirlərinkeçirilməsinə daimyardım göstərir.Gərgin əməyin səmərəlinəticəsi olaraq, qısamüddət ərzində HeydərƏliyev Fondunun Azərbaycan,rus və ingilis dillərindənəfis tərtibatlaişlənib hazırladığı İnternetsəhifəsi açılmışdır. Saytdaümummilli liderimiz HeydərƏliyevin həyat vəyaradıcılığı, irsi haqqındaməlumatlar verilir. Zənginmaterialları olan Fondunyaranma tarixi, fəaliyyəti,beynəlxalq əməkdaşlığı,mükafatları, fəxri qonaqları,kitabxanası və s.haqqında da ətraflı məlumatburada yerləşdirilmişdir.Belə bir saytınaçılması ilə Heydər ƏliyevFondu xaricdə yaşayanhəmvətənlərimizlə,beynəlxalq qurumlarla, ictimaiyyətlə,kütləvi informasiyavasitələri iləəlaqələrin genişləndirilməsiməqsədlərini həyatakeçirir.Fondun fəaliyyətindədiqqəti cəlb edən işlərdənbiri də ölkəmizə həsrolunmuş Azərbaycan, ingilisvə rus dillərində“Azərbaycan” adlı İnternetsəhifəsinin yaradılmasıdır.Burada Azərbaycanıntarixi, coğrafiyası,dövlət quruluşu, regionlarınsosial-iqtisadi həyatı,elm, təhsil, mədəniyyət,ədəbiyyat və incəsənət,idman və turizmsahəsi geniş işıqlandırılır.Başqa sözlə, bu, informasiyanınhəcminə vəzənginliyinə görə respublikadaanaloqu olmayanİnternet texnologiyalarısahəsində yeni bir layihədir.Azərbaycanla maraqlananhər kəs buradaətraflı məlumat əldə edəbiləcəkdir.Ulu öndər HeydərƏliyevin çoxşaxəli fəaliyyətindəelm, təhsil vəmədəniyyətin, səhiyyə vəidmanın inkişaf etdirilməsidə əhəmiyyətli yertuturdu. Fond da öz növbəsində,bütün bu sahələrdəkilayihələrin həyatakeçirilməsinə, xüsusilə dəAzərbaycançılıq məfkurəsininbərqərar olunmasına,milli mənəvi dəyərlərimizinqorunması vətəbliğinə, böyüməkdəolan gənc nəslin sağlam,hərtərəfli biliyə malik,layiqli vətəndaş kimiyetişməsinə yardım edir.162

Fondun xətti ilə 2004-2007-ci illərdə həyatakeçirilən proqramlar dahaçox maarifçilik mahiyyətidaşıması ilə yaddaqalanolmuş, təhsilin səviyyəsiniyüksəltməyə imkanvermişdir. Fondun təşəbbüsüilə həyata keçirilən,dövlət qurumlarının vəvətəndaş cəmiyyətininbəzi strukturlarının dadəstəklədiyi “YeniləşənAzərbaycana yeni məktəb”layihəsi çərçivəsindətəkcə 2005-2006-cı illərdəAzərbaycanın müxtəlif regionlarında200-ə yaxınməktəb binası inşa olunaraqlazımi avadanlıqlarlatəchiz edilmişdir.Müasir gerçəkliklər fonundadünya təhsil sisteminəinteqrasiyanın təminedilməsi, cəmiyyətdəhamı üçün bərabər təhsilimkanlarının yaradılması,yeni məktəblərin, təhsilocaqlarının inşası, gəncnəslin kompyuter və informasiyatexnologiyalarınadərindən yiyələnməsiməsələləri bu gün dəFondun xüsusi diqqətyetirdiyi məsələlər sırasındadır.Heydər Əliyev Fonduulularımızdan bizlərə yadigarqalmış mədəniyyətincilərimizin qorunması,bu sərvətin heç bir itkiyəməruz qalmadan gələcəknəsillərə əmanət edilməsiüçün məqsədyönlü vəkonkret fəaliyyət planınamalikdir. Fondun prezidentiMehriban xanımƏliyevanın Bakıda “Qafqazxalq ənənələri evi”ninyaradılması ilə bağlıYUNESKO qarşısındairəli sürdüyü təşəbbüsü dəbu planın təpkib hissəsidir.Belə bir qurumuntəşkili Qafqaz xalqlarınaməxsus mədəni irsin qorunmasıbaxımından dahaböyük faydalar vəd edir.“Qafqaz xalq ənənələrievi”nin yaradılması AvropaBirliyinin təşəbbüsüilə Qafqaz regionundahəyata keçirilən “YeniQonşuluq siyasəti”nin icrasınamüəyyən töhfəverməklə bərabər, həm dəzaman-zaman Azərbaycanınmədəniyyət incilərinioğurlayıb öz adlarınaçıxan ermənilərinbu hərəkətlərinin qarşısınıalmış olacaqdır.1632007-ci ildə HeydərƏliyev Fondunun, AzərbaycanMədəniyyətinindostları Fondunun dəstəyiilə keçirdiyi “Muğamteleviziya müsabiqəsi-2007” layihəsi Azərbaycanmuğamını təbliğetmək, zəngin muğamməktəbi üçün yeni səsləraxtarmaq və gənc ifaçılaraöz potensiallarını tam şəkildəreallaşdırmaq üçünşərait yaratdı. Azərbaycanmuğamını qorumaq,inkişaf etdirmək, gələcəknəsillərə çatdırmaq üçünHeydər Əliyev Fondu,Azərbaycan MədəniyyətininDostları Fondu iləbirlikdə bu istiqamətdə birsıra mühüm layihələr həyatakeçirmişdir: “Qarabağxanəndələri” musiqialbomu buraxılıb. Alboma“Qarabağ xanəndələri”adının seçilməsiilə bütün dünyaya Qarabağınəzəli və əbədi Azərbaycantorpağı, muğamınisə bu torpağın dünyayabəxş etdiyi nadir sənətnümunəsi olduğu bir dahanümayiş etdirildi.Azərbaycanın birincixanımının rəhbərliyi altında“Qarabağ həqiqətləri”kitabının çapa hazırlanmasıAzərbaycanın,Qarabağın tarixi keçmişininöyrənilməsi tarixi

axımdan son dərəcəböyük əhəmiyyət daşıyır.“Muğam” jurnalının nəşri,“Muğam” ensiklopediyasınınhəm çap, həm dəelektron versiyasının hazırlanmasıçox əhəmiyyətlidir.Hazırda MuğamMərkəzi tikilir ki, bulayihə YUNESKO tərəfindəndəstəklənir və bubeynəlxalq bir mərkəzolacaq, yeni beynəlxalqtədbirlər keçiriləcək.Azərbaycanın görkəmlialimlərinin, yazıçı və bəstəkarlarınınyubileylərininkeçirilməsi, “Kitabi-DədəQorqud” dastanının 1300illiyinin beynəlxalq miqyasdaqeyd olunması,YUNESKO-nun “Dünyairs siyahısı”na İçərişəhərin,Şirvanşahlar SarayKomplekslərinin, QobustanQoruq Muzeyinin vəAtəşgahın da daxil edilməsi,tarixi mədəniyyətabidələrinin bərpası“Azərbaycan MədəniyyətininDostları” XeyriyyəFondunun fəaliyyətinintəqdirəlayiq məqamlarıkimi vurğulanmalıdır.Heydər ƏliyevFondunun həyata keçirdiyikompleks tədbirlərhəm də xalqın millikimliyini, keçmişini, millivarlığını özündə yaşadanAzərbaycan folklorununinkişafına, onun nümunələrinintoplanılması vənəşri işinə ciddi təkanverir.Heydər Əliyev Fondununprezidenti, YUNES-KO-nun və İSESKO-nunxoşməramlı səfiri, MilliMəclisin deputatı Mehribanxanım Əliyevanıntəşəbbüsü ilə işlənibhazırlanmış “Hərəmiz birağac əkək” layihəsi ətrafmühitin sağlamlaşdırılması,ekoloji vəziyyətinyaxşılaşdırılması, vətənimizinabad, yaşıl, çiçəklənəndiyara çevrilməsinaminə həyata keçirilir vəbaşlanan bu hərəkatınəhəmiyyətini yerlərdəyaxşı başa düşür vəlazımınca dəyərləndirirlər.Ulu öndərin mərhəmət,nəciblik və yüksək humanizməəsaslanan aliidealların ictimai şüurdamöhkəmlənməsinə çalışan,millətin gələcəyi naminəbir sıra əhəmiyyətlilayihələri inamla həyatakeçirən Heydər ƏliyevFondu hazırda cəmiyyətdəbir çox insanların ümidyerinə çevrilmişdir. Qurumunbaşlıca məqsədi Uluöndərimizin zəngin dövlətçilikirsinin öyrənilməsivə təbliğinə xidmət edənirimiqyaslı proqramlarıhəyata keçirmək, xalqınrifahının yüksəldilməsinəyönəlmiş faydalı təşəbbüsləridəstəkləmək, elm,təhsil, mədəniyyət, incəsənət,səhiyyə və idmanıninkişafını təmin edən layihələrəyardımçı olmaq,milli mənəvi dəyərlərə sadiqgənclərin yetişdirilməsinəçalışmaq, respublikamızınnüfuzunu artırmaqkimi strateji əhəmiyyətlivəzifələrdən ibarətdir.Heydər Əliyev Fondunungələcək planları genişvə çoxşaxəlidir və bunlarınhamısı bir məqsədə-Ulu Öndərin ideyalarının,arzu və istəklərinin ardıcılvə məqsədyönlü şəkildəhəyata keçirilməsinə xidmətetməyə, ölkə ictimaiyyətini,habelə xaricdəyaşayan soydaşlarımızı buişə getdikcə daha genişcəlb etməyə yönəldilmişdir.164

Heydər Əliyev Fondu:2004-2005.-B., 2005.-103s., fotoşək.Heydər Əliyev Fondu:Heydər Əliyev haqqında.-ƏdəbiyyatB., 2006.-129 s., fotoşək.-Mətn Azərb. və ing.dillərində.Heydər Əliyev Fondu:2005- 2006.- B., 2006.-67s., fotoşək.-Mətn Azərb.və ing. dillərindəHeydər Əliyev Fondununyeni layihəsi: Hərəmiz birağac əkək //Azərbaycan.-2007.-29 mart.-S.5.İmanov, M. Xeyirxahlığınali ünvanı: Ulu öndərimizHeydər Əliyevin adınıdaşıyan Fondun ideallarınalayiq şəkildə fəaliyyətgöstərir //Azərbaycan.-2006.- 6 iyul.-S.4.İsmayılov, H. Xoş məramvə məqsədlər elçisi: HeydərƏliyev Fondunun çoxşaxəlifəaliyyəti xalqımızaxas mütərəqqi dəyər vəideallarının ictimai şüurdamöhkəmlənməsinə yönəlmişdir//Azərbaycan.-2007.-13 sentyabr.-S.4.İnternetdəwww.heydar-aliyev-foundation.org/www.yap.org.az/www.csl-az.com.www.president.az.Www.204az.net.Nailə Alışova165

May1095 illiyiƏliş Ləmbəranski1914-1999MühəndisƏliş Cəmil oğluLəmbəranski 1914-cü ilmayın 10-da Ağdam rayonundaanadan olmuşdur.O, 1936-cı ildəAzərbaycan Sənaye İnstitutunubitirdikdən sonraəmək fəaliyyətinəBakıda neft-yağ zavodundabaşlayaraq, qısabir zamanda baş mühəndisvəzifəsini tutmuşdur.1939-cu ildə orduya çağırılmışdır.Ordudan tərxis olunaraq,1940-1941-ci illərdəhəmin zavodda baş mühəndiskimi işini davametdirmişdir. Əliş Ləmbəranski1941-1942-ci illərdəalman faşizminə qarşımüharibədə iştirak etmişvə ağır yaralanaraq, arxacəbhəyə göndərilmişdir.Vətənə qayıtdıqdansonra o, 1942-1959-cuillərdə neft-yağ zavodundabaş mühəndis vədirektor, Bakı NeftayırmaZavodları Trestində müdir,Azərbaycan NeftayırmaZavodları Birliyindərəis vəzifələrindəçalışmışdır. Əliş Ləmbəranskieyni zamanda1954-cü ildən RespublikaNeft Sənayesi nazirininmüavini olmuşdur.1959-1966-cı illərdəƏliş Ləmbəranski BakıŞəhər Zəhmətkeş DeputatlarıSoveti İcraiyyəKomitəsinin sədri vəzifəsindəişləmişdir.1966-cı ildə o, SSRİ NazilərSoveti yanındaMikrobiologiya Sənayesi166Baş İdarəsi rəisinin birincimüavini, 1970-ciildə isə Azərbaycan NazirlərSoveti sədrinin müavinivəzifəsinə təyinolunmuşdur. 1987-ci ildəbu vəzifədən təqaüdəçıxmışdır. Buna baxmayaraq,Əliş Ləmbəranskiömrünün sonunadəkrespublika əhəmiyyətlimüxtəlif tikintilərə uğurlabaşçılıq etmişdir.1998-ci ildə yenidən istifadəyəverilmiş AzərbaycanMusiqili KomediyaTeatrının bərpasında,indiki H.Əliyevadına Respublika sarayınıntikilməsində ƏlişLəmbəranskinin xüsusixidməti olmuşdur.Əliş Ləmbəranskitutduğu hər bir vəzifədəözünü bilikli mütəxəssis,bacarıqlı təşkilatçı vətəşəbbüskar rəhbər kimigöstərmişdir. Bütün öm-

ünü respublikada təsərrüfatınmüxtəlif sahələrinininkişafına həsr etmişƏliş Ləmbəranskininəməksevərliyi və peşəkarlığıneçə-neçə nəslə örnəkdir.Gərgin əmək fəaliyyətiilə yanaşı o,ömrünün son günlərinəЛемберански, А. и. др.Баку. (Фотоалъбом).-Б.,Отд.культуры Бакинскогогородского Совета.1964,137 с.Анар. Человек легенда.Профессией его былоСозидание: Памятъ (обАлише Лемберанском )//Бакинский рабочий.-1999-13 мая-С.3.qədər respublikanın ictimaihəyatında fəal iştiraketmişdir. Ə.Ləmbəranskidəfələrlə RespublikaAli Sovetinin deputatıseçilmişdir. Onun zənginvə mənalı həyat yoluVətənə sədaqətin, xalqaməhəbbətin, seçdiyi sənətəvurğunluğun əsl nümunəsidir.Əliş Ləmbəranskininəməyi keçmiş SSRİ-ninƏdəbiyyatRus dilindəРаспоряжение призидентаАзербаиджанскойРеспублики об увековечениипамяти-А.Д.Лемберанскогоən yüksək mükafatlarınalayiq görülmüşdür. Dövlətmükafatı laureatı,Əməkdar mühəndis ƏlişCəmil oğlu Ləmbəranski1999-cu ildə 85 yaşındavəfat etmişdir.Bayramov, Ə. Özünəheykəl qoyan adam ƏlişCəmil oğlu Ləmbəranskinianarkən (Ə. Ləmbəranskininölümü münasibətiləxatirə) //Xalqqəzeti.-1999.-3 iyun.-S.4.// Бакинский рабочий -2004.- 12 мая .–С.1.Микалидзе, Г. Любимыйгород Алиша Лемберанского//Гюнай- 2002 .- 2марта. – С. 5.Мирзоева,С. АлишЛемберански: «Ну, этоже во человек! Глыба,феномен, гений!» //Бакинскийрабочий.- 2001-9 мая.- С. 7.Мирзоева, С. «Лебединаяпесня» Алиша Лемберанского:(построившийТеатр. МузыкальнойКомедии) //Бакинскийрабочий.- 2003.- 15апреля.- С. 4.Шульман, В. Самый популярныйБакинец: /АлишДжамилович Лемберанский//Вышка.- 1991.- 22 июня.- С. 13.Tahirə Həsənova167

May11145 illiyiEtel Lilian Voyniç1864-1960 İngilisyazıçısıEtel Lilian Voyniç1864-cü il may ayının 11-də İrlandiyanın Korkşəhərində anadan olmuşdur.İngilis riyaziyyatçısıC.Bulun qızı, Polşa inqilabçısıM.Voyniçin arva-Собрания сочинений: в3-х т.- М.: Правда, 1975dıdır. 1887-1889-cu illərdəRusiyada yaşamışdır.1920-ci ildə Nyu-York şəhərinəköçmüşdür.O, məşhur “Ovod”əsərini italyan xalqınınXIX əsrin 30-40-cı illərindəkiazadlıq mübarizəsinəhəsr etmişdir. Qəhrəmanımərdlik və yenilməzlikrəmzinə çevrilən bu əsərdünya xalqlarının dilinə, ocümlədən Azərbaycandilinə tərcümə edilmişdir.Etel Lilian “Cek ReyOvod. Roman /tərc. ed. B.Mustafayev; red. P. Sa-Ədəbiyyatlamova.- B.: Gənclik,1976.- 270 s.Rus dilindəmond” (1901), “OliviyaLetta Le tam” (1904),“Ovod sürgündə” (1910),“Başmaqlarını çıxart”(1945) romanlarında italyan,rus, polyak xalqlarınıninqilabi mübarizəsiniəks etdirir. O,həmçinin müsiqi əsərləridə bəstələmişdir. “Babilistan”(1948) oratoriyasırusiyada çarizmin devrilməsinəhəsr olunmuşdur.O, 1960-cı il iyul ayının28-də Nyu-Yorkda vəfatetmişdir.Yasəmən Sadıqova168

May1380 illiyiHikmət Ziya1929-1995 ŞairƏməkdar incəsənət xadimi,tanınmış şair HikmətZiya oğlu Əfəndiyev1929-cu il mayın 13-dəAğdam şəhərində anadanolmuşdur. 1 saylı ortaməktəbi bitirdikdən sonraAzərbaycan Dövlət UniversitetininFilologiya fakültəsininjurnalistika şöbəsindətəhsil almışdırSeçilmiş əsərləri.- B.:Azərnəşr, 1992.-293 s.Qardaşlar ovda.- B.:Gənclik, 1978.- 143s(1947-1952). Ədəbi yaradıcılığa1952-ci ildə“Azərbaycan pioneri”qəzetində çap edilən“Qeqola” adlı ilk şeiri iləbaşlamışdır. Sonra dövrimətbuatda vaxtaşırı yenişeirləri ilə çıxış etmişdir.İlk satirik şeirləri, eynizamanda “Atamın hədiyyəsi”(1957), “Bahar gözəldir,ya qış?” (1959),“Milçək ürəyi” (1960)kitabları Hikmət Əfəndiyevimzası ilə çapolunmuşdur. “Qərib cinlərdiyarında” bədii filmininssenari müəllifidir.Bir qələm sahibi kimionun yaradıcılıq simasınıƏdəbiyyatQərib cinlər diyarında.-B.: Gənclik, 1970.- 141 sTəmsillər.- B.: Gənclik,1985.- 120stəmsil şeirləri müəyyənedir. Azərbaycan ədəbiyyatındaqısa təmsil anlayışımüasir ədəbi prosesəbilavasitə H.Ziya adıilə gətirilmişdir. Ədibintəxminən 3000-ə yaxıntəmsili vardır.Xidmətlərinə görəAzərbaycanın Əməkdarincəsənət xadimi (1986)fəxri adına layiqgörülmüş, AzərbaycanRespublikası Ali SovetiRəyasət Heyətinin fərmanıilə təltif olunmuşdurHikmət Ziya 1995-ci ilavqustun 2-də Bakıdavəfat etmişdirTəmsillər.- B.: Yazıçı,1988.- 237 s.Vətənim mənim.-B.:Gənclik, 1988.- 123 s.Məmməd Məmmədov169

May15Beynəlxalq Ailə Günü1994BMT Baş Assambleyasının20 sentyabr,1993-cü il tarixli qətnaməsinəəsasən 1994-cüildən hər il mayın 15-iBeynəlxalq Ailə Günükimi təntənə ilə qeydolunur. Həmin günün təsisedilməsi dünya ictimaiyyətininmüasir ailəninvəziyyəti ilə, onun cəmiyyətdəvə böyüməkdə olannəslin tərbiyəsində roluilə bağlı narahatlığındanirəli gəlmişdir.Ümumiyyətlə, ailəninyaranma tarixi insanlığınyaşı ilə ölçülür. Ailə -cəmiyyətin içində qurulankiçik bir dövlətdir və budövlətin təməl daşınıqoyanlar gənclərdir.Cəmiyyətin saflığı,dövlətin uğurları xeylidərəcədə normal, sivilqaydalar əsasında formalaşanailə məişət prinsipləriilə şərtlənir.Bu gün Respublikamızda1 milyon 800 minəyaxın ailə var. Qadınlarınsayı isə 4 milyon 328minə qədərdir. Bunlarınarasında 1100 nəfər ağbirçəyinyaşı 100-ü keçib.Bu gün bizim ailələrimizxoşbəxt ömür-gün sürməkləyanaşı, cəmiyyətdəfəal həyat mövqeləri, elmdə,yaradıcılıqda və təsərrüfatişlərində qazandıqlarınailiyyətlərlə dədigər ölkələrdən fərqlənirlər.Ailənin, qadın və uşaqlarınproblemləri müstəqilAzərbaycan dövlətinin daimdiqqət mərkəzindədir.Bu sahədə dövlət siyasətininprinsipləri ümümmillilider Heydər Əliyevtərəfindən müəyyən olunub.Ulu öndər daim qadınlarınictimai həyatdaiştirakını dəstəkləmiş, ailəvə uşaq problemlərininhəllinə diqqətlə, qayğıylayanaşmışdır. Bu siyasətindavamçısı olan AzərbaycanRespublikasının Prezidentiİlham Əliyevin2006-cı il fevralın 6-daimzaladığı Fərmanı iləyaradılmış Ailə, Qadın vəUşaq Problemləri ÜzrəDövlət Komitəsi bununəyani sübutudur. Bu günPrezident İlham Əliyevinşəxsi təşəbbüsü və rəhbərliyiilə ölkə əhalisininsosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasısahəsindəuğurlu addımlar atılır.Evini və ailəsini möhkəmqala sayan soydaşları-170

mızın bü gün müdafiəyəvə dəstəyə ehtiyacı var.Çadır düşərgələrində, yükvaqonlarındaməskunlaşmış qaçqın vəməcburi köçkün ailələriüçün yeni qəsəbələrinsalınması bu sahədəgörülənişlərdəndir.əhəmiyyətliƏdəbiyyatAzərbaycan RespublikasınınPrezidenti İ.ƏliyevinAzərbaycan RespublikasınınAilə, Qadın və UşaqProblemləri üzrə DövlətKomitəsinin yaradılmasıwww.azadinform.azwww.azerbaycan.news.azhaqqında Fərmanı //Azərbaycan.-2006 .- 7 fevral.-S. 1.Cabbarov, A. 15 may-Beynəlxalq Ailə Günüdürİnternetdəwww.geleceknesil.azwww.news.trend.az//Azərbaycan.- 2007.- 15may.- S. 5.Qurbanqızı, Z. Ailə kiçikdövlətdir //Respublika.-2006.- 16 may.- S. 4.Adilə Abdullayeva171

May18l a ç ı nƏrazisi - 1875 km 2Əhalisinin sayı - 61763İnzibati mərkəzi – LAÇINİşğal tarixi 18.05.1992Laçın - dağların sinəsinə qonmuş nəhəngbir qartala bənzəyir. Bu qartalın hər lələyidüşmən gözünə bir ox idi.Qulu XəlilovLaçın rayonu AzərbaycanRespublikasının cənub-qərbində,dağlıq ərazidəyerləşir. ŞimaldanKəlbəcər, şərqdən Xocalı,Şuşa və Xocavənd, cənubdanQubadlı rayonları,qərbdən isə ErmənistanRespublikası ilə həmsərhəddir.Dünyada ən nadir ağacsayılan qırmızı dəmirağacmeşələri, çoxlu mineralsuları, kobalt, uran, civə,qızıl, dəmir, müxtəlifİşğaldan əvvəl:217 mədəniyyət müəssisəsi;142 səhiyyə obyekti;133 idarə və müəssisə;100 ümumtəhsil məktəbi;5 məktəbəqədər müəssisə;5 musiqi məktəbi;1 internat məktəbi;1 orta texniki peşə məktəbi;1 rabitə müəssisəsi.rəngli mərmər yataqları,həddindən çox dərmanbitkiləri və s. vardır.Laçın şəhərinin yeriniTağı Şahbazi Simurqseçmiş və bu adı da onaözü vermişdir. Laçın rayonu1924-cü ildə təsisedilmişdir. Rayonun mərkəziLaçın şəhəridir.172

1992-ci il xalqımızın tarixinəən ağır, müdhiş biril kimi daxil olub. Dağlarqoynunda yerləşərək özgözəlliyi ilə aləmə meydanoxuyan, hər daşındabir sirr yatan Laçın düşmənətəslim edildi. Laçında Şuşa kimi mühümhərbi-strateji əhəmiyyətəmalik idi. Şuşanın işğalıgünü Laçın da güclü topvə raket atəşinə məruzqalmışdı. Xəyanət vəxəyanətə bərabər məsuliyyətsizlikDağlıq Qarabağın,bütünlükdə isəAzərbaycanın gələcək taleyiüçün mühüm əhəmiyyətəmalik olan vüqarlıLaçını düşmənə təslim etdi.Bu təslim nəticəsindətəbii səngərlərlə əhatəolunmuş Laçın odlara qalanaraqtamamilə dağıdıldı.Sərvəti talan olunaraqErmənistana daşındı,mədəniyyət ocaqlarımız,tarixi-memarlıqabidələrimiz o torpaqlardansilindi, minlərlə başmal-qara aparıldı, ənbaşlıcası isə laçınlılardoğma obalarından perikdüşərək respublikamızınbölgələrinə səpələndilər.Şuşa və Laçın həmingünlər yalnız taleyinümidinə qalmışdıArtıq 15 ildir ki, dağlargözəli Laçın ermənidaşnaklarının ayaqları altındainildəyir, laçınlılarisə ölkənin müxtəlif ərazilərindəköçkün vəziyyətindəyaşayırlar. Laçınlılaradövlətimiz və soydaşlarımıztərəfindən nəqədər qayğı və diqqət göstərməsinəbaxmayaraq,onlar yurd həsrəti ilə çırpınırlar.Ölkə başçısı İlhamƏliyevin bu istiqamətdəapardığı siyasətdeməyə əsas verir ki, torpaqlarımızınişğaldanazad ediləcəyi, bir milyondanartıq qaçqın-köçkünümüzün,o cümlədənlaçınlıların öz yurdlarınaqayıdacaqları gün uzaqdadeyil.ƏdəbiyyatƏliyev, A. Laçın polisininqəhrəmanlıq salnaməsi.-B.:Şur, 1993.-74 s.http://www.azadqarabag.azerall.İsmayılov, F. Tarixin faciəsi:Laçın.- B.: Nurlar,2003.-48 s.Mahmudov, Y. Qarabağ:real tarix, faktlar, sənədlərwww.anl.az.İnternetdə/ Mahmudov, Y., ŞükürovF.- B.: Təhsil, 2005.-380 s.Səadət Mütəllimova173

May18Beynəlxalq Muzeylər Günü1977Dünyada ilk muzeyEllin dövründə qədimMisirin paytaxtı İskəndəriyyəşəhərində yaradılmışdır.Burada 40 000-dən artıq eksponat toplanmışdır.Şöhrəti bütündünyaya yayılmış muzeylərisə çoxdur. Onlardanən məşhurları ParisdəLuvr Muzeyi, LondondaViktoriya və Albert Muzeyi,İstanbulda TopqapıMuzeyi və Sankt-PeterburqdaErmitajdır.Azərbaycanda isə muzeyişinin tarixi çox daqədim deyil. İlk milli muzeyinyaradılması AzərbaycanXalq Cümhuriyyətidövrü ilə bağlıdır.1919-cu il dekabrın 7-də“İstiqlal” Muzeyi fəaliyyətəbaşlamışdı. Muzeydətariximizi, milli-mənəvidəyərlərimizi əks etdirəneksponatlar - məişət əşyaları,silahlar və əlyazmalartoplanmışdı. Keçmiş Sovethakimiyyəti illərindəRespublikada muzey şəbəkəsidaha da genişlənmişdir:Nizami adınaƏdəbiyyat Muzeyi, L.Kərimovadına AzərbaycanXalçası və Xalq TətbiqiSənəti Dövlət Muzeyi,Azərbaycan Tarixi Muze-yi, Xalq Maarifi Muzeyi,əksər rayon və şəhərlərdədiyarşünaslıq muzeyləri,elm və mədəniyyət xadimlərininev - muzeylərivə s.Azərbaycan həm dəaçıq səma altında yerləşənmuzeylər ölkəsidir. BunuQobustanda, İstisuda(Kəlbəcər) və Gəmiqayada(Naxçıvan) qayalarüzərindəki təsvirlər sübutedir.Dünya mədəni ictimaiyyətihər il mayın 18-ni1977-ci ildə BeynəlxalqMuzeylər Şurasının 11-cikonfransında təsis olunmuşBeynəlxalq MuzeylərGünü kimi qeyd edir.1978-ci ildən etibarən bubayram hər il 150-dən çoxölkədə qeyd olunur.174

Kəbutər. Beynəlxalq MuzeylərGünü qeyd olundu//Yeni Azərbaycan.-2006.- 19 may.- S.7.18- May Beynəlxalq MuzeylərGünü //Qocayev,ƏdəbiyyatİnternetdəƏ. Bayramlar və tarixigünlər.- B.: Altun Kitab,2006.- S. 107-109.Mükərrəmoğlu, M. BeynəlxalqMuzeylər Günümünasibətilə Musiqi MədəniyyətiDövlət Muzeyindətədbir keçirildi//Xalq qəzeti.- 2007.- 20may.- S. 4.www.apa.az.www.azadinform.azwww.bizimasr.mediaaz.comwww.osi-az.orgwww.ses-az.comAdilə Abdullayeva175

May25125 illiyiSalman Mümtaz1884-1941ƏdəbiyyatşünasSalman Məmmədəminоğlu Əsgərоv (Mümtaz)20 may 1884-cü ildə Şəkişəhərində anadan оlmuşdur.Kiçik yaşlarından Aşqabadşəhərində yaşamış,ibtidai təhsilini də оradaХalхallı Mirzə Əsədullanınməktəbində almışdır.Uşaqlıqdan böyük birailənin qayğısını çəkməyəməcbur оlan SalmanMümtaz müntəzəm təhsilala bilməmişdir.Оnun bir ədəbiyyatşünaskimi yetişməsindəistedadı, ədəbiyyataböyük həvəsi, öz üzərindəişləməsi və çох qüvvətlihafizəsi mühüm rоl оynamışdır.Salman Mümtazmüəllimi Mirzə Əsədulladanərəb və fars dillərini,habelə Hindistandageniş yayılmış urdu diliniöyrənmişdir. Şərq dillərinəbələd оlması оndaümumiyyətlə, ədəbiyyatnümunələrini tоplamaq,оnların izahı və şərhi iləməşğul оlmaq, nəşr etmək,məşhur şairlərinəsərlərini охuculara çatdırmaqmeylini gücləndirmişvə оnu mətbuataləmi ilə daha sıх bağlamışdır.Салман Мцмтаз ясриняввялляриндя тарихимизинмцбаризяляр, gərgin ахтарышлардюврцндя фяалиййятябашламышдыр. Щям дя узунмцддят Азярбайъанданхейли узагларда йашамыш,о мцщитин аб-щавасы иляпярвяриш тапмышдыр. Ялли176дюрд иллик юмрцнцн отузилдян чохуну ядябиййаттарихимизин юйрянилмясинящяср етмиш С.Мцмтаз шаирвя алим-мятншцнас кимишющрят газанмышдыр.Йарадыъылыьа Шярг шеiрининтясири алтында башлайан,ушаглыгдан Азярбайъанвя Шярг ядябиййатыначох бюйцк марагэюстярян, Низами,Фцзули, Firdövsi, Сяди вяЩафиз кими классикляринясярлярини мцталия едянвя онларын сяняткарлыьынданчох шей юйрянянС.Мцмтаз АшгабаддаМяммядяли Манафзадя,Мирфяттащ Мусяви, ЗцлфüгарЪяфяров, ЪяфярТащиров, Рза Сямядов,Мирящмяд Мирдадашзадя,Мящяммяд Сяид кимигабагъыл фикирли зийалылариля йахындан таныш олмуш,Ядяби Мяълис тяшкил етмиш,классик шеир цс-

лубунда йени ясярляр йазмышдыр.1905-ъи ил ингилабындансонра узун мцддят ТцркцстандаАзярбайъанмятбуатынын мцвяккилиолмуш таъир Салман Мцмтазынады мяшщур “МоlлаНясряддин” журналынын adıиля də баьлыдыр. О, “МоlлаНясряддин” журналынын фяалямякдашларындан бириолмуш, Ъялил Мяммядгулузадя,Мирзя ЯлякбярСабир, ЯбдцррящимбяйЩагвердийев, Юмяр ФаигНеманзадя, МяммядСяид Ордубади, ЯлигулуГямкцсар, Яли Нязми,Рзагулу Няъяфов илядостluq etmişdir.Мювщумата, ъящалятябир сюзля бцтцн тцфейлицнсцрляря гаршы фядакарлыгламцбаризя апаранС.Мцмтаз дил сафлыьы,мягсяд принсипиаллыьы, гадыназадлыьы ятрафындаэедян мцбащисялярдя гязетвя журнал сящифяляриндяфяал чыхыш етмишдир.S.Mümtaz kласsикядяби ирсин топланмасы,няшри вя тядгиги сащясиндяdə фяалиййят эюстярмиш,Азярбайъан шаир вяашыгларынын ясярляринин бирсыра намялум ялйазманцмунялярини ашкара чыхармышдыр.“Коммунист”nəşriyyatında “Унудулмушйарпаглар” башлыьы алтындаАзярбайъан ядябиййатысерийасындан 24 шаирин(Нясими, Гювси Тябризи,Нишат Ширвани, Аьа МясищШирвани, М.П.Вагиф, Г.Закир, М.Ш.Вазещ вя с.)китабыны бурахдырмышдыр.Бунларын бир чоху щяминшаирлярин ясярляринин илктоплу няшри иди. Ашыг поезийасынцмуняляриндянибарят “Ел шаирляри” китабыны(Щ. 1-2, 1927-1928;тякрар чапы 1935), “Сарыашыьын байатыларыны»(1927,1934) няшр етдирмишдир.S.Mümtaz Азярбайъанядябиййаты классиклярининясярлярининелми-тянгиди мятниниnщазырланмасы sahəsində dəчалышмышдыр. Ədibin Нясими,Шащ Исмайыл Хятаи,Щябиби, Фцзули, Видади,Вагиф, Исмайыл бяйГутгашынлы вя başqalarınınщяйат вя йарадыъылыьынадаир арашдырмалары, М.Я.Сабир, А.Сящщят щаггындахатиряляри варdır.С.Мцмтаз эюзял тядгигатчы,мяшщур ядиб олмаглайанашы, ейни замандаэюзял тарихчидир.Чцнки о, юз арашдырмаларындатарихи мясяляляри вямяхязляри дя нязярдянгачырмамыш, яксиня, онларадиггят йетирмиш вя мараглыелми нятиъяляр чыхармышдыр.Салман Мцмтазбайатыларын илк топлайыъысывя тядгигатчысы олмушдур.Бу бахымдан онун 1927-ъи илдя няшр етдирдийи“Ашыг Абдулла” адлы китабыдиггяти cялб едир.Салман Мцмтазын тoплайыбняшр етдирмиш олдуьуясярляр ядябиййат тарихимизя,о ъцмлядянAзярбайъан тарихиня даирфактларын юйрянилмяси юзящямиййятини itирмямишдир.Бу фядакар инсанa yüzlərləgünahsız qurbanlardanbiri kimi миллятчидамьасы вурулараг, сцрэцнедилмиш вя беляликляюмрцнцн ян бящряли чаьындащяйатла видалашмышдыр.Адыны йцксяк мящяббятля,щюрмятля чякяряканадан олмасынын125 иллийини гейд етдийимизСалман Мцмтаз1938-ъи илдя Орйолда вящшиъясиняэцллялянмишдир.177

Азярбайъан ядябиййаты(Ел шаирляри: 2 ъилддя /тярт.ед. Салман Мцмтаз; ред.филол.е.н. Паша Кяримов);АМЕА-нын М.Фüzuliадына Ялйазмалар Ин-ту.-Б.: Нурлан, 2005.- C.Ы.-461 с.Няъяфов, Н. СалманМцмтазын ядяби вя елмифяалиййяти.- Б.: Маариф,1987. - 98 с.Пашайева, М. СалманMцмтаз архивинин тясвири/М.Пашайева, З.Щаъыйева;Ибращимов, М. Фядакартядгигатчы, М.ИбращимовНийясиз, неъясиз бир йазысансян.- Б.: Йазычы,1985.- С.533-546.ƏdəbiyyatАзярбайъан ядябиййатынынгайнаглары /тярт. вя юнсюзцн мцяллифи Р.Таьыйев;ред. М.Адилов.- тякрарняшр.- B.: Аврасийа Пресс,2006.- 439 с.Азярбайъан ядябиййатынынгайнаглары /тярт вя юнсюзцн мцяллифи Р.Таьыйев.-Б.: Йазычы,1986.-Азярбайъан Милли ElmlərАкадемийасы МящяммядФцзули адына Ялйазмаларİnstitutu.- Б.: Нурлан,2005 .-237 с.Тащирзадя, Я. СалманМцмтаз: (Тяръцмейи щал448 с.Ел шаирляри /тярт ед. АьаларМирзя; АМЕА-нын Фолкорİнституту.- Б.: Сяда,2005.-292 с.Мирзя Шяфи Вазещ /няшрящаз. А.Рамазанов; ред.М.Адилов.- Б.: Нурлан,2005.-31 с.очерки).- Б.: Кцр, 2002.-16 с.Таьыйев, Р. СалманМцмтаз.- Б.: Елм, 1974.-44 с.Zeynalov, M. Azərbaycanınən zəngin adamı:Salman Mümtaza öz əliləyaratdığı əlyazmalar Fondunuda çox gördülər//Xalq cəbhəsi.- 2003.- 9may.-S.14.Nailə Alışova178

May2080 illiyiMürsəl Həkimov1929-2006FolklorşünasMürsəl İsmayıl oğluHəkimov 1929-cu il mayın20-də Qazax rayonununKəmərli kəndindəanadan olmuşdur. Buradakənd orta məktəbini bitirdikdənsonra Qazax iki-Azərbaycan aşıq şeir şəkillərivə qaynaqları .- B.:Maarif, 1999.- 375 s.Bayatılar.- B.: APİ nəşriyyatı,1991.- 101 s.Bozqurd-kultum mənim,Türk eli yurdum mənim.-B.: “Yeni nəsil”, 2001.-333 s.illik Müəllimlər İnstitutundatəhsil almışdır(1947-1949). AzərbaycanDövlət Pedaqoji İnstitutununTarix-filologiyafakültəsində təhsilini davametdirmişdir (1955-1960). “Aşıq Hüseyn Cavanınhəyat və yaradıcılığı”mövzusunda namizədlikdissertasiyası müdafiəetmişdir (1965).“Orta əsrlər Azərbaycanaşıq yaradıcılığı” mövzusundadoktorluq dissertasiyasımüdafiə etmişdir(1986). Ədəbi-elmi fəaliyyətinətələbəlik illərindənbaşlamışdır. Əsərləri döv-179ri mətbuatda, toplu və almanaxlardaçap olunmuşdur.SSRİ FolkloristlərCəmiyyətinin, Azərbaycanfolklorşünaslıq qurumununtəmsilçisi (1977-1992), Türkiyə AtatürkKultur Dil və Tarix yüksəkqurumunun üzvü olmuşdur.Azərbaycanın tanınmışfolklorşünas alimi, ləyaqətliziyalı, professorMürsəl Həkimov 2006-cıil aprel ayının 19-da Bakıdavəfat etmişdir.ƏdəbiyyatDədə Qorqud-1300.- B.:ADPU nəşri, 2000.- 40 s.Oğuz-tərəkəmə xalq mərasimlərivə meydan tamaşaları.-B.:Maarif,1997.- 333 s.Azərbaycan xalq dastanlarındaana-qadın mənəviyyatı//Dədə-Qorqud.-2003 .- № 1-2.- S. 6-14.Gülşən Hüseynova

May2390 illiyiHüseyn İbrahimov1919-2008YazıçıAzərbaycanın Xalq yazıçısıHüseyn İbrahimov1919-cu il may ayının23-də Naxçıvan MR-inŞərur rayonunun Şahtaxtıkəndində anadan olmuşdur.Kənd yeddiillik məktəbinibitirdikdən sonraNaxçıvan Pedaqoji Texnikumunda,AzərbaycanDövlət UniversitetininJurnalistika fakültəsində(1953-1958) təhsil almışdır.Noraşen (indiki Şərur)rayon Sədərək kəndorta məktəbində müəllimkimi əmək fəaliyyətinə1940-cı ildə başlamış,Noraşen rayonunda birsıra ictimai vəzifələrdəçalışmışdır. Ədəbi fəaliyyətə1944-cü ildə “Ədəbiyyatqəzeti”ində çapolunan “O, düşməndəqoymadı anasının qanını”adlı ilk şeiri ilə başlamışdır.Bundan sonra özhekayələrini dövri mətbuatdamüntəzəm olaraqçap etdirmişdir. “Qu quşlarıöləndə oxuyurlar”əsərini və Hüseyn Cavidəhəsr etdiyi “Böhtan” romanını1998-ci ildə başaçatdırmışdır. Əsərləri keçmişSSRİ və bir çox xariciölkə xalqlarının dillərinətərcümə olunmuşdur.Yazıçı həm komediya,həm də faciə janrında mükəmmələsərlər yaratmışdır.“Torpağın övladları”və “İtirilən sağlıq”180pyesləri Cəlil Məmmədquluzadəadına NaxçıvanDövlət Dram Teatrındatamaşaya qoyulmuşdur.Əziz Nesinin (Türkiyə),Murad Sibainin (Suriya),Şixata Ubeydin (Misir) vəAbdulla Qəhharın (Özbəkistan)bir sıra hekayələriniAzərbaycan dilinətərcümə etmişdir. SSRİyazıçılarının ikinci vəüçüncü qurultaylarındanümayəndə kimi iştiraketmişdir. Azərbaycan KPNaxçıvan Vilayət Komitəsivə Azərbaycan Yazıçılarİttifaqı plenumunadəfələrlə üzv seçilmişdir.Naxçıvan Ali Sovetinin(ЫV, VЫЫ, VЫЫЫ çağırış)deputatı, Naxçıvan AliSovetinin Sədri (1963-1967) olmuşdur. SSRİ“Bilik” cəmiyyəti nümayəndəheyətinin tərkibindəFinlandiya və Da-

nimarka ölkələrinə(1967), Azərbaycan mədəniyyətişçiləri nümayəndəheyətinin rəhbərikimi İtaliya və Əlcəzairölkələrinə (1975) səfər etmişdir.Naxçıvan MR Aliməclisinin nümayəndə heyətinintərkibində İranSeçilmiş əsərləri: 3 c.-də.– B.: Naksuana, 2007.Seçilmiş əsərləri.– B.:Gənclik, 1998. – 423 s.Ata, qız və bostonluFranklin: Hekayələr, novellalar,povestlər.– B.:Yurd, 1999. -180 s.Bahar yağışı.- B.: Yazıçı,1983. – 219 s.Böhtan: Roman.– B.: Şərq-Qərb, 1998. – 286 s.Гюлзар: Рассказы.– Б.:Азернешр, 1958. – 95 с.www.az.wikipedia.orgİslam Respublikasında(1992, 1994, 1996) olmuşdur.Azərbaycan ədəbiyyatınıninkişafındakıxidmətlərinə görə beşmedalla, 1994-cü ildəanadan olmasının 75 illiyimünasibətilə “Şöhrət” ordeniilə təltif edilmişdir.ƏdəbiyyatRus dilindəКогда ошибается сердце:Рассказы.– Б.: Гянджлик,1968. – 171 с.İnternetdəPrezidentin fərdi təqaüdünəlayiq görülmüşdür(2002).Azərbaycanın xalq yazıçısıHüseyn İbrahimov10 aprel 2008-ci ildə 89yaşında dünyasını dəyişibƏsrin onda biri: Roman .–B.: Avrasiya, 2005. –383 s.Günəş doğan yerdə.– B.:Gənclik, 1976. – 147 s.Qu quşları öləndə oxuyurlar.–B.: Azərb. DövlətKitab Palatası, 1988.-203 s.Xalq yazıçısı Hüseynİbrahimov-80: [Təbriklər,məqalələr, xatirələr toplusu]/topl. və red. HüseynHəşimli.– B.: Yurd, 1999.– 124 s.Xəlilzadə, F. Sabahın sorağında:[Xalq yazıçısıHüseyn İbrahimovun 85illiyi münasibətilə]//Azərbaycan.-2004.-22may.- S. 8.Səmayə Quliyeva181

May24135 illiyiAbbas Səhhət1874-1918ŞairAzərbaycanda XXəsrin əvvəlinin ədəbibədiimühitinin tufanı,onun həm realist, həm dəromantik dalğada qabaran,öz içərisindən aşıbdaşannarahat qəlbi məhzSəhhətin poeziyasındadurulmuşdur. Sözün əslmənasında “millilik” və“millət” anlayışı, “Anadili” və “Vətən” məfhumumüasirləri və qələmdostları arasında məhzAbbas Səhhətin zənginədəbi-elmi irsində bu182qədər aydınlıq kəsbetmişdir.Mehdizadə AbbasquluƏlabbas oğlu Səhhət(Abbas Səhhət) 1874-cü ilmayın 24-də Şamaxı şəhərindəanadan olmuşdur.Burada atasının açdığıməktəbi bitirdikdən sonraİranın Xorasan şəhərindəmədrəsədə, sonralar Tehranın“Mədrəssəyi-nizamiyyəyinasiriyyə”məktəbindətəhsil almışdır.Əmək fəaliyyətinə ŞamaxıdaRüşdiyyə məktəbindəmüəllim kimibaşlayan Abbas Səhhəthəm də bədii yaradıcılığagüclü meyl göstərmişdir.1905-ci il inqilabı milliədəbiyyatın ümumi inkişafınaoyadıcı təsirgöstərdiyi kimi, Səhhətində yaradıcılıq imkanlarınıngenişlənməsiüçün münbit şərait yaratmışdır.Onun ilk mətbuşeiri 1905-ci ildə “Şərqirus”qəzetində dərcedilmişdir. Burjua-demokratikinqilabının təsirionun poetik yaradıcılığındaictimai-siyasi motivlərigücləndirmişdir.Çıxış yolunu maarif vəmədəniyyətin inkişafındagörən şair öz şeirlərində,nəsr əsərlərində və məqalələrindəxalqın həyatını,milli azadlıq mübarizəsini,vətənə məhəbbəti,əxlaq və tərbiyə məsələləriniəks etdirmişdir.Vətən mövzusu Səhhətşeirində ən ali duyğularınçələngidir. Onun bütünfədakarlığı vətən üçündür.Ən uca məhəbbət – vətənməhəbbətidir.Mən vətəni canım kimisevirəm,Ruhum, ətim, qanımkimi sevirəm.A.Səhhətin tərcüməçilikfəaliyyəti də çoxzəngin olmuşdur. O, klassikrus, ərəb, fars, gürcü

və fransız yazıçılarınınəsərlərindən tərcümələretmiş, onları “Məğribgünəşləri” (iki cilddə) adlıSeçilmiş əsərləri /tərt., ed.ön söz və qeydlərin müəl.Kamal Talıbzadə.- B.:Lider nəşriyyatı, 2005.-456 s.ƏdəbiyyatGün dağlara yayıldı:(kiçik yaşlı uşaqlar üçünşeirlər) /red. F.Hüseynova.-B.: Turan, 2002.-12 s.kitabında 1912-ci ildə çapetdirmişdir.Vətəndaş şair 1918-ciildə Gəncə şəhərində yatalaqxəstəliyindən vəfatetmişdir.Təmsillər, tərcümələr/buraxılış və yayıma məsulA.İbrahimov.- B.:Turan, 2001.-15 s.Məmməd Məmmədov183

May24110 illiyiÜmgülsüm Sadıqzadə1899-1946Yazıçı1899-cu il mayın 24-dəAzərbaycanda Bakı ətrafındakıNovxanı kəndindəruhani ailəsində anadanƏdəbiyyatHüseynzadə, A. İstiqlalşairi Ümgülsüm.- B.:Çaşıoğlu, 2005.-269 s.Bayramoğlu, A. Türkdünyasının istiqlalı naminə/Ümgülsüm haqqında//Ədəbiyyat qəzeti.- 1997.-29 avqust.- S.8.olmuşdur. İlk təhsiliniatasından almış, türk, farsvə ərəb dillərini mükəmməlöyrənmişdir.Gənclik dövründən şeirləri,hekayə və məqalələridövri mətbuatda - “İqbal”,“Yeni iqbal”, “Açıq söz”,“İstiqlal”, “Azərbaycan”qəzetlərində, “Məktəb”,“Dirlilik” jurnallarındavaxtaşırı çap olunmuşdur.“Solğun çiçək” miniatürü“Qurtuluş” jurnalının1915-ci ildə keçirdiyimüsabiqədə birinci yeritutduğuna görə M.Ə.Sabirin“Hop-Hop naməsi” və“Qurtuluşun” birillik abunəsiilə mükafatlandırılmışdır.Ömür-gün yoldaşı, yazıçıSeyid Hüseynin onunbir qələm sahibi kimi püxtələşməsindəböyük roluolmuşdur. 1937-ci ildəailəlikçə represiyaya uğramışlar.Seyid Hüseynixalq düşməni kimi güllələmiş,özünü Sibirə sürgünetmişlər. 1946-cı ildədünyasını dəyişmişdir.Ümgülsüm. Solğun çiçək./Hekayə //Azərbaycan qadını.-1971.-№2.-S.1-2.Gülanə Quliyeva184

May2695 illiyiİlyas Əfəndiyev1914-1996YazıçıƏfəndiyev İlyas Məhəmmədoğlu 1914-cüilin may ayının 26-daAzərbaycanın Füzuli şəhərindətacir ailəsindəanadan olmuşdur. 1930-1933-cü illərdə buradaikinci dərəcəli məktəbibitirib orta məktəblərdədil və ədəbiyyat fənlərinitədris etmişdir. 1934-1938-ci illərdə AzərbaycanPedaqoji İnstitutunadaxil olsa da, bir ildənsonra yenidən Füzulişəhərinə qayıtmış, ortaməktəblərdə coğrafiyamüəllimi işləmiş, eynizamanda APİ-nin coğrafiyaşöbəsində qiyabitəhsil almışdır. O, 1938-1940-cı illərdə “Yeniyol”, “Kommunist”qəzetlərinin redaksiyalarındaədəbi işçi, 1940-1941-ci illərdə “Ədəbiyyatqəzeti” redaksiyasındatənqid şöbəsininmüdiri, 1941-1947-ci illərdəAzərbaycan RadioKomitəsində ədəbiyyatşöbəsinin müdiri, 1944-1945-ci illərdə Bakı Kinostudiyasındassenarişöbəsinin rəisi, 1946-1947-ci illərdə “İnqilabvə mədəniyyət” jurnalıredaksiyasında nəşr şöbəsininmüdiri vəzifələrindəişləmişdir. 1940-cı ildənAzərbaycan YazıçılarBirliyinin üzvü olmuşdur.1952-1958-ci illərdəAzərbaycan Yazıçılar İttifaqındanəsr üzrə məsləhətçi,1958-1961-ci illərdəməsul katib kimi185çalışmışdır. O, 1960-cıildə Azərbaycan Əməkdarincəsənət xadimifəxri adına layiq görülmüşdür.Yazıçı ədəbi fəaliyyətə1939-cu ildən başlamışdır.İ.Əfəndiyevin“Berlində bir gecə” adlıilk hekayəsi 1939-cu ildə“Ədəbiyyat qəzeti”indədərc olunmuşdu. O, dövrimətbuatda müntəzəmolaraq çıxış etmişdir.“Söyüdlü arx” (1958) ,“Körpüsalanlar” (1960),“Dağlar arxasında üçdost” (1963), “SarıköynəkləValehin nağılı”(1978), “Geriyə baxma,qoca” (1980), “Üçatılan”(1981) kimi romanlarıbir çox digər povest vəhekayələri Azərbaycanvə rus dillərində dəfələrləBakıda nəşr edilmişdir.Eyni zamandaəsərləri keçmiş SSRİ

xalqlarının dillərinə, ingilis,fransız, alman, çex,slovak, bolqar, macar vəbaşqalarına tərcümə olunmuşdur.Mövzusu İkinci Dünyamüharibəsinə həsr edilən“İntizar” adlı ilk pyesinio, M.Hüseynlə birlikdəyazmışdır. Onun 1947-ciildə “İşıqlı yollarla”,1948-ci ildə “Bahar suları”,1954-cü ildə “Atayevlərailəsi”, 1964-cü ildə“Sən həmişə mənimləsən”,1968-ci ildə “Unudabilmirəm”, 1969-cu ildə“Məhv olmuş gündəliklər”,1970-ci ildə “Mənimgünahım”, 1971-ciildə “Mahnı dağlarda qaldı”,1973-cü ildə “Qəribəoğlan”, 1981-ci ildə “XurşudbanuNatəvan”, 1983-Seçilmiş əsərlər: Üçcilddə.- C.I.-B.: AvrasiyaPress, 2005.- 279 s.;C.II .-335 s.; C.III .-445 s.İlyas Əfəndiyev: Biblioqrafikgöstərici /tərt.ed. Ə.Əfəndiyev.- B.: Çinarçap, 2002.-238 s.Sənətkarın ikinci ömrü:Beç ilin salnaməsi.- B.:Çinar çap, 2002.-340 s.cü ildə “Büllur sarayda”,1986-cı ildə “Şeyx MəhəmmədXiyabani”, 1988-ci ildə “Bizim qəribətaleyimiz” və başqa pyesləriAzərbaycan DövlətAkademik Dram Teatrında,(indiki AkademikMilli Dram Teatrı) eləcədə respublikanın teatrsəhnələrində tamaşaya qoyulmuşdur.Bir çoxoçerklərin, publisistik yazılarınvə əbədi-tənqidiməqalələrin müəllifidir.İ.Əfəndiyev M.Hüseynləbirlikdə A.N.Ostrovskinin“Son qurban”komediyasını Azərbaycandilinə tərcümə etmişdir.O, 1953-cü ildə “Ulduz”jurnalı redaksiya heyətinin,Azərbaycan Yazıçılarİttifaqı İdarə Heyəti,ƏdəbiyyatSeçilmiş əsərləri: Yeddicilddə.- C.I.- B.: Çinarçap, 2002.- 443 s.; C.II .-469 s.; C.III.-621s.; C.IV.Qarayev, Y. Xarı bülbülünnağılı.- B.: Azərnəşr,1995 .-53 s.Şahbazova, S. İlyas Əfəndiyevintarixi dramları.-B.: Çinar çap, 2002.-189 s.1991-ci ildə AğsaqqallarŞurasının üzvü olmuşdur.İ.Əfəndiyev 1972-ciildə Azərbaycan dövlətmükafatı laureatı,1974-cüildə Azərbaycanın Xalqyazıçısı kimi fəxri adlaralayiq görülmüşdür. O,1949-cu ildə “Şərəf nişanı”,1971-ci ildə “Qırmızıəmək bayrağı”, 1974-cü ildə “Oktyabr inqilabı”,1994-cü ildə “Şöhrət” ordenlərivə bir çox medallarlatəltif olunmuşdur.Unudulmaz ədib1996-cı il oktyabrın 3-dəBakıda vəfat etmiş, FəxriXiyabanda dəfn olunmuşdur.-565 s.; C.V.-613 s.;C.VI.- 421 s. ; C.VII.-566 s.Tahirli, A. İlyas Əfəndiyevinpublisistikası.-B.: Elm, 2005.-63 s.186

Dadaşov, A. “Sən həmişəmənimləsən //Respublika.-2004.-23 iyul.- S. 7.Əhmədov, T. Əbədiyaşarsənətkar //Respublika.-2007.-3 oktyabr.-S.6.Əlizadə, Ə. Tənqidçi duyumu//Azərbaycan.-2004. -N11.- S. 27.Xəlilzadə, F. Azərbaycannəsrinin şirin dili //Azərbaycan.-2004.-2 oktyabr.- S. 5.Hacıyev, T. Nəsr vədramaturgiyanın seiriyyətiИзбранные.– Б.: Гянджлик,1984 – 420 с.Избранные произведения:В 2-х томах.- В.:Чинар-чап, 2002. – T. 1.-613 с.; Т.2 .- 485 с.Ивы над арыком .- М.:Худ.лит. , 1967 – 296 с.//Xalq qəzeti.-2004.-19may.- S.6.Həmişə bizimləsən //Ədəbiyyatqəzeti.-2006.-6oktyabr.-S.1-2.İlyas Əfəndiyev haqqındamonoqrafiya //İki sahil.-2006.-8 iuyn.-S.6.Ülvü, A. Şöhrəti xalqbağından hirslənən ustadsənətkar //Xalq qəzeti,-2005.-2 oktyabr.-S.6.Yusifli, V. İlyas Əfəndiyevinnəsri //Azərbaycan.-2004.-№11.-S.6-11.Rus dilindəКизиловсий тост.- М.:Сов. писатель, 1976 –480 с.Любовь за семью горами.-М.: Сов. писатель,1973 – 271 с.Песня остаётся в горах .– Б.: Язычы, 1979.- 475 с.Повесть о Сарыкейнек иKəbutər, İ. Mahnı dağlardaqaldı //Yeni Azərbaycan.-2004.-28may.-S. 6.Məmmədzadə, R. Böyükyazıçı İ.Əfəndiyevin xatirəsinə//Respublika.-2003.-2 oktyabr.-S. 5.Müasirləri İ.Əfəndiyevhaqqında //Azərbaycan.-2004.-№ 11.- S. 28.Şəmsizadə, N. Zirvədənzirvəyəvə əbədiyyətə//Xalq qəzeti.- 2004.-19may.-S. 6.Валехе.– М.: Сов. писатель,1983 – 376 сПьесы.- Б.: Гянджлик,1984 – 472 с.Роман и повести.- Б.:Гянджлик, 1984 – 422 с.Трёхзарядная винтовка.–Б.: Азернешр, 1989-419 с.Bəybala Ələsgərov187

May26115 illiyiVəli Xuluflu1894-1938FolklorşünasVəli Məmmədhüseynoğlu Xuluflu 1894-cü ilmayın 26-da Şamxor rayonununXuluflu kəndindəanadan olmuşdur.İbtidai təhsilini mollaxanadaalmışdır (1905-1907). Sonra “Mədrəseyi-Ruhaniyyə”ni bitirmişdir(1912). Həmin məktəbdəmüəllim saxlanmışdır. BuYeni türk əlifbası ilə yazıqaydaları.- B.: “Yeni türkəlifbası komitəsi” nəşriyyatı,1925.- 24 s.vaxtdan gizli inqilabi işəqoşulmuş, sonra RSDFPsıralarına daxil olmuşdur(1919). Gəncə quberniyasındaqəza partiyakomitəsinin katibi işləmişdir(1921-1922). BakıdaADU-nun Şərqşünaslıqfakültəsində təhsilini davametdirmiş, eyni zamandayeni türk (Azərbaycan)əlifbası komitəsindəişləmişdir (1922-1927). Azərbaycan DövlətElmi-Tədqiqat İnstitutundaelmi katib, onunyenidən təşkili vaxtı isəDil, Ədəbiyyat və İncəsənətİnstitutunun direktoruolmuşdur. “Elaşıqları” (1927) toplusunutərtib və çap etdirmişdir.ƏdəbiyyatKoroğlu.- B.: Azərnəşr,1927.- 115 s.İmla lüğəti.- B.: Azərnəşr,1929.- 342 s.188Yeni türk əlifbasıkomitəsinin üzvü və yeniəlifbanın digər ölkə xalqlarıarasında yayılmasıüzrə təlimatçı kimi onunfəaliyyəti böyükdür. Bumünasibətlə Qazaxıstan,Özbəkistan, Türkmənistan,Tacikistan respublikalarında,Krımda, Kazanvə digər şəhərlərdəolmuşdur.Zaqfederasiyanın 10illiyində ictimai-elmi vəədəbi xidmətlərinə görəFəxri tərifnamə və qızılsaatla təltif olunmuşdur.Vəli Xuluflu 1938-ciildə cəza tədbirləri dövründəhəlak olmuşdur.Din və qadın.- B.:Azərnəşr, 1930.- 36 s.

May28Respublika Günü1918XIX əsrin I rübündəRusiya İmperiyasının cənuba- isti dənizlərə çıxışı,yeni geostrateji ərazilərinələkeçirmə siyasəti çoxəsrlikAzərbaycan tarixininmüstəqil dövlətçilikənənələrinə ciddi ziyanvurdu və ölkəmizin tamişğalı ilə nəticələndi.Amansız müstəmləkə siyasəti,onun xalqımızaqarşı həyata keçirdiyi assimilyasiya,dini-milli ayrıseçkilikəməlləri ölkənintəbii inkişafını ləngitdi vəmüstəqil dövlətçiliik qurumlarınınortadan qalxmasınagətirib çıxardı.Lakin XIX əsrin II yarısındanbaşlayaraq Avropamədəniyyətinin və elminailiyyətlərinin təsirialtında Azərbaycanda millişüurun oyanmasına xidmətedən güclü maarifçilikcərəyanları meydanagəldi. M.F.Axundzadənin,H.Zərdabinin, C.Məmmədquluzadənin,M.Ə.Sabirinvə digər görkəmlimaarifçilərimizin təsiri altındatədricən milli özünüdərkvə müstəqil dövlətçiliyəolan arzuların rüşeymləricücərməyə başladı.Türkçü alim Əli bəyHüseynzadənin “Türkləşmək,islamlaşmaq, müasirləşmək”ideyası ilə silahlananminlərlə vətənpərvərəlverişli tarixi şəraitdəAzərbaycanın dövlətmüstəqilliyinin yetişəcəyigün uğrunda mübarizəyəbaşladılar. Nəha-189yət, 1918-ci ilin 28 MayındaAzərbaycan XalqCümhuriyyəti elan olundu.Müstəqilliyini bərpa etdikdənsonra bu bayramhər il ölkəmizdə böyüktəntənə ilə qeyd edilir.Keçirilən tədbirlərdəCümhuriyyət dövrünə birdaha nəzər salınır, onuntariximizdəki yeri və roluətraflı təhlil edilir, dövlətquruculuğu təcrübəsi hərtərəfliöyrənilir. Ümummillilider Heydər Əliyevdövlətçilik tariximizdəAzərbaycan Xalq Cümhuriyyətininözünəməxsusyeri olduğunu nəzərəalaraq, 2003-cü ilin fevralayında verdiyi xüsusi sərəncamlaBakı şəhərindəXalq Cümhuriyyətinin xatirəsinəabidə ucaldılmasıhaqqında qərar qəbul etmişdi.Müsəlman Şərqində ilkdemokratik respublika ol-

an Azərbaycan XalqCümhuriyyəti ölkəmizinçox əsirlik sosial-iqtisadi,ictimai-siyasi və mədəniinkişafının, xalqımızınmilli oyanışı və dirçəlişiproseslərinin məntiqi nəticəsikimi meydana çıxmışdır.Azərbaycan XalqCümhuriyyəti xalqımızınsiyasi şüur səviyyəsinin,intellektual və mədəni potensialının,yüksək istedadvə qabiliyyətinin göstəricisiidi. 1918-ci il mayın28-də Azərbaycanınistiqlaliyyətinin elan edilməsində,Xalq Cümhuriyyətinintəşəkkül tapmasındavə fəaliyyət göstərməsindəCümhuriyyətərəhbərlik etmiş şəxslərin –Əlimərdanbəy Topçubaşovun,Məmmədəmin Rəsulzadənin,Fətəli xanXoyskinin, Nəsib bəyYusifbəylinin, Səməd bəyMehmandarovun, ƏliağaŞıxlinski və başqalarınınböyük xidmətləri olmuşdur.Bu görkəmli dövlətxadimlərinin, vətənpərvərziyalıların, peşəkar hərbçilərinadları xalqımızınyaddaşına əbədi həkkolunmuşdur.Azərbaycan Xalq CümhuriyyətiAvropanın demokratikdəyərləri iləŞərq mədəniyyətinin xüsusiyyətləriniüzvi şəkildəbirləşdirən yeni dövlət vəcəmiyyət nümunəsi idi.Cəmi 23 ay fəaliyyət göstərməsinəbaxmayaraq, ilkrespublika dövründə həyatakeçirilən tədbirlərmüstəqil dövlətçiliyimizinəsaslarının yaradılması vəgələcək inkişaf yolununmüəyyənləşdirilməsi baxımındanmühüm əhəmiyyətkəsb etdi. Demokratikhüquq və azadlıqların bərqərarolması, etnik və dinimənsubiyyətdən asılı olmayaraqbütün vətəndaşlarabərabər hüquqlarverilməsi, hətta bir çoxAvropa ölkələrindən dahaəvvəl qadınlara seçki hüquqununverilməsi, Azərbaycandilinin dövlət dilielan edilməsi, təhsil vəmədəniyyətin inkişafınaxüsusi diqqət göstərilməsi,nizami milli ordunun,təhlükəsizlik strukturlarınınqurulması vəsair işlər Xalq Cümhuriyyətihökumətinin yürütdüyüsiyasətin miqyasını,mahiyyət və mənasınıəyani şəkildə səciyyələndirir.Həyata keçirilən tədbirlərxalqımızın dövlətçilikənənələrinin bərpasınavə milli mənlik şüurunungüclənməsinə böyüktəsir göstərdi. Məhzbuna görə, 1920-ci ilin190aprelində bolşevik işğalınəticəsində Cümhuriyyətsüqut etdikdən sonra damüstəqillik hissləri azərbaycanlılarısonrakı dövrdəheç zaman tərk etmədi,azadlıq ideyaları şüurlarahakim kəsildi. Sovet hakimiyyətininqurulması iləAzərbaycanın dövlət müstəqilliyinəfaktiki olaraqson qoyulmasına baxmayaraq,xalqımız formalşəkildə olsa da öz dövlətiniqoruyub saxladı,müttəfiq respublika kimiSSRİ-ni təşkil edən subyektlərdənbirinə çevrildi.XX əsrin 80-ci illərininsonu - 90-cı illərin əvvəlindəAzərbaycandabaşlamış milli-azadlıq hərəkatıbolşevik rejimininsüqutunu yaxınlaşdırdı.Xalqın təkidi və tələbi ilə1991-ci il fevralın 5-dəAzərbaycan SSR Ali Sovetininsessiyası dövlətinadını dəyişdirərək “AzərbaycanRespublikası” adlandırdı.AXC-nin üçrəngli,ay-ulduzlu bayrağıbu respublikanın da dövlətbayrağı kimi təsdiqolundu. Həmin il mayın21-də verilmiş, xüsusi fərmanla28 may RespublikaGünü elan edildi.Xalqımız yeni tarixişəraitdə öz dövlət müstəqilliyinibərpa etdikdən

sonra ümummilli liderimizHeydər Əliyevinrəhbərliyi altında XalqCümhuriyyətinin ənənələriniəsas tutaraq, müstəqilAzərbaycan dövlətiniyaratdı. Lakin AzərbaycanRespublikası AzərbaycanXalq Cümhuriyyətindənfərqli olaraq,mürəkkəb vəziyyətdə özmüstəqilliyini və suverenliyiniqorumağı və möhkəmləndirməyibacardı,ilk illər buraxılan kobudsəhvlərə baxmayaraq,dövlətçiliyin qorunmasıüçün qətiyyətli tədbirlərgörüldü, ölkədə davamlıictimai-siyasi sabitlik bərpaedildi. Bu gün möhtərəmPrezidentimiz cənabİlham Əliyevin rəhbərliyialtında AzərbaycanRespublikasında demokratik,hüquqi, dünyəvidövlət, vətəndaş cəmiyyətiquruculuğu prosesiuğurla davam etdirilir. Busahədə qazanılmış nailiyyətlərqürur doğurur. Respublikamızdasiyasi, iqtisadivə sosial islahatlaruğurla həyata keçirilir,ölkə iqtisadiyyatı dönmədəninkişaf etdirilir,əhalinin sosial müdafiəsiningücləndirilməsi üçüntəsirli tədbirlər görülür.Müxtəlif ölkələrlə hüquqbərabərliyi və qarşılıqlıfaydalı əməkdaşlığa əsaslananəlaqələr yaradılır.Azərbaycan nüfuzlu beynəlxalqvə regional təşkilatlaradaxil olaraq dünyabirliyinə daha sıx inteqrasiyaolunur, bu birlikdəözünə layiq yertutur. Ölkəmiz regionunən iri enerji (Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri)və tranzit (Tarixi İpəkyolu – TRASEKA, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi,Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryoluxətti) layihələrininmərkəzinə çevrilmişdir.Ermənistan Respublikasınınhərbi təcavüzünəticəsində Azərbaycanərazilərinin 20 faizi işğaledilmiş, 20 mindən çoxinsan qətlə yetirilmiş, 50mindən artıq adam yaralanmışvə şikəst olmuşdur.Bir milyondanartıq insan 15 ildənçoxdur ki, qaçqın vəməcburi köçkün şəraitindəyaşayaraq Ermənistanınazərbaycanlılara qarşı etniktəmizləmə və soyqırımısiyasətinin qurbanıolmuş, elementar insanhüquqlarından məhrumedilmişdir. İşğal nəticəsində900-dən artıqyaşayış məntəqəsi talanedilmiş, yandırılmış vədağıdılmış, 6 min sənaye,191kənd təsərrüfatı müəssisəsivə digər obyektlərməhv edilmiş, ümumiyaşayış sahəsi 9 mln kv.km-dən artıq olan 150yaşayış binası dağıdılmış,4366 sosial–mədəni obyekt,eyni zamanda 695tibb ocağı məhv edilmişdir.İşğal edilmiş ərazilərdəkənd təsərrüfatısahəsi, su təsərrüfatı hidrotexnikiqurğular bütünnəqliyyat və kommunikasiyaxətləri tam sıradançıxarılmışdır. Dağıntılarnəticəsində iqtisadiyyata60 milyard ABŞ dollarındanartıq ziyan dəymişdir.Hərbi təcavüz zamanıələ keçirilmiş Azərbaycanərazilərində 927 kitabxana,464 tarixi abidə vəmuzey, 100-dən çox arxeolojiabidə, 6 dövlətteatrı və konsert studiyasıdağıdılmışdır. Talan edilmişmuzeylərdən 40mindən çox qiymətli əşyavə nadir eksponat oğurlanmışdır.Belə ki, KəlbəcərTarix DiyarşünaslıqMuzeyi yerlə yeksanolunduqdan sonra muzeyinekspozisiyasına daxilolan nadir qızıl və gümüşzinət əşyaları, ötən əsrlərdətoxunmuş xalçalarErmənistana daşınmışdır.Şuşadakı Tarix Muzeyinin,Ağdamdakı Çörək

Muzeyinin, ZəngilandakıDaş Abidələr Muzeyinində taleyi belə olmuşdur.Oğurlanmış və məhv edilmişbu tarixi-mədənisərvətlərin dəyərini müəyyənləşdirmək,pulla qiymətləndirməkmümkündeyildir. Bir sözlə ErmənistanRespublikası “Hərbimünaqişələr zamanımədəni sərvətlərin qorunmasıhaqqında” HAAQAKonvensiyasının və “Mədənisərvətlərin qeyriqanunidövriyyəsi haqqında”Paris Konvensiyasınınmüddəalarını kobudcasınapozaraq Azərbaycanınmədəni sərvətlərinitalamaqla məşğuldur.Birləşmiş MillətlərTəşkilatının TəhlükəsizlikHаcıyеv, H. Şərqdə ən dеmоkrаtikrеspublikа//Rеspublikа.- 2005.- 28mаy.- S.6.Şurasının 1993-cü ildəqəbul edilmiş 822, 853,874, 884 saylı QətnamələrindəAzərbaycan Respublikasınınərazi bütövlüyününtanınmasına vəişğal olunmuş Azərbaycanərazilərinin qeyd-şərtsizazad edilməsi tələblərinəbaxmayaraq ErmənistanRespublikası bu gün dəişğalçılıq siyasətini davametdirir.Ən ağır problemimizolan Ermənistan-Azərbaycanmünaqişəsi və DağlıqQarabağ probleminin həlledilməsi, işğal olunmuştorpaqlarımızın geri qaytarılması,ərazi bütövlüyümüzünbərpa edilməsi istiqamətindəardıcıl vəməqsədyönlü tədbirlər hə-ƏdəbiyyatƏliyеv, İlham 28 Mаy –Rеspublikа Günü münаsibətiləАzərbаycаn хаlqınаtəbrik //Хаlq qəzеti.-2008.- 28 mаy.- S.1.Qоcаyеv, Ə. 28 Mаy RеspublikаGünü /Ə.QоcаyеvHаcızаdə, А. MоskvаdаАzərbаycаnın Milli bаyrаmı– Rеspublikа Günü//Аzərbаycаn.- 2006.- 28mаy.- S.9.yata keçirilir. Hal-hazırdaAzərbaycan Respublikasıistər iqtisadi qüdrətinə, istərsədə hərbi-siyasi nüfuzunagörə regionun liderölkəsidir.Biz bu gün də AzərbaycanXalq Cümhuriyyətinintarixini, onun görkəmlişəxsiyyətlərininfəaliyyətini dərindən öyrənməli,ideyalarını təbliğetməli, təcrübəsindən bəhrələnməliyik.Cümhuriyyətin tarixitəcrübəsi göstərir ki,dövlət müstəqilliyini vəsuverenliyi əldə etməkkifayət deyil, həm də onubütün vasitələrlə qorumaqvə möhkəmləndirmək lazımdır.Bаyrаmlаr və tаriхigünlər.-B.: Аltun Kitаb,2006.- S.26-30.Yаqublu, H. 28 Mаy istiqlаlınınmənаsı //Yеni Müsаvаt.-2001.-27 mаy.-S.15.Nailə Alışova192

May31110illiyiLeonid Maksimoviç Leonov1899-1994Rus yazıçısıRus sovet yazıçısıLeonov Leonid Maksimoviç,31 may 1899-cuildə Moskva şəhərindəanadan olmuşdur. 1972-ciildən SSRİ EA-nın akademiki,1967-ci ildənSosialist Əməyi Qəhrəmanı,Lenin mükafatılaureatı (1957), DövlətСобрание сочинений в10 т.т.- Т 1.- М., 1981.Публицистика.- М.,1976.ƏdəbiyyatДангулов, С . Леоновскаяновь /о Л. Леонове//Сов. культура.- 1987.-3 декабря.- С. 6.193mükafatı laureatı (1943-1977) olmuşdur. İlk əsərləri1915-ci ildə, M.L.Leonovun sürgündə olduğuArxangelsk şəhərininqəzetlərində dərc edilmişdir.İlk irihəcmli əsəriolan “Porsuqlar” (1924)romanında inqilab ərəfəsindəMoskvanın meşşanhəyatı, kənddə inqilabimübarizə təsviredilir. “Sukutarevski”(1932), “Okeana yol”(1935), romanlarındaköhnə ziyalıların yenihəyat quruculuğuna qoşulmasındandanışılır. 30-40 cı illərdə Leonov birsıra dram əsərləri “Polovçanbağları“, “Canavar”(1938), “Çovğun”(1939), “Adi adam”(1941) və s. yazmışdır.“Basqın”, (1942), “Lyonuşka”(1943) pyesləri,Böyük Vətən müharibəsinəhəsr edilmişdir.“Dımkovun dünyası”(1974), “Son gəzinti”(1979) romanları insan vətəbiət, bəşəriyyətin vəmənəvi sərvətlərin gələcəktaleyi problemlərinəhəsr edilmişdir.8 avqust 1994-cü ildəMoskva şəhərində vəfatedib.Ершов, Л. Леонид Леонови русская проза1970 - х годах //Звезда.-1979.- № 11.- С. 197–205.Elmira Kazımova

1 iyunGün çıxır04:12Gün batır21:0530 iyunGün çıxır04:10Gün batır21:15İyun22 may-21 iyunƏkizlər bürcününNişanı Havadır.Merkurininhimayəsindədir.Günəşin Əkizlərbürcünün keçdiyidövrdə doğulanlarçox ağıllı olub, hərşeyi bilməyə həvəsgöstərir, şəraitəasanlıqlauyğunlaşırlar.Be 1Ça 2Ç 3Ca 4C 5Ş 6B 7Be 8Ça 9Ç 10Ca 11C 12Ş 13B 14Be 15Ça 16Ç 17Ca 18C 18Ş 20B 21Be 22Ça 23Ç 24Ca 25C 26Ş 27B 28Be 29Ça 302009Əlamətdar vətarixi günlər194Qan yaddaşı1988-200920 yanvar - Ümumxalq hüzn günü31 mart – Azərbaycanlıların soyqırımı günü1. Uşaqları Bеynəlxalq Müdafiə Günü5. Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü15. Milli Qurtuluş Günü17. Səhiyyə İşçiləri Günü18. İnsan Hüquqları Günü23. Dövlət Qulluqçularının Pеşə Bayramı26. Milli Silahlı Qüvvələr Günü26. Narkоmaniyaya və Nоrkоbiznеsəqarşı Bеynəlxalq mübarizə GünüKeçmiş Dağlıq Qarabağın (Şuşa, Xankəndi, Xocalı, Əsgəran,Xocavənd, Ağdərə, Hadrut) işğal tarixi- 1988-1993-cü illər(Sah: 4400 kv.km.) olmuşdur.Şuşa (08 may 1992-ci il) 351,55 kv.kmLaçın (18 may 1992-ci il) 1835 kv.kmKəlbəcər (3-4 aprel 1993-cü il) 1936 kv.kmAğdam (23 iyul 1993-cü il) 1094 kv.km.Cəbrayıl (23 avqust 1993-cü il) 1050 kv.km.Füzuli (23 avqust 1993-cü il) 1386 kv.km.Qubadlı (31 avqust 1993-cü il) 802 kv.km.Zəngilan (30 oktyabr 1993-cü il) 707 kv.km

Uşaqları Bеynəlxalq Müdafiə Günü (01.06.1949)Rus bəstəkarı Qlinka Mixail İvanoviçin (01.06.1804-15.02.1857) anadan olmasının205 illiyiBakı Dövlət Universitetinin Elmi Kitabxanasının yaradılmasının (02.06.1919) 90illiyiŞair, dramaturq Vəkilоv Vaqif Səməd oğlunun (Vaqif Səmədoğlu) (05.06.1939)anadan оlmasının 70 illiyiƏtraf Mühitin Mühafizəsi Günü (05.06.1972)Rus yazıçısı Puşkin Alеksandr Sеrgеyеviçin (06.06.1799-10.02.1837) anadanоlmasının 210 illiyiAzərbaycanın Əməkdar еlm xadimi, prоfеssоr Dadaşzadə Məmməd Arif Məhərrəmoğlunun (Məmməd Arif) (10.06.1904-27.12.1975) anadan оlmasının 105 illiyiSSRİ və Azərbaycanın Xalq artisti, rus müğənnisi Zıkina Lyudmila Gеоrgiyеvnanın(10.06.1929) anadan оlmasının 80 illiyiMilli Qurtuluş Günü (15.06.1993)Şair Hüseynzadə Hüseyn Camal oğlunun (15.06.1924-14.09.1992) anadan olmasının85 illiyiƏdəbiyyatşünas Alışanov Hüseyn Həsən oğlunun (Hüseyn Kürdoğlu) (15.06.1934-12.07.2003) anadan olmasının 75 illiyiƏməkdar incəsənət xadimi, xor dirijoru Kərimov Rəfail Musa oğlunun (15.06.1949)anadan оlmasının 60 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, Dövlət mükafatı laurеatı, prоfеssоr,Türkiyənin Milli şairi Rəfiq Cəfər Xəndan oğlunun (Rəfiq Zəka Xəndan)(16.06.1939-07.01.1999) anadan оlmasının 70 illiyiSəhiyyə İşçiləri Günü (17.06.2001)195

İnsan Hüquqları Günü (18.06.2007)Əməkdar elm xadimi, tənqidçi Əsədullayev Seyfulla Qüdrət oğlunun (19.06.1924)anadan olmasının 85 illiyiBibliоqraf, ədəbiyyatşünas, prоfеssоr Axundоv Nazim Fərrux oğlunun (20.06.1924-10.03.1994) anadan оlmasının 85 illiyiAzərbaycan mütəfəkkiri, yazıçı, maarifpərvər Bakıxanоv Abbasqulu Ağanın (Qüdsi)(21.06.1794-1847) anadan оlmasının 215 illiyiAzərbaycan yazıçısı Cavadоv Cəlal Nоvruz oğlunun (Cəlal Bərgüşad) (22.06.1924-09.07.1996) anadan оlmasının 85 illiyi“Nobel Qardaşları” şirkətinin və “Lüdviq Nobel” cəmiyyətinin başçısı EmmanuelNobelin (22.06.1859-31.05.1932) anadan olmasının 150 illiyiDövlət Qulluqçularının Pеşə Bayramı (23.06.2006)Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin yaradılmasının (23.06.1894) 115 illiyiRus şairəsi Axmatоva (Qоrеnkо) Anna Andrеyеvnanın (23.06.1889-05.03.1966)anadan оlmasının 120 illiyiAzərbaycanın Əməkdar еlm xadimi, prоfеssоr Rzayеv Nurəddin Məmmədbağıroğlunun (26.06.1929) anadan оlmasının 80 illiyiMilli Silahlı Qüvvələr Günü (26.06.1918)Narkоmaniyaya və Narkоbiznеsə qarşı Bеynəlxalq Mübarizə Günü(26.06.1987)Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində türk (Azərbaycan) dilinin dövlət dili elanedilməsinin (27.06.1919) 90 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, aktyоr Dadaşоv Məlik Yusif oğlunun (27.06.1924-03.12.1996) anadan оlmasının 85 illiyiAzərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi, şair Əliyеv Çingiz Əli oğlunun(29.06.1944) anadan olmasının 65 illiyi196

İyun1Uşaqları Beynəlxalq Müdafiə Günü1949Uşaqları sevin, uşaqlar bizi nurlu gələcəyə aparan yoldur...Uşaqlar dünyanın sevincidir... Uşaqlar bizim bu günümüz vəsabahımızdır.Heydər Əliyev, ümummilli liderUşaqlar mənsub olduqlarıölkənin gələcəyi,işıqlı sabahıdırlar. Fransızmütərəqqi romantizmininaparıcı nümayəndəsi ViktorHüqo “Dünyanın əndahi himni körpə qığıltısıdır”sözlərini əbəsyerə deməmişdir. Hər biruşaq ailədə böyüməli, ataanaməhəbbəti hissetməlidir. Çünki, hər birinsanın formalaşmasında,cəmiyyətdə layiqli yertutmasında ailənin roluəvəzsizdir.Statistikaya görə, Azərbaycanda2,5 milyon uşaqyaşayır. Ancaq “2,5 mil-yon uşağın hamısının hüquqlarıqorunur” deməkmümkün deyil. Xüsusiqayğıya ehtiyacı olanuşaqlar cəmiyyətin ənhəssas qruplarından birinitəşkil edir. Belə uşaqlarınsayı Respublikamızda 21min nəfərədəkdir. Bu rəqəminçoxluğunun səbəbiErmənistanın Azərbaycanatəcavüzü nəticəsindəuşaqların valideynləriniitirməsi, qaçqın və məcburiköçkün ailələrininsosial vəziyyətinin çətinliyidir.Uşaqların normalinkişaf etməsi üçün dövlətvə cəmiyyət tərəfindənhərtərəfli dəstək zəruridir.Buna görə də hər birdövrdə sabahımızın sahibləriolan uşaqların xoşbəxt,bəxtəvər, eyni zamanda,məsuliyyətli vətəndaşkimi böyüməsi uğ-197runda mübarizə cəmiyyətinarahat edən, düşündürənməsələlərdən biridir.Bu sahədə ilkin və ənuğurlu addımlardan biriUşaqları Beynəlxalq MüdafiəGününün təsis edilməsioldu. Bu bayramınqeyd olunması haqqındaqərar Beynəlxalq DemokratikQadınlar FederasiyasıŞurasının 1949-cu ilin noyabrında keçirilmişxüsusi sessiyasındaqəbul edilmişdir.Uşaqları Beynəlxalq MüdafiəGünü ilk dəfə 1950-ci il iyunun 1-də qeydolunmuşdur. Bununla əlaqədarən maraqlı sənədBMT-nin “Uşaq hüquqlarıhaqqında Konvensiya”sıdır.Bu sənəd uşaqlarınhansı dövlətdə yaşamasındanasılı olmayaraq,onların hüquqlarını taməhatə edir. Hazırda Kon-

vensiyaya 189 ölkə qoşulub.Azərbaycan Respublikasıbu Konvensiyaya1992-ci ildən qoşulmuşdur.Azərbaycanın gələcəyiolan uşaqlarımız arasındayüzlərlə, minlərlə istedadsahibi olanlar var. Bu günonların bacarığını üzəçıxarıb, daha da inkişafetdirmələri üçün ölkəmizdəhər cür şərait yaradılmışdır.Ümummilliliderimiz Heydər Əliyevuşaqları çox sevir, onlarlafərəhlənir, sağlam böyümələri,düzgün tərbiyə almalarıüçün əvəzsiz işlərgörür, çalışırdı ki, istedadlıuşaqların peşəseçimi düzgün istiqamətləndirilsin.Ölməz rəhbərintəşəbbüsü və göstərişiilə 1996-cı ildəistedadlı uşaqlara həsrolunmuş “Qırmızı kitab”yaradıldı və bu kitabaneçə-neçə istedadlı uşağınadı düşdü. Dahi rəhbərinənənələrini AzərbaycanRespublikasının Prezidenticənab İlham Əliyevuğurla davam etdirərək özfəaliyyətində uşaqlarınqayğı və problemlərinəböyük diqqət yetirir. Buistiqamətdə həyata keçirilənbir sıra qanunvericiaktlar, dövlət proqramlarıvə tədbirlər uşaqlarımızınrifahının yüksəldilməsinəreal zəmin yaradır. Cənabİlham Əliyevin imzaladığı“Baxımsız və küçə uşaqlarınınprobleminin həlliüzrə” Tədbirlər Planı,“Xüsusi qayğıya ehtiyacıolan (sağlamlıq imkanıməhdud) uşaqlarıntəhsilinin təşkili üzrə”İnkişaf Proqramı, “Xüsusiistedada malik olanuşaqların yaradıcılıqpotensialının inkişafı üzrə”Dövlət Proqramı,“Ana və uşaqların sağlamlığınınqorunmasıüzrə” Tədbirlər Proqramı,“Körpə və erkən yaşlıuşaqların qorunması haqqında”,“Valideynləriniitirmiş və valideyn himayəsindənməhrum olmuşuşaqların sosial müdafiəsihaqqında” Qanunlar vədigər mühüm sənədləruşaqlarımızın normalfiziki və mənəvi inkişafınaxidmət edir.Azərbaycan RespublikasıNazirlər Kabinetinin2003-cü il 14 apreltarixli Sərəncamı ilətəsdiq edilmiş “AzərbaycanRespublikasındabaxımsız və küçə uşaqlarıprobleminin həlli üzrəTədbirlər Planı” çərçivəsindəYUNİSEF-lə birgəbu uşaqlar üçün sosialvə psixoloji reabilitasiya198işinin və mərkəzlərinintəşkili sahəsində layihələrinhəyata keçirilməsiüçün işlərə başlanılmışdır.Hazırda Heydər ƏliyevFondu Ulu öndərin işıqlıideyalarını davam etdirərək,uşaqlara xüsusi qayğıgöstərir. Heydər ƏliyevFondunun prezidenti, YU-NESKO və İSESKO-nunxoşməramlı səfiri, Millətvəkili Mehriban xanımıntəşəbbüsü ilə respublikamızınucqar kəndlərindəbelə müasir üslublu yeniməktəb binaları, uşaqbağçaları tikilmiş, köhnələriəsaslı təmir olunmuşdur.Uşaq evləri, internatlarxüsusi qayğı iləəhatə olunmuşdur. Vaxtaşırıölkədə xüsusi qabiliyyətəmalik istedadlıuşaqların mahnı, rəqs,rəsm və digər yaradıcılıqmüsabiqələri keçirilir.Möhtərəm Prezidentimizİlham Əliyev uşaqlarınrifahının yüksəldilməsinidövlət siyasətininbaşlıca vəzifələrin-

dən biri kimi müəyyənetmişdir. Lakin yalnızdövlət orqanlarının səyləriilə kifayətlənmək olmaz.Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti. Valideynləriniitirmiş vəvalideyn himayəsindənBütün cəmiyyət, hər birvətəndaş uşaqların qayğılarıilə yaşamalı, onlarınrifahının yüksəldilməsiƏdəbiyyatməhrum olmuş uşaqlarınsosial müdafiəsi haqqında:Azərbaycan RespublikasınınQanunu.- B.:üçün əlindən gələnietməlidir.Qanun, 2004.-12 s.- (Hüquqşünasınkitabxanası).Baxşəliyev, R. Uşaq parlamentifəaliyyətə başladı:Milli Məclis gənclərə ilkqanun layihəsini təqdimetdi /Rəşad Baxşəliyev//Şərq.- 2007.- 2 iyun.-S. 4.Hüseynova, H. Ölkəmizdəhər bir uşaq dövlət qayğısıПрезидент АзербайджанскойРеспублики.Распоряжение об утверждении«Государственнойпрограммы поразвитию творческогопотенциала особо одаренныхдетей (молод-www.azeribaijan.azwww.azeribaijan.news.azежи) на 2006-2010годы»: 17 апрель, 2006//Бакинский рабочий.-2006.- 18 апреля.- С. 1.Президент АзербайджанскойРеспублики.Распоряжение о присуждениимолодым талан-İnternetdəwww.itv.azwww.kaspi.azilə təmin olunur: 1 iyunUşaqları Beynəlxalq MüdafiəGünüdür /HicranHüseynova //Xalq qəzeti.-2007.- 1 iyun.- S.10.Milli Məclis YUNİSEF-ləəməkdaşlığı daha da gücləndirəcək:Uşaq problemləriAzərbaycan höku-Rus dilindəmətinin diqqətindədir//Azərbaycan.- 2005.- 21dekabr.-S. 5.Uşaq hüquqları ilə bağlıvəziyyəti əks etdirən sənədhazırlanmışdır //Azərbaycan.-2007.- 24 aprel.-S. 4.там специальной стипендии:14 июня, 2007года //Бакинский рабочий.-2007. - 15 июня.-С. 2.www.szlibrary.aznet.orgAdilə Abdullayeva199

İyun570 illiyiVaqif Səmədoğlu1939ŞairŞair, dramaturq, publisistVəkilov Vaqif SəmədVurğun oğlu 1939-cuil iyun ayının 5-də Bakışəhərində dünyaya gözaçmışdır. O, Bülbül adınamusiqi məktəbində vəÜ.Hacıbəyov adına AzərbaycanDövlət Konservatoriyasındatəhsil almışdır.V.Səmədoğlu MoskvadaÇaykovski adınaKonservatoriyada ixtisaskursu keçmiş (1962-1963), sonra AzərbaycanDövlət Konservatoriyasındafortepiano üzrəixtisas müəllimi (1963-1971), Azərbaycan SovetEnsiklopediyasında incəsənətredaksiyasının müdiri(1968-1971), C.Cabbarlıadına “Azərbaycanfilm”kinostudiyasındakinoaktyor teatrının ədəbihissə müdiri vəzifəsində(1982-1985) işləmişdir.“Yeddi şeir” adlı ilk əsəri1963-cü ildə “Azərbaycan”jurnalında çap olunmuşdur.Bundan sonradövri mətbuatda vaxtaşırıçıxış etmişdir. 1992-1994-cü illərdə “Oğuz eli”qəzetinin baş redaktoruvəzifəsində çalışmışdır.V.Səmədoğlu 2000-ci ildəAzərbaycan Milli Məclisinədeputat seçilmişdir.O, Avropa Şurası ParlamentAssambleyasınınüzvüdür.Onun “Uca dağ başında”,Bəxt üzüyü”,“Lotoreya”, “Yayda qartopuoyunu”, “Yaşıl eynəkliadam”, “Generalınson əmri”, “Mamoy kişininyuxuları” pyesləri200Bakı, Naxçıvan, ŞəkiDövlət Dram Teatrlarındatamaşaya qoyulmuşdur.İlk dəfə dramaturq kimi“Bəxt üzüyü” tamaşası ilətanındı və indi də tanınır...Hüseyn Ərəblinski adınaSumqayıt Dövlət DramTearında tamaşaya qoyulanbu əsərdə müasirlərimizinhəyatını qələməalan yazıçı mənəvi-psixoloji,etiq-əxlaqi məsələləriön plana çəkmiş,əqidəsi, idealı, məqsədiolan insanların yaşayıştərzini və həyata baxışlarınıdörd ailənin simasındagərgin dramatiksəhnələrdə canlandırmışdır.O, “Humay” mükafatılaureatıdır (1998).1999-cu ildə AzərbaycanXalq şairi adına layiqgörülmüşdür.

Bəxt üzüyü: (pyeslər).-B.: Gənclik, 1999.–402 s.Günün baxtı: şeirlər.– B.:Gənclik, 1972. – 46 s.Əliyev, İ. Xalq şairi VaqifSəmədoğluna: [AzərbaycanRespublikasının Prezidentiİ.Əliyevin şairin65 illik yubileyi iləəlaqədar təbriki] //Azərbaycan.– 2004. – 6 iyun.– S. 1.ƏdəbiyyatMən burdayam, ilahi:şeirlər və poema.- B.:Gənclik, 1996. – 426 s.Uzaq yaşıl ada: [şeirlər]. -B.: Şərq-Qərb, 2004.-263 s.Yoldan teleqram: şeirlər.– B.: Gənclik, 1968.-70 s.Xəyal, S. Vaqif Səmədoğlu:(yaradıcılığı əsasında). – B.: Yurd NPB,2006.–174, [2] s.Rəna. “Müasirlərin seriyası”Vaqif Səmədoğlu ilədavam edir: [Tədqiqat]Sona Xəyalın V.Səmədoğlunahəsr olunmuş yenikitabı haqqında //525-ciqəzet.-2006.-13 aprel.-S. 7.Игра в снежки летом.–Б.: Юрд, 2006. – 199 с.www.google.azRus dilindəСфинксы ночи: Стихи.– М.: Сов. писатель,1990. – 92 с.İnternetdəSəmayə Quliyeva201

İyun6210illiyiAleksandr Sergeyeviç Puşkin1799-1837Rus şairiBöyük rus şairi AleksandrSergeyeviç Puşkin1799-cu il iyun ayının 6-da qədim boyar nəslindənolan ortabab dvoryanailəsində doğulmuşdur.Puşkin 12 yasında ikənSarskoye Selo liseyinə daxilolmuş, ilk uğurluşeirlərini orada təhsil aldığıillərdə yazmışdır.Hələ liseydə oxuyarkənQ.R.Derjavin, N.M.Karamzin,V.A.Jukovski vəK.N.Batyuşkovun diqqətinicəlb edən Puşkin“Arzamas” ədəbi dərnəyininüzvləri ilə, azadfikirli dvoryanlığın nümayəndələri,o cümlədənP.Y.Çaadayevlə yaxınlaşmışdır.1817-ci ildə liseyi bitirənPuşkin Kollegiyakatibi rütbəsi almış,Xarici işlər kollegiyasınatəyin olunmuşdur. 1817-1820-ci illərdə yazdığıəsərlərdə gənc şairin Peterburqhəyatı, gərginləşənsiyasi şərait, yetişməkdəolan dvoryaninqilabçıları nəslinin görüşləriəksini tapmışdır.1820-ci ildə xidmətitəyinat adı ilə Rusiyanıncənubuna sürgün edilənPuşkin Qafqaz və Krımdaolmuş, Kişinyovda vəOdessada yaşamış, burada202dekabristlərdən V.F.Rayevski,P.İ.Pestel və b. iləgörüşmüşdür.Cənub sürgünü Puşkinromantizminin vüsət aldığıdövrdür. Yaradıcılığındamühüm yer tutanüsyankar ruhlu “Qafqazəsiri”, “Quldur qardaşlar”,“Baxçasaray fontanı” poemalarındailk dəfə olaraqPuşkinin azadlıq, məhəbbət,şəxsiyyət problemlərinəfəlsəfi münasibətinəzərə çarpır.1824-cü ilin iyulayında şair xidmətdənkənar olunaraq, Pskov vilayətininMixaylovskoyekəndinə sürgün edilmişdir.Puşkin orada hələcənubda yazmağa başladığı“Yevgeni Onegin”mənzum romanının yenifəsillərini və “Qraf Nulin”satirik poemasını yazmış,Rusiyanın tarixi, salnamələriniöyrənmiş, xalqmahnı və nağıllarını qələməalmışdır.Puşkinin yaradıcılıq təkamülündəmühüm mərhələolan “Boris Qodu-

nov” faciəsində realizm,xəlqilik və tarixilik prinsiplərininəsası qoyulmuşdur.Puşkin Dekabristlərüsyanının məğlubiyyətindənsonra, 1826-cı ilsentyabrın 8-də II çar INikolayla görüşüb söhbətetmişdir. I Nikolay şairibağışladığını bildirmiş vəözünün onun yeganə senzoruolacağını vəd etmişdi.Siyasi və iqtisadiislahatlar keçirilməsininvə hökumətlə əməkdaşlığınmümkünlüyünəümid bəsləyən Puşkineyni zamanda çara IPyotrun yolunu davametdirməyi, sürgün olunanlaramərhəmət göstərməyiməsləhət görmüşdür.1830-cu ilin payızındaBoldinoda yaşayan Puşkin50-yə yaxın müxtəlifjanrlı əsər yaratmışdır.1831-ci ilin fevral ayındaƏliyev, H. AzərbaycanPrezidenti Heydər Əliyevinnitqi: (Bakıda dahirus şairi A.S.Puşkininabidəsinin açılışı mərasimində)//Azərbaycan. –2001.-13 oktyabr. – S.3Puşkin təkcə Rusiyanınyox, bütün bəşəriyyətindahi insanlarından biridir:evlənmiş, həmin ilin mayayında Peterburqa köçmüş,Rusiya tarixinə, ocümlədən I Pyotr dövrünəvə Puqaçov hərəkatınadair arxiv materialları, sənədləriöyrənmişdir.1833-cü ilin oktyabrındayenidən Boldinoya qayıtmışdır.İkinci “Boldinopayızı” şairin yaradıcılığındayeni yüksəliş mərhələsiolmuşdur. Puşkinorada “Dubrovski” romanını,“Puqaçov tarixi”ni,“Tunc atlı”, “Ancelo”poemalarını, “Qaratoxmaqqadın” povestini, birsıra məşhur nağıllarınıyazmışdır.Zülm və istibdad düşməni,azadlıq carcısı olanşairin saraydakı düşmənlərionun həyatını zəhərləməyəçalışır, həyat yoldaşıNatalya ilə fransızmühaciri J.Dantesin yaxınlığıhaqqında şayiələrƏdəbiyyatBakıda dahi rus şairiA.S.Puşkinin abidəsi açılmışdır.Azərbaycan PrezidentiHeydər Əliyevmərasimdə iştirak etmişdir//Azərbaycan.-2001.-13 oktyabr.- S.2.Seçilmiş əsərləri: İki cilddə/tərt. Telman Cəfərov.-203yayırdılar. Puşkin bu dedi-qodularason qoymaqməqsədilə Dantesi dueləçağırır. O, 1837-ci il yanvarın23-də baş verəndueldə yaralanmış və ikigündən sonra ölmüşdür.M.Y.Lermontov, F.İ.Tütçev,A.V.Koltsov və başqalarınınbu münasibətləyazdıqları seirlərdə Puşkininölümü milli faciə,ümumxalq kədəri kimiqiymətləndirilirdi.Puşkin bəşər mədəniyyətininən görkəmli nümayəndələrindəndir.Rusvə dünya mədəniyyətininnailiyyətlərindən, xalq yaradıcılığındanbəhrələnənşair, qısa bir dövr ərzindəbir neçə ədəbi mərhələnikeçərək, kamil realizməgəlib çıxmışdı. Puşkin rusədəbi dilini yeni yüksəkzirvəyə qaldırmışdır.B.: Avrasiya Press, 2006.C.I.– 279 s., C.II – 318 s.Yevgeni Onegin: Mənzumroman.– B.: Adiloğlu,2005.–209 s.Puşkin Çaadayeva: Şeirlər//Kaspi.-2006.-10-12iyun.-S.18

Puşkini kim öldürüb: Xarkovluyazıçı və tarixçiAleksandr Zinuxovun yenicəçapdan çıxmış“Aleksandr Puşkini kimöldürmüşdür” kitabı haqqında//Azərbaycan.-2004 .-10 mart.-S.8.Собрание сочинений : В10 томах. – М.: Вагриус,2005.Проза.–М.: СТ Москва,2006.- 378 с.Касумова, Е. Броcьте,оставьте сомненья, явовсе не умирал: (Cтих.об А.С.Пушкине) //Бакинскийрабочий.- 2001.Rus dilindəЭрот: Резвости нескромныестихи.- М.: ОлмапрессКрасный пролетарий,2006. – 351 с.– 12 октября. – С.7Не зарастет народнаятропа: (О поэтическойвстрече у памятникаА.С.Пушкину в связи сКулешов, И. А.С.Пушкин:Научно-художественнаябиография.– М.:Наука, 1997. – 430 с.206 летием поэта)//Бакинский рабочий.–2005.– 8 июня. – С.4.http: //www. musiqidunya.azİnternetdə:www.bioqrafi.info/kişi/puşkinSamirə Eminova204

İyun10105 illiyiMəmməd Arif Dadaşzadə1904-1975AkademikYaradıcı insanın xoşbəxtliyionun öz ədəbielmiaxtarışlarının məhsuluilə tanınması vəsevilməsidir. Hələ sağlığındaikən böyük nüfuzamalik olmuş, klassikləşmişbelə xoşbəxt şəxsiyyətlərdənbiri də Azərbaycanıngörkəmli ədəbiyyatşünasalimi, tənqidçi,tərcüməçi, pedaqoq,nasir, akademik MəmmədArif Dadaşzadədir.Məmməd Arif Məhərrəmoğlu Dadaşzadə1904-cü il iyunun 10-daBakı şəhərində anadanolmuşdur. Rus-tatar məktəbinibitirdikdən sonrabir müddət müəllimliketmişdir. 1920-1925-ci illərdəBakı Xalq Maarifiİnstitutunda təhsilini davametdirmiş, 1925-1931-ci illərdə ADU-nun Şərqfakültəsini bitirmişdir.Savadlı alim araşdırmalaraxüsusi meyillimilli kadrlardan biri kimiMoskvada Sovet ŞərqXalqları Elmi-Tədqiqatİnstitutunun aspiranturasınadaxil olmuşdur.Məmməd Arif 1932-1938-ci illərdə AzərbaycanMaarif komissarınınmüavini, eyni zamandaAPİ-nin Rus ədəbiyyatıkafedrasının baş müəllimi,dosent işləmiş,ADU-nun Rus ədəbiyyatıkafedrasının müdiri təyin205edilmişdir. Keçmiş SSRİEA Azərbaycan filialınınƏdəbiyyat və Dil İnstitutundabaş elmi işçi, 1957-1959-cu illərdə İnstitutundirektoru vəzifəsində işləmişdir.M.A.Dadaşzadə ədəbifəaliyyətə 1923-cü ildə“Molla Nəsrəddin” məcmuəsisəhifələrində çıxan“Bədgümanam”, “Beləgetsə düzələr”, “Mərsiyəxəbərləri” felyetonları iləbaşlamışdır. 1920-1930-cu illərdə dövri mətbuatdaşeir və hekayələrlə vaxtaşırıçıxış etmişdir. Budövrdən başlayaraq sovetədəbiyyatşünaslığı vəədəbi tənqidinin yaranması,təşəkkülü və inkişafındaçalışmışdır. Görkəmlialim 1936-cı ildənAzərbaycan YazıçılarBirliyinin üzvüdür.Görkəmli alim 1941-1945-ci illərdə “Vətən uğ-

unda” jurnalının redaktoruolmuş, AzərbaycanEA Rəyasət Heyəti nəzdindəolan TerminologiyaKomitəsinin sədri kimiçalışmışdır. O, 1954-cüildə “Cəfər Cabbarlınınyaradıcılıq yolu” mövzusundadoktorluq dissertasiyasınımüdafiə etmiş,filologiya elmləri doktoru,professor adı almışdır.1955-ci ildə AzərbaycanEA-nın müxbir üzvü, üç ilsonra isə həqiqi üzvüseçilmişdir. 1959-cu ildəEA-nın ictimai elmlərbölməsinin akademik katibi,1960-cı ildə vitseprezidentiolmuş, ömrününsonuna kimi buvəzifədə işləmişdir. Görkəmlialim məhsuldarəməyinə görə Əməkdarelm xadimi adına layiqgörülmüşdür.Məmməd Arif Azərbaycanədəbiyyatı tarixininyaradıcılarından biridir.Azərbaycan, rus vədünya xalqları klassikədəbiyyatı, ədəbiyyat nəzəriyyəsi,ədəbi-mədəniəlaqələr onun əsas tədqiqatobyekti olmuşdur.İkicildlik “MüxtəsərAzərbaycan ədəbiyyatıtarixi”, “Azərbaycan sovetədəbiyyatı tarixioçerki”nin müəlliflərindənbiridir.Alimin “Azərbaycanxalqının ədəbiyyatı” kitabırus, ingilis və farsdillərində çapdan çıxmışdır.1932-ci ildən başlayaraqonun digər müəlliflərləbirgə yaratdığıədəbiyyat dərslikləri 50ildən artıqdır ki, dönədönəçap olunub məktəblərdətədris olunur.Bədii yaradıcılıqla yanaşı,müntəzəm olaraqMəmməd Arif dünyaklassiklərindən R.Taqor,E.Remark, N.Qoqol, L.Tolstoy, A.Çexov, M.Qorki, N.Ostrovski, Evripid,A.Barbüs, Servantesvə başqalarının əsərlərindənbədii tərcümələretmişdir. Bu gün asanlıqlasadalanan hər bir tərcüməninarxasında böyükzəhmət, milli bədii sözüninkişafına xidmət cəhdidurur. Əsərləri keçmişSSRİ xalqlarının dillərinəvə xarici dillərə çevrilmişdir.Görkəmli alim EA-nın“Dünya ədəbiyyatının inkişafqanunauyğunluqları”problemi üzrə elmişurasının Moskvada çıxan“Qısa ədəbiyyat ensiklopediyası”nınredaksiyaheyətinin üzvü idi.Məmməd Arif 1946-cı ilİran yazıçılarının I konqresində,1960-cı ildəşərqşünasların XXI Beynəlxalqkonqresində iştiraketmiş, Azərbaycan AliSovetinin deputatı vəsədri olmuşdur. 1974-cüildə Azərbaycan Dövlətmükafatı laureatı, iki dəfə“Qırmızı Əmək Bayrağı”ordeni ilə təltif olunmuşdur.Məmməd Arif Dadaşzadə1975-ci il dekabrın27-də Bakıda vəfat etmiş,Fəxri Xiyabanda dəfnolunmuşdur. Alimin ölümündənsonra AzərbaycanYazıçılar Birliyininkitabxanasına, Bakı küçələrindənbirinə onun adıverilmişdir.Əsrin oğlu.- B.:Yazıçı,1979.- 135 s.ƏdəbiyyatSənətkar qocalmır.-B.:Yazıçı, 1980.-368 s.206

Bayramoğlu, A. Görkəmlialimin yubileyi şərəfinə:[Akademik M.A.Dadaşzadənin100 illik yubileyimünasibətilə AMEA-nınNizami adına Ədəbiyyatİnstitutunda keçirilən Respublikaelmi konfransıhaqqında] //Respublika.-2004.-23 noyabr.- S. 7.Əliyeva, İ. ”Tənqidimizinvicdanı”: [ Məmməd Arif-100] //Vəfa.-2004.-№7.-S.10-12.Xəlilzadə, F. Ədəbiyyatımızınpərvanəsi: [MəmmədArif-100] //Azərbaycan.-2004.-11iyun.-S.7.Səttarlı, L. Məmməd Arifin100 illik yubileyiXızıda qeyd olundu//Azərbaycan.- 2004.-3 noyabr.- S.8.Sağlığında klassikə çevrilmişalim: [MəmmədArif -100] //Sirdaş.-2004.-30 oktyabr.-S.1-2.Ülvi, A. Müəllim şərəfiunudulmazdır: MəmmədArif Dadaşzadənin 100illik yubileyi münasibətilə//Xalq qəzeti.- 2004.- 30iyun.-S.7.Vüsal, R. Məmməd Arifin100 illiyi Xızıda qeydedildi //Respublika.- 2004.- 3 noyabr.-S.6.Hicran Bəşirova207

İyun18İnsan Hüquqları günü2007Müasir beynəlхalq vədövlət daхili hüquqda ənmühüm məsələlərdən biridə insan hüquq vəazadlıqlarının qоrunmasıdır.İnsan hüquqları iləəlaqədar məsələlərin bilavasitəbeynəlхalq hüquqçərçivəsində öyrənilməsininözü bu prоbleməbəşəriyyətin diqqətininartması ilə əlaqədardır.Bütün tariх bоyu şəхsiyyətinləyaqətinə hörmətitəmin etmək məqsədiləsəylər göstərilmişdir.İnsan hüquqları kоnsepsiyalarıirəli sürülmişvə təkmilləşdirilmişdir.Bu ideyanın inkişafınadövlət хadimləri vəhüquqşünaslar qiymətlitöhfələr vermişlər. Nəticədəfərdin hüquqununmüdafiəsini müəyyənləşdirənyazılı nоrmalar tədricənmüхtəlif ölkələrinqanunvericiliyinə daхiledilmişdir.İnsan hüquqları sahəsindəbeynəlхalq nоrmalarıqəbul etmək üçünilk addımlar ХIХ əsrdəvə хüsusilə də BirinciDünya müharibəsi qurtarandansоnra nəzərəçarpmağa başladı. AncaqХХ əsrin ikinci yarısındainsan hüquqlarının genişəhatəli beynəlхalq müdafiəsistemi əsas etibariləBMT-nin, iхtisaslaşdırılmıştəsisatların vəregiоnal hökumətlərarasıtəşkilatların səyləri nəticəsindəyaradıldı.İnsan hüquqları sahəsindədövlətin özününbu sahədə beynəlхalqöhdəliklərinə əməl etməsivacibdir. İnsan hüquqlarınahörmət prinsipininməzmununu isə ilk növbədə,dövlətlərin оnlarınyuridikasiyası sferasındayerləşən bütün şəхslərəmünasibətdə hər hansıdiskriminasiya оlmağın,bu hüquqlara hörmət vəəməl etmək öhdəliyi təşkiledir.İnsan hüququ amiliAzərbaycan хalqınınümummilli lideri HeydərƏliyevin fəaliyyətininəsası оlmuşdur ki, bu dabilavasitə оnun təşəbbüsüilə kifayət qədər nоrmativsənədlərin qəbul edilməsiilə nəticələnmişdir. 1988-ci il iyunun 18-də AzərbaycanRespublikasında“İnsan hüquqlarının müdafiəsinədair Dövlət208

ися гейд едилир ки, буКонститусийада садалананинсан вя вятяндаш щцгугларывя азадлыгларыАzərbaycan Рespublikasınınтяряфдар чыхдыьыдювлятлярарасы мцгавиляляряуйьун тятбиг едилир.Цмуммилли лидер ЩейдярЯлийевин бцтцн бусащялярдя ясасыны гойдуьумцтярягги янянялярАзярбайъан ПрезидентиИлщам Ялийев тяряфиндяндаща бюйцк язмля даваметдирилир. Бу эцнлярдяонун вердийи сярянъам дабуна ъанлы сцбутдур. Инсанщцгугларынын тямин олунмасынындювлят сийасятининясас истигамятляриндянбири кими мцяййянедилдийини нязяря аланРеспубликамызын Президентищяр ил ийунун 18-iАзярбайъан РеспубликасындаИнсан ЩцгугларыЭцнц кими гейд олунмасыбарядя Сярянъам имзалады.Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti. AzərbaycanRespublikasındaİnsan Hüquqları Günününtəsis edilməsi haqqında:Azərbaycan Respublika-Prоqramı”nın, 22 fevral1998-ci il tariхli ”İnsan vəvətəndaş hüquqlarının vəazadlıqlarının təmin edilməsisahəsində tədbirlərhaqqında” AzərbaycanRespublikası PrezidentininFərmanı və insanhüquq və azadlıqlarınınmüdafiəsini nəzərdə tutan100-dən artıq beynəlхalqmüqaviləyə qоşulmasıbuna misal göstərilə bilər.Azərbaycan хalqınınümummilli lideri HeydərƏliyev insan hüquqlarıanlayışına kоnkret yanaşaraq,bəşəriyyətin busahədə qazandığı nailiyyətlərəreal dəyərli töhfəverərək ilk növbədə ölümhökmünün tətbiqini dayandırdı.Milli Məclisdəinsan hüquqlarına dairbeynəlхalq kоnvensiyalarratifikasiya edildi.Мцстягиллийини йениъяялдя етмиш АзярбайъанРеспубликасы инсан щцгугларынынмцдафияси истигамятиндябир сыра аддымларатмыш, инсан щцгугларысащясиндя гябуледилмиш mühüm бейнялхалгмцгавиляляря гошулмушdur,bu сащядя бейнялхалгстандартлара уйьунолараг юз милли ганунвериъилийинийараtmışдыр.Бу истигамят юзцАзярбайъан Республикасынынбейнялхалг тяшкилатлардаапардыьы фяалиййятлясых баьлыдыр вя соннятиъядя, милли ганунвериъилийиндаща да тякмилляшдирилмишшякилдяформалашдырылмасына эятирибчыхарыр.Инсан hцгугларынын мцдафиясиистигамятиндяАzərbaycan RespublikasıКонститусийасынын 12-ъимаддясинин мцддяаларычох ящямиййятлидир. Беляки, 12 -ъи маддянин 1-ъищиссясиндя дювлятин алимягсяди кими инсан вявятяндаш щцгугларынын вяазадлыгларынын тямин едилмясиэюстярилирся, 12-ъимаддянин 2-ъи щиссясиндяƏdəbiyyatsının Prezidentinin Sərəncamı[18 iyun, 2007]//Xalq qəzeti.-19 iyun.-2007.-S.1.Азярбайъан Республикасындаинсан щцгуглары:тядрис методики вясаит209/тярт. Ъ.Й.Гараъайев;Азярбайъан РеспубликасыН.- Б.: Азярб. Унвер.-ти,2002.-70 с.Бабаоьлу, Н. Инсан щцqугларывя азадлыглар: тарихитякамцлц, Азяр-

байъан тяърцбяси /Н.Бабаоьлу;елми ред. фял.е.нам. Я.Ящмядов.- Б.:Елм, 2006.-241 с.Инсан щцгуглары вя ясасазадлыгларын мцдафиясиАвропа инсан щцгугларымящкямяси вя Азярбайъан//Азярбайъан.-2007. -24 апрел.-С.4.www.azhumanrights.org/www.unhchr.ch/udhr/langRus dilindəИнтернетдяwww.un-az.org.www.humanrights.azщаггында конвенсийа.- Б.:Ганун, 2006.- 32 сМяктяблярдя инсан щцгуглары:мцяллимляр цчцнвясаит /елми ред.: Р.Ф.Мяммядов, Э.М. Рящимова;Бяшяр – эяляъякНаминя тяряфдашлыг Бейнялхалгщярякаты.- Б.:АТЯТИН Бакы офиси,2006.-155 с.НИВ/АИДС вя инсан щцгуглары:Бейнялхалг рящбярпринсипляр /тяръ.вя ред.п.е.н. О.Сямядов.- Б.,2000.- 120 с.Азярбайъанда инсан щцгугларывя азадлыгларынынтямин едилмяси вя мцдафиясининвязиййяти щаггында//Азярбайъан.-2005.-15 май.- С.3.В Азербайджане существуетнадежная гарантиязащиты прав человека//Бакинский рабочий.-2003.- 15 марта.-С. 2.Конвенция о защитеправ человека и основныхсвобод /Рим, 4 ноября,1950 г. //Бакинскийрабочий.-2002.- 3апреля.- С. 2www.ombudsman.gov.az.Nailə Alışova210

İyun21215 illiyiAbbasqulu ağa Bakıxanov1794-1847TarixçiAzərbaycan elminin,mədəniyyətinin, tarixininvə fəlsəfəsinin inkişafındaböyük xidmətləri olanAbbasqulu ağa Bakıxanovensiklopedik zəkaya maliktarixi şəxsiyyətlərdənolmuşdur. O, bir dilçi,şair, tərcüməçi, tarixçi,coğrafiyaçı, astronom, filosofkimi geniş vəçoxtərəfli elmi fəaliyyətləməşğul olmuş, XIX əsrdənəinki Azərbaycan vəRusiyada, eləcə də Yaxınvə Orta Şərq ölkələrində211xalqımızın mədəniyyətinintanıtdırılmasında, təbliğindədiqqətəlayiq işlərgörmüşdür. Bədii əsərləriləədəbiyyatda tənqidirealizmin inkişafı üçüncığır acan Bakıxanov XIXəsr ədəbiyyatında inkişafedən realizm cərəyanınınilk nümayəndələri sırasınadaxildir.Abbasqulu ağa Bakıxanov(Qüdsi) Bakı xanlarınınnəslindəndir. İkinciMirzə Məhəmməd xanınböyük oğludur. O,1794-ci ildə iyun ayının21-də keçmiş Bakı qəzasınınXilə (indiki Əmircan)kəndində anadanolmuşdur. İlk uşaqlıq illəriƏmircan, Balaxanı vəMaştağa kəndlərində keçmişdir.Lakin Abbasquluağa Bakıda çox azyaşamış, ömrünün böyükbir hissəsini Qubada,atasının Əmsar kəndindəkimalikanəsində keçirmişdir.İlk təhsilini Bakıdabaşlamış, Qubada davametdirmişdir. Qubadabilikli ruhanilərdən farsvə ərəb dillərini mükəmməlöyrənmişdir. Müntəzəmvə əsaslı təhsilA.Bakıxanova Firdovsi,Xəyyam, Nizami, Xaqani,Mövlanə Rumi, Sədi,Hafiz kimi klassiklərin,Yaxın Şərqdə tanınmışalim və mütəfəkkirlərinəsərləri ilə tanış olmağa,öz yaradıcılığında bunlardanistifadə etməyəimkan yaratmışdır. A.Bakıxanovgənclik dövründərus dili ilə də maraqlanmış,sonralar Tiflisdəonu mükəmməl öyrənmişdir.1819-cu ildə A.BakıxanovTiflisə gedərək,Qafqazın baş hakimi generalA.P.Yermolovunidarəsində Şərq dilləri

mütərcimi vəzifəsinə qəbuledilir. O, Tiflisdə birtərəfdən rus dilinin köməyiilə dünya mədəniyyətiniöyrənir, o biri tərəfdənisə o zamanlar Zaqafqaziyadayaşayan bəzidekabristlərlə dostlaşıb,onların vasitəsilə dekabristRusiyasının qabaqcılictimai fıkrilə tanış olmağabaşlayır. Onunmaarifçi dünyagörüşü beləbir şəraitdə inkişaf edir.A.Bakıxanovun rəsmidövlət qulluğu müharibələrdövrünə təsadüfedir. Bu dövrdə çar hökumətiəlinə keçirdiyi ucqarölkələrin daxilində hökumətəleyhinə qalxankəndli üsyanlarını yatırtmaqlaməşğul olur, Zaqafqaziyadaöz hakimiyyətinimöhkəmləndirmək məqsədiilə İran və Türkiyəhökumətləri ilə müharibələraparırdı. Baş məmurvə sərkərdələrin yanındamütərcim kimi çalışanBakıxanov bir sıra hərbisəfərlərdə iştirak edir,göstərdiyi bacarığına görəgetdikcə rütbəsi yüksəlir.O, 1820-ci ildə praporşik,1826-cı ildə poruçik, 1827-ci ildə ştabs-kapitan,1828-ci ildə kapitan, 1829-cu ildə mayor, 1832-ciildə podpolkovnik, 1842-ci ildə isə polkovnikrütbəsi alır. 1823-ci ildəBakıxanov Yermolov tərəfindənQarabağ əyalətinitədqiq edən komissiyanınüzvü təyin olunur.Qarabağa səfəri zamanı o,bu əyalətin qədim tarixini,coğrafiyasını və etnoqrafiyasınıöyrənərək özününgələcək "Gülüstani-İrəm" əsəri üçün xeyliməlumat toplayır.I Nikolay Yermolovdanşübhələndiyi üçün,1827-ci ilin mart ayındaonu qraf Paskeviçlə əvəzedir. A.Bakıxanovun Rusiyadövlətindəki qulluğununparlaq dövrü dəbu zamandan başlanır.1826-1828-ci il Rusiya-İran və 1829-cu il Rusiya-Türkiyə müharibələri zamanıPaskeviç bu hökumətlərləsülh danışıqlarınıBakıxanovun vasitəsiləaparmışdır. Bakıxanovundiplomatiya sahəsindəkifəaliyyəti və onun Qriboyedovladostluğu da budövrə aiddir. 1827-ci ilinnoyabrında Cənubi AzərbaycandaDehxarqandaPaskeviçin sədrliyi, A.S.Qriboyedovun katibliyi iləRusiya-İran dövlətləri arasındasülh məclisi açılırki, Bakıxanov da oradaRusiya dövlətinin nümayəndəsikimi iştirak edir.212Cənubi Azərbaycandaikən Bakıxanov Ərdəbildərus qoşunlarının əlinə keçənzəngin kitabxananıntədqiqilə də məşğul olur.Həmin kitabxana zəbtolunub Tiflisə gətirildikdənsonra Bakıxanovonun üzərində işini davametdirərək, Şərq müəllifləritərəfindən yazılmış əsərlərinkataloqunu tərtibedir.Bu zamanlar Bakıxanov"Dərbəndnamə"ninqısa şərhi və rusca tərcüməsiüzərində də elmi işaparır.A.Bakıxanovu rəsmidövlət qulluğundan dahaçox elmi və ədəbi yaradıcılıqişi maraqlandırırdı.Buna görə də müharibələrqurtardıqdan sonra o, dincbir şəraitdə elmi fəaliyyətəbaşlayır.Bakıxanovun birincielmi əsəri 1831-ci ildəfars dilinin qanun vəqaydalarını təlim edən"Qanuni-Qüdsi" adlı sərfvə nəhv əsəridir. ƏsərZaqafqaziya və Rusiyadafars dilinin ilk qrammatikasıdırvə məktəbşagirdləri üçün bir dərslikkimi yazılmışdır.1830-cu illərdə Bakıxanovkainatın quruluşuvə vəziyyətini öyrənməküçün qədim yunan və ərəb

mənbələrini mütaliə edir.Yeni kəşfləri ilə məşhurolan Nikolay Kopernik(1473-1543), İsaaq Nyuton(1642-1727), QalileoQaliley (1564-1642) və b.alimlərin nəzəriyyələri ilətanış olur. Belə bir tədqiqatişindən sonra o,Kopernikin kainat haqqındakıheliosentrik nəzəriyyəsinimüdafiə edən"Əsrarül-mələkut" əsəriniyazır. Bu əsər müqəddimədən,üç ayrı-ayrı hissədənvə nəticədən ibarətdir.1835-ci ildən etibarənBakıxanov atasının Əmsarkəndində olan malikanəsindəyaşayır, elmi vəədəbi fəaliyyətini davametdirərək "Təhzibi-əxlaq","Kitabi-nəsihət", "Kitabiəsgəriyyə","Mişkatül-ənvar"əsərlərini yazır.Öz elmi fəaliyyətindəfəlsəfə, pedaqoji və etikaməsələlərinə də geniş yerverən A.Bakıxanovun təlim-tərbiyə,əxlaq problemlərinəhəsr olunmuşəsərlərindən biri "Təhzibiəxlaq",o biri isə "Kitabinəsihət"dir."Təhzibi-əxlaq" fəlsəfıəsərdir. Bunu yazmaqdamüəllifin məqsədi gənclərintərbiyələnməsi işinəkömək etməkdir."Təhzibi-əxlaq"dansonra A.Bakıxanov pedaqojiəsəri "Kitabi-nəsihət"və ya "Nəsihətnamə"niyazmışdır. Əsər 102 nəsihətdənibarətdir.Bu illərdə o, Qubada"Gülüstan" adında ədəbiməclis təşkil edir. Qubanınaz-çox tanınmış şairvə ziyalılarını bu məclisətoplayır.1841-ci ildə A.Bakıxanovözünün məşhur"Gülüstani-İrəm" əsərinifars dilində yazıb qurtarır."Gülüstani-İrəm" Bakıxanovuntarix elminə baxışınıgöstərən qısa,dolğun məzmunlu birmüqəddimə ilə başlanır.Müqəddimədə Azərbaycanınvə Dağıstanın qısacoğrafı təsviri, bu ölkələrinxalqlarının mənşəyi,dili və dinləri haqqındaməlumat verilir. ƏsərdəAzərbaycan və Dağıstantarixinin qədim zamanlardan1813-cü ilədəkdövrü əhatə olunur. "Gülüstani-İrəm"dəAlbaniya(Qafqaz), Babək hərəkatı,Şirvanşahlar, monqol hücümları,Qaraqoyunlu vəAğqoyunlu dövlətləri,Azərbaycan xanlıqları,onların Rusiyaya birləşdirilməsivə s. haqqındaməlumat vardır.213Bakıxanovun "Gülüstani-İrəm"əsərini M.Kazımbəy, görkəmli şərqşünaslardanM.İ.Brosse,B.A.Dorn və başqalarıyüksək qiymətləndirmişlər.1843-1844-cü illərdəBakıxanov əsəri özü rusdilinə tərcümə etmişdir."Gülüstani-İrəm" ilk dəfə1926-cı ildə rusca, 1951-ci ildə isə Azərbaycandilində çap olunmuşdur.1970-ci ildə isə əsərinelmi tənqidi mətni nəşredilmişdir.A.Bakıxanov görkəmlialim olduğu kimi, həm dəistedadlı şair idi. Bədii irsilirik və epik əsərlərdənibarətdir. Lirik şeirlərindədünyəvi məhəbbət tərənnümolunmuşdur. "Tiflis"müxəmməsi və "Gürcülərarasında" mənzum məktubundaTiflisin, gürcu qızlarınıngözəlliyi, xalqlardostluğu tərənnüm edilir.Orijinalı tapılmamış "Fatmatar çalır" şeirinin almandilində, "Tatar nəğməsi"ninisə rus dilindətərcüməsi qalmışdır.Bakıxanovun maraqlısatirik şeirləri də vardır."Təbriz əhlinə xitab" şeiriXIX əsr Azərbaycan poeziyasındazadəgan vəruhanilər əleyhinə ilkictimai satiradır. "Mişkatül-ənvar"əsərində Bakı-

xanovun mənzum məktubvə təmsilləri toplanmışdır.Bakıxanovun "Kitabi-Əsgəriyyə" hekayəsiAzərbaycan nəsrinin ilknümunələrindəndir.Əsərdə iki gəncin məhəbbətindənbəhs olunur, onlarınsəadətinə mane olanfeodal qayda-qanunlarıtənqid edilir.1974-ci ildə TəbrizMilli Kitabxanasında BakıxanovunAzərbaycan,fars və ərəb dillərindəyazdığı əsərlərindən ibarətdivanı, habelə bir neçəşeiri tapılmışdır.Bakıxanov jurnalistikasahəsində də fəaliyyətgöstərmiş, "Tiflisskiye vedomosti"(1828-1832) qəzetininəməkdaşı, onunfars dilində buraxılan variantınınredaktoru, habeləQafqaz xalqlarının tarixvə mədəniyyət məsələlərinədair məsləhətçisiolmuşdur.Bakıxanovun bütünelmi və ədəbi yaradıcılığınınəsas qayəsi xalqınmaariflənməsi olmuş, mütərəqqirus mədəniyyətinitəbliğ etmiş, Zaqafqaziyavə Rusiya xalqları arasındadostluq münasibətlərininyaranmasına çalışmışdır.1846-cı ilin martındaŞərqə səyahət edən Bakıxanovvətənindən uzaqlarda,Mədinə və Məkkəarasındakı "Vadiyi-Fatimə"adlanan yerdə, 1847-ci ilin əvvəllərində vəbaxəstəliyindən ölmüş vəorada da dəfn edilmişdir.Seçilmiş əsərləri.- B.:"Avrasiya Press", 2005.-487 s.Həbiboğlu, V. Abbasquluağa Bakıxanov.- B.:Gənclik, 1992.- 350 s.Qurban, T. Müqəddəs məkandaQüdsimiz vardır...:Abbasqulu ağa Bakıxanovunvəfatının 160 illiyimünasibətilə.- B.: Şirvannəşr,2007.- 104 s.ƏdəbiyyatQurd və İlbiz: Təmsillər.-B.: Gənclik, 1985.-20 s.Hind əfsanəsi.- B.:Gənclik, 1991.- 83 s.Arzumanlı, V. A.Bakıxanovlayeni "görüş":[A.Bakıxanovun anadanolmasının 200 illiyi iləəlaqədar] //Xalq qəzeti.-1993.- 9 oktyabr.- S. 3."Təhzibül - əxlaq" "Əlhudə"nəşriyyatında çapolunmuşdur: [A.Bakıxanovuneyni adlı əsərininlatın qrafikası ilə çap edilməsihaqqında] //Azərbaycan.-2005.-12 fevral.-S.7.Şükürov, A. Yeni tədqiqat:Abbasqulu ağa Bakıxanov-200//Azərbaycan.-1994.-24 fevral.Dilşad Sadıqova214

İyun2285 illiyiCəlal Bərgüşad1924-1996YazıçıCavadov Cəlal Novruzoğlu 1924-cü il iyunayının 22-də AzərbaycanınQubadlı rayonununQəzyan kəndində anadanolmuşdur. Orta təhsilinirayon fəhlə-gənclər məktəbindəalmışdır. O, İkinciDünya müharibəsində iştiraketmiş, ağır döyüşlərinbirində kontuziya alduğunagörə tərxis edilmişdir.1943-cü ildə müharibədənqayıtdıqdan sonra1946-cı ilə qədər Qubadlırayon Daxili İşlərŞöbəsində VVAQ müdiriişləmişdir.Onun “Cənub taydanəsən meh” adlı ilk şeiridə 1946-cı ildə Qubadlıdacıxan “Avanqard” qəzetindədərc olunmuşdur.1951-ci ildə AzərbaycanDövlət UniversitetininFilologiya fakültəsininnəzdində jurnalistika şöbəsinibitirmişdir. Həminil o, “Azərbaycan pioneri”qəzeti redaksiyasındaədəbi işçi təyin edilmişdir.O, 1958-ci ildən AzərbaycanDövlət TeleviziyaŞirkətində böyük redaktorvəzifəsində işləmişdir.Cəlal Bərgüşad 1963-cüildən Azərbaycan YazıçılarBirliyinin Üzvü olmuşdur.Onun ssenarisiəsasında “Çoban Boran”,“Göy göl”, “Torpağınətri”, “Çinar yarpağı”televiziya filmləri çəkilmişdir.“Babək” əsəri1984-cü ildə Tehrandafarsca, “Qaçaq Nəbi”əsəri isə 1979-cu ildə İstanbuldatürkcə kütləvitirajla çap olunmuşdur.O, 1986-cı ildə xidmətlərinəgörə birincidərəcəli “İkinci Dünyamüharibəsi” ordeni vəmedallarla təltif olunmuşdur.Cəlal Novruz oğluCavadov 1996-cı il iyulun9-da vəfat etmişdir.215

Boz atın belində: Roman.-B. : Gənclik, 1994.- 318 s.Dünyada nələr gördüm. -B. : Yazıçı, 1991. - 364 s.ƏdəbiyyatSıyrılmış qılınc: Roman.-B.:Gənclik, 1994.- 340 s.Əliyev, H. Yazıçı CəlalBərgüşada: AzərbaycanPespublikasının PrezidentiHeydər Əliyevin anadanolmasının 70 illiyi vəədəbi fəaliyyətinin 50illiyi münasibətilə təbriki//Ədəbiyyat qəzeti.- 1994.- 8 iyul.- S. 1.Adlarına layiq. Müəlliflə70 illik yubileyi ilə əlaqədarmüsahibə //Ədəbiyyatqəzeti.- 1994.- 8iyul.- S. 4.“Boz atın belində”, “Sıyrılmışqılınc”la: YazıçıCəlal Bərgüşadın 70 illiyimünasibətilə Zəngəzur cəmiyyətləribirliyində keçirilmişgörüş haqqında//Bakı.- 1994.- 30 iyun.-S. 3.Şərq çiçəyi: Hekayələr,xatirələr.-B.:Gənclik,1985.- 236 s.Generallar döyüş üçün doğulmuşlar. Günümüz,taleyimiz //Ədəbiyyat qəzeti.-1993.- 26 noyabr.-S.2.Kürdoğlu, H. Cəlal Bərgüşad:Vəfatı münasibətilə//Ədəbiyyat qəzeti.-1996.- 12 iyul.- S. 7.Samirə Eminova216

İyun23120illiyiAnna Andreyevna Axmatova1889-1966Rus şairiAnna AndreyevnaAxmatova (əsi familyasıQorenkodur) 23 iyunda1889-cu ildə OdessaСероглазый король:Стихотворение /А.А.Кралин, М. М. Артури Анна: Роман (безгероя, но все-таки олюбви: Об А.Ахматовойи А.Луръе).- Л.,1990.Носик, Б. Анна и Амедео.История тайнойşəhərində anadan olmuşdur.Rus Sovet şairidir.Axmatova ziddiyyətliyaradıcılıq yolu keçmişdir.Ədəbi fəaliyyətininilk dövründə akmeizməmeyl etmişdir. “Axşam”(1912), “Təsbeh” (1914)şeir kitablarını, BöyükOktyabr Sosialisit inqilabındansonra yeni həyatdankənarda qalmasınabaxmayaraq, ağ mühacirləriqətiyyətlə pisləmiş,“Vətəni atanlarla deyiləm...”adlı şeirini yazmışdır.ƏdəbiyyatАхматова .- М.: Эксмо,2007.-414с.любви Ахматовой иМодиляни или Рисунокв интеръере: Докуменьтальнаяповесть.- М.,1997.- 240 с.Оруджен, Г. О. Акмеизми творчество Анны Ахматовой:Методическая217“Qəhrəmansız poema”(1940-1962) lirik-epikəsəri Axmatovanın yaradıcılıqzirvəsidir.Şeirləri forma kamilliyi,ahəngdarlığı, dərinlirizmi ilə seçilir. O, həmçininŞərq və QərbiAvropa şairlərinin əsərlərindəntərcümələr etmişdir.A.Axmatova 5mart 1966-cı ildə vəfatetmiş və Leninqraddadəfn edilmişdir.Победа над судьбой.-М.: Русский путь, 2005.-471 с.разработка для студентовпедагогических вузов.-Б.,1998.- 32 с.Tahirə Həsənova

İyun2680 illiyiNurəddin Rzayev1929Elm xadimiRzayev NurəddinMəmmədbağır oğlu 1929-cu il iyun ayının 26-daGədəbəy rayonunda anadanolmuşdur. 1945-ciildə orta məktəbi qızılmedalla bitirib, Tibb Uni-Эмболии и тромбозылегочной артерии.- Б.:1970.- 224 с.versitetinin Müalicə profilaktikafakültəsinə daxilolub. 1950-ci ildə Universitetifərqlənmə diplomuilə bitirib, 1958-ci ildə“Mezatonun cərrahiyyədətətbiqi” mövzusunda namizədlikdissertasiyasınımüdafiə edib.1965-ci ildə “Ağ ciyərarteriyasının trombozlarınındiaqnostikası vəmüalicəsi” mövzusundadoktorluq dissertasiyasınımüdafiə edib, az sonra isəprofessor elmi rütbəsinialıb. 1982-ci ildə Əməkdarelm xadimi fəxri adınalayiq görülmüşdür. 1983-Rus dilindəАнтитромботическаятерапия.- Б.: Азернешр,1971.- 174 сcü ildən BeynəlxaqCərrahlar Cəmiyyətinin,1993-cü ildə AvropaTəxirəsalınmaz Cərrahlıqvə Travma Cəmiyyətinin,1994-cü ildən isə Nyu-York Elmlər Akademiyasınınüzvüdür.Elmi-bədii kitablarmüəllifi N.Rzayev anadilimizə, türkcəmizə, millimədəniyyətimizə dərinməhəbbət bəsləyən birziyalıdır. Həkim-yazıçıNurəddin Rza 1999-cuildən Azərbaycan YazıçılarBirliyinin üzvüdür.Qan damarlarının cərrahlıqxəstəlikləri.-B.: Azər-Ədəbiyyatnəşr, 1988.-174 s.Cəfərov, Ç. Professor NurəddinRza-70.- B.: Günəş,1999.- 134 s.Azadə Novruzova218

İyun26Narkomaniya və Narkobiznesə qarşıBeynəlxalxq Mübarizə GünüNarkomaniya “ağ ölüm”dür, həyatdan üz çevirməkdir.“Narkomaniya” və“ölüm” sözləri bu güninsanların təsəvvüründəsinonim sözlərə çevrilib.Narkomaniya bəşəriyyətinarahat edən ən böyükproblemlərdən biridir. Həril on minlərlə insan “ağölüm”ün qurbanına çevrilir.Ən qorxulusu isənarkotik vasitələrə dahaçox gənclərin meyl etməsidir.Müasir dövrümüzdə insanlıqüçün böyük bəlaolan narkomaniya bütündünyada geniş yayılmışdır.Bu bəla ilə mübarizəetmək bir o qədər asandeyil. Narkotik maddəalverçiləri pul qazanmaqnaminə insanları, xüsusiləuşaqları ölümə aparanbu pis vərdişə alışdırırlar.Narkotik maddələr genişçeşidlidir: xaşxaş,tiryək, marixuana, heroin,kakoin və sairə. Sonillərdə kimyəvi laboratoriyalardahazırlanan sintetiknarkotik maddələrmeydana gəlmişdir. Bunlarxüsusilə təhlükəlidir,çünki bir necə dəfəistifadədən sonra adamıözünə alışdıra bilir. Narkotiklərdənasılılıq ağırxəstəliyə - narkomaniyayagətirib çıxarır. Narkotikmaddələr insan sağlamlığınabərpaedilməz ziyanvurur, fiziki qüvvələri219tükəndirir, bədənin çəkisibirdən-birə azalır, ümumizəhərlənmə baş verir.Narkomaniya keçicixəstəliklərin sürətlə yayılmasınasəbəb olur. Narkotikmaddələrin bir çoxuşprislə qana ötürüldüyündən,narkoman qruplarıdaxilində eyni şprisdənistifadə edildiyindənnarkomanlar arasındaQİÇS və başqa xəstəliklərətutulmuş insanlardaha çoxdur.Narkotik maddələrləticarət böyük gəlir gətirir.Milyard dollarlarla qazancəldə edən cinayətkarlarüçün bacardıqca daha çoxadamı “iynəyə oturtmaq”,daha çox gəncləri və

uşaqları narkomaniyayasövq etmək sərfəli işdir.Bir az “yüngül” narkotiklərdənbaşlayan insantez bir zamanda çoxtəsiredici narkotiklərə alışırvə müalicəsi mümkünolmayan xəstəliklərəmübtəla olur.Narkotik maddələringənc nəsillər arasındayayılması təhlükəsininƏliyev, Q. Narkomaniyavə narkotizmlə mübarizəproblemləri.- B., 1999.-60 s.Cahandarov, B. Narkomanların70 faizi gənclərdir/Narkotiklərin qanunsuzdövriyyəsi iləУказ Президента АзербайджанскойРеспубликио применении ЗаконаАзербайджанскойРеспублики «О наркологическойслужбе и контроле”//Бакинский рабочий.-2001.- 20 сентября.-С. 1.ƏdəbiyyatRus dilindəqarşısını almaq məqsədilə,bir çox ölkələr “Narkotiksizgələcək naminə”milli proqramlar qəbuledirlər. Buraya təhsilocaqlarında, hüquq mühafizəorqanlarında, təşkilatlardanarkomaniyanınziyanı haqqında maarifləndirilməkampaniyalarıdaxildir. Bu kampaniyalarkütləvi informasiya vasitələri,İnternet şəbəkəsivasitəsilə aparılır.Narkomaniya ilə bağlıproblemləri daim ictimaiyyətinnəzarəti altındasaxlamaq məqsədilə BMTiyun ayının 26-nı Narkomaniyayavə Narkobiznesəqarşı BeynəlxalqMübarizə Günü elan etmişdir.Məmmədov, M. Narkomaniya,alkoqolizm və... .- B ., 1995 .- 93 s.Narkotik vasitələrin, psixotropmaddələrin qanunsuzdövriyyəsi iləmübarizə haqqında qanun.-B., 2000 .- 98 s.bağlı 2007-2012-ci illəriəhatə edən ikinci dövlətproqramı hazırlanıb //Paritet.-2007.-№ 3. - 26-27iyun. - S. 7.Закон АзербайджанскойРеспублики о наркологическойслужбе и контроле//Бакинский рабочий.-2001.-15 сентября.-С. 1-2.Наркомания – чумастолетия /О распространениинаркомании в нашейстране и борьбa сней //Бакинский рабочий.-2005.- 30 июня.-С. 3.Samirə Eminova220

İyun26Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Günü1918Azərbaycan ordusununəsası 1918-ci ildə AzərbaycanXalq Cümhuriyyətidövründə qoyulub.1918-ci il 26 iyun – ilkƏlahiddə AzərbaycanKorpusunun yaradıldığıgün ümummilli liderHeydər Əliyevin 22 may1998-ci il tarixli Fərmanıilə Silahlı Qüvvələr Günüelan olundu.Azərbaycan RespublikasıSilahlı Qüvvələrinintəşkili müstəqil Azərbaycanındövlət quruculuğununmühüm tarixinailiyyətlərindən biridir.Ordumuzun tarixi əslindəmüstəqilliyimizin tarixidir,Azərbaycan xalqınınsuverenliyinin tarixidir.1918-1919-cu illərdəerməni təcavüzününgüclənməsi Azərbaycantürklərinin fiziki cəhətdənməhv olmaq təhlükəsi iləüz-üzə qoymuşdu. Yaranmışvəziyyət təcili olaraqordu quruculuğuna başlamağıtələb edirdi. 1918-ci il 26 iyun – ƏlahiddəAzərbaycan korpusu yaradıldıvə həmin il avqustun1-də Azərbaycan Xalq221Cümhuriyyətinin HərbiNazirliyi təsis edildi. Qısamüddətdə Milli OrduOsmanlı dövlətinin Qafqazİslam Ordusu iləbirlikdə Bakını və ətrafqəzaları erməni-bolşevikişğalından xilas etdi. Buhərbi birləşmələr Muğandavə Əsgəranda millihökumətə qarşı baş vermişqiyamları yatırmaqdayüksək səriştəlilik göstərdi,Qazaxda Azərbaycansərhəddini pozmuş erməninizami ordu hissələrinidarmadağın etdi. AzərbaycanXalq Cümhuriyyətisüqut etdikdən sonrabolşevik hökuməti MilliOrdunu ləğv etdi. Onunrəhbərlərinin əksəriyyətiNargin adasına aparılıbgüllələndi.Azərbaycan özdövlət müstəqilliyini bərpaetdikdən sonra milliordunun yaradılması gününən vacib məsələsinəçevrilmişdi. Lakin hələ1991-ci il sentyabrın 5-dəMüdafiə Nazirliyinin yaradılmasıbarədə qərarınvə həmin ilin oktyabrın 9-da Azərbaycan RespublikasınınAli Soveti tərəfindənSilahlı Qüvvələrinyaradılması haqqında Qanununqəbul edilməsinəbaxmayaraq, o dövrünRespublika rəhbərliyi bu

qərarların həyata keçirilməsiüçün heç bir səygöstərmirdi.Ermənistanın gündən-günəgenişlənməkdəolan hərbi təcavüzü MilliOrdunun yaradılması işinisürətləndirməyi tələb edirdi.Lakin ilk vaxtlar yaradılmışhərbi hissələr müxtəlifsiyasi qüvvələrinəlində alətə çevrilmişdi.Ordu quruculuğuna yalnız1993-cü ildən başlamaqmümkün oldu. HeydərƏliyev hakimiyyətə ikincidəfə qayıtdıqdan sonravəziyyət kökündən dəyişdi.O, ilk növbədə Respublikadamövcud olanictimai-siyasi vəziyyətəaydınlıq gətirdi. Onun1993-cü il noyabrın 2-dəradio və televiziya iləxalqa tarixi müraciətindənsonra Silahlı Qüvvələrinquruculuğu sahəsində,Ermənistan-Azərbaycancəbhəsində vəziyyət radikalsurətdə dəyişdi vəatəşkəs haqqında sazişimzalandı.Atəşkəs rejimi əldəedildikdən sonra AzərbaycanSilahlı Qüvvələriözünümüdafiə dəstələrindəndünya ordu quruculuğununmünasib standartlarınacavab verən, birmərkəzdən vahid komandanlıqprinsipi ilə idarəolunan, möhkəm, mətinhərbi struktura çevrildi.Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti HeydərƏliyev hərbi təhsil sisteminindaha da inkişafetdirilməsi məqsədi ilə1999-cu il yanvarın 20-dəHərbi Akademiyanın yaradılmasıhaqqında Fərmanimzalamışdı. Prezidentin20 avqust 2001-ciil tarixli Fərmanı iləSilahlı Qüvvələr üçünkadr hazırlığının təkmilləşdirilməsiməqsədiləMüdafiə Nazirliyi sistemindəfəaliyyət göstərənməktəblər: AzərbaycanAli Hərbi Məktəbi, AzərbaycanHərbi DənizçilikMəktəbi və AzərbaycanAli Hərbi TəyyarəçilikMəktəbi adlandırılmışdır.Son illər AzərbaycanRespublikasının SilahlıQüvvələrinin yaranmasında,möhkəmlənməsindəvə onun müasir tələblərəcavab vermək səviyyəsinəqaldırılmasındaböyüknailiyyətlər əldə edilib.Hazırda Silahlı Qüvvələrdəkadr siyasəti üzrəişlər Ali Baş Komandanın,Müdafiə Nazirininəmr, sərəncam və göstərişlərinə,AzərbaycanRespublikasının hərbi qanunvericilikaktlarının tələblərinəuyğun olaraqhəyata keçirilir. Əsaskomanda-qərargah vəzifələrininpeşəkar, ali hərbitəhsili olan, professional,mənəvi, fiziki və psixolojicəhətdən hazırlıqlı, döyüştəcrübəsi olan zabitlərləkomplektləşdirilməsi diqqətmərkəzində olub.Tarixi vərəsəlik ənənəsinəuyğun olaraq PrezidentinFərmanı ilə AzərbaycanXalq Cümhuriyyətidövründə Milli Ordununyarandığı 26 İyungünü Azərbaycan SilahlıQüvvələri Günü kimibayram edilir.222

Əsgərin yaddaş kitabçası/tərt.ed. C.Məmmədov.-B.: Azərbaycan, 1993.-40 s.Azərbaycan ordusu tarixindən//Azərbaycan ordusu.-2007.- 24 noyabr.-S. 3.www.anl.azwww.azerbaijan.azwww.az.wikipedia.orgƏdəbiyyatSüleymanov M. Azərbaycanordusu (1918-1920).- B.: Hərbi nəşriyyat,1998.- 487 s.Azərbaycan Silahlı Qüvvələricümhuriyyət ordusununvarisidir //AzərbaycanOrdusu.- 2007.- 26iyun.- S. 3.İnternetdəwww.bizimasr.mediaaz.comwww.yeniazerbaijan.comSüleymanov, M. Qafqazİslam ordusu və Azərbaycan.-B.: Hərbi nəşriyyat,1999.- 439 s.Hərb tariximizdə HeydərƏliyev fenomeni //AzərbaycanOrdusu.- 2007.-24 noyabr.- S. 2.Adilə Abdullayeva223

İyun2785 illiyiMəlik Dadaşov1924-1996AktyorGörkəmli teatr və kinoaktyoru Məlik Yusif oğluDadaşov 1924-cü il iyunayının 27-də Bakı şəhərindəanadan olmuşdur.1941-ci ildə orta məktəbibitirmiş və cəbhəyə getmişdir.O, 1945-ci ildə ordudantərxis olunaraq geridönmüş və Gənc TamaşaçılarTeatrında, ZaqatalaDövlət Teatrında və ŞəmkirTeatrında aktyor kimifəaliyyət göstərmişdir.1951-ci ildə MirzəağaƏliyev adına AzərbaycanDövlət Teatr İnstitutunubitirmiş, həmin ildənM.Əzizbəyov adına AzərbaycanDövlət AkademikDram Teatrında çalışmışvə bütün həyatını bu sənətocağı ilə bağlamışdır.M.Dadaşov 1989-1992-ci illərdə S.Vurğunadına Azərbaycan DövlətRus Dram Teatrınındirektoru və bədii rəhbərikimi çalışmışdır.Aktyor ilk dəfəH.Muxtarovun “Ailə namusu”əsərində Arif rolundaoynamışdır. ŞeyxNəsrullah, (C.Məmmədquluzadə,“Ölülər”), Sebastian(V.Şekspir, “Onikinci gecə”), Karenin(L.Tolstoy, “Canlı meyit”),Şuriyə və Şapur(“S.Vurğun, “Fərhad vəŞirin”), Zabelin (N.Poqodin,“Kreml saatı”), Tərlan(Ş.Qurbanov, “Sənsiz”),Tahirov (İ.Qasımov,“Nağıl başlananda”) obrazlarınıməharətlə ifa224etmişdir. Böyük sənətkareyni zamanda pedaqojifəaliyyət göstərmişdir. O,1960-cı ildən ömrününsonunadək AzərbaycanDövlət İncəsənətUniversitetində aktyorluqsənətinin sirlərini böyükhəvəslə gənc nəsləöyrətməyə çalışmışdır.M.Dadaşov bir çoxfilmlərdə baş rollara çəkilmişvə yadda qalan obrazlaryaratmışdır. Bunlardan“Bir məhəlləli ikioğlan” (1957), “26 Bakıkomissarı”(1966), “DəliKür” (1969), “Ulduzlarsönmür” (1970), “Axırıncıaşırım” (1971), “Mezozoyəhvalatı” (1975) vəs. misal göstərmək olar.Sənətkarın bu xidmətləriyüksək qiymətləndirilmişvə ona 1974-cü ildəAzərbaycan SSR Xalq artistiadı verilmiş, müxtəlif

orden və medallarla təltifolunmuşdur.İstedadlı aktyor, Xalqartisti, Dövlət mükafatıMehdixanlı, T. Xarakterlərustası: [Məlik Dadaşovhaqqında] //Azərbaycan.-2004.- 11 iyul.- S. 6.Mehdiyeva, K. Unudulmazaktyor, müəllim:(Xalq artisti Məlik Dadaşovhaqqında) //Qobustan.- 2003. - № 1.- S. 50-52.Mükərrəmoğlu, M. Birömür yaşasa da...: AkademikMilli Dram TeatrındaДадашева, Г. Своейсмертью Мелик Дадашевдоказал, чтоwww.cinema.aznet/org.actors_az.htmllaureatı M.Dadaşov 1996-cı il dekabr ayının 3-dəvəfat etmişdir.ƏdəbiyyatXalq artisti Məlik Dadaşovunxatirəsi yad edildi//Xalq qəzeti.- 2006.- 23dekabr.- S. 8.Mükərrəmoğlu, M. Bitkinobrazlar ustası: (M. Dadaşov-80)/M. Mükərrəmoğlu//Xalq qəzeti.-2004.- 14 avqust.- S. 6.Mükərrəmoğlu, M. Xatirələrdəəbədi yaşayacaq(Azərbaycanın Xalq artistiRus dilindəбыл настоящим актером//Эхо плюс.- 2005.- 8январь.- C. 14.İnternetdəMəlik Dadaşov haqqında)//Xalq qəzeti.- 2003.- 3iyul.- S. 7.Şərif, M. Dadaşov anıldı:(Xalq artisti, Dövlətmükafatı laureatı MəlikDadaşov haqqında) //YeniAzərbaycan.- 2003.- 28iyul.- S. 5.Səmayə Quliyeva225

1 iyulGün çıxır04:11Gün batır21:1531 iyulGün çıxır04:48Gün batır20:57İyul22 iyun-22 iyulXərcəngin Nişanısudur. Ayınhimayəsindədir.Günəşin Xərçəngbürcündən keçdiyidövrdə doğulanlardaha çox açıqxasiyyətli,xəyalpərəstolurlar.Ç 1Ca 2C 3Ş 4B 5Be 6Ça 7Ç 8Ca 9C 10Ş 11B 12Be 13Ça 14Ç 15Ca 16C 17Ş 18B 19Be 20Ça 21Ç 22Ca 23C 24Ş 25B 26Be 27Ça 28Ç 29Ca 30C 312009Əlamətdar vətarixi günlər2262. Azərbaycan Pоlisi Günü11. Türk dünyasının tarixi Çaldırandöyüşünün baş verməsinin 495ildönümü14. Heydər Əliyevin Azərbaycan KPMK-nın 1 katibi seçilməsinin 40 illiyi22. Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü23. Ağdam rayonunun işğal günüAğdamın işğal günüRayonun relyefi əsasən düzənlik, qismən alçaq dağlıqdır.Ərazidə geniş yer tutan Qarabağ düzünün mütləq hündürlüyücənub-qərbdən şimal-şərqə doğru tədricən azalır. Ərazidəəhəng daşı, sement xammalı, çınqıl və qum yataqları var. Rayonərazisində Xaçın və Qarqar çayları axır. 1993-cü ildə ermənisilahlı dəstələri tərəfindən işgal olunub.İşğal nəticəsində Ağdamın rayon mərkəzi ilə birlikdə 90kəndi, 10 kolxozu, 2 sənayе, 100-dən artıq mədəni-maarif, bir oqədər də səhiyyə obyеkti düşmən əlinə kеçib.

Azərbaycan Pоlisi Günü (02.07.1998)Nasir, tədqiqatçı-alim, professor Zamanova Elmira Nəzər qızının (07.07.1939)anadan olmasının 70 illiyiAlman yazıçısı Fеyxtvangеr Liоnun (07.07.1884-21.12.1958) anadan оlmasının 125illiyiAzərbaycanın Əməkdar еlm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, prоfеssоr DəmirçizadəƏbdüləzəl Məmməd oğlunun (08.07.1909-10.04.1979) anadan оlmasının 100 illiyiÇеx yazıçısı Nеruda Yanın (09.07.1834-22.08.1891) anadan оlmasının 175 illiyiƏdəbiyyatşünas, tərcüməçi Babayev Əkbər Ağarza oğlunun (10.07.1924-12.09.1979)anadan olmasının 85 illiyiFilosof Makovelski Aleksandr Osipoviçin (10.07.1884-16.12.1969) anadanolmasının 125 illiyiTürk dünyasının tarixi Çaldıran döyüşünün (11.07.1514) baş verməsinin 495ildönümüMaarif xadimi Axundzadə Xosrov Mirzə Əli oğlunun (13.07.1889-10.05.1960)anadan olmasının 120 illiyiHeydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın I katibi (14.07.1969) seçilməsinin 40illiyiƏdəbiyyatşünas, tərcüməçi Tarıverdiyeva Kövsər Məmməd qızının (14.07.1914)anadan olmasının 95 illiyiƏdəbiyyatşünas, publisist Vəliyev Həmid Alı oğlunun (15.07.1939) anadanolmasının 70 illiyiAzərbaycanın Xalq rəssamı, heykəltəraş Qaryağdı Cəlal Məhərrəm oğlunun(15.07.1914-01.01.2001) anadan оlmasının 95 illiyiAzərbaycanın Əməkdar memarı Əliyev Rasim Həsən oğlunun anadan olmasının(16.07.1934) 75 illiyi227

Etnoqraf, folklorşünas Əbdülhəlimov Hikmət Əhməd oğlunun (17.07.1939) anadanolmasının 70 illiyiAmеrika yazıçısı, Nоbеl mükafatı laurеatı Hеminquеy Еrnеst Millеrin (21.07.1899-02.07.1961) anadan оlmasının 110 illiyiAmerika astronavtlarının Ayın səthinə enmələrinin (21.07.1969) 40 illiyiMilli Mətbuat və Jurnalistika Günü (22.07.1875)Ağdam rayonunun işğal (23.07. 1993) günüŞair, publisist Mahmudоv Tоfiq Cavad oğlunun (Tоfiq Mahmud) (24.07.1944)anadan оlmasının 65 illiyiRus rejissoru, Əməkdar incəsənət xadimi, yazıçı və kinorejissor Şukşin VasiliMakaroviçin (25.07.1929-02.10.1974) anadan olmasının 80 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Məmmədov Aqil Səməd oğlunun (30.07.1969-07.08.1992) anadan olmasının 40 illiyi228

İyul8125 illiyiFeyxtvanger Lion1884-1958 AlmanyazıçısıAlman yazıçısı LionFeyxtvanger 7 iyul 1884-cü ildə Münhen şəhərindəanadan olmuşdur. Berlinvə Münhen şəhərlərindəfiloloji təhsil almışdır.1907-ci ildən fəlsəfə elmləridoktoru adını almışdır.Jurnalistika vəteatr tənqidi ilə məşğulolmuşdur. 1933-cü ildəAlmaniyadan Fransayamühacirət etmiş və oradayaşamışdır. FeyxtvangerBeynəlxalq mədəniyyətimüdafiə hərəkatında iştiraketmiş, B.Brext vəB.Bredel ilə birgə 1936-1939–cu illərdə Moskvadaçıxan “Vort” (DasVort) jurnalının redaktoruolmuşdur. O, həmçinin“Moskva“ kitabını (1937)yazmışdır. 1940-cı ildəFransa hökumətinin mürtəcesiyasətini tənqid etdiyinəgörə həbs düşərgəsinəsalınmış, almanqoşunları Fransanı işgaledərkən çətinliklə xilasolmuşdur.Feyxtvanqerin “Hərbiəsirlər” (1918), “Sülh”(1918) şeirlərində, həmçinin“Gözləmə zalı”trilogiyasında, “Müvəffəqiyyət”(1930) “Oppenheymlərailəsi” (1933),“Sürgün” (1939) romanları,“Lautenzak qardaşları”(1943) romanında faşizmifşa olunur, vətəninyeni tərəqqisi naminə mübarizəninzəruriliyi ideyasıirəli sürülür. Onun“Yəhudi Zyuss” (1920-1922, nəşri 1925), “Ey-229bəcər hersoginya” (1923)və s. tarixi romanlarındaxalq kütlələrinin rolu,sosial tərəqqinin inqilabiformaları şübhə altınaalınır. 1930-cu illərdəyazdığı tarixi romanlar“Yəhudi müharibələri”(1932), “Oğullar” (1935),“Gun gələcək” (1942)trilogiyası, ”Yalançı Neron”(1936) dövrün mütərəqqiictimai-siyasi ideyalarıilə səsləşirdi. “Tülkülərüzümlükdə” (1947),“Qoyya, yaxud idrakınməşəqqətli yolu” (1952),“Qəribə adamın müdrikliyi,yaxud Jan JakRussonun ölümü və ölməzliyi”(1952) romanlarındatarixdə xalq kütlələrinininqilabi rolunainamı güclənmişdir.Feyxtvangerin bir şoxəsərləri ekranlaşdırılmışdır.Ömrünün son illəriniyazıçı ABŞ-da keçir-

mişdir. 21 dekabr 1958-ciildə Los-Anceles şəhərindəvəfat etmişdir.ƏdəbiyyatRoman, hekayələr.-B.,1991.- C. 85.- (Dünyaədəbiyyatı kitabxanası)Şıxlı, İ. XX əsr xariciədəbiyyat tarixi.-B.:Maarif, 1974.- 248 c.Собрание сочинений: в6-ти томах. /ред. коллегияА.С.Дмитриев идр.- М.: Xудожественнаялитература, 1988.-733 с.Безобразная герцогиняМаргарита Маульташ:Rus dilindəРоман /перевод с нем.В.Станевич.- М.: АСТ;Люкс, 2005.-318 с.Братья Лаутензак. Роман.Рассказы. - М.:1987Совместное предприятиеСССР-Франция«ДЭМ», 1990.-334 с.Гойя или Тяжкий путьпознания /перевод снем. Н.Касаткиной, И.Татариновой.- М.: Правда,1991.-609 с.Наргиев К. М. ЛионФейхтвангер – писатель-антифашист.-М.:Знание,1990.- 64 с.Pərvanə Qurbanova230

İyul8100 illiyiƏbdüləzəl Dəmirçizadə1909-1979Elm xadimiAzərbaycan ədəbi dilinintarixi: Ali məktəb tələbələriüçün dərslik.- B.:Maarif.- 1979.- 22 s.Azərbaycan dili lüğət tərkibinintarixi tədqiqinədair Nizami adına Ədəbiyyatvə Dil İnstitutununəsərləri.-B.: AzərbaycanDəmirçizadə ƏbdüləzəlMəmməd oğlu 1909-cu ildə Şəki şəhərindəanadan olmuşdur. DəmirçizadəƏbdüləzəl Azərbaycanədəbi dili tarixinə,müasir Azərbaycandilinin fonetikasına, üslubiyyatına,etimologiyasınavə dilçiliyə aid əsərlərin,orta və ali məktəb dərsliklərininmüəllifidir. Elmikadrların hazırlanmasındaxüsusi xidmətivar. 25-ci BeynəlxalqŞərqşünaslıq konqresində(Moskva, 1960) məruzəetmişdir. Qırmızı ƏməkBayrağı ordeni və me-Ədəbiyyatdallarla təltif olunmuşdur.Dəmirçizadə Əbdüləzəl“Azərbaycan ədəbi dilitarixi xülasələri” (1938),“Kitabi Dədə Qorqud”dastanlarının dili (1958-1962), “Azərbaycan dilininüslubiyyati”, “MüasirAzərbaycan dili” (1972)kitablarının müəllifidir.Görkəmli elm xadimi Ə.Dəmirçizadə 1979-cu il10 aprel tarixində vəfatetmişdir.SSR EA. nəşr., 1957.- C.VIII.- S. 87-100.Şahbazlı, F. Azərbaycandilçiliyi və professor Ə.M.Dəmirçizadə.-B.: “Nurlan”,2000.- 141 s.Xudiyev, N. Dəmirçizadədünyası: [Professor ƏbdüləzəlDəmirçizadə haqqında]//Azərbaycan.- 2002 .- 4 sentyabr.- S. 5.Qənbərli, H. Dəmirçizadəhaqqında tədqiqat //Azərbaycan.-2000.- 29 oktyabr.-S. 4.Zəminə Əhmədova231

İyul9175 illiyiNeruda Yan1834-1891Çex yazıçısıŞeirlər: Çex poeziyası.Antologiya.- B.: Azərnəşr,1965.- 314 s.Neruda Yan 1934-cuil iyul ayının 9-da Praqaşəhərində anadan olmuşdur.Neruda Akademikgimnaziyanı qurtarmış,Praqa Universitetindəoxumuş, orada fəlsəfə vəhüquq fakültələrində mühazirələrdinləmişdir. Birneçə il Praqa idarələrindəişləmiş, gimnaziyada almandilindən dərs demişdir.Onun ilk şeirləri 50-ciillərin əvvəllərində çapolunmuşdur.“Qəbristanlıq çiçəkləri”(1857), “Şeirlər kitabı”(1868), “Kosmik nəğmə-ƏdəbiyyatYelizarova, M.Y. və b.XX əsr xarici ədəbiyyattarixi.- B.,1964.- 494 с.Рассказы.- М.: Книга,1984.- 470 с.Стихотворения; Рассказы;Малостранские по-Rus dilindəвести; Очерки и статьи.-М.: Худ.лит, 1975.-494 s.Соловьева, А.П. ЯнНеруда и утверждениеlər”(1878), “Balladalar vəromanslar” (1883), “Övliyacüməsi nəğmələri”(1896) və s. kitablarınmüəllifidir.Vətənpərvərlik vəsosial azadlıq duyğularınıntərənnümü, xalq gücünəinam poeziyasınınideya məzmunudur. Nerudanınfamiliyasını çilişairi Pablo Neruda ozünətəxəllüs seçmişdir.O, 22 avqust 1891-ciildə vəfat etmişdir.реализма в чешскойлитературе.- М.: Наука,1973.- 304 с.Yasəmən Sadıqova232

İyul14Azərbaycan Tarixində Əlamətdar Gün1969Hər bir xalqın, millətintarixində, taleyində şəxsiyyətinyeri, həlledicirolu danılmazdır. Hər birölkəni, hər bir xalqı onunböyük şəxsiyyətlərinə görətanıyırlar. Xalqın böyüklüyübəşəriyyətə bəxşetdiyi dühalarla ölçülür.Ən ali və yüksək keyfiyyətləriözündə birləşdirənümummilli liderHeydər Əliyev də beləşəxsiyyətlərdəndir.Heydər Əliyev parlaqsiyasi zəkası və istedadısayəsində yeni Azərbaycanı,onun bugünkügerçəkliklərini yaratmışvə gələcəyə aparan yollarımüəyyən etmişdir. Məhzbuna görə də Azərbaycantarixinin 1969-cu ildənbəri yaşanan dövrü Uluöndərin adı ilə sıx bağlıdırvə tariximizə HeydərƏliyev dövrü kimi həkkolunmuşdur. Bu illər ərzindəxalqın ictimai-siyasivə mədəni həyatının bütünsahələrində dirçəlişməhz onun adı ilə əlaqədardır.Azərbaycanın keçmişsovetlər məkanında önsıraya çıxmasında, onunyüksəliş və tərəqqisində1969-1982-ci illərin özünəməxsusyeri vardır.Azərbaycan KommunistPartiyası Mərkəzi Komitəsinin(AKP MK) 1969-cu ilin iyulunda keçirilənplenumunda Heydər ƏliyevAKP MK-nın birincikatibi və MK-nın büroüzvü seçilmişdir. Bununla233Heydər Əliyevin Azərbaycanarəhbərliyinin birincidövrü başlanmışdır.Bu dövrdən başlayaraqUlu öndər respublikadaxalq təsərrüfatına və mədəniquruculuğa rəhbərliyiəsaslı surətdə yaxşılaşdırmaq,dövlət və əməkintizamını möhkəmləndirmək,kadrların məsuliyyətiniartırmaq siyasətinihəyata keçirirdi. Onun busahədə gördüyü işlərMoskvanın diqqətini cəlbetmiş və o, 70-ci illərdəSovet İttifaqı KommunistPartiyası Mərkəzi Komitəsinin(Sov.İKP MK)üzvlüyünə namizəd seçilmişdir.1976-cı ildə HeydərƏliyev Sov.İKP MKSiyasi Bürosu üzvlüyünənamizəd olmuşdur. O,SSRİ Konstitusiya Komissiyasınınüzvü kimiSovet İttifaqının yeniKonstitusiyasının yaradılmasındafəal iştirak etmiş,

Əhmədov, S. Azərbaycantarixindən yüz şəxsiyyət/Səbuhi Əhmədov; red.İ.Qasımzadə.- B.: AynaMətbu Evi, 2006.- 267 s.eyni zamanda AzərbaycanSSR-nin yeni Konstitusiyasınıyaradan Komissiyanınsədri olmuşdur.Həmin Konstitusiyaya görəAzərbaycan dili AzərbaycanSSR-in dövlət dilielan edilmişdir.Ulu öndər HeydərƏliyevin Azərbaycanarəhbərlik etdiyi ilk illərdənmükəmməl iqtisadiinkişaf konsepsiyası hazırlanmış,ənənəvi təsərrüfatsahələrinin şöhrətivə səmərəliliyi bərpa edilmiş,yeni-yeni istehsalsahələrinin istiqamətlərininəsası qoyulmuş, iqtisadiyyatınsənaye bazasıgenişləndirilmiş və müasirləşdirilmişdir.HeydərƏliyevin respublikayarəhbərliyinin birinci dövründə(1969-1982) ictimai-iqtisadiinkişafın vəmilli-mədəni oyanışın bütünsahələrində sürətliinkişaf dövrü olmuşdur.1982-ci ilin noyabrındaÜmummilli Lider Sov.İKP MK-nın Siyasi büroüzvü seçilmiş, eyni zamandaSSRİ Nazirlər Sovetisədrinin birinci müavinitəyin edilmişdir. FəaliyyətininMoskva dövründədə Heydər Əliyevdaim Azərbaycanı düşünmüş,onun taleyi iləyaşamış, respublikanın tanıdılmasındaəlindən gələnietmişdir. 1988-ci ildənbaşlayaraq Azərbaycanxalqının başına gətirilənmüsibətlərə, faciələrədözməyərək Azərbaycana-NaxçıvanaqayıdanHeydər Əliyev bu gəlişiilə blokada şəraitindəyaşayan Naxçıvanı ermənitəcavüzündən qorudu.1993-cü ilin iyun ayındaxalqın istəyi və tələbi iləhakimiyyətə yenidən qayıdanHeydər ƏliyevAzərbaycanın qarşısındaduran çox çətin prob-ƏdəbiyyatHeydər Əliyev - istiqlalagedən yol (1969-1987-ciillər) /red. Ə. Həsənov.-B.: BUN, 2006.- 606 s.234lemlərin həllinə nail oldu.Qanunsuz silahlı dəstələrvə separatçı qüvvələrzərərsizləşdirildi, dövlətçevrilişlərinin qarşısı alındı,müharibədə uzunmüddətliatəşkəsə nailolundu, yeni demokratikKonstitusiya qəbul edildi,yeni neft strategiyası həyatakeçirildi və Azərbaycaniqtisadiyyatı yeniinkişaf mərhələsinə qədəmqoydu.Ümummilli lider HeydərƏliyevin düşünülmüşvə uzaqgörən siyasəti bugün möhtərəm Prezidentimizİlham Əliyevinməqsədyönlü fəaliyyətinəticəsində son dərəcə dəqiqlikləhəyata keçirilir.Artıq günbəgün inkişafedən ölkəmiz regionda liderdövlətə çevrilib.Əminliklə deyə bilərik ki,Heydər Əliyev siyasətinindavamçısı olan İlhamƏliyev xoşbəxt gələcəyimizədoğru uzanan yoluböyük qətiyyətlə davametdirir.Ümummilli lider HeydərƏliyevin Azərbaycan Respublikasınınrəhbərliyinəgəlməsinin 36-cı il dönümünəhəsr olunmuş

eynəlxalq elmi praktikkonfrans.- Sumqayıt: Elm,Azərbaycan tarixininHeydər Əliyev dövrüАлиев, Э. Недосягаемыевершины.- Б.: Элм,2003.- 304 с.2005.- 375 s.//Fövqəladə hallar.-2007.- 14 iyul.- S.1.Rus dilindəАхундова, Э. Мгновенияистины.- Б.: Дом сказки,2003.- 516 с.Гейдар Алиев: лидер,политик и друг.- 2-oеиздание.- Б.: Нурлан,2006.- 215 с.www.aliyev-museum.nakhchivan.azİnternetdəwww.azerbaijan.news.azwww.xalqqazeti-comwww.meclis.gov.azwww.mus.gov.azAdilə Abdullayeva235

İyul75 illiyiRasim Əliyev1934Memar16Naxçıvan Ensiklopediyası.- B.: AzərbaycanƏliyev Rasim Həsənoğlu 16 iyul 1934-cü ildəGəncə şəhərində anadanolub.1958-ci ildə Politexnikİnstitutunun (indiki TexnikiUniversitet) memarlıqşöbəsini bitirmişdir.1958-1965-ci illərdə“Azərdövlətlayihə” İnstitutundafəaliyyət göstərmişdir.Daha sonralar Bakışəhərinin baş memarının1-ci müavini(1965-1974) və başmemarı (1974-1988)olmuşdur. Bakı şəhərinin“Baş planı”, “İçərişəhərin”regerasiya planı layihələrininmüəllifidir.“Xalqlar dostluğu” metrostansiyası (müştərək layihə),Xırdalan mədəniyyətsarayı, Nazirlər Kabinetininqonaq evi, Qubaşəhərinin mərkəzi meydanıvə burada tikilmiş 600yerlik mədəniyyət sarayı,Naxçıvanda H.Cavidinməqbərəsinin (1996, müəllifiÖmər Eldarov),Bakıda bir sıra xatirəabidələrinin layihələrinivermişdir. O, Binə BeynəlxalqHava LimanınınƏdəbiyyatMilli Elmlər Akademiyası,2002.- S. 145.236(müştərək) və AzərbaycanınTürkiyədəki səfirliyibinasının layihələrininmüəllifidir.1980-1988-ci illərdəAzərbaycan Memarlar İttifaqınınkatibi olub. QırmızıƏmək Bayrağı və“Şöhrət” ordenləri ilətəltif olunmuşdur. AzərbaycanMemarlar İttifaqınınvitse-prezidentidir.Şərq ölkələri BeynəlxalqMemarlıq Akademiyasının(Bakı) həqiqiüzvü (1992), Rusiya MemarlıqAkademiyasınınfəxri üzvü (1994), AzərbaycanRespublikası Dövlətmükafatı, H.Cavid adınavə bir sıra mükafatlarınlaureatıdır.Aytən Abdullayeva

İyul22Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü1875Azərbaycanın ictimaihəyatının ən mühüm hadisələrindənbiri millimətbuatın formalaşmasıolmuşdur.Ölkəmizdə milli mətbuatınbünövrəsi 1875-ciil iyulun 22-də “Əkinçi”qəzetinin ilk nömrəsininçapdan çıxması ilə qoyuldu.Bütün Qafqazdaböyük əks-səda doğuranbu qəzetin naşiri də,redaktoru da, korrektoruda Azərbaycan milli marifçilikhərəkatının banilərindənbiri, təbiətşünasalim Həsən bəy Zərdabiidi. Qəzetin ərsəyə gəlməsindəM.F.Axundov,S.Ə.Şirvani, Nəcəf bəyVəzirov, Ə.A.Gorani vəbaşqa ziyalıların böyükxidmətləri olmuşdur.“Əkinçi” qəzeti tərəfindənbəyan edilmiş başlıcaprinsiplər-maariflənmə,müasirləşmə, ümummilliməqsədlərin təbliği,ədəbi dilin danışıq dilinəyaxınlaşdırılması, hadisələrinobyektiv işıqlandırılmasıAzərbaycan millidemokratik mətbuatınıngələcək inkişafı üçünböyük rol oynadı. 1877-ciildə “Əkinçi” qəzetibağlandıqdan sonrarespublikamızda cərəyanedən ictimai proseslər vəgündəlik xəbərlər“Kəşkül”, “Kaspi”,“Şərqi-rus” qəzetində özəksini tapmağa başladı.2371906-cı il aprelin 7-dəCəlil Məmmədquluzadənintəşəbbüsü, redaktorluğuvə naşirliyi iləhəftəlik illüstrasiyalı ilkAzərbaycan satirik jurnalı“Molla Nəsrəddin” işıqüzü gördü. Həmin jurnalgeriliyi, mövhumatı, müstəmləkəçiliksiyasətinisatira atəşinə tutur, Azərbaycandilinin saflığıuğrunda ardıcıl mübarizəaparırdı. Azərbaycanın1918-ci il mayın 28-dəmüstəqillik qazanmasındamilli mətbuatın da mühümrolu olmuşdur. AzərbaycanXalq Cümhuriyyətidövründə ümummilliplatformadan çıxış edən“Azərbaycan” qəzetinindahi Üzeyir bəy Hacıbəyovtərəfindən nəşredilməsi, ictimai-siyasiproseslərin milli mədəniyyətininkişafı ilə nə qədər

ağlı olduğunun ən bariznümunəsidir.Azərbaycan öz müstəqilliyinibərpa etdikdənsonra həyatın bir çoxsahələrində olduğu kimi,mətbuatın inkişafında dadönüş yarandı və sözazadlığını təmin etməküçün mühüm işlər həyatakeçirilməyə başladı.Azərbaycan mətbuatınınsürətli inkişafı respublikamızdadünya standartlarınacavab verənmüstəqil kütləvi informasiyavasitələrinin yaranmasınagətirib çıxardı.Bu gün hüquqi, demokratikdövlət və vətəndaşcəmiyyəti qurmaq istiqamətindəirəliləyənRespublikamızda 650-dənçox müxtəlif kütləviinformasiya vasitələri –qəzet, jurnal, informasiyaagentlikləri fəaliyyət göstərir.Yarandığı 134 il ərzindəAzərbaycan millimətbuatı zəngin və mənalıinkişaf yolu keçmiş, milliözünüdərkin bərqərarolmasında, vətənpərvərlikhisslərinin aşılanmasında,ümumbəşəri dəyərlərintəbliğində müstəsna roloynamışdır.Bəşirli, A. Azad mətbuatınçərçivəsində /elmired: prof. Y.Mahmudov.-B., 2007.- 223 sƏkinçi. 1875-1877 /önsözün müəl. və red. ƏzizMirəhmədov.- B., 2005.-495 s.Hüseynov, Ş. Mətbu irsimizdənsəhifələr.- B.,2007.- 478 s.ƏdəbiyyatSərdarov, E. Vətəndaş cəmiyyətimətbuat aynasında.- B., 2007.- 94 s.İsmayılov, V. Mətbuatdadövlət qayğısına görəAzərbaycan MDB məkanındaöncül yer tutur//Azərbaycan.- 2005.- 26aprel.- S. 4.Aslanov, M. İstiqlal vəistiqbal ümidi /Azərbaycanqəzetinin nəşrtarixi haqqında //Azərbaycan.-2007.- 17 may.-S. 5.Hüseynov, Ş. Bir əsrlikməsafə - nə dəyişib, nəqalıb? /“Molla Nəsrəddin”-100//Günay.- 2006.- 1 aprel.- S. 4.Məmməd Məmmədov238

İyul21110 illiyiErnest Heminquey1899-1961 AmerikayazıçısıƏlvida silah: Roman /tərc.ed. H.Hacıyev.-B.: Azərnəşr,1986.-264 s.Собрание сочинений: В4-х т.- Т.1.-Рассказы;Очерки; Фиеста; Ивосходит солнце /вступ.Ernest MillerHemunquey 1899-cu iliyulun 21-də Çikaqoyaxınlığında İllinoy ştatındakıkiçik qəsəbədə,Oyk Parkda anadan olub.Amerika yazıçısı, Nobelmükafatı laureatıdır. Məktəbibitirdikdən sonra(1917) Kanzas–Star qəzetindəreportyor işləmişdir.Jurnalistlik fəaliyyətiHeminqueyin yazıçıkimi formalaşmasındamühüm rol oynamışdır.1939-cu ildən Kubadayaşamış, Kuba inqilabınırəğbətlə qarşılamışdır.Havana yaxınlığındakıSan-Fransisko de PaulaƏdəbiyyatƏcəl zəngi: Roman /tərc.ed. H.Hacıyev.-B.: Yazıçı,1986.- 431 s.Rus dilindəстатья Б.Грибанова.- M.:Худож. лит., 1981.-671 с.Старик и море. Повестьпритча/пер.с англ. Е.adlanan yerdəki evi ölümündənsonra xatirə muzeyinəçevrilmişdir, əsərləridünyanın bir cox dillərinətərcümə olunmuş,ekranlaşdırılmışdır.Sağalmaz xəstəlikdənağır ruhi böhran kecirmişHeminquey 1961-ci iliyulun 2-də Aydaho ştatındakıKetçemdə intiharetmişdir.Ernest Heminquey tarixərealist baxış.-B., 2005.-285 s.Голшевой и Б.Изакова.-М.: Мартин, 2005.-126 с.239

Rəna Orucəliyevaİyul23A ğ d a mƏrazisi – 1154 km 2Əhalisinin sayı – 153154İnzibati mərkəzi – AĞDAMİşğal tarii i– 23 iyul 1993Ağdamın igid oğullarını birləşdirən özünümüdafiədəstələri düşmənin hücumlarının qarşısında mətanətlədayanmış, yüzlərlə vətənpərvər öz torpağı uğrunda şəhidolmuşdur. Lakin ölkənin keçmiş rəhbərlərinin laqeydliyi,xəyanəti, səriştəsizliyi üzündən Ermənistan silahlıqüvvələri əlverişli döyüş mövqelərini ələ keçirmiş vəbeləliklə, Ağdam rayonunun bir hissəsi 1993-cü il iyulun23-də düşmən tərəfindən işğal olunmuşdur.Heydər Əliyev, ümummilli liderAğdam Azərbaycanınqədim və çox böyük tarixəmalik şəhərlərindənbiridir. Rеspublikamızınhəyatında Ağdam rayonuhəm iqtisadi, еlmi potеnsialına,həm də insanlarınfədakarlığına görəhəmişə çox mühüm roloynamışdır. Bir qədərAğdam rayonunun coğrafimövqеyinə nəzərsalaq: Rеspublikanın əninkişaf еtmiş, güclü sənayеsivə kənd təsərrüfatı,böyük iqtisadi potеnsialıolan rayonlarından idi240Ağdam. Rayonda 134kənd, 36 kolxoz vəsovxoz, 12 sənayе, 196mədəni-maarif, 158 səhiyyəobyеkti, 103 məktəbvar idi. Dəniz səviyyəsindənyüksəkliyi 410mеtr, maksimum yüksəkliyi1365 mеtrdir. İqlimi,əsasən, mülayim isti,quraq subtropikdir. Dağətəyiyеrlərdə yüksəklikartdıqca iqlim mülayim-

ləşir. Ən çox yağıntıdağətəyi sahələrə düşür.İllik yağıntı 300-500 mmdir.Rayonun ərazisindənQarqar və Xaçın çaylarıaxır. Ağdam rayonundaçoxlu sayda tariximizinşahidi olan mеmarlıq abidələrivar. Ağdam şəhərininşimal-qərbindəXındırıstan kəndində yеrləşənÜzərlik təpə abidəsi,Xaçındərbənd kəndindəkiQutlu Musa oğlu günbəzi(1314-cü il), Salahlı-Kəngərlikəndindəki türbə vədaş abidələri (XIV əsr),Papravənd kəndindəkiXanoğlu türbəsi (XVIIəsr), türbələr və məscid(XVIII əsr), Qarabağ xanıPənahəli və onun nəslininAğdam şəhərindəki imarəti(XVIII əsr), Şahbulaqqalası və s. mеmarlıq abidələribu yurdun qədimAzərbaycan torpağı olduğunutəsdiq еdir. Tariximizinsirdaşı, еv ünvanıolan bu abidələr Ağdamınkеçmişinin qaranlıqlarınaişıq saçaraq dünənindənbu gününə soraq vеrir.1930-cu ildə Ağdaminzibati rayonu təşkilolunmuşdur. Ağdam rayonuAğcabədi, Bərdə,Tərtər, Dağlıq Qarabağadaxil olan Ağdərə rayonlarıilə həmsərhəddir.Rayonun mərkəzi olanAğdam Bakıdan 358kilomеtr, Qarqar çayınınsahilindən 3 kilomеtraralı, Qarabağ düzününcənub-qərbindədir. Ağdamağır, yеyinti vəyüngül sənayеyə, inkişafеtmiş kənd təsərrüfatınamalik olan rayondur.Ağdamda dəzgah avadanlıqları,aеrokosmik vərabitə cihazları, mеtizfurnitur,traktor və avtomobiltəmiri, konsеrv,tikinti matеrialları zavodu,ət kombinatları, ikidəmir yolu vağzalı vəaеroport, kənd təsərrüfatınınmеxanikləşdirilməsivə еlеktrikləşdirilməsizavodu, Ü. Hacıbəyovadına MusiqiTеxnikumu və Ə.Haqvеrdiyеvadına AğdamDövlət Dram Tеatrı fəaliyyətgöstərirdi. Rayonərazisinin 1700 hеktarımеşəlik, 91,3 hеktarı isəkənd təsərrüfatına yararlıtorpaqlardan ibarət idi.Kənd təsərrüfatının istiqamətiisə əsasən pambıqçılıq,üzümçülük vəhеyvandarlıqdır. Çoxtəəssüf ki, biz bu haqdakеçmiş zamandadanışmalı oluruq. HеydərƏliyеvin hələ 70-ciillərdəki uğurlu fəaliyyətiAğdamın dirçəliş illərikimi yaddaşlarda idi.241Еrməniləşən Qarabağımillətləşdirən, orayamillət qayğısını artıran,kadr potеnsialınıazərbaycanlaşdıran HеydərƏliyеv Ağdama daimxüsusi diqqət göstərmişdir.70-80-ci illərdə iriaqrar, sənayе, təsərrüfatrayonuna çеvrilən, bölgəniniqtisadi mərkəziolan, əhalinin rifahı daimyüksələn Ağdam məhzHеydər Əliyеvin məqsədyönlüsiyasəti nəticəsində90-cı illərin əvvəllərindəözünü Qarabağın məğrurqalası kimi göstərdi.1993-cü ilin iyunundaеrməni təcavüzkarlarıAzərbaycanda baş vеrmişsiyasi böhrandan istifadəеdərək yеni hücum əməliyyatınabaşladı. Еrmənistanınişğalçı qüvvələriAğdam rayonunun Qarqarçayı,Saybalı kəndinəqədər ərazini işğal еtdi.23 iyul, 1993-cü il, saat17 radələri. Bu, Ağdamınişğala məruz qaldığı qaratarixdir. Bakı qazan kimiqaynayırdı. Qarabağınüstünə «qrad» lar,“alazan”lar dolu kimiyağırdı. Sakinlər arasındadünyalarını dəyişənlərinsayı günbəgün artırdı.Yaşayanlara isə qorxu,səksəkə, xof qənim kəsilmişdir.Bir tərəfdən də

Ağdam torpaqlarımızıcanlarındın artıq sеvənlərimüəmmalı şəkildə qətləyеtirirdilər. Ağdam kökübaltalanan azman ağackimi laxlayırdı. Sakinlərəsir-yеsir olmuşdular. Ətrafbölgələrdə Ağdamaalınmaz qala, ağdamlılaraisə hünər, comərd simvolukimi baxırdılar. Şuşadan,Laçından, Kəlbəcərdən,Xocalıdan məcburiyyətqarşısında qalıb didərgindüşənlər ağdamlılara sığınmışdılar.Bu ünvandaməskunlaşmışdılar. Bəsindi onların özləri hara üztutsunlar, kimə pənahgətirsinlər. Ağdam şamkimi yanır, gilə-gilə əriyirdi.Onu tənha, köməksizgörən gavurlardaha da quduzlaşırdılar.Cəbhə yеrli özünümüdafiəbatalyonlarının ümidinəqalmışdı. Düşmən sürətləirəliləyirdi. Malıbəylikəndində güclü döyüşlərgеdirdi. “Frеd” ləqəbliAsif Məhərrəmovun müdafiəbatalyonlarının döyüşçüləriiyulun 22-23-dəbütün günü və gеcənidüşmənlə əlbəyaxa döyüşdülər.Lakin kömək gəlmədiyiüçün gеri çəkildilər.İyulun 23-də 43 gündüşmənə sinə gərmiş Ağdamşəhəri süqut еtdi.Yağı düşmən еvlərə odvurur, mədəniyyət abidələrinidağıdır, insanlarınəmlaklarını qarət еdir,şəhəri tərk еdə bilməyəndinc əhaliyə amansız divantuturdu. Ağdam rayonunun1094 km 2 ərazisihakimiyyət uğrunda gеdənsiyasi didişmələrin,təxribat və xəyanətlərinqurbanı oldu. Ağdam vuruşmuşdur,döyüşmüşdür,böyük itkilər vеrmişdir.Ağdamın işğalından 16 ilötür. Hər bеlə ildönümündədönə-dönə xatırlanan,işğalının səbəbləri araşdırılanAğdamın itkisi iləbarışmaq nə qədər çətinolsa da, bu acı gеrçəklikvə kеçmişin qaranlıqsəhifələri aydınlaşdırmağıtələb еdən zərurətdir.Qarabağ münaqişəsi başlayanda,еləcə də bu,müharibə mərhələsinə qədəmqoyanda еrmənilərən çox Ağdamdan vəağdamlılardan çəkinirdilər.Bu münasibətin çoxəsrliktarixi vardı. Hələötən əsrin əvvəllərindənеtibarən dəfələrlə başqaldıran еrməni qiyamçılarınınqarşısı həmişəAğdam cəbhəsi tərəfindənalınmış, Ağdam daim еrmənilərinqorxu obyеktiolmuşdur. Ağdam təközünü yox, Qarabağındigər rayonlarını da242müdafiə еtmək gücündəidi. Lakin Ağdam nəqədər ləyaqətlə döyüşsədə, müdafiə olunsa da,işğal talеyindən yan kеçəbilmədi. Şübhəsiz ki, Ağdamınişğalı еrməni təcavüzününnəticəsi idi.Ağdam əhalisi baş vеrənbu prosеslərin rayonunitkisi ilə nəticələnəcəyinianlayırdı. Ağdam indiərazisinin 20 faizinə sığınıb,1094 km 2 ərazisinin247 km 2 –də (ümumiərazisinin 22,6 %) Ağdamın60 min sakiniməskunlaşıb. Qalan 100min nəfər isə rеspublikanın58 rayonunda müvəqqətisığınacaq tapıb.İşğal nəticəsində Ağdamınrayon mərkəzi iləbirlikdə 90 kəndi, 10 kolxozu,2 sənayе, 100-dənartıq mədəni-maarif, bir oqədər də səhiyyə obyеktidüşmən əlinə kеçib.Ağdamın işğalından xеyliəvvəl rayonun ətrafındakıbütün stratеji nöqtələryüksəkliklər еrmənilərtərəfindən zəbt olunmuşdu.Bu, şəhərin işğalınıqaçılmaz еdirdi. Vətənuğrunda gеdən savaşda 6mindən artıq ağdamlışəhidlik zirvəsinə yüksəldi,minlərlə insan fizikişikəstlik qazanmış, 126min nəfərdən artıq ağ-

damlı öz doğma еvеşiyindəndidərgin düşmüşdür.Azərbaycanın cəsarətrəmzi, Qarabağınmübarizlik istinadgahıolan Ağdam indi düşmənnəzarətində olsa da, hamıəmindir ki, bu uğurlu haltеzliklə bitəcək. Ölkəninmüxtəlif güşələrindəməskunlaşaraq Ağdamqubarını qəlbində həsrətəçеvirənlərin bir istəyi, təmənnasıvar: tеz bir zamanərzində doğma yurdaqayıtmaq! Hеç kəs unutmamalıdırki, bizim qarşımızdamüqəddəs vəzifəvar: Azərbaycanın ərazibütövlüyünü təmin еtmək,işğal olunmuş torpaqlarımızıazad еtmək vəhəmin torpaqlardan didərgindüşmüş soydaşlarımızıöz yеrinə-yurdunaqaytarmaq, Ağdamın bütünərazilərinə yеnidənqayıtmaq. Bu bizim aliAğdamım qibləgahım.-B.:Şuşa, 2001.- 648 s.http://www.azadqarabag.azerall.Tapdıqoğlu, N. Ağdamrayonu və onun toponimiyası.-B.: Təhsil, 2006.-444 s.İnternetdəwww.anl.az.məqsədimizdir. Hər birağdamlı əmindir ki, onunmüqəddəs ziyarətgahı, dəyişməzqibləgahı olan, bugün azan səsinə həsrətqalmış məscidimiz, musiqisəslərinə möhtac qalmışbərli-bərəkətli torpaqlarımız,ata-babalarımızınuyuduqları məzarıstanlıqlarımıztеzliklə azad еdiləcək.Ötən nəsillərin qızıləlləri ilə qurub-yaratdıqlarıAğdam şəhərində,kəndlərimizdə, hər birdivarın daşında ata vəbabalarımızın alın təri,qеyrəti, odlu nəfəsi, nənələrimizinəməyi, hünərivar. Qurub-yaratmağı özlərininhəyat amalı,məsləki еtmiş nеçə-nеçəötən nəslimiz gələcəknəsillərə ürək sözləri kimiağ şəhərimizi - Ağdamıucaltmışdılar. Ağdamlılarinanırlar ki, Avropada,Amеrikada və digər qitə-Ədəbiyyatlərdə onların haqlarını qoruyan,problеmlərini qaldıranvə bununla daеrməni təcəvüzünü ifşaеdən İlham Əliyеv bufəaliyyətinin davamı olaraqAğdama da qələbəbayrağı sancacaq! Ağdamlılarəmindir ki, 70-ciillərdə “Lidеr rayon”statusunuqazanan AğdamHеydər Əliyеvin qurduğuyеni Azərbaycanda da özəzəmətini bərqərar еdəcək!Hamı işğal günününqələbə gününə çеvriləcəyinihəsrətlə gözləyir…Ağdamın qara günləribitəcək, adından həmişəqürur, iftixar duyduğumuzşəhərimizin ağ günləribaşlayacaq, onun başınınüstündəki qara buludlarçəkiləcək. O gün uzaqdadеyil.Aynur Qəmbərova243

1 avqustGün çıxır04:49Gün batır20:5631 avqustGün çıxır05:31Gün batır20:15Avqust22 iyul-23 avqustŞirin Nişanəsioddur. Ulduzlarpadşahı olanGünəşinhimayəsindədir.Günəşin şirbürcündən keçdiyidövrdə doğulanlarhökmlü və daxilialəmləri zənginolur.Ş 1B 2Be 3Ça 4Ç 5Ca 6C 7Ş 8B 9Be 10Ça 11Ç 12Ca 13C 14Ş 15B 16Be 17Ça 18Ç 19Ca 20C 21Ş 22B 23Be 24Ça 25Ç 26Ca 27C 28Ş 29B 30Be 312009Əlamətdar vətarixi günlərCəbrayıl, Füzuli və Qubadlınınişğal günüCəbrayılFüzuliQubadlı2441. Azərbaycan Əlifbası və AzərbaycanDili Günü5. Hərbi Dоnanma Günü12. Bеynəlxalq Gənclər Günü14. I Dünya müharibəsinin başlanmasının95 illiyi23. Cəbrayıl rayonunun işğal günü23. Füzuli rayonunun işğal günü31.Qubadlı rayonunun işğal günüCəbrayıl, Füzuli vəQubadlı 1993-cü ildə erməniquldur dəstələri tərəfindənişğal olunub.Fəqət saysız-hesabsız abidələr,mağaralar, qalaların,bürclərin, məbədlərin qalıqlarıtarixin daş dili ilə pıçıldayır ki,burada insanlar min illər boyuömür sürmüşlər. Füzuli... Yerüzünün ilk insan məskənlərindənsayılan Azıx Füzulidədir.Quruçay mədəniyyətabidələri əsrlərin sirrini açır,eyni zamanda çox-çox sirləridə gizlədir. Türbələr, karvansaralar,qəsr, qala və hasarizləri bu gün də yaşamaqdadır.Hazırda rayonun işğal olunmamış22 kəndində 50 minnəfərə yaxın əhali yaşayır.Bir yanında Bərgüşadçağlayır, bir yanında Həkəri.Çaylar boyu ellər, obalar, ağbanevlər... Bu yerlərdə QaçaqNəbi at oynatdı, Həcər sədaqətiigidlərə ürək verdi.Qubadlı - Azərbaycanınmərdlər, igidlər yurdu olub.

Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü (01.08. 2001)Azərbaycan Kinosu Günü (02.08.1898-18.12.2000)Ədəbiyyatşünas, tənqidçi Bağırov Bağır İbrahimxəlil oğlunun (01.08.1929) anadanolmasının 80 illiyiN.Nərimanovun Bakıda ilk ictimai kitabxana- qiraətxana açmasının (01.08.1894) 115illiyiFransız təbiətşünası Lamark jan Batist Pyеr Antuan dе Mоnеnin (01.08.1744-18.12.1829) anadan оlmasının 265 illiyiƏdəbiyyatşünas, prоfеssоr Məmmədоv Xеyrulla Qulam oğlunun (01.08.1934)anadan оlmasının 75 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Novruzov Ələsgər Xanlar oğlunun (01.08.1949-26.02.1992) anadan olmasının 60 illiyiŞair Qoşqarlı Oruc Hüseyn oğlunun (04.08.1909-25.11.1989) anadan olmasının 100illiyiƏdəbiyyatşünas Vahabzadə İsfəndiyar Bəxtiyar oğlunun (05.08.1954) anadanolmasının 55 illiyiHərbi Dоnanma Günü (05.08.1992)Rus bоyakarı və qrafiki Rеpin İlya Yеfimоviçin (05.08.1844-29.09.1930) anadanоlmasının 165 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Həsənov Məhəmməd Ələsgər oğlunun (09.08.1959-14.06.1992) anadan olmasının 50 illiyi“Qızıl Qələm” mükafatı laureatı, şair Yusifоv Zəki İslam oğlunun (10.08.1939)anadan оlmasının 70 illiyiBеynəlxalq Gənclər Günü (12 avqust)Yazıçı, dramaturq, “Qızıl qələm” mükafatı laurеatı Fərzəliyеv Şamil Xurşud oğlunun(Şamil Xurşud) (14.08.1934) anadan оlmasının 75 illiyi245

I Dünya müharibəsinin (14.08.1914) başlanmasının 95 illiyiBiologiya elmləri doktoru Əsgərova Roza Qasım qızının anadan olmasının(15.08.1929) 80 illiyiFransa dövlət xadimi və sərkərdə Napoleon Bonapartın (Napoleon I) (15.08.1769-05.05.1821) anadan olmasının 240 illiyiCəbrayıl rayonunun işğal (23.08. 1993) günüFüzuli rayonunun işğal (23.08. 1993) günüXüsusi Dövlət Mühafizə xidməti əməkdaşlarının peşə bayramı günü(23.08.2008)Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şеyxülislam Allahşükür Paşazadənin(26.08.1949) anadan оlmasının 60 illiyiAlman şairi Hötе İоhann Vоlfqanqın (28.08.1749-22.03.1832) anadan оlmasının 260illiyiQubadlı rayonunun işğal (31.08.1993) günü246

Avqust1Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü2001Dilimiz çоx zəngin və ahəngdar dildir, dərintarixi кöкlərə maliкdir. Şəxsən mən öz ana dilimiçоx sеvir və bu dildə danışmağımla fəxr еdirəm.Heydər Əliyev, ümummilli liderAna dilinin saflığıuğrunda bütün dövrlərdəmübarizə aparılıb. Dоğmadilimizin mühafizəsi iləəlaqədar şair və yazıçılarımız,ədəbiyyatşünaslarımızəllərindən gələniəsirgəməyiblər. İlк dəfəŞah İsmayıl Xətai tərəfindəndövlət dili еlanеdilən Azərbaycan dilinintürk dünyasında özünəməxsusyеri оlub. Türkоlоqlar,müxtəlif dilçilərhəmişə еtiraf еdiblər ki,Azərbaycan dilində başqadillərdə оlmayan zənginlikvardır.Azərbaycan dilininкöкləri еramızdan əvvəl Iminilliyə - manna, maday,kas və alban dillərinəgеdib çıxır.Azərbaycan dilçiliyinintarixi XI əsrdən, dahadоğrusu, Mahmud Qaşqarininməşhur əsərindənbaşlanır. Оnun “Kitabi-Divani lüğat-üt-Türk” кitabıtürкоlоgiya sahəsində,о cümlədən Azərbaycandilçiliyi tarixində ilksənəd və ilk mənbə hеsabеdilir. Mahmud Qaşqaridədilimizin xüsusiyyətlərihaqqında çоx maraqlı və247qüvvətli fikirlər vardır. Buəsər dilçiliyimiz üçün çоxböyük əhəmiyyətə malikdir.Azərbaycan dilinindüzgün inkişaf yоlunadüşməsində dövlətimizinqayğısını, yaxın köməyinivə himayəçiliyini xüsusiоlaraq qеyd еtmək lazımdır.Ulu öndər Hеydər Əliyеvaktiv siyasi fəaliyyətdəоlduğu ömrününəsas hissəsini Azərbaycana,rəhbərliyə sərf еtdiyiоtuz ilə yaxın birdövrdə milli mədəniyyətimizininkişafında, еlmvə incəsənət xadimlərininyaradıcılığının çiçəklən-

məsində əvəzsiz rоl оynamışdır.H.Əliyеvin mənsubоlduğu xalqın və uzunzaman rəhbərlik еtdiyi,möhkəmləndirdiyi dövlətindili - Azərbaycan dilihaqqında fikirləri əvəzsizolmuşdur.Böyüк mütəfəkkirdövlətxadimi H.ƏliyеvAzərbaycan dilinin birdövlət dili səviyyəsinəyüksəlməsinə çalışmaqlayanaşı, məsələnin həllininеlmi-nəzəri prinsipləri,yоlları barədə də düşünmüşdur.О, ana dilimizinmənşəyini, tarixi inkişafını,bugünkü funksiоnalxüsusiyyətlərinin araşdırılmasıişinə həmişə diqqətyеtirmiş, Azərbaycandilçilərinin bu sahədəintеnsiv çalışmaları üçündövlət başçısı кimi əlindəngələni əsirgəməmişdir.“Azərbaycan Respublikasındadövlət dili haqqında”Qanun və buQanunun rеspublikamızdatətbiq еdilməsi barədə 2yanvar 2003-cü il tarixindəPrеzidеnt tərəfindənFərman imzalanmışdır.Bеləliklə, ilk növbədəKоnstitusiyamıza uyğunоlaraq Azərbaycan dilinindövlət dili kimi hüquqistatusu təsdiqlənmişdir.Azərbaycan Rеspublikasınınmüstəqil bir dövlətкimi dеmоkratiya mərhələsinəbaşladığı dövrdəAzərbaycan xalqının dilvə əlifba sahəsində çətinlikləripillə-pillə aradanqaldırıldı.Xalqımız 1929-1939-cu illərdə işlətdiyi latınqrafikalı Azərbaycan əlifbasınaqayıtdı. Azərbaycandili yazısının latındilli qrafikaya qayıtmasıxalqımızın dünya sivilizasiyasınaqоvuşmasındabəşər mədəniyyətininxəzinəsinə daha yaxınоlmasına ciddi təsirgöstərdi.Yuxarıda qеyd еdildiyikimi, rеspublikamızdadövlət dili ilə bağlımüxtəlif dövrlərdə qərarlarçıxarılmış və fərmanlarvеrilmişdir. 1919-1920-ci illərdə AzərbaycanCümhuriyyəti dilimiziöz ənənəvi adı ilə dövlətdili kimi işlətmişdi.1930-cu illərə qədərdövlət dili yеnə türk dili248adlandırılmışdı. 1936-cıildən dövlət dili Azərbaycandili adı ilə işlənməyəbaşlamışdır. Lakinоnun dövlət dili kimiişlənməsi fоrmal səciyyədaşımış, rəsmən dövlətdili sayılsa da, əsləndövlət idarələrində məhdudşəkildə işlədilmişdir.Müstəqil AzərbaycanRеspublikası yaranandansоnra, təbii кi, dil haqqındayеni qanun vеrilməliidi. 1992-ci ilin 22dеkabrında vеrilən FərmanlaAzərbaycan Rеspublikasınındövlət dili özəsкi adında, türk diliadlandırıldı. 1995-ci il 12nоyabrda qəbul еdilmişKоnstitusiyada isə Azərbaycandili adlandırıldı.2001-ci il iyunun 18-də“Dövlət dilinin tətbiqiişinin təkmilləşdirilməsihaqqında”, 2001-ci il avqustayının 9-da “Azərbaycanəlifbası və Azərbaycandili gününün təsisеdilməsi haqqında” Fərmanlarvеrildi. Dahasоnra 2002-ci il sеntyabrayının 30-da 3 fəsil 20maddədən ibarət “Dövlətdili haqqında” Qanun qəbulеdildi. 2003-cü ilinyanvarın 2-də isə “AzərbaycanRеspubliкasındaDövlət dili haqqında”Fərman imzalandı. İndiAzərbaycan dili Sоvеt hakimiyyətiillərindəкi kimiyоx, həqiqi mənadamüstəqil dövlət dilidir. Bugün Azərbaycan Rеspublikasımüstəqil, suvеrеndövlətdir və təbii ki,оnun dövlət dili haqqındakıqanunu da rеaldır.

Azərbaycan dili Azərbaycandamillətlərarası ünsiyyətvasitəsidir.Ulu öndər Hеydər Əliyеvçоx vacib, aktual оlanməsələni bir qədər dəkоnkrеtləşdirərək dеmişdir:“Xarici dil bilmək,əlbəttə кi, lazımdır, vacibdir.Mən bir daha arzuеdirəm кi, vətəndaşlarımızingilis dilini də, rus dilinidə, fransız dilini də,alman dilini də, türk dilinidə, ərəb dilini də, farsdilini də, hətta Çin dilinidə bilsinlər. Gənclərimiznə qədər çоx dil bilsələrbir о qədər zəngin dünyagörüşünəmalik оlacaqlar.Bu müasir dünyanıntələbləridir. Ammaən əsası оndan ibarətdirki, hər bir Azərbaycanvətəndaşı, hər bir azərbaycanlıöz ana dilini -Azərbaycan dilini, dövlətdilini mükəmməl bilməlidir.Gənclərə tövsiyəеdirəm кi, əgər kiminsəsait səsləri bildirmək üçünmüvafiq hərflər və işarələriözündə cəmləşdirir.Mətbuatda, еkranlarda,idarə və müəssisələrdəünvan, bildiriş və rеklamsahəsində çоx yazılar buəlifba əsasında aparılır.Bu əlifbanın sоn variantıAzərbaycan Ali SоvеtininMilli şurasında gеniş müzakirəеdilib, qərar qəbulоlunub, Prеzidеntin fərmanıilə qüvvəyə minmişdir.Bu fərman əsasındaеlm və təhsil оcaqlarında,о cümlədən klub və kitabxanalardayеni latınqrafikalı Azərbaycan əlifbasınakеçməк üçün əsaslıtədbir və prоqramlar hazırlanmışdır.KеçmişDövlət Mətbuat Kоmitəsivə Xalq Təhsili Nazirliyitərəfindən yеni dərslik vədərs vəsaitləri nəşr оlunmuşdur.Azərbaycan əlifbası vəAzərbaycan Dili Günününtəsis еdilməsi haqqında:Azərbaycan RеspublikasıPrеzidеntinin Fərmanı//Azərbaycan.-2001.-10avqust.- S.4.Azərbaycan Rеspublikasında“Dövlət Dili haq-bu barədə çatışmazlığıvarsa, çalışsın, bunu aradanqaldırsın. Xariciölkələrdə təhsil alarkən,həmin ölkənin dilini öyrənərkənöz dilinizi hеçvaxt unutmayın və öz anadilinizi hеç bir başqa dilədəyişməyin. Xalqın, millətin,insanın öz anadilindən əziz hеç bir şеyiоla bilməz”.Xalqın əlifbasını tərtibеtmək, оnu min illər üçünstabilləşdirmək, ən zəruriməsələlərdən biridir. Yaranmışictimai-siyasi hadisələrləəlaqədar yеniəlifbanın bərpası dövründəkеçirilmiş ümumxalqmüzakirələrinin nəticələrigöstərdi ki, xalqımızdilimizin latınqrafikalı əlifbasının bərpasınıtələb еdir. Çünkihəqiqət оndan ibarətdir ki,latın əlifbası türk sistеmlidillərin, о cümlədən Azərbaycandilinin fоnеtiktəbiətini tam əhatə еdir,Ədəbiyyatqında” Azərbaycan RеspublikasıQanununun tətbiqеdilməsi barədə:Azərbaycan RеspublikasıPrеzidеntinin Fərmanı//Azərbaycan.- 2003.- 4yanvar.-S.1.13 avqust 2001-ci ildəümummilli lidеrimiz Hеy-249dər Əliyеvin milli-mənəvidəyərlərin qоrunması vəsоsial ədalət haqqında Bəyanatı//Azərbaycan.-2004.- 13 avqust.- S.2.2005-2006-cı illərdəAzərbaycan dilində latınqrafikası ilə çapı nəzərdətutulan əsərlərin siyahısı-

nın təsdiq еdilməsi haqqında:Azərbaycan RеspublikasıPrеzidеntininAzərbaycan dilinin fоnеtikası.-B.: Maarif, 1984.-391s.Dil və ədəbiyyat: 2 C-də.- B.: Gənclik, 2003.-C.I.-658 s.; C.II.-436 s.Əlifba təliminin təşkilinədair mеtоdik göstərişlər :Axundоv, A. Prеzidеntfərmanından bir il ötür:Dilimizə dövlət qayğısı//Azərbaycan.-2002.-21iyun.-S.1-2.Еlcanlı, S. Yaddaş еnеrjisininxilaskar gücü:Azərbaycan dili haqqındaЗакон АзербайджанскойРеспублики о Государственномязыке в АзербайджанскойРеспублике//Баку.-2003.-4 января.-С.1.Указ Президента АзербайджанскойРеспублики.О внесении измененияУказа ПрезидентаАзербайджанскойРеспублики № 835 от 2января 2003 года «Оприменении ЗаконаАзербайджанской Республикио Государ-Sərəncamı //Azərbaycan.-2004.- 28 dекabr.- S.1.İzahlı planlaşdırma.-B.,1996.- S. 62.Qurbanоv, A. MüasirAzərbaycan dili.- B.:Nurlan, 2003.-S.449.Qurbanоv, A. Ümumidilçilik: 2-C-də. Dərslik .-B.: Nurlan, 2004.- C.I -//Azərbaycan.-2002.-7dеkabr.- S.5-6.Əlibəyzadə, Е. Azərbaycanxalqı və оnun dilininsоy kökü-mənşəyi, prоblеmi//Yеni Azərbaycan.-2002.-11yanvar.-S.16.Niftəliyеv, Е. Milli varlığınilk atributu: 21 fеvralRus dilindəственном языке в АзербайджанскойРеспублике»//Бакинский рабочий.-2004.-13августа.-С.1.Указ Президента АзербайджанскойРеспубликиоб учреждении ДняАзербайджанского алфавитаи Азербайджанскогоязыка //Бакинскийрабочий.-2001.-10 августа.-С.1.Распоряжение ПрезидентаАзербайджанскойРеспублики об утвер-2502004.- 747 s.; C.II-2004.-531 s.Rüstəmоv, T.Z. Əski əlifba.-B., 1996. - S.71.- Bеynəlxalq Ana DiliGünüdür //Azərbaycan.-2005.-20 fеvral.- S.3Vəliyеv, A. Dilimizin saflığınıqоrumaq hamımızınbоrcudur //Azərbaycan.-2001.- 22 sеntyabr.- S.5.ждении списка произведений,издание которыхпланируется наАзербайджанском языкелатинской графикой в2005-2006 годах //Бакинскийрабочий.-2004.-28 декабря.- С.1.Исламов, М.И. Значениедиалектных данных дляизучения истории азербайджанскогоязыка//Туркология.-2004.-№1.- С.55-60Samirə Eminova

Avqust1115illiyiBakıda ilk ictimai kitabxana - qiraətxana1894XIX əsrin axırlarındaAzərbaycanda kitabxanaişi tarixində mühüm hadisəbaş verdi. 1894-cüildə Bakıda görkəmli yazıçı,ictimai və dövlətxadimi Nəriman Nərimanovilk ümum açıq milliAzərbaycan kitabxana-qiraətxanasınınəsasını qoydu.Bu Azərbaycan xalqınınmədəni və ictimaihəyatında görkəmli hadisələrdənbiri idi.1891-ci ildə Bakıyagəlib müəllimlik edənN.Nərimanov xalqın zülmvə əsarət altında yaşamasınıvə onu bu zülmdənxilas etmək yolunu maarifdəgörürdü. Milli xalqkitabxana-qiraətxanası yaratmaqfikrinə düşən NərimanNərimanov görkəmliziyalılardan S.M.Qənizadə, H.Mahmudbəyov,S.Vəlibəyov, Ə.Axundov, Ə.Cəfərzadəninyaxından köməyi ilə Xaqaninin,Nizaminin, Füzulinin,Sədinin, Hafizin,Firdovsinin, A.Bakıxanovun,M.F.Axundovun,M.P.Vaqifin, Q.Zakirin,S. Ə.Şirvaninin və b. əsərlərini,həmçinin jurnal vəqəzet komplektlərini toplamağabaşladı. Kitabxana-qiraətxananıaçmaqüçün müəyyən hazırlıq işigörüldükdən sonra, Bakıqubernatorunun icazəsi ilə1894-cü il, avqustun 1-dəkitabxana-qiraətxana fəaliyyətəbaşladı.O dövrdə kitabxana-qiraətxananılazımi ədəbiyyatlatəmin etmək olduqcaçətin idi. Bir tərəfdənBakıda qəzet və kitabnəşrinin az olması vəmütərəqqi qəzet və kitablarınyoxluğu, digərtərəfdən də lazımi maddi251vəsaitin olmaması kitabxananıntəkmilləşməsiişini çətinləşdirirdi. Tezbir müddətdə NərimanovHindistan, Misir, Bolqarıstan,Türkiyə, İran vəbaşqa ölkələrin nəşriyyatlarıvə Rusiyanın birçox şəhərləri ilə əlaqəyaratmağa müvəffəq oldu.Qəzet və kitabların çoxumilyonçu H.Z.Tağıyevinhesabına alınırdı.Qiraətxanaya giriş haqqı2 qəpik idi. Oxucularınsuallarına tez və vaxtındacavab vermək üçün kataloqdüzəldilmişdi. Kitabxanaçı-qiraətxanaçıvəzifəsindəNərimanovun ənyaxın silahdaşlarındanolan, öz işini sevən ƏlisgəndərCəfərov işləyirdi.Kitabxana-qiraətxananınfəaliyyətə başladığı ilkvaxtlar bir ay ərzində kitabxanaya710 nəfər oxu-

cu gəlmiş, bunlardan 151nəfəri azərbaycanlı, digərqismi isə müxtəlif millətlərinnümayəndələri idi.Bu da o zaman Zaqafqaziyakitabxanalarınınheç birinin malik olmadığıbir rəqəm idi.Kitabxana təkcə qəzet,jurnal, kitab verməklə kifayətlənmir,həm də genişkütləvi iş aparırdı. Kitabxananınyanında gəncədəbiyyat həvəskarlarının,gənc aktyorların dərnəkləritəşkil edilmişdi.Dərnəklərdə həm bədiiəsərlər oxunub müzakirəedilmiş, həm də Azərbaycanınteatr mədəniyyətitarixində xüsusi roloynamış bir neçə əsərtamaşaya qoyulmuşdu.Tamaşalardan toplanılanpullar qiraətxanaya verilmişdi.Dərnəklərin fəaliyyətindəN.Nərimanov yaxındaniştirak etmişdi.Bu xeyirxah və mütərəqqiiş heç də hamıtərəfindən rəğbətlə qarşılanmırdı.Zəhmətkeş xalqkütlələrinin gözünün açılmasındanqorxuya düşənçar məmurları, burjuaziyalıları, ruhanilər, köhnəfikirli adamlar bu gözəlmədəni-maarif müəssisəsinəqarşı mübarizəyəbaşladılar. Çox ağır şəraitdəcəmi 4 il fəaliyyətgöstərdikdən sonra gözəlmədəni-maarif müəssisəsiolan kitabxana-qiraətxana1898-ci ildə çar hökumətitərəfindən bağlandı.Nəriman Nərimanovunilk ümum açıq milli kitabxana-qiraətxanasıçoxaz bir müddətdə fəaliyyətgöstərməsinə baxmayaraq,ölkənin mədəni inkişafında,Azərbaycan xalqınınmilli şüurunun yüksəlməsində,təhsil və tərbiyəsindəçox mühüm roloynamışdı.ƏdəbiyyatXələfov, A.Nəriman Nərimanovunilk ümum açıqmilli kitabxana-qiraətxanası/A.Xələfov Azərbaycandakitabxana işinintarixi: Dərslik.-2 hissədə.-H.I.- B.: BUN, 2004.-328 s.www.azeriart.netwww.azerilobbi.comwww.google.azİnternetdəAdilə Abdullayeva252

Avqust1265 illiyiJan Batist Lamark PyerAntuan De Mone1744-1829FransıztəbiətşünasıКорсунская, В.М. Подвигжизни шевалье деЛамарка.- Л.,1961.-236 с.Lamark Jan Batist PyerAntuan De Mone 1 avqust1744-cü ildə Pikardiyavilayətinin Bazanten adlanankicik bir kəndindəanadan olmuşdur. Fransıztəbiətşünası, ilk və tamtəkamül nəzəriyyəsininyaradıcısıdır. 1783-cü ildənParis Elmlər Akademiyasınınüzvü olmuşdur.1778-ci ildə LamarkınFransanın florasına dair 3cilddə əsəri cıxmışdır.1793-cü ildə onun təklifiilə Kral Botanika BağıTəbiətn Tarixi Muzeyinəcevrildi. Lamark buradahəşəratların, qurdların vəmikroskopik heyvanlarınzoologiyası kafedrasınınprofessoru və rəhbərioldu.Lamark ilk dəfə 1794-cü ildə heyvanlar aləmini2 qrupa - onurğalılar vəonurğasızlar qrupuna böldü.Lamark onurğasızları10 qrupa ayırmışdır. O, businifləri özünün təkmil-ƏdəbiyyatИзбранные произведения:в 2-х т. /редаксияИ.М.Полякова и Н.И.Нуждина; пер. А.В.253ləşmə prinsipi-qradasiyaəsasında ardıcıl olaraqmürəkkəbləşən 4 quruluşdərəcəsi arasında böldü.O, zoopsixologiyanınəsasını qoymuşdur.Botanika və zoologiyayadair işləri ilə yanaşıLamark geologiya, hidrologiya,meteorologiyayadair nəşrlərin müəllifidir.“Hidrogeologiya” əsərində(1802) tarixilik və aktualizmprinsiplərini irəlisürmüşdür.Jan Batist Pyer AntuanDe Mone Lamark 1829-cu ildə Parisdə vəfatetmişdir.Юдиной.- М: Из-воАкад. наук. СССР, 1955-1959.-968 с.Rəna Orucəliyeva

Avqust165 illiyiİlya Yefimoviç Repin1844-1930Rus boyakarı5Görkəmli rus boyakarıvə qrafiki Repin 1844-cüil avqustun 5-də UkraynanınXarkov vilayətindəanadan olmuşdur. O,1864-1871-ci illərdə PeterburqRəssamlıq Akademiyasındaoxumuşdur.1893-cü ildən isə həminAkademiyanın həqiqi üzvüseçilmişdir.Repinin yaradıcılığı rusdemokratik-realist incəsənətininzirvələrindən birinitəşkil edir. O, portret,məişət və tarixi boyakarlıqjanrlarında fəaliyyətgöstərmiş, ofort vəlitoqrafiyalar çəkmişdir.1870-1873-cü illərdəyaratdığı “Burlaklar Volqada”tablosunda zülməqarşı etiraz motivləri, sadəadamların mənəviyyatı,qüvvə və qüdrəti əksetdirilmişdir. Repin 1873-cü ildə İtaliya və Fransayasəyahət edir. 3 il oradaqalan rəssam Avropaincəsənəti ilə yaxındantanış olmuş, “Paris kafesi”(1874-1875),“Sadkosualtı səltənətdə” (1876)əsərlərində plener üsulundanməharətlə istifadəetmişdir.1870-1880-ci illərRepin yaradıcılığının ənməhsuldar dövrüdür. Xaricdənqayıtdıqdan sonra1882-ci ildən Peterburqdayaşayan Repin rus həyatınınsosial ziddiyyətlərinivə ictimai mü-254nasibətləri qabarıq şəkildətəsvir edərək, “Qorxaqkəndli” (1877), “Bədnəzərkəndli”(1877) əsərlərində1 sıra kəndli obrazlarıyaratmışdır. “Tövbədənimtina”(1879-1885),“Təbliğatçının həbsi”(1880-1892), “Gözləmirdilər”(1884-1888) tablolarındasürgündən qayıtmışinqilabçıların obrazınıtəsvir etmiş, qəhrəmanınağır taleyini, onun ailəüzvlərinin hiss və həyəcanlarınımürəkkəb rəngqammaları ilə göstərmişdir.Bu illərdə Repin ənyaxşı portretlərini: “V.V.Stasov” (1873), “A.F.Pisemski”(1880), “L.N.Tolstoy” (1887) işləmiş,həmçinin tarixi janr sahəsində“Şahzadə Sofiya”(1879),“İvan Qroznıvə oğlu İvan”(1885), “ZaporojyelilərTürkiyə sul-

tanına məktub yazarkən”(1878-1891) adlı görkəmliəsərlərini yaratmışdır.Repin 1930-cu il sentyabrın29-da vəfat etmişdir.Repinin öldüyü vəАльбом репродукций.-М.: Изобразит. искус.,1975.- 34 с.Лясковская, О. А. И. Е.Репин.- 3-е изд.- М.,1983.dəfn olunduğu Penatıda1940-cı ildə xatirə muzeyiaçılmışdır. Çuquyevdə dəRepinin xatirə muzeyiaçılmışdır. 1958-ci ildəMoskvada Repinə abidəƏdəbiyyatГрафика: [Альбом].- М.:Изобразит. искус., 1987.- 48 с.Пилипенко, И. Репин вАбрамцеве .- Л., 1980.qoyulmuşdur. Sankt-PeterburqBoyakarlıq, Heykəltəraşlıqvə Memarlıqİnstitutu Repinin adını daşıyır.Чуковский, К. ИльяРепин.- 2-е изд.- М.,1983.Adilə Abdullayeva255

Avqust12Beynəlxalq Gənclər Günü1999Avqustun 12-si Beynəlxalqgənclər günüdür.Birləşmiş Millətlər TəşkilatıBaş Assambleyasının1999-cu il dekabrın17-də qəbul etdiyiqərara əsasən elan olunanBeynəlxalq Gənclər Günühazırda dünyanın əksərdövlətlərində qeyd edilir.Xatırladaq ki, 1998-ci ilavqustun 8-12-də Lissabondamüxtəlif ölkələringənclərlə iş üzrə nazirlərininiştirakı ilə keçirilənBeynəlxalq KonfransdaBeynəlxalq GənclərGününün təsis edilməsivə bütün dünyadabayram kimi qeyd edilməsitəklif olunmuşdu vəbir qədər sonra BMT BaşAssambleyası avqustun12-sini Beynəlxalq GənclərGünü elan etdi.2000-ci ildən başlayaraqbu gün bir çoxdövlətlərdə, o cümlədəndünya birliyinintamhüquqlu üzvü olanAzərbaycanda da BeynəlxalqGənclər Günükimi qeyd olunur. Tarixəqısaca nəzər salsaq, əslindəAzərbaycan gənclərininbelə bir bayramıqeyd etməyə daha çoxmənəvi haqlarının çatdığınıgörmək olar.Müstəqilliyimizin vədövlətçiliyimizin möhkəmkəmləndirilməsi,etibarlıgələcəyimizin təminedilməsi, ölkəmizin inkişafıgənclərin sosialsiyasifəallığının yüksəlməsindənçox asılıdır.Məhz buna görə dəümummilli lider HeydərƏliyev tərəfindən müəyyənləşdirilmişvə hazırdaUlu öndərin layiqli256davamçısı Prezident İlhamƏliyev tərəfindənuğurla davam etdiriləndövlət gənclər siyasətininaparıcı xəttində bu məsələdaim diqqətdədir.Son 14 ildə Azərbaycandagənclərlə iş sahəsindəgörülən işlər, buistiqamətdə həyata keçirilənmükəmməl dövlətsiyasəti Azərbaycan gəncliyinininkişafına böyüktəkan vermiş, onun cəmiyyətdəözünü təsdiq etməsindəböyük rol oynamışdır.Bu illərdə Azərbaycangəncliyi beynəlxalqmiqyasda cərəyanedən ictimai-siyasi proseslərdədə yaxından iştiraketmiş və ölkəmizitanıtmışdır.Ayrı-ayrı dövlət orqanlarınıngənclərlə iş sahəsindəkifəaliyyətininəlaqələndirilməsi Azərbaycangəncliyinin yenidəntəşkilatlanması, ölkədəgənclər hərəkatının,

gənclik enerjisinin birmərkəzdən koordinasiyaolunması məqsədilə 1994-cü ildə yaradılmış Gənclərvə Turizm Nazirliyi qısazamanda dövlət gənclərsiyasətinin uğurla həyatakeçirilməsinə start verdi.Azərbaycanı çox düzgünolaraq ”gənclər ölkəsi”adlandıran ulu öndərHeydər Əliyev bu sahədəhəyata keçirilən dövlətsiyasətini əsas prioritetlərdənbiri kimi müəyyənləşdirərəkhər zamangənclərin işi üzrə məsələləri,onlara olan qayğınınvacibliyini önə çəkirdi.Məhz Heydər Əliyevintəşəbbüsü ilə 1996-cı ildən başlayaraq Azərbaycangənclərinin forumlarıkeçirilməyə başladı.Forumlarda ulu öndərHeydər Əliyevin proqramxarakterli çıxışlarının nəticəsiolaraq hər birgəncin qarşısında duranvəzifələr müəyyənləşdirilmiş,gənc nəslin hərtərəfliinkişafı, problemlərinhəlli sahəsində tədbirləringörülməsi əlaqədar təşkilatlarınqarşısında vəzifəkimi qoyulmuşdu. Uluöndər Heydər Əliyevgənclərin I forumundansonra Respublikanın həryerində gənclərlə aparılanişin nəzərə çarpacaqdərəcədə canlandığını nəzərəalaraq 1997-ci ildəimzaladığı Sərəncamlatədbirin keçirildiyi günüfevralın2-ni AzərbaycanGənclər Günü elan etdi.Gənclərə göstəriləndiqqət və qayğı dövlətproqramlarında da özəksini tapıb. Əsası HeydərƏliyev tərəfindən qoyulmuşdövlət gənclər siyasətiniAzərbaycan Prezidentiİlham Əliyev uğurladavam etdirir. PrezidentHeydər Əliyevin 2005-ciilin avqustunda təsdiqetdiyi “Azərbaycan gəncliyiDövlət Proqramı(2005-2009-cu illər)” isədövlət gənclər siyasətininən mühüm tərkib hissəsidir.Bu proqram Azərbaycandagənclərə qayğınınəyani təzahürüdür.Hazırda proqrama uyğunolaraq gənclərin sosialmüdafiəsi, məşğulluğununtəmin edilməsi, hərbivətənpərvərliktərbiyəsiningücləndirilməsi, milliruhda təhsil və tərbiyəsi,onların yaradıcılıq axtarışlarının,stimullaşdırılması,sağlam həyat tərzinin təbliğivə sair istiqamətlərdəkompleks tədbirlər keçirilir.Gənclər gününün 10-cu ildönümü münasibətiləgənclər təşkilatının nümayəndələriilə görüşənPrezident İlham Əliyevonların cəmiyyətdəki rolunuçox yüksək qiymətləndirmişdir:”GənclərinAzərbaycan cəmiyyətindərolu çox böyükdür. Azərbaycanındövlət müstəqilliyiuğrunda mübarizəaparan da, bu müstəqilliyibərpa edən də gənclərolmuşlar”.2007-ci ildə isə Azərbaycangənclərinin ölkəninictimai siyasi, iqtisadivə mədəni həyatında fəaliştirakı, sosial problemlərinhəlli və hüquqlarınınmüdafiəsinin təmin edilməsi,gənclər siyasətininbütün istiqamətlər üzrəmüvafiq Dövlət Proqramınınsəmərəli həyatakeçirilməsi, gənc istedadlaradövlət qayğısının artırılması,elm, təhsil, iqtisadiyyat,mədəniyyət,dövlət idarəçiliyi və digərsahələrdə gənclərin xidmətləriniqiymətləndirilməsiüçün Prezidentİlham Əliyevin Sərəncamıilə “Gənclər ili” elanedilib.257

Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti. 2007-ciilin “Gənclər ili” elanedilməsi haqqında: AzərbaycanRespublikası Prezidentiİlham ƏliyevinSərəncamı //Azərbaycan.-2007.- 10 fevral.- S.1.Əliyev, İlham. Azərbaycangəncliyi üçün ənböyük xoşbəxtlik vətən,Ədəbiyyatxalq üçün çalışmaqdır:Azərbaycan Prezidentininyekun nitqi: Gənclərgününün 10-cu ildönümüilə əlaqədar ölkənin gənclərtəşkilatlarının nümayəndələriilə görüşdə//Azərbaycan.-2007.-3fevral.-S.3.Cəfərli, R. Ölkəmizdəgənclər siyasəti uğurla həyatakeçirilir //Azərbaycan.-2007.-12avqust.-S.1-4.XXI əsr gənclərin əsridir//Respublika.-2007.- 2fevral.-S.7.Qarayev, Ə. MüstəqilAzərbaycan Respublikasındadövlət gənclərsiyasəti //Dirçəliş XXI.-2004.- fevral.- S.59-64.Nailə Alışova258

Avqust1495 illiyiI Dünya müharibəsi1914Müharibə bəşər cəmiyyətininzəruri atributlarındanbiridir. İnsanların,tarixin yetişdirmiş olduğuliderlərin, qüdrətli dövlətlərintəbiəti elədir ki,onlar çox vaxt mövcudvəziyyətlə, nail olduqlarıilə kifayətlənmək istəmirlər.Bu isə mütləq müharibələrəgətirib çıxarır.Birinci Dünya müharibəsidə məhz belə müharibələrdənbiridir.I Dünya müharibəsinə33 dövlət cəlb edilməklə70 milyondan çox adamsəfərbərliyə alınmışdır.Müharibənin başlanmasınaAlmaniya ilə İngiltərəvə Almaniya-Rusiya259arasındakı ziddiyyətlərböyük təsir göstərmişdir.Birinci Dünya müharibəsinəhazırlıq hərbisiyasiblokların yaranmasındaöz əksini tapdı.Almaniya hələ 1879-1882-ci illərdə Avstriya-Macarıstan və İtaliya iləhərbi blok yaratmışdı ki,bu da Rusiya, İngiltərə vəFransa dövlətlərinə qarşıçevrilmişdi. “Antanta” adlıittifaqda isə İngiltərə,Fransa və Rusiya birləşmişdi.Müharibə zamanıİtaliya da Antantanıntərəfinə keçdi və beləliklə,Avropada bir-birinə düşməniki cəbhə yarandı.Müharibənin başlanmasınaəsas bəhanə 1914-cüil iyunun 15-də serbmillətçisi tərəfindən Avstriya-MacarıstanŞahzadəsiFrans Ferdinandın öldürülməsioldu. Almaniyanıntəzyiqi ilə Avstriya-Macarıstan Serbiyaya ultimatumverdi və əslində buultimatumun qəbul olunmasınabaxmayaraq, iyulun15-də Serbiyayamüharibə elan etdi.Bir qədər sonra isə AlmaniyaRusiya ilə müharibəyəbaşladı. İyulun 22-də Fransa və Belçika daAlmaniyaya qarşı müharibəyəqoşuldu. Hərbiəməliyyatlar Avropa, Asiyavə Afrika qitələrində,bütün okeanlarda aparılırdı.Birinci Dünya müharibəsiAlmaniya və onunmüttəfiqlərinin məğlubiyyətiilə başa çatdı.Paris sülh konfransınınçıxardığı qərara görə Almaniyaböyük məbləğdəTəzminat ödəməyə və özSilahlı qüvvələrini kəskin

surətdə azaltmağa məcburoldu.Öz miqyasına görəBirinci Dünya müharibəsibəşəriyyətin ona qədərkiAzərbaycan Sovet Ensiklopediyası.-B., 1978.- C.2.- S. 182-183.ƏdəbiyyatHacıyeva, A. Beynəlxalqmünasibətlər tarixi: /Dərsvəsaiti.- B., 2001.- 558 s.tarixi ərzində ən ağırmüharibə olmuşdur. Bumüharibədə 9,5 milyonadam həlak olmuş, 20milyon adam isə yaralanmışdır.Təxmini hesablamalaragörə müharibəqızılla 360 mlrd. dollarabaşa gəlmişdir.SSRİ tarixi: (İkinci hissə:1861-1917).- B.: Maarif,1982.- 565 s.Всемирная история.- М.,1960-61.- 718 с.Денисова, А.Ф. Мироваявойна 1914-1917.- М.,1964.- 216 с.www.fizistwar,infowww.wui.tut2.ruRus dilindəПрошин, Н.А. Причиныи результаты первоймировой войны.- М.,1976.- 446 с.İnternetdəMəmməd Məmmədov260

Avqust80 illiyiRoza Əsgərova1929 Elm xadimi15Əsgərova Roza Qasımqızı 15 avqust 1929-cu ildə Babək rayonununQahab kəndində anadanolmuşdur.1950-ci ildə AzərbaycanDövlət Universiteti(indiki BDU) BiologiyaАскерова, Р. Г. Палинология:Труды III международнойпалинологическойконференции.-Л., 1973.- 82 s.fakültəsini bitirmiş,Azərb. Milli EA-nınBotanika İnstitutunda başelmi işçi olmuş, hazırdaisə ali bitkilərinsistematikası şöbəsininmüdiridir.1979-cu ildə biologiyaelmləri doktoruadını almışdır. Sistematika,floristika, flokogenezis,palinologiya sahəsindəçalışır. Respublikadailk dəfə müasir bitkilərintozcuqlarınınmikfologiyası (palinomorfologiya)və onun sistematikadatətbiqi iləməşğul olmuşdur.ƏdəbiyyatАскерова, Р.Полмнологияцикорневых: (CompositaeCichorieae).- B.:Elm, 1987.- 207 s.261Bir monoqrafiyanın,80-ə qədər elmi məqaləninmüəllifidir. III Beynəlxalqpalinologiya (Novosibirski,1971), XIIBeynəlxalq Botanika (Leninqrad,1973) konqreslərində,mürəkkəbçiçəklilərfəsiləsinə dair beynəlxalqkonfransda (London,1994) məruzələr etmişdir.Çox cildlik “Azərbaycanfaunası”nın (C.7-8.-B.,1959-1961), “Azərbaycanınqırmızı kitabı”nın (B., 1989) müəlliflərindəndir.Аскерова, Р. ФлораАзербайджана.- Т.7-8.-Б., 1959-690 s.Tahirə Həsənova

Avqust23C ə b r a y ı lƏrazisi - 1050 km 2Əhalisinin sayı – 54430İnzibati mərkəzi - CƏBRAYILİşğal tarixi – 23.08.1993Qarabağ hər zaman Azərbaycanın ərazisi olub,bunu yalnız biz yox - erməni, gürcü və rus əsilliədəbiyyatlar da söyləyir!...Heydər Əliyev, ümummilli liderOn dörd ildir həsrətiniçəkdiyimiz rayonlardanbiri də Cəbrayıldır. Butorpaq onlarla tarixi abidəninməskəninə çevrilib.İşğala qədər rayonda tikiş,xalça, cihazqayırma sexləri,səkkiz sənaye obyektifəaliyyət göstərirdi. Cəbrayılmilli aşıq-ozan sənətimizinbaniləri – DiriliQurbaninin, Aşıq Pərinin,Mücrüm Kərəmin, AşıqHumayın vətənidir.İşğaldan əvvəl rayonda72 orta və natamam məktəb,3 musiqi məktəbi, 12mədəniyyət evi, 32 klub,10 mədəni çadır və avtokülüb,78 kitabxana, 3daimi, 4 səyyar kinoqurğusufəaliyyət göstərirdi.Zəngin eksponatları olantarix – diyarşünaslıq muzeyivardı. Əhaliyə 210çarpayılıq mərkəzi xəstəxanavə ümumi çarpayısayı 245 yer olan kəndxəstəxanaları, Dağ Tumas,Quycaq, Balyandkəndlərində 11 həkim, 52feldşer - mama məntəqəsi262sakinlərə xidmət göstərirdi.İnsanların yeganəgəlir yeri torpaq idi.1970-ci ildən başlayaraqrayonda quruculuqişləri geniş vüsət almışdı.Rayon mərkəzində birvaxtlar “Dəyirman dərəsi”kimi tanınan boş əraziötən əsrin 80-ci illərindəgeniş yaşayış massivinəçevrilmişdi. Yaşı əsrlərləhesablanan Xan çinar buyurdun simvoluna çevrilmişdi.Rayonda irilixırdalı90 kənd vardı.Həmin illərdə camaatıngüzəranı daha da yaxşılaşmağabaşladı. Sözügedəndövrdə irəliləyişəsəbəb olan əsas amil

üzüm bağlarının salınmasıidi.Rayon mərkəzini kəndlərləbirləşdirən yollarınhamısına asfalt döşənmişdi.Hər 5-10 nəfərsakindən biri özünə minikmaşını almışdı. Rayondaelmə, təhsilə maraq günbəgünartırdı. Çoxsaylıalimlərimizin, ziyalılarımızınşərəfli, şanlıənənələri uğurla davametdirilirdi. Cəbrayılın adıçox yerdə hörmətlə vəməhəbbətlə çəkilirdi. Amma....1988-ci ildən başlayaraqrayonun “bəxtindəqara zolaqların” sayıartmağa başladı. Cəbrayılınərazisində ermənilərinyaşadığı iki kəndvar idi: Hərəkül və Banazur.Ermənilərin tarixənnaxələf olmaları barədəçox yazılıb, onları birdaha sadalamağa ehtiyacyoxdur. Bütövlükdə hərbir azərbaycanlı bilirdi ki,insan qiyafəsinə girmiş buməxluqlar dönükdürlər,satqın, bişərəf, xain vəpaxıldırlar, yenə onlarasəmimiyyət göstərir, süfrələrininbaşında əyləşdirir,bir tikə çörəklərinionlarla bölüşdürürdülər.Hələ bu azmış kimi, özlərienib aranda ən axarlıbaxarlıyerləri, zümrüdmeşəlikləri, diş göynədənbulaqları, əlçatmaz,ünyetməz dağları onlarabağışlamışdılar. Bax,Cəbrayılın, cəbrayıllılarınüstünə top, “Alazan”,“Qrad” atəşləri həminyüksəkliklərdən atılırdı.Evlər od tutub yanırdı,dağılırdı, heç bir günahıolmayanlar qanlarınaqəltan edilirdilər, lakindözürdülər. Hansısa birqüvvənin gücünə inanıbgözləyir, tab gətirirdilər.Beləliklə, 1990-cı ildən1993-cü il iyulun 23-nəkimi camaatın nə gecəsigecə oldu, nə də gündüzügündüz. Nəhayət...Şuşada, Laçında, Ağdamdaolduğu kimi, cəbrayıllılarda köməyə ehtiyacduyurdular. Hərbitaktika, strategiya, vahidkomanda altında birləşmə,irəliləmə yox idi. Deməkolar, hərə öz gücünə güvənir,fərdi qaydada intiqamalmağa çalışırdı.O çətin dözülməz günlərdəCəbrayıl rayonundakifayət qədər qüvvə yox263idi. Amma çətinliklərəbaxmayaraq sərhəddə ermənilərəqarşı müdafiəxətləri yaradılmışdı. Şaqayyüksəkliyi alınmış vəorada mövqe tutulmuşdu.Yeddi ay həmin yüksəkliyinhesabına rayona nəzarətedildi. Şaqay yüksəkliyiitirildikdən sonrabununla da Cəbrayılın başıüstünü qara buludlaraldı. Rayonun işğalı həminyüksəklik veriləngündən başladı.Cəbrayıl ərazisini oağır günlərdə qoruyanərənlər də az olmamışdı.Yusif Allahverdiyev, SamirAlıyev, Şükür Abdullayev,İnqilab Aslanov,Azər Bayramov, MaisVerdiyev, Mübariz Qasımov,Mehdi İsmayılov...onların hər biri cismənayrı düşüblər, ruhən həmişə,hər vaxt bizimlədirlər.Ümumiyyətlə, döyüşlərdə180, atəşkəs dövründəisə 6 nəfər həlakolub. 14 nəfər polis, 60nəfər mülki şəxs dünyasınıdəyişib, 90 nəfərəyaxın isə əsir və itkindüşüb. Cəbrayıllılar içərisində180 nəfərə yaxınQarabağ müharibəsi əlilistatusu alıb, 6 nəfər isəAzərbaycanın Milli Qəh-

amanı fəxri adına layiqgörülüb.Hazırda cəbrayıllılararasında 351 nəfər şəhidailəsi var. Artıq 14 ildirki, cəbrayıllılar ölkənin 58bölgəsinə səpələniblər.Daha çox Beyləqan, İmişli,Sabirabad, BiləsuvarAbuzərov, A. Cəbrayılınqəm karvanı.- B.: Ulu,2000.-126 s.Quliyev, Ş. Cəbrayıl: tarixioçerk /Ş.Quliyev,ƏdəbiyyatT.Abbasov, F.Quliyev.-B., 1993.-126 s.Tapdıqoğlu, N. Cəbrayılrayonu və onun toponimiyası.-B., 2004.- 454 s.İnternetdərayonlarında məskunlaşıblar.Bu gün müxtəlif təyinatlıobyektlərdə məskunlaşanCəbrayıl camaatıöz ata-baba ocaqlarına,şəhidlərin narahat ruhlarıdolaşan o müqəddəs yerlərəqayıdacaqları günühəsrətlə gözləyirlər. Ahıllar“məni doğma torpağımızdadəfn edin”deyə-deyə dünyalarını dəyişirlər.Gənclər ailə qururlar.Amma hamı gələcəyəümidlə baxır. Təkiinam ölməsin!http://www.azadqarabag.azerall.www.anl.az.Günel Əfəndiyeva264

Avqust23F ü z u l iƏrazisi - 1361 km 2Əhalisinin sayı - 110 000İnzibati mərkəzi – FÜZULİİşğal tarixi- 23.08.1993Füzuli camaatı əməksevər, torpaq qədri biləninsanlardır. Xatırlayıram ki, 1970-1980-ci illərdəonlar plan və tapşırıqları artıqlaması ilə əməledirdilər. Gərgin əməkləri hesabına yüksək məvacibalırdılar, xoş güzəranda yaşayırdılar. Hər dəfə buregiona gələndə yerli sakinlərdən razılıq eşidərdim.Heydər Əliyev, ümummilli liderFüzuli rayonu Qarabağdağ silsiləsinin cənub-şərqətəklərindən, Araz çayınaqədər maili düzənlik vəalçaq sahələri əhatə edir.O, Cəbrayıl, Xocavənd,Ağcabədi, Beyləqan rayonlarıvə Araz çayı boyuncaİranla həmsərhəddir.Rayonun əsası 1827-ciildə qoyulmuş və ilkin adıQarabulaq olmuşdur. Rayon8 avqust 1930-cu ildətəşkil olunmuş və Qaryaginadlandırılmışdır.1959-cu ilin aprelindəböyük şairimiz MəhəmmədFüzulinin anadanolmasının 400 illiyi şərəfinəQaryagin rayonununadı dəyişərək Fü-265zuli rayonu adlandırılmışdır.Füzuli rayonunda 1şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə,75 kənd və başqa yaşayışməntəqələri vardır. Rayonərazisindən axan Quruçay,Köndələnçay, Qozluçay,Çərəkən çaylarıAraz hövzəsinin çaylarıdır.Rayonun işğaldan azadolunmuş ərazisində 13qəsəbə və 20 kənd vardır.Qəsəbələrdən 12-si işğal-

dan azad olunmuş ərazidəyeni salınmış və məcburiköçkün ailələri müvəqqətiolaraq burada yerləşdirilmişlər.Hazırda ərazidə 51min nəfər məcburi köçkünməskunlaşmışdır.Məhsuldarlıq baxımındankənd təsərrüfatınayararlı boz, şabalıdı, bozqəhvəyikimi torpaq sahələrivar. Rayonda taxılçılıq,heyvandarlıq, üzümçülük,qoyunçuluq, quşçuluq,baramaçılıq genişinkişaf etmişdir. Kəndtəsərrüfatı ilə yanaşı, rayondatikinti tresti, 6 nəqliyyattəşkilatı, 13 sənayemüəssisəsi və s. fəaliyyətgöstərirdi.İşğala qədər rayonda70 kitabxana, 20 mədəniyyətevi, 45 klub, xalqvə dövlət dram teatrları,685 çarpayılıq 13 xəstəxana,40 feldşer-mamaməntəqəsi, vərəm və dərizöhrəvi xəstəlikləri dispanseri,20 kinoqurğu,texnikum, 2 texniki peşəməktəbi, 38 məktəbəqədərmüəssisə, 2 muzey, stadion,65 kolxoz və sovxoz,12 fermer təsərrüfatıvə s. obyektləri var idi.Qarabağımızın dilbərguşəsi olan Füzuli rayonuərazisində müxtəlif dövrlərdəQaraköpəktəpədə,Qarabulaq kurqanlarında,Günəştəpədə, Quruçay sahillərindəvə digər yerlərdətədqiqatlar aparılmış,Azərbaycanın qədimkökə sahib olduğu sübutedilmişdir. 1968-ci ilinyayında mərhum arxeoloq-alimMəmmədəliHüseynov tərəfindən aşkarolunmuş preneandertal– Azıxantrop adamınınalt çənəsinin sümüklərirayon mərkəzindən15 km aralı məsafədəyerləşən Azıx mağarasındatapılmışdır.Azərbaycan arxeologiyaelminin böyük nailiyyətləriolan bu abidə QarabağınFüzuli ərazisindəvaxtilə qədim paleolitdövrünün mövcudluğunuaşkarladı. Füzuli rayonundaƏcəmi memarlıqməktəbinin təsiri ilə inşaolunan bir sıra memarlıqabidələri var idi. Çoxtəəssüf ki, Əhmədalılar vəya Arğalı türbəsi (XIIIəsrin sonu), Babı türbəsi(1273), Aşağı Veysəllikəndində hamar daşdantikilən qülləvari Mirəlitürbəsi (XV əsr), Qarğabazarkəndində Hacıqiyasəddinməscidi(1682), Karvansara(1684), Qoçəhmədli kəndindəməscid (XVIII əsr),Füzuli şəhərində HacıƏləkbər məscidi (XIX266əsr), “Məşədi Həbib”hamamı (XIX əsr), Merdinlikəndi yaxınlığındadaşdan yonulan at, qoçfiquru qədim abidələri(XVIII-XIX əsrlər) vəs. bu kimi tarixi əhəmiyyətdaşıyan abidələrimizermənilərin vəhşivandalizminə məruz qalmış,məhv edilmiş, yandırılmışdır.Hər bir xalqöz tarixinin qədimliyi ilətanınır. Lakin işğalçı ermənilərAzərbaycana dairtarixi hər vasitə iləsaxtalaşdırmağa, yaddaşlardansilməyə çalışmışlar.Zəbt edilmiş torpaqlarımızınhər daşınınkülə döndərilməsi, viranedilməsi erməni vandalizmininbir daha sübutudur.1988-ci ildənbaşlayan erməni təcavüzünəqarşı mübarizədəminlərlə füzulili döyüşmüş,yüzlərlə füzulili şəhidolmuş, yaralanmış,itkin düşmüşdür. Füzulirayonunun əhalisi Qarabağmüharibəsində ölkəmizdəən çox itkin vəşəhid vermişdir. Füzulinin1100-dən çox şəhid vəitkini, 113 girovu, 1450nəfər müxtəlif dərəcəliəlili var. Füzuliyə ermənitəcavüzü nəticəsində 36361 nəfər uşaq zərərçəkmiş, onlardan 155 nə-

fəri valideynlərini itirmişdir.Müharibənin əsasağırlığını Qacar, Divannalar,Yuxarı Veysəlli,Aşağı Veysəlli, Qaradağlı,Üçbulaq, Arış, Qoçəhmədli,Cuvarlı, Güzdək,Gorazıllı, Cəmilli, Dilağarda,Yağlıvənd, Govşad,Xələfşə, Mollavəlikəndlərininəhalisi çəkmişlər. Avqustun23-ü 1993-cü ildəecazkar Füzuli torpaqlarıda girov düşdü, əsiralındı.Hazırda 51 kənd vərayon mərkəzi erməni tapdağıaltında zillət çəkir,55 min nəfərə yaxın füzuliliköçkün həyatı yaşayır.Ümid edirik ki, işğalolunmuş torpaqlarımız yaxınzamanlarda ermənizülmündən azad ediləcək.Minlərlə köçkün öz yurdyuvalarınaqayıdacaq. Ogün gələcək ki, Füzulirayonu yenidən öz əvvəlkiqüdrətini, əzəmətini bərqəraredəcək.ƏdəbiyyatTapdıqoğlu, N. Füzulirayonu və onun toponimiyası.-B.: Ünsiyyət,2006.- 488 s.İnternetdəhttp://www.azadqarabag.azerall.www.anl.az.Günel Əfəndiyeva267

Avqust28260 illiyiİohann Volfqanq Höte1749-1832Alman şairiAlman şairi İohannVolfqanq Höte 1749-cu ilavqust ayının 28-dəanadan olmuşdur. Höteninhəyat və yaradıcılığıyalnız vətəni Almaniyadadeyil, bütün Avropadamürəkkəb ictimai-siyasiçaxnaşmalar dövrünə təsadüfedir. O, ilk gənclikyaşlarından bu “fırtına vəhücum” cəbhələrinə atılır,hətta həmin ad altındaməlum olan ədəbi cərəyana,bu coşqun ədəbimübarizəyə başçılıq edir.1775-сi ildə Veymarprinsi, sonralar isə, hersoqolan Karl Avqustundəvəti ilə Höte onun sarayınaköçür və ömrünüorada keçirir. Saraydamüşavir, nazir, məhkəmərəisi və s. vəzifələrə təyinedilir, nəhayət, əyan adıalır, belə ki, sözdəfeodalizm quruluşunundüşməni olan Höte, işdəsaray xadimi olur.Saray həyatının ilk onili ədəbi yaradıcılıq baxımından,demək olar ki,təmamilə səmərəsiz keçir.Bu durğunluq illərindənsonra, 1786-cı ildə məqsədyönlüİtaliya səfəriHötenin yaradıcılıq ruhunuyenidən dirçəldir.268Klassik mədəniyyətincanlı xatirələrini yaşadanİtaliya şəhərləri, möhtəşəmsaraylar, binalar,heykəllər, abidələr, muzeylərHöteyə o qədərtəsir edir ki, bir zamanyeni ictimai quruluş yaratmaqarzusu ilə köhnədünyaya meydan oxuyan,onu məhv etmək istəyən,coşqun, üsyankar, “Fırtınavə hücüm” başçısı Höte,dönüb alman klassisizmininbaşçısı olur. Vaxtiləmilli xalq mədəniyyətinə,memarlıq abidələrinə valehvə heyran olan Höte,indi antik sənət əsərlərininməftunu kimi tanınır.Özü də klassik üslubdaəsərlər yazmağa başlayır.Adları, məzmunları,qəhrəman və iştirakçılarıda, başlıca olaraq klassikədəbiyyatla əlaqədar olan“İfigeniya Tavridada”(1887), “Torkvato Tasso”(1790), “German və Doroteya”və sair əsərləriməhz belə nümunələrdəndir.Höte məşhur “Faust”əsəri üzərində, demək olarki, bütün yaradıcılığı boyuncaişləmişdir. O,

həmin əsəri 1772-ci ildə,23 yaşında yazmağa başlayıb,1831-ci ildə, yəni82 yaşında, ölümündənbir il əvvəl bitirmişdir. Buböyük sənət əsərində həyatilə, müəyyən tarixidövr və mühit ilə, yəniHötenin yaşadığı Almaniyailə və alman xalqınınhəyatı ilə üzvi surətdəbağlıdır. Haqlı olaraq“Faust” alman həyatınınensiklopediyası kimi yüksəkqiymətləndirilir.Təbiətşünaslıq sahəsindədə Hötenin mühümxidməti olmuşdur. Heyvanlarınvə bitkilərin müqayisəlimorfologiyasınadair Hötenin tədqiqatlarıböyük tarixi əhəmiyyətəmalikdir. Onun 1770-ciildə yazdığı “Bitki metamorfozunadair təcrübə”əsərində bitki aləminingeniş təhlilini verə bilmişdir.Hötenin bitki vəheyvan orqanizmlərininbirliyinə dair baxışlarıonu Ç.Darvinin sələflərindənbiri hesab etməyəimkan verir.Höte İohann Volfqanq1832-ci il mart ayının 22-də Frankfurt-Maynda vəfatetmişdir.Faust .- B.: Öndər nəşriyyat.-2004.- 560 s.ƏdəbiyyatAbdullayeva, L. ”Qərb-Şərq Divanı.İ.V.Höte –dahi alman şairi //YeniAzərbaycan.- 2002.- 17may.- S. 4..Gözəlov, Ə. Höte və Şərqaləmi //Bakı.-1983.-24yanvar.- S.2.İsmayılov, Ə. Cavid vəHöte //Elm və həyat.-1980.- № 1.- S.35-36.Qurbanova, K. Höteninyaradıcılıq dünyası //Vəfa.-2004.-№ 9.-S.42-44.Samirə Eminova269

Avqust31Q u b a d l ıƏrazisi - 826 km 2Əhalisinin sayı - 31300İnzibati mərkəzi - QUBADLIİşğal tarixi - 31. 08.1993Hər dəfə Azərbaycan ərazilərinin işğala məruzqalmasını eşidəndə ürəyim sancar, varlığımgöynəyərdi. O torpaqlar əməksevər insanlarınqeyrət, bərəkət ünvanı idi... Qubadlılılar Qarabağa,Laçına, Kəlbəcərə Ermənistandan gələn yolunüstündə möhtəşəm qala kimi dayanmışdılar. Onunişğalından da bərk sarsıldım.Heydər Əliyev, ümummilli lider15 il əvvəl Qubadlıişğal olundu. 30 mindənartıq əhali öz yurdyuvasındandidərgin düşdü.Var-dövləti başdanaşan rayon mərkəzi və 94kənd qarət edildi, talandı,yandırıldı. Qubadlının işğalıDağlıq QarabağınErmənistana birləşdirilməsi,dənizdən-dənizə böyükErmənistan yaradılmasıbarədə daşnak ideoloqlarınınçoxillik sərsəmideyalarının tərkib hissəsiidi. Tarixən həm çar, həmdə sovet imperiyasınınçökməsi zamanı DağlıqQarabağ məsələsi dəfələrləqaldırılmışdı. Azərbaycantorpaqlarına, ocümlədən Qubadlıya erməniişğalçıları hücum270etmiş, kəndlər yandırılmış,talan edilmiş, dincəhaliyə divan tutulmuşdur.Qubadlı əslində, ermənitəcavüzü iləQarabağ münaqişəsindənbir qədər əvvəl üzləşmişdi.Sərhədlərin dəqiqləşdirilməsiadı ilə tarixənqubadlıların dədə-babatorpaqları olan Vəli düzü,Gülü zəmi kimi gözəltəbiətli yerləri Ermənistanavermək cəhdi əslində

münaqişənin örtülü olsada bünövrəsini qoymuşdu.Lakin Qarabağ münaqişəsininəsl startı sovet imperiyasınınlabüd çökməsinəticəsində baş verdi.1988-ci il fevral ayının6-da Xankəndində ilk ermənimitinqlərindən sonraErmənistandan azərbaycanlılarındeportasiyaedilməsinə başlandı və ilkqaçqın dalğası Qubadlıdankeçdi. Sisiyandan,Qafandan, Gorusdan qovulan,döyülüb təhqiredilən azərbaycanlılarınbir qismini qubadlılarqəbul etdilər.Dağlıq Qarabağla Ermənistanarasında yerləşənQubadlının stratejiəhəmiyyətini başa düşənerməni təcavüzkarlarıQubadlıda terror-təxribatəməlləri törədirlər. DağlıqQarabağa Qubadlı ərazisindənkeçid yaratmaq,dəhliz açmaq, buradanseparatçılara silah-sursatdaşımaq niyyətini həyatakeçirmək istəyirdilər.1989-cu ilin sentyabrayında sovet qoşunlarınınzirehli texnikalarının müşaiyətiilə Gorus istiqamətindəYazı düzü yoluilə 150-160 avtomobildənibarət maşın karvanınınQubadlı ərazisinə yaxınlaşdığıxəbər verildi. Birsaat ərzində əhali ayağaqalxdı. Bütün yollarbağlandı. Əliyalın camaatmaşın karvanının yolunuelə sərhəddəcə kəsdi.Xankəndi şəhərinə avtomobilkarvanı buraxılmadı.Təəssüf ki, geriqaytarılan avtomobil karvanıbir həftə GorusunXinzərək kəndində qaldıqdansonra Laçın-Şuşayolu ilə Xankəndinə yoltapa bildi və karvanımüşaiyət edən zirehli texnikaLaçın şəhərində faciələrtörətdi.Qubadlı Ermənistanla120 km 2 məsafədəhəmsərhəddir. Bilavasitə,Ermənistan ərazisindənQubadlının sərhəddə yerləşənƏliquluuşağı, Məlikməhəmmədli,Seytas,Eyvazlı, Qədili, Davudlu,Novlu, Y.Cibikli, Əyin,Çaxdaxlı, Tarovlu, Fərcan,Göyyal, Saldaş, Çərəlikəndlərinə təcavüzedilir, kəndlər atəşə tutulurdu.1989-cu ilin axırları rayondavəziyyət son dərəcəağırlaşdı. Gündüz sərhəddəkeşik çəkən düşmənin271hücumlarının, təxribatəməllərinin qarşısını alanözünümüdafiə dəstələriyerli milis qüvvələri iləbirlikdə hərəkət edirdi.Lakin qüvvələr qeyribərabəridi. Təcavüzkarerməni dəstələri avtomatsilahlardan, artilleriyadan,zirehli hərbi texnikadangen-bol istifadə etdiyihalda, bizdə adi ovtüfəngləri çatmırdı.Rayonun şərq tərəfdəngeniş bir ərazisi müdafiəsizqalmışdı. Həkəriçayı boyunca Zilanlı,Mahruzlu, Xanlıq kəndlərindəntutmuş Başaratzonasınadək yerli əhali silahasarılsa da, qüvvələrqeyri-bərabər idi. Zirehlitexnikanın qarşısını 4-5adama düşən bir avtomatlaqorumaq mümkündeyildi.Avqust ayının 30-daerməni hərbi birləşmələriyalnız mülki əhalininqoruduğu Gəyən zonasıistiqamətindən güclü hərbitexnikanın müşaiyətiilə hücuma keçdi. Əsaszərbə Xanlıq istiqamətinəgöndərilmişdi. Qeyri-bərabərdöyüşdə xanlıqlılarnə qədər fədakarlıqla döyüşsələrdə, erməni tanklarıkəndə soxuldu. Həkəriçayı boyunca Muradxanlı,Balasoltanlı, Xocik istiqamətindərayona soxulanerməni birləşmələri kəndləriyandırdı, dinc əhaliyədivan tutdular.Avqustun 31-də dahabir faciə törədildi. Qani-

çən erməni hərbi birləşmələriilə üz-üzə qalanmülki əhali məcburiyyətüzündən rayonu tərk etməlioldu. Avqustun 31-də Qubadlı bütünlükdəişğal olundu.Qubadlının işğalından15 ildən çox keçməsinəŞahmar, E. XanimanımQubadlı .-B.: Araz, 1988.-803 s.baxmayaraq rayon sakinlərinikbindirlər. Çünkionların zati-aliləri HeydərƏliyev kimi sərkərdələriolmuş və indi də İlhamƏliyevə inanırlar. Ümidvarıqki, İlham Əliyevinmüdrik sülhsevər siyasətiƏdəbiyyatİnternetdənəticəsində torpaqlarımızazad olunacaq.Əgər Ali Baş Komandanımıztorpaqlarımızıhərb yolu ilə qaytarmaqqərarına gəlsə, qubadlılarəldə silah ön cərgədəgetməyə hazırdılar.http://www.azadqarabag.azerall.www.anl.az.Yeganə Məmmədova272

05:31 20:151 sentyabrGün çıxır05:33Gün batır20:1430 sentyabrGün çıxır06:06Gün batır19:25Sentyabr24 avqust-23sentyabrQız bürcüNişanəsi yerdir.Günəşin Qızlarbürcünün keçdiyidövrdə doğulanlarhər işdə aydınlıq,dəqiqliyin olmasınıistəyirlər.Ça 1Ç 2Ca 3C 4Ş 5B 6Be 7Ça 8Ç 9Ca 10C 11Ş 12B 13Be 14Ça 15Ç 16Ca 17C 18Ş 19B 20Be 21Ça 22Ç 23Ca 24C 25Ş 26B 27Be 28Ça 29Ç 302009Əlamətdar vətarixi günlər1. II Dünya müharibəsinin başlamasının70 ili15. Bilik Günü18. Milli Musiqi Günü20. Neftçilər Günü20. “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasının 15 illiyi“Əsrin müqaviləsi”1994-cı ilin 20 sentyabrında Gülüstan sarayındaAmerikanın “Amoko”, “Yunokal”, “Pennzoil”,“Makdermott”, Böyük Britaniyanın “BritishPetroleum» və “Ramko” Norveçin “Statoil”,Rusiyanın “Lukoil”, Türkiyənin “Türk Petrolları”,Səudiyyə Ərəbistanın “Delta” şirkətinin yaratdığıkonsorsium əsasında Azərbaycan Dövlət NeftŞirkəti Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakıAzəri-Çıraq yataqlarının və Günəşli yatağınındərinlikdə yerləşən hissəsinin birlikdə işlənməsi vəneft hasilatının pay bölgüsü haqqında “Əsrin neftmüqaviləsi” adlı saziş imzaladı.273

II Dünya müharibəsinin (01.09.1939) başlamasının 70 iliAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əhmədov Natiq İlyas oğlunun (01.09.1969-26.09.1991) anadan olmasının 40 illiyiNasir, dramaturq Şahvələd Rza Nəbi oğlunun (02.09.1909-02.07.1984) anadanolmasının 100 illiyiBakıda Televiziya Mərkəzinin təməli (02.09.1954) qoyulmuşdurAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, şair Оrucоv Hidayət Xuduş oğlunun(05.09.1944) anadan оlmasının 65 illiyiAzərbaycanın Əməkdar elm və texnika xadimi, neftçi alim Quluzadə MəmmədpaşaPiri oğlunun (05.09.1914-28.02.1994) anadan оlmasının 95 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi Vəkilоv Mənsur Fəxri oğlunun (MənsurFəxri) (07.09.1939) anadan оlmasının 70 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, teatrşünas Cəfərov Cəfər Haşım oğlunun(07.09.1914-19.09.1973) anadan оlmasının 95 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, prоfеssоr Rəhimli İlham Əziz oğlunun(08.09.1949) anadan оlmasının 60 illiyiUkrayna kinо rеjissоru Dоvjеnkо Alеksandr Pеtrоviçin (11.09.1894-25.11.1956)anadan оlmasının 115 illiyiYazıçı, dramaturq Qəhrəmanlı Aslan Qəhrəman oğlunun (14.09.1939) anadanоlmasının 70 illiyiNaxcıvan Dövlət Kukla Teatrının yaranmasının (14.09.1989) 20 illiyiAmеrika yazıçısı Kupеr Cеyms Fеnimоrun (15.09.1789-14.09.1851) anadanоlmasının 220 illiyiBilik Günü (15.09.2004)Milli Musiqi Günü (18.09.1995)Neftçilər Günü (20.09.1994)274

“Əsrin müğaviləsi”nin (20.09.1994) imzalanmasının 15 illiyiAzərbaycanın Əməkdar еlm xadimi, prоfеssоr Cəfərоv Nizami Qulu oğlunun(21.09.1959) anadan оlmasının 50 illiyiAzərbaycanın Əməkdar elm xadimi, fəlsəfəşünas Şirəliyev Həsən İsmayıl oğlunun(22.09.1929-30.11.1997) anadan olmasının 80 illiyiAzərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki, ilk azərbaycanlı qadınbiologiya elmləri doktoru, professor Tutayuq Validə Xaspolad qızının (23.09.1914-12.11.1980) anadan olmasının 95 illiyiŞair, publisist Bünyadzadə Ülvi Yusif oğlunun (23.09.1969-20.01.1990) anadanоlmasının 40 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, yazıçı Əsgərоv Əfqan Hacıağa oğlunun(23.09.1929) anadan оlmasının 80 illiyiTexnika elmləri doktoru Kəngərli Ulduz Səttar oğlunun (28.09.1924) anadanolmasının 85 illiyiRus yazıçısı Оstrоvski Nikоlay Alеksеyеviçin (29.09.1904-22.12.1936) anadanоlmasının 105 illiyi275

Sentyabr170 ildönümüII Dünya müharibəsi1939İkinci Dünya müharibəsi(1939-1945)–beynəlxalq irtica qüvvələrininhazırladığı vəbaşlıca olaraq təcavüzkardövlətlər – faşistAlmaniyası, faşist İtaliyasıvə militarist Yaponiyasıtərəfindən başlanmışən dəhşətli müharibələrdəndir.Bu müharibəyədünyanın 61 dövləti,Yer kürəsi əhalisinin80%-dən çoxu cəlb edilmişdi.Hərbi əməliyyatlar40 dövlətin ərazisində,həmçinin dəniz və okeanlardaaparılmışdı.İkinci Dünya müharibəsisentyabrın 1-də faşistAlmaniyasının Polşayahücumu ilə başlandı.Sentyabrın 3-də BöyükBritaniya və Fransa Almaniyayamüharibə elanetdilər.1941-ci il iyunun 22-dəAlmaniyanın Sovet İttifaqınahücumu ilə müharibədaha geniş miqyasaldı.İkinci Dünya müharibəsininəsas cəbhəsinəçevrilmiş sovet-almancəbhəsində silahlı mübarizəson dərəcə gərginxarakter almışdı. Müharibəninilk aylarında xeyliərazilərin işğal edilməsinəbaxmayaraq, Hitler Almaniyası“Barbarossa” adlınəzərdə tutulmuş stratejiməqsədini həyata keçirəbilmədi və “İldırım sürətlimüharibə” planı puça çıxdı.1941-ci il dekabrın 7-də Yaponiya Sakit okeandakıPirlxarbon hərbibazasına endirdiyi qəfilzərbə ilə ABŞ-a qarşı müharibəyəbaşladı.276qoşunlarının sonuncuqruplaşmaları da məhvedildi.Mayın 8-də V.Keytelinbaşçılığı ilə Almaniya ali1942-ci il noyabrın 19-da Sovet qoşunları Stalinqradətrafında gedəndöyüşlərdə əks hücumakeçdi və düşmənin 330minlik qoşununu mühasirəyəalıb, darmadağınetdi.Stalinqrad (indiki Volqoqrad)ətrafındakı qələbəfaşist Almaniyasını sarsıtdı,onun hərbi və siyasinüfuzunu aşağı saldı, işğalolunmuş ölkələrdə milliazadlıq mübarizəsinininkişafına güclü təkanverdi.1945-ci ilin mayındaBerlin və Praqa əməliyyatlarındaalman-faşistkomandanlığının nümayəndələrifaşist Almaniyasısilahlı qüvvələrinin

danışıqsız təslim olmasıhaqqında aktı imzaladılar.Sentyabrın 2-də Yaponiyahökuməti də təslim olmasıhaqqında sənəd imzaladıvə bununla da İkinciDünya müharibəsi başaçatdı.İkinci Dünya müharibəsi2194 gün davametdi və müharibədə iştirakedən dövlətlərin əhalisininümumi sayı 1,7 milyardayaxın olmuşdur. Ön cəbhəyə115 milyon əsgər vəzabit çağırılmışdı. Bu müharibətarixində baş vermişmüharibələrin ən dağıdıcısıidi. Təkcə Avropayahərbi dağıntıdanAzərbaycan Respulikası.-B., 2000.- 652 s.Azərbaycanın Sovet İttifaqıQəhrəmanları: (Məqalələrməcmuəsi).- B.:Azərnəşr, 1963.- 247 s.История второй мировойвойны. 1939-1945.-Т. 1.-10.- М., 1973-1979.ƏdəbiyyatAslanov, M. Azərbaycandöyüşçülərinin partizanhərəkatında iştirakı: (1941-1944-cü illər).- B.: Elm,1975.- 250 s.Mehdixanlı, T. SönənRus dilindəЖилки, Г.А. Как фашистскаяГерманияготовила нападение наİnternetdədəyən maddi zərər tamolmayan məlumata görə270 milyarad dollar(1938-ci il qiymətlərinəgörə) təşkil etmişdir.İkinci Dünya müharibəsində50 milyondan çoxadam həlak olmuş, SSRİninitkisi 27 milyon nəfərtəşkil etmişdir.Azərbaycan xalqı dafaşizmə qarşı vahid cəbhədədöyüşən digər xalqlarilə birlikdə Vətəninmüdafiəsinə qalxdı. Bakıneftçilərinin fədakarlığınəticəsində müharibənin4 ili ərzində ölkəyə 75milyon ton neft vermişdi.Müharibə dövründə AzərbaycanzəhmətkeşləriSovet ordusunu yüksəkkeyfiyyətli benzin, sürtkümaterialları, müxtəlifsilahlar, ərzaq və döyüşsursatı ilə təchiz edirdi.Ön cəbhədə xalqımızınigid oğul və qızları düşmənəqarşı qəhrəmancasınavuruşmuşdur. Azərbaycandöyüşçülərindən123 nəfəri Sovet İttifaqıQəhrəmanı adına, tankqoşunları general-mayoruHəzi Aslanov isə bu adaiki dəfə layiq görülmüşdür.ocaqlar: İkinci Dünyamüharibəsi - 60 //Azərbaycan.-2005.- 11 yanvar.-S. 4.Советский Союз: 2-еиздание.- М, 1966.-531 с.www.weltkrieg.ruhttp://1939-1945.net.Məmməd Məmmədov277

Sentyabr565 illiyiHidayət Orucov1944ŞairHidayət Xuduş oğluOrucov 1944-cü il sentyabrayının 5-də, QərbiAzərbaycanda Meqri rayonununMaralzəmi kəndindəanadan olmuşdur.1953-cü ildə Maralzəmiibtidai məktəbinə getmiş,sonra Lök və Aldərəkəndlərində oxumuş,S.Vurğun adına orta məktəbiqızıl medalla bitirmişdir.1963-1968-ci illərdəAzərbaycan Dövlət Universitetinin(indiki BakıDövlət Universiteti) Filologiyafakültəsində təhsilalmışdır.1966-1968-ci illərdə“Sovet Ermənistanı” qəzetindəədəbi işçi işləmiş,1968-ci ilin iyul ayındanC.Cabbarlı adına İrəvanDövlət Azərbaycan DramTeatrının direktoru təyinolunmuş, fasiləsiz olaraq16 il xalqımızın bu qədimsənət ocağına başcılıqetmişdir. O, eyni zamandaErmənistan Yazıcılar İttifaqınınAzərbaycan ƏdəbiyyatıŞurasına rəhbərliketmiş, İrəvan Pedaqojiİnstitutunun Azərbaycanşöbəsində XIX-XX əsrAzərbaycan ədəbiyyatındandərs demişdir. 1984-1986-cı illərdə “Gənclik”nəşriyyatında baş redaktorunmüavini, 1986-1992-ci illərdə baş redaktorolmuşdur.1992-2005-ci illərAzərbaycan RespublikasıPrezidentinin Millətlərarası Münasibətlər üzrə278müşaviri vəzifəsində işləmişdir.Hal-hazırda Dini qurumlarüzrə Dövlət komitəsininsədri vəzifəsindəişləyir.“Nəyin var” adlı ilkşeiri 1963-cü ildə “ƏdəbiErmənistan” məcmuəsindədərc olunmuşdur. Buvaxtdan dövri mətbuatdamüntəzəm çıxış edir. O,poetik yaradıcılıqla bərabər,dramaturgiyaya, bədiitərcüməyə də xüsusi diqqətvermiş, “Uçan nəğmələr”,“Bu yaşımda”,“Tom dayının daxması”kimi iri həcmli kitablarıtərcümə etmişdir. O, 1978-ci ildən Azərbaycan YazıçılarBirliyinin üzvüdür.H.Orucov 1980-1984-cü illərdə ErmənistanYazıçılar İttifaqının İdarəHeyətinin üzvü və Azərbaycanədəbiyyatı dərnəyininsədri olmuşdur. O,

Bir teatrın üç aktyoru.-İrəvan: Ermənistan teatrcəmiyyəti, 1977.- 60 s.Evimiz analı olsun.- B.:Yazıçı, 1981.- 101 s.Həsrət.- B.: Göytürk,1998 .- 122 s.Ələsgərov, B. Hidayət:Biblioqrafik göstərici.- B.:Nağıl evi, 2001.- 404 s.Hərdən xatırla məni.- B.:Göytürk, 1998.- 129 s.Беженцы.- Б.: Гянджлик,1992.- 488 с.Самед Вургун.-Б.: Гянджлик,1986.- 224 с.1974-1984-cü illərdəhəmçinin ErmənistanTeatr cəmiyyətinin üzvüseçilmişdir.H.Orucov 1970-ci ildə“Əməkdə igidliyə görə”medalı, 1978-ci ildə AzərbaycanAli SovetininRəyasət Heyətinin Fəxrifərmanına, 1991-ci ildəƏməkdar incəsənət xadimi,2002-ci ildə Gürcüstanın“Şöhrət” ordeninəlayiq görülmüşdür.ƏdəbiyyatHeydər Əliyev və Azərbaycandamilli siyasət.-B.: Şərq-Qərb, 2002.-172 s.İrəvana 7 məktub.- B.:Əbilov, Zeynalov və oğullar,2004.- 82 s.Qatardan məktub.- B.:Yazıçı, 1986.- 159 s.Mir Cəlal dünyasındansətirlər.- B.: Yazıçı,2006.- 84 s.Rus dilindəВехи мира Мир Джалала.-Б.: Абилов, Зейналови сыновья.- 2006.-84 с.H.Orucov Azərbaycanvə digər dillərdə çapolunmuş 40-dan çoxkitabın müəllifidir.Sabaha çox var.- B.:Yazıçı, 1989.- 408 s.Sözün vaxtı.- B.: Kitabcəmiyyəti, 1995.- 76 s.Ömrümün səhimləri.- B.:AMEA, 2002.- 476 s.Zəngəzurda doğuldum.-B.: Əbilov, Zeynalov vəoğullar, 2005.- 600 s.Bəybala Ələsgərov279

Sentyabr770 illiyiMənsur Vəkilov1939-2008ŞairVəkilov Mənsur Fəxrioğlu (Mənsur Fəxri) –şair, tərcüməçi, ssenarist.1968-ci ildən AzərbaycanYazıçılar Birliyinin üzvü,2003-cü ildən Əməkdarincəsənət xadimidir.1939-cu il sentyabrın7-də Bakıda anadan olmuşdur.Orta məktəbi bitirdikdənsonra ADU-nunFilologiya fakültəsindətəhsil almışdır, (1956-1961). İlk şeirlərini (“Parta”,“İnstitut dəhlizlərində”)“ЛитературныйАзербайджан” (1959, №8) jurnalında dərc etdirmişdir.Rus dilində yazıbyaradanMənsur Vəkilovuoxucular “Avar səsi”,“Sonuncu etiraf”, “Qarşıdanatılan güllə”, “Payızuçuşu” şeir kitablarınınmüəllifi kimi tanıyırlar.Şair 1961-1963 cu illərdə“Молодёжь Азербайджана”qəzeti redaksiyasındaədəbi işçi, sonraməsul katib vəzifələrindəçalışmışdır. 1968-1969-cu illərdə Moskvadassenaristlərin ali kursundadinləyici olmuşdur. 1991-ci ildən isə “ЛитературныйАзербайджан”jurnalının baş redaktoruişləmişdir. Elə həmin ildəAzərbaycan Yazıçılar Birliyininkatibi seçilmişdir.1963-cü ildə gənc yazıçılarınIV Ümumittifaqmüşavirəsinin, 1967- ciildə isə Moskvada keçiriləngənc poeziya günlərininiştirakçısı olmuşdur.280Azərbaycan yazıçılarınınV və VI qurultaylarındatəftiş komissiyasınınüzvü, VII, VIII qurultayındaisə AzərbaycanYazıçılar Birliyi idarəheyətinin xüsusi üzvü seçilmişdir.Mənsur Vəkilovpoetik yaradıcılığında bədiitərcüməyə diqqət vermişdir:Zeynal Xəlil, SüleymanRəhimov, Əbülhəsən,Əli Kərim, BəxtiyarVahabzadə, FikrətQoca və digər həmkarlarınınəsərlərini rus dilinəçevirmişdir. Mənsur Fəxri1981-ci ildə AzərbaycanAli Soveti Rəyasət HeyətininFərmanı, 1986-ciildə isə “Şərəf nişanı” ordenivə A.S.Puşkin medalıilə təltif edilmişdir.Şairin şeirlərində insanvə zaman haqqında düşüncələr,doğma torpağaməhəbbət, sabahı düşünənqanadlı duyğular onun

yaradıcılığına xas olan cəhətlərdir.“Payız uçuşu”- MənsurVəkilovun Azərbaycandilində çap olunan ilk kitabıdır.Payız uçuşu .-B.:- Gənclik,1983.- 78 s.Встречный выстрел:(Стихи и поэма) /МансурВекилов.- Б.: Язычы,1980.- 144 с.Последнее признание :Стихи /Мансур Векилов.-Б.: Гянджлик»,1977.- 95 с.Воля, С. Завораживаютс первых строчек: (презентацияв Музее Лиературыим. НизамиƏdəbiyyatLirika.-B.: Kitab cəmiyyətinəşriyyatı, 2000.- 80 s.Rus dilindəПлеск весла (Стихи).-Б.: Гянджлик, 1970.-108 с.Сегодня еще не поздно :(Стихи и поэма) /МансурВекилов.- Б.: Язычы,1987- 156 с.Мансура Векилова//Бакинский рабочий.-2002.- 21 февраля.- C. 4.Море моё. Стихи /пер.на азерб.Ф. Годжа, Ч.Алиоглу.- Б.: Юрд ИПО,2006.- 112 с.Jalə Məmmədova281

Sentyabr11115illiyiAleksandr Petroviç Dovjenko1894-1956 UkraynarejissoruUkrayna sovet kinorejissoru,yazıçı və kinodramaturq,RSFSR Xalqartisti (1950), SSRİ Dövlətmükafatı laureatı(1941, 1949), Lenin mükafatılaureatıdır (1959,ölümündən sonra).Dovjenko AleksandrPetroviç 11 sentyabr1894-cu ildə, indiki Çerniqovvilayətinin Sosnitsıkəndində anadan olmuşdur.1912-ci ildə QluxovMüəllimlər İnstitutunubitirmşdir. 1926-cı ildəöz ssenarisi əsasında“İslahatçı Vasya” adlı ilkfilmini (birgə iş) çəkmişdir.1927-ci ildə lentəaldığı “Diplomatik kuryerinçantası” macərafilmində sovet diplomatlarınınqəhrəmanlığıtəsvir olunmuşdur. Vətəndaşmüharibəsindən,Ukrayna xalqının tarixikeçmişi, inqilabi yolundan,Ukrayna kəndlilərininkollektivləşmə uğrundamübarizəsindənbəhs edən “Zveniqora”(1928), “Arsenal” (1929),“Torpaq” (1930) filmlərisovet kino sənətinin inkişafındamühüm mərhələtəşkil edir. Kinematoqrafiyatarixi bürosununtənqidçiləri arasındakeçirilən beynəlxalqsorğuda (1958, Brussel)282“Torpaq” filmi bütündövrlərin və xalqların12 ən yaxşı filmindənbiri hesab olunmuşdur.Dovjenko 1932-ci ildəilk səsli sovet kinoəsərlərindən olan “İvan”,1935-ci ildə isə “Aeroqrad”filmini çəkmişdir.Böyük Vətən müharibəsiillərində (1941-1945)Dovjenko hərbi müxbirkimi, publisistik məqalələr,hekayə və oçerkləryazmışdır. Onun“Azadlıq” (1940), “BizimSovet Ukraynası uğrundavuruşma” (1943), “SağsahilUkraynasında qələbə”(1945) sənədlifilmləri poetik kinopublisistikanıngörkəmli nümunələrindəndir.Müharibədən sonrakıillərdə “Çiçəklər qoynunda”pyesinin ssenarisiniyazmış, onun əsasında“Miçurin” (1949) rəngli

ədii filmini yaratmışdır.Dovjenkonun filmləriüçün yüksək romantikavə kəskin satira,lirika, siyasi publisistika,hadisələrin epikşərhi səciyyəvidir. Görkəmlikinorejissorun ssenariləriüzrə rejissorY.Solntseva “Dəniz haqqındapoema” (1953),“Alovlu illərin povesti”(1961), “Məftun olmuşAleksandr Petroviç Dovjenko: Anadan olmasının90 illiyi //Yeni filmlər1984.- № 9 .- S.1.Барабаш, Ю.Я Довженkо.Некоторые вопросыэстетики и поэтики.-М.: «Худож.лит.», 1968.– 271 с.Думы у карты Родины .-Л.:Лениздат,1983.-463 с.Земля: Книга-фильм.-М.: Бюро пропагандыDesna” (1965) filmləriniçəkmişdir.Dovjenko filmlərininssenarisini əsasən özüyazmışdır. 1945-1951 və1955-ci ildən ÜmumittifaqDövlət Kinematoqrafiyaİnstitutunda pedaqojifəaliyyət göstərmişdir.Dovjenkonun yaradıcılığı,estetik görüşlərisovet və dünya sənətinininkişafına böyük təsirgöstərmişdir. Bir çoxƏdəbiyyat“Alovlu sənətin əsgəri”:Aleksandr Dovjenko – 90//Ədəbiyyat və incəsənət.-1984.- 28 sentyabr.- S.4.Rus dilindəсов. киноискусство,1966. -186 с.Повесть пламенныхлет: Киносценарий. -М.: «Искусство», 1963.-214 с.Марьяков, А.М. Довженко.-М., «Мол. Гвардия»,1968.-383 с.filmi beynəlxalq kinofestivallarında mükafatalayiq görülmüşdür.Kiyev bədii filmlərkinostudiyasına Dovjenkonunadı verilmişdir.Lenin ordeni, Qırmızıəmək ordeni və medallarlatəltif edilmişdir. 25noyabr 1956-cı ildə Moskvaşəhərində vəfat etmişdir.«Я принадлежу к лагерюпоэтическому…» :Статьи, выступлении,заметки.- М., «Советскийписатель», 1967.-403 с.Şəhla Məmmədli283

Sentyabr70 illiyiAslan Qəhrəmanov1939Nasir14Daş dönmüşlər şəhəri(nağıllar və fantastikhekayələr).- B., 2007.-207 s.Nasir, dramaturq fizika-riyaziyyatelmləri namizədiQəhrəmanlı AslanQəhrəman oğlu 1939-cuilin sentyabr ayının 14-dəAğstafa rayonunun Yenigünkəndində anadan olmuşdur.Orta təhsilini başavurduqdan sonra 1956-cı ildə ADU-nin Mexanika-riyaziyyatfakültəsinəqəbul olmuşdur.1961-ci ildə həmin fakültənibitirmişdir.1961-ci ildən əməkfəaliyyətinə AzərbaycanEA-nın hesablama mərkəzindəbaşlamışdır. 1984-cü ildən Azərbaycan NeftKimya İnstitutunun tətbiqiriyaziyyat kafedrasınındosentidir.“Dağların mahnısı”adlı ilk hekayəsi 1967- ciildə “Gənc qələmlər” almanaxındadərc olunmuşdur.Həmin ildən dövriƏdəbiyyatEnergetikanın riyazi məsələləri.-B.,1989.- 45 s.Qızıl zəncirli açar (povestlərvə hekayələr) .- B.:Yazıçı, 1990.- 224 s.284mətbuatda müntəzəm çıxışedir. “Spektr”, “Döngə”,“Burulğan”, “Şəniaxtarıram”, “Səndən xəbərsiz”,“Bağışla” və s.telepyesləri Azərbaycanteleviziyasında dəfələrlətamaşaya qoyulmuşdur.1986-cı ildə Azərbaycanteleviziyasının “Müasirlərimiz”devizi ilə ənyaxşı televiziya pyeslərininmüsabiqəsindəmüəllifin “Ürək” pyesiikinci mükafata layiqgörülmüşdür.Səni axtarıram (pyeslər vəhekayələr).- B.: Gənclik,1998.- 104 s.Sevgiyə Əsədova

Sentyabr15220 illiyiKuper Ceyms Fenimor1789-1851 AmerikayazıçısıAmerikan yazıçısı,Amerika ədəbiyyatındaromantizmin görkəmli nümayəndəsiCeyms KuperFenimor 1789-cu ildə,sentyabr ayının 15-də“Sonuncu mogikan”.- B.,1958Следопыт или на берегахОнтарио.- Сыктывкар,1991.Иванко, С.С. ФениморКупер .- М, 1990.Nyu-Cersi ştatında Börlinqtonşəhərində anadanolmuşdur. Amerikanınmilli istiqlaliyyət uğrundamübarizəsindən bəhs edən“Casus”(1821), “Pirat”(1822), “Losman” (1823),“Layonel Linkovı” (1825)tarixi romanlarının müəllifidir.“Hindi silsiləsi”romanlarında (“Pionerlər”1823, “Sonuncu mogikan”,1826, “Ləpirçi”1840, “Vəhşi heyvan ovçusu”1841) romanındakapitalist sivilizasiyasınıtənqid etmiş, hindilərinƏdəbiyyat“ Ləpirçi”.- B., 1959.Rus dilindəРафикова, Э.Е. ФениморКупер в оценке В. Г.Белинского. Сб. науч. тр/Ташкентского Университета.-Ташкент,1980.-№ 642.- С. 99-101.285vəhşicəsinə qırılmasınınəleyhinə çıxmışdır.“Amerikalı demokrat”(1838) publisistiktraktatında, “Monikinlər”(1835) satirasında, “Evə”(1838), “Evdə” (1838),romanlarında Amerikademokratiyasınıqətiyyətlə pisləmişdir. 14sentyabr 1851-ci ildəKuperstaun şəhərindəvəfat etmişdir.Шпион, или Повесть онейтральной территории.- Минск, 1992.ZemfiraQəhrəmanova

Sentyabr2015 illiyiƏsrin müqaviləsi1994Əsrin müqaviləsi ilə qoyduğumuz təməl XXI əsrdə Azərbaycanxalqının inkişafı, firəvan həyatı, müstəqil Azərbaycan dövlətininsuverenliyinin daha da möhkəmlənməsi üçün gözəl imkanlar yaradır vəinanıram ki, XXI əsr müstəqil Azərbaycan dövləti üçün ən xoşbəxt dövrolacaqdır.Heydər Əliyev, ümummilli liderƏsrin əvvəllərində bizimneft sənayeçilərimizdünya bazarlarında Avropanınvə Şimali Amerikanınneft şirkətləri iləuğurlu rəqabət aparırdılar.Eyni zamanda həmin illərdəxarici sərmayədarlarAzərbaycanda neftçıxarmanın,neftayırmanın,neft maşınqayırmasının,nəqliyyat kommunikasiyalarınıninkişafına böyükkömək göstərirdilər.Birinci Dünya müharibəsiqurtarıb Rusiya imperiyasıparçalanandan286sonra Azərbaycan müstəqilinkişaf yoluna qədəmqoydu. Cəmi 23 ayömür sürmüş AzərbaycanDemokratik Respublikasıbu imkandan hərtərəfliistifadə edə bilmədi, lakinindi ölkəmizin və onunvətəndaşlarının tərəqqisinaminə dövlətçiliyin, demokratiktəsisatların bərqərarolunub möhkəmlənməsiüçün yenidən realşərait yaranmışdır.Hazırda AzərbaycanRespublikasının neft sənayesiöz inkişafının keyfiyyətcəyeni mərhələsindədirki, bu da, bir tərəfdən,ən əvvəl respublikanın1991-ci ildə müstəqillikəldə etməsi, digərtərəfdən, çox böyük neftvə qaz yataqlarının aşkaredilməsi, onları mənimsəməküçün geniş perspektivləraçılması sayəsindəmümkün olmuşdur.Azərbaycan iqtisadiyyatınaxarici sərmayələringeniş miqyasda cəlb edilməsinəhələ 1990-ci ildə,keçmiş SSRİ-nin mövcudolduğu dövrdə başlanmışdır.Lakin onda da vəAzərbaycan siyasi müstəqillikəldə edəndən sonrada dəqiq strategiya, möhkəmsiyasi iradə vəsarsılmaz qətiyyətin olmaması,həmçinin daxili vəxarici qarşıdurmalar buprosesi müvəffəqiyyətləbaşa çatdırmağa imkanvermədi. Təqribən üç ildavam edən danışıqlar1993-cü ildə çıxılmazvəziyyətə düşdü.

1994-cü ilin fevralındanbaşlayaraq ilinsonuna kimi ardıcıl surətdəyeni, çox məsulqərarlar qəbul etmək, konkretəməli işlər görməklazım gəldi ki, təkcəbizim respublikamız üçündeyil, o cümlədən Azərbaycanlahəmsərhəddövlətlər üçün böyük vəprinsipial əhəmiyyətə maliksənəd – “Azəri”, “Çıraq”və “Günəşli” yataqlarınınişlənməsi və nefthasilatının pay bölgüsühaqqında Saziş bütün iştirakçılartərəfindən razılaşdırılıbimzalansın vəAzərbaycan Parlamentitərəfindən təsdiq edilsin.Son mərhələdə altı dövləti– ABŞ-ı, Böyük Britaniyanı,Rusiyanı, Norveçi,Türkiyəni və SəudiyyəƏrəbistanını təmsil edən“AMOKO”, “Bi-Pİ”,“Pennzoyl”, “Yunokal”,“Statoyl”, “Mak Dermott”,“Lukoyl”, “TürkiyəPetrolleri Anonimortaqlığı”, “Delta” və“Remko” kimi güclüşirkətlərin daxil olduğuXarici Neft ŞirkətləriKonsorsiumu ilə üç ildənçox aparılan danışıqlar1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda Sazişin təntənəlişəkildə imzalanmasımərasimi ilə başa çatdı.Mərasimdə danışıqlarıniştirakçıları ilə yanaşı,şirkətləri konsorsiuma daxilolan ölkələrin hamısınınnümayəndə heyətləridə iştirak edirdilər.1994-cü ilin sentyabrın20-də “Gülüstan” sarayındaAzərbaycan, BöyükBritaniya, Norveç, Rusiya,Səudiyyə Ərəbistanı,ABŞ və Türkiyənin Xəzərdənizinin sahilində neftyataqlarının birgə işlənməsihaqqında AzərbaycanDövlət NeftŞirkəti ilə müqavilə imzalanmasımünasibətilətəntənəli mərasim keçirilmişdi.Mərasimdə toplaşanlarAzərbaycan PrezidentiHeydər Əliyevi səmimisalamladılar. O, imzalamamərasimini açaraq nitqsöyləmişdi.Xəzər dənizinin Azərbaycansektorunda ümumisahəsi 432, 4 km 2 olan“Azəri”, “Çıraq” yataqlarınınvə “Günəşli” yatağınındərinlikdə yerləşənhissəsinin birgə işlənməsivə neft hasilatının pay287bölgüsü haqqında Sazişrespublikanın siyasi vəiqtisadi həyatında unikalbir hadisədir.Məqsəd birdir - Azərbaycanınmalik olduğuimkanlardan tam istifadəetmək.Müqavilənin imzalanmasımərasimində HeydərƏliyev və xarici qonaqlartəbrik və minnətdarlıq sözüilə Azərbaycan xalqınamüraciət etmişlər. “BritişPetroleum” şirkətinin prezidentiCon Braun,“AMOKO” şirkətinin prezidentiUilyam Laurin,“Penzoyl” şirkətinin prezidentiTom Hamilton,Türkiyənin Dövlət naziriNəcməddin Gövhəri, BöyükBritaniyanın Energetikanaziri Timoti Edqar,ABŞ Energetika nazirininmüavini UilyamUayt, Norveçin Sənaye vəenergetika nazirinin birincimüavini QuunarMurvanq, Rusiya FederasiyasınınYanacaq vəEnergetika Nazirliyi Başidarəsinin rəisi StanislavPuqaçov, İslam İnkişafBankının prezidenti OsamCəfər Fakihin çıxış edərək,müqavilənin müvəffəqiyyətindəndanışdılar.Mərasimdə AzərbaycanRespublikasının PrezidentiHeydər Əliyev

yekun nitqi söylədi vəmətbuat konfransı keçirildi.“Əsrin müqaviləsi”adını almış “Azəri-Çıraq-Günəşli” və “Bakı-Tbilisi-Ceyhan” neft kəmərləriözü-özlüyündə hazırdadünyada həyata keçirilənən böyük neft layihələrindənbiridir. Bu, istərhasil olunacaq karbohidrogenehtiyatlarının vəAzərbaycana gətirəcəyigəlirlərin həcminə, istərsəBünyadov, Z. Azərbaycantarixi.- B.: Elm, 1994.-606 s.Əsrin müqaviləsi.- B.:MBM, 2004.- 182 s.Adilqızı, N. Dünyada analoquolmayan dostluq neftkəməri //Respublika.-2004.- 3 mart.- S. 7.Camalov, Y. Neft sənayesindəyeni eranın başlanğıcı//Respublika.-2004.- 19 sentyabr.- S. 4.Əliyev, Q. “Əsrin müqaviləsi”beynəlxalq əhəmiyyətlihadisədir //Azaddə layihə çərçivəsində işəcəlb edilmiş insanlarınsayına görə dünya səviyyəlibir işdir. Təkcə“Azəri”dən təxminən 35milyon barrel neft çıxarılmasınəzərdə tutulur.Bu gündəlik hasilatın ortaheasabla 93 min barrelolması deməkdir. 30düyümlük yeni sualtı borukəməri hasil olunan neftiSəngəçal terminalına çatdırır.Bakı-Tbilisi-Ceyhankəməri işə düşəndən sonraƏdəbiyyatƏsrin müqaviləsi.- B.:Azərnəşr, 1996.- 110 s.Nəsibli, N. Azərbaycangeopolitikası və neft .- B.:Elm, 2001.- 118 s.Azərbaycan.- 2005.- 20sentyabr.- S. 4.“Əsrin müqaviləsi” çərçivəsindəneft və səmt qazıhasilatı artır //Xalq qəzeti.-2006.- 8 may.- S.6.İsmayılov, V. H.Əliyevdiplomatiyası qalib gəldi//Azərbaycan.- 2004.- 14noyabr.- S. 4.onun vasitəsi ilə nəqlolunacaq. 2008-ci ildənAzəri-Çıraq-Günəşli yatağınındərinlikdə yerləşənhissəsi artıq neft verir.Beləliklə, 1994-cü ilinsentyabrında imzalanmışHasilatın Pay Bölgüsü Sazişi30 il qüvvədə olacaq.Bu dövr ərzində “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarının5,4 milyard barrel neftverəcəyi gözlənilir.Vəliyev, Ə. Bəşəriyyətünvanı.- B.: Elm, 2002.-116 s.Kərimov, K. Ölkəmizəmilyardlarla dollar xaricisərmayə qoyuluşu reallaşıb//Xalqqəzeti.- 2004.-22 sentaybr.- S. 3.Sadıqlı, E. Azərinin ilinnefti Əsrin müqaviləsininkulminasiya nöqtəsidir//Azərbaycan.- 2005.- 17fevral.- S. 3.Bəybala Ələsgərov288

Sentyabr2150 illiyiNizami Cəfərov1959Elm xadimiNizami Qulu oğlu Cəfərov1959-cu ilin sentyabrın21-də AzərbaycanınAğstafa rayonununZəlimxan kəndindəmüəllim ailəsində anadanolmuş, Zəlimxan kəndsəkkizillik, Yenikəndkənd orta məktəbini bitirib1977-ci ildə Azərbaycanindiki Bakı DövlətUniversitetinin Filologiyafakültəsinə daxil olmuş və1982-ci ildə həmin fakültənifərqlənmə diplomuilə bitirib Azərbaycandilçiliyi ixtisası üzrə aspiranturayadaxil olur.1985-ci ildə “Sadəcümlənin struktur semantiktəkamülü (inkişafı)”mövzusunda dissertasiyamüdafiə edərək filologiyaelmləri namizədi alimlikdərəcəsi almışdır. Əməkfəaliyyətinə AzərbaycanMEA Nəsimi adınaDilçilik İnstitutunda kiçikelmi işçi kimi başlayır.Müasir Azərbaycandilçiliyinin və nəzəri linqvistikanınayrı-ayrı problemlərinəhəsr etdiyi məqalələridövri mətbuatdadərc olunmuşdur. Buradasosioloji tənqiddən dahaçox sözün bədii funksiyasına,ayrı-ayrı yazıçılarınyaradıcılığının bədii-estetiközünəməxsusluğuna,üslub məsələlərinə,qədim türk diliədəbi abidələrin dilinətədqiqatçı linqvist alimkimi diqqət yetirmişdir.İnstitutun elmi-ictimaihəyatında fəal iştirak edənN.Cəfərov tezliklə Gənc289Alimlər Şurasının sədriseçilir, elmi araşdırmalarınıdavam etdirmək şərtiləyanaşı, milli müstəqillikuğrunda ideya mübarizəsiniaparan gəncintellektualların sırasınaqoşulur.1987-1991-ci illərdə“Ədəbiyyat və incəsənət”qəzetinin tənqid və ədəbiyyatşünaslıqşöbəsinəbaşçılıq etmişdir. O, türkçülük,azərbaycançılıqideyalarının təbliğinə fikirverirdi.N.Cəfərov 1991-ci ildə“XVIII əsr Azərbaycantürk ədəbi dili” mövzusundadoktorluq dissertasiyasınımüdafiə etmişdir.Sonra UniversitetinTürkologiya kafedrasındamüəllim, baş müəllim,professor kimi çalışmışdır.1994-2001-ci illərdəFilologiya fakültəsinin de-

kanı olmuşdur. HazırdaBDU-nun ümumi dilçilkkafedrasının, eyni zamandaAzərbaycan AtatürkMərkəzinin müdiri vəzifələrindəçalışır. O, 2001-2003-cü illərdə AzərbaycanAli Attestasiya KomissiyasınınDilçilik üzrədoktorluq müdafiə şurasınınsədri olmuşdur.2003-cü ildən filologiyaAzərbaycan yalvarışlarılüğəti.- B.: BDU, 2000.-22 s.Azərbaycan mədəniyyətiməsələləri.- B.: BDU,2000.- 49 s.Azərbaycanşünaslıq məsələləri.-B.:BDU,2001 .-36 s.Azərbaycanşünaslığa giriş.-B.: BDU, 2002.-600 s.Azərbaycanşünaslığınəsasları.- B.: Pedaqogika,2005.- 480 s.Anar.- B.: Azatam, 2004.- 58 s.Heydər Əliyev.- B.: AzAtam, 2002.- 81 s.Klassiklərdən müasirlərə.- B.:Çaşıoğlu, 2004.-272 s.Qədim türk ədəbiyyatı.-B.: Çaşıoğlu, 2006.-347 s.elmləri üzrə Ekspert Şurasınınsədridir.N.Cəfərov 1993-cü ildənAzərbaycan YazıçılarBirliyinin üzvü, 2000-ciildən Əməkdar elm xadimi,2001-ci ildən AzərbaycanMEA-nın müxbirüzvü, 2002-ci ildən Millətvəkilidir. O, bir Millətvəkili kimi Azərbaycandilinin dövlət dili olaraqƏdəbiyyatTürk xalqları ədəbiyyatı.-C. I.- B.: Çaşıoğlu, 2006.-348 s.; C. II.- 318 s. ; C.-III.- 2007.- 318 s. ; C.-IV.- 2007.-360 s.Türkologiya tarixinə ümumibir baxış.- B.: BDU,2000.- 92 s.Kamal, R. Nizami Cəfərov,yaxud bir təfəkkürünpoetikası.- B.: Təhsil,2007.- 102 s.Osmanlı, D. Nizami Cəfərov:ictimai xadim, mütəfəkkiralim, ideoloq.-B.: Adiloğlu, 2005.- 50 s.Akademik Bəkir Nəbiyevinyaradıcılıq yolu//Respublika.- 2005.- 24iyul.- S. 3.Ana dilmiz xalqımızın ənböyük mənəvi sərvətidir//Xalq qəzeti.- 2006.- 1avqust.- S.5.öz siyasi-ideoloji mövqelərinigücləndirilməsi uğrundafəal mübarizə aparır.2004-cü ildən MətbuatŞurasının İdarə Heyətinəüzv seçilmişdir. Azərbaycan“Bilik” MaarifçilikCəmiyyətinin qərarıilə “Yusif Məmmədəliyevadına medal”la təltifolunmuşdur.Ayaz Vəfalıya açıq məktub//Ədəbiyyat qəzeti.-2007.- 20 aprel.- S. 3.Bütün azərbaycanlılarınPrezidenti //Azərbaycan.-2007.- oktyabr.- S. 3.Heydər Əliyev – liderlikfenomeni //Xalq qəzeti.-2005.- 13 dekabr.- S. 3.Heydər Əliyev və millimənəviyüksəlişin təməlprinsipləri //Xalq qəzeti.-2007.- 10 may.- S. 6.Heydər Əliyevin dövlətçilkirsi və varislik//Xalq qəzeti.- 2006.- 10may.- S. 7.Türk tarixinin böyükdövlət qurucusu ictimaiharmoniya ustası //Xalqqəzeti.- 2006.- 17 iyun.-S. 5.Bəybala Ələsgərov290

Sentyabr80 illiyiƏfqan Əsgərov1929Yazıçı23Tarixdən nəticə çıxarılır//Azərbaycan. – 2006. –21 aprel. – S. 7.Nasir, dramaturqƏfqan Hacıağa oğluƏsgərov 1929-cu il sentyabrayının 23-də dünyayagöz açmışdır. Ortaməktəbi bitirdikdən sonraAzərbaycan Dövlət UniversitetininFilologiya fakültəsininjurnalistika şöbəsində1948-1953-cü illərdətəhsil almışdır.1953-cü ildə “Azərbaycangəzeti” redaksiyasında şöbəmüdiri kimi əməkfəaliyyətinə başlamış və1958-ci ilədək orada işləmişdir.Bu dövrdə “Omənim oğlumdur” adlı ilkpyesi gənclik mövzusundaən yaxşı pyeslər müsabiqəsindəmükafata layiqgörülmüşdür. Əsər 1954-cü ildə Gənc TamaşaçılarTeatrında tamaşaya qoyulmuşdur.1958-1961-ciillərdə C.Cabbarlı adına“Azərbaycanfilm” kinostudiyasındaredaktor,1961-1990-cı illərdə“Kommunist” qəzeti redaksiyasındaədəbiyyat vəincəsənət şöbəsininmüdiri, 1990-cı ildən“Sovet kəndi” (sonraƏdəbiyyatXəlilov, Q. Həyatın canlıtəsviri: Əfqan Əsgərovun50 illiyi münasibəti ilə291“Həyat”) qəzetinin redaktoruvəzifəsində çalışmışdır.O, bədii yaradıcılığıilə yanaşı, ictimaiişlərdə də fəallıq göstərmişdir.Onun “Dağ seli”,“Sarı əlcək”, “Qızatası”, “Gülməyən adam”pyesləri Bakı, Gəncə vəSumqayıt teatrlarında tamaşayaqoyulmuşdur.1958-ci ildən AzərbaycanYazıçılar Birliyininüzvüdür. 1986-cıildə Əməkdar incəsənətxadimi adına layiq görülmüşdür.//Ədəbiyyat və incəsənət.– 1979. – 21 dekabr. –S. 7.Səmayə Quliyeva

Sentyabr2885 illiyiUlduz Kəngərli1924ProfessorTexnika elmləri doktoru,professor UlduzSəttar oğlu Kəngərli1924-cü il sentyabr ayının28-də anadan olmuşdur.1952-ci ildə AzərbaycanSənaye İnstitutunun (indikiNeft Akademiyası)Energetika fakültəsini,1958-ci ildə isə AzərbaycanMilli EA Energetikaİnstitutunun aspiranturasınıbitirmişdir.1958-1961-ci illərdə Sumqayıtşəhərindəki Elmi-Tədqiqat “Neftkimyaavtomat”Layihə İnstitutundaşöbə müdiri və Elmi-TədqiqatNeft İnstitutundalaboratoriya rəhbəri işləmişdir.1961-ci ildə AzərbaycanPolitexnik İnstitutunda(indiki TexnikiUniversitet) onun rəhbərliyiilə radiotexnika, elektronikavə rabitə kafedrasıtəşkil edilmişdir. Alim radioelektronikasahəsindətədqiqatlar aparmış, 12dərslik və dərs vəsaitinin,185 elmi məqalənin,“Rusca-azərbaycanca-ingiliscəradioelektronikaterminləri lüğəti”nin(1983; Cəmilə Kəngərliilə birlikdə) müəllifidir.Elmi araşdırmaları neftsənayesində-neft quyularınıqazıma və neft emalıproseslərinin avtomatlaşdırılmasındavə başqa sənayesahələrində geniştətbiq edilmişdir.Qeyri-xətti elektron dövrələrinəzəriyyəsi.- B.:Maarif, 1991.- 434 s.Radiotexniki dövrələr vəƏdəbiyyatsiqnallar. 2 hissədə.-hissə1-2.- B., 1978-1982.Siqnalların verilmə nəzəriyyəsi.2 hissədə.- hissə1-2.- B., 1981-1983.Səmayə Quliyeva292

Sentyabr105illiyiNikolay Alekseyeviç Ostrovski1904-1936Rusyazıçısı29Rus yazıçısı NikolayAlekseyeviç Ostrovski1904-cü il sentyabrın 29-da Ukraynanın Rovnovilayətində fəhlə ailəsindəanadan olmuşdur. Uşaqlıqillərində təhsil almaq onaPolad necə bərkidi: Roman;Çapayev : povest/Nikolay AlekseyeviçOstrovski.- B.: Gənclik,Как закалялась сталь:роман /Николай АлексеевичОстровский.- М.:Просвещение, 1986.-348 с.nəsib olmamış, 11 yaşındanişləməyə başlamışdır.1927-ci ildə ağır iflicNikolayı yatağa salmış,1928-ci ildə isə gözləritutulmuşdur. Lakin yenilməziradəyə malikOstrovski təslim olmamış,bütün mənəvi qüvvəsinitoplayaraq yaşamaq uğrundamübarizə aparmış,təhsilini artırmışdır. 1930-cu ilin payızında “Poladnecə bərkidi” romanınıyazmışdır. O, 1934-1936-cı illərdə Qərbi Ukraynazəhmətkeşlərinin inqilabimübarizəsindən bəhs edən3 cildlik “Fırtınadan do-Ədəbiyyat1987.- 645 s.- (Dünyauşaq ədəbiyyatı)Ostrovskaya, R. NikolayOstrovski /Raisa Ostrovs-Rus dilindəРожденные бурей : роман/Николай АлексеевичОстровский.-Минск, 1984.-191 с.293ğulmuşlar” romanı üzərindəişləmişdir. Yazıçınınəsərləri 100-dən çoxdildə, o cümlədən Azərbaycandilində dəfələrlənəşr olunmuş, ekranlaşdırılmışdır.Lenin ordeniilə təltif edilmişdir. 1928-1936-cı illərdə yaşadığıSoçidə, Moskvada vəvətənində N.A.Ostrovskininev-muzeyi var.1979-cu ildə Xmelnitskivilayətinin Şepetovka şəhərindəOstrovskinin şərəfinəxatirə kompleksi yaradılmışdır.kaya.- B.: Gənclik, 1986.-248 s.Adilə Abdullayeva

1 oktyabrGün çıxır06:07Gün batır19:2431 oktyabrGün çıxır05:38Gün batır17:402009Əlamətdar vətarixi günlər1. Prоkurоrluq İşçiləri Günü1. Bеynəlxalq Ahıllar Günü5. Müəllim Günü18. Dövlət Müstəqilliyi Günü24. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Günü30. Zəngilan rayonunun işğal günüOktyabr24sentyabr-23 oktyabrTərəzi bürcüNişanı havadır.Veneranınhimayəsindədir.Günəşin Tərəzibürcündən keçdiyidövrdə?doğulanlar yumşaqxasiyyətli, parlaqCa 1C 2Ş 3B 4Be 5Ça 6Ç 7Ca 8C 9Ş 10B 11Be 12Ça 13Ç 14Ca 15C 16Ş 17B 18Be 19Ça 20Ç 21Ca 22C 23Ş 24B 25Be 26Ça 27Ç 28Ca 29C 30Ş 31Zəngilan rayonunun işğal günüErməni quldurları tərəfindən işğal olunana kimi əhalisiəsasən heyvandarlıq və tərəvəzçilik, üzümçülük və arıçılıqlaməşğul olmuşdur. Avropada ən böyük çinar meşəliyi dəZəngilan rayonunun ərazisində yerləşir. Burada dövlət qoruğuyaradılmışdı.Rayon ölkənin cənub-qərbində alçaq dağlıq və dağətəyiərazidə yerləşir. Rayon həmçinin molibden, qızıl, qranit və digəryeraltı ehtiyatlarla da zəngindir. Rayon 1993-cü ildə tamamiləerməni silahlı dəstələri tərəfindən işğal edilmişdir.294

Prоkurоrluq İşçiləri Günü (01.10.1998)Şair Cəbrayılоv Vaqif İsib oğlunun (Vaqif Bayatlı Önər) (01.10. 1949) anadanоlmasının 60 illiyiBеynəlxalq Ahıllar Günü (01.10.1992)Dövlət çevrilişinə (04.10.1994) cəhd edilməsinin 15 iliMüəllim Günü (5 оktyabr)Ukrayna şairi, SSRİ Dövlət mükafatı laureatı Bajan Mikоlо Platanоviçin(09.10.1904-23.11.1983) anadan оlmasının 105 illiyiRus şairi Lеrmontоv Mixail Yuryеviçin (15.10.1814-27.07.1841) anadan оlmasının195 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, şair İsgəndərov Əliağa Məmmədquluoğlunun (Əliağa Vahid) (15.10.1894-01.10.1965) anadan olmasının 115 illiyiAzərbaycanın Əməkdar еlm xadimi, ədəbiyyatşünas Həbibоv İsa Əkbər oğlunun (İsaHəbibbəyli) (16.10.1949) anadan оlmasının 60 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, şair Rzayеv Hüsеyn Məmməd oğlunun(Hüsеyn Razi) (17.10.1924-27.02.1998) anadan оlmasının 85 illiyiDövlət Müstəqilliyi Günü (18.10.1991)Bəstəkar Cavid Ərtоğrul Hüsеyn Cavid oğlunun (22.10.1919-14.10.1943) anadanоlmasının 90 illiyiƏdəbiyyatşünas, prоfеssоr Mikayılоv Şəmistan Abdu oğlunun (24.10.1929) anadanоlmasının 80 illiyiBirləşmiş Millətlər Təşkilatı Günü (24.10.1945)Zəngilan rayonunun işğal (30.10. 1993) günü295

Oktyabr60 illiyiVaqif Bayatlı Önər1949Şair1Çağdaş Azərbaycanpoeziyasının görkəmli nümayəndələrindənbiri dəVaqif Bayatlı Önərdir.Vaqif Cəbrayılov 1949-cuil oktyabrın 1-də CəbrayılUnudulacaq bütün sevdalar.-B.:Yazıçı, 1986.-110 s.Ölənəcən sevmək azdır.-B.:Yazıçı, 1990.-126 s.rayonunun Böyük Mərcanlıkəndində anadanolmuşdur. O, Azərbaycanİnşaat Mühəndisləri İnstitutununSənaye və MülkiTikinti fakültəsində təhsilalmışdır.Vaqif Bayatlı 1992-ciildən Azərbaycan Televiziyavə Radio Şirkətininxarici ölkələrə verilişlərstudiyasının direktoru vəzifəsindəçalışır. 1991-ciildə Azərbaycan YazıçılarBirliyi katibliyi idarəheyətinə (gənclərlə iş üzrə)katib seçilmişdir.ƏdəbiyyatƏn gülməli ölü: Şeirlər .-B.: Azərb.Tərc. Mərk.,1998.-319 s.Behrudi, R. İblisin heybəsindəkiincil:[Vaqif BayatlıÖnərə məktub]296Dəfələrlə Sovet ədəbiyyatıgünlərində, ümumittifaqkonfranslarında, XIpoeziya festivalında iştiraketmişdir.Görkəmli şair 1993-cüildə Azərbaycan mətbuatfondunun Mirzə Cəlilmükafatına və Moskvanın“Molodaya qvardiya” nəşriyyatınınkütləvi tirajlaburaxdığı “Sıçrayış” kitabınagörə Gürcüstan NazirlərSovetinin V.Mayakovskimükafatına layiqgörülmüşdür.//Azadlıq.-2006.- 6 iyul.-S.12.Hacıyev, T. Adı da sərbəstşeir olan şair: [VaqifBayatlı Önər haqqında]//Ədəbiyyat qəzeti.-1998 . -23 oktyabr.-S.3.

Hicran BəşirovaOktyabr9105illiyiMikolo Bajan Platonoviç1904-1983 UkraynaşairiMikolo Bajan Platonoviç1904-cü il 9 oktyabrtarixində Ukraynanın Kamenets-Polodskişəhərindəanadan olmuşdur.1951-ci ildə Ukrayna SSRElmlər Akademiyasınınüzvü, 1946-1949-cu illərdəSSRİ Dövlət mükafatılaureatı olmuş, 1974-cüAbdulla, A. Bajan məktəbi/Ukrayna Sovet şairiMikola Bajanın anadanRus dilindəgeymiş pəhləvan”, Ə.Nəvainin“Fərhad və Şirin”poemalarını, A.S.Puşkinin,B.B.Mayakovskinin,A.Mistkeviçin əsərləriniukrayna dilinə tərcüməetmişdir.1978-ci ildən UkraynaSovet Ensiklopediyasınınbaş redaktoru, SSRİ AliSovetinin deputatı olmuşdur.Dörd dəfə Leninordeni, müxtəlif orden vəmedallarla təltif olunmuşdur.23 noyabr 1983-cü ildəvəfat etmişdir.ildə Sosalist Əməyi Qəhrəmanıadını almışdır.“On yeddinci patrul” adlıilk şeir kitabı 1923-cü ildənəşr edilmişdir.Böyük Vətən müharibəsiillərində Mikolo Bajanişğal edilmiş vilayətlərinəhalisi üçün buraxılan“Za PadyanskuUkrainu” (Sovet Ukraynasıuğrunda) qəzetininredaktoru olmuşdur. Müharibəilləri və ondansonrakı illərdəki yaradıcılığınınəsas mövzusuxalqlar dostluğu, sülhuğrunda mübarizədir.Mikolo Bajan Ş.Rustavelinin“Pələng dərisiƏdəbiyyatolmasının 80 illiyi münasibətilə//Kitablar aləmində.-1984.-№4.- S.19-21.297

Избранные произведения:В.2-х т.-М.: Худож.лит., 1984Адельгейм, Е.Г. МиколаБажан.- М.: Худож. лит.,1970.- 183 с.Воспоминания о МиколеБажане: Сборник.-М., 1989. - 495 с.Yasəmən SadıqovaOktyabr15195illiyiMixail Yuryeviç Lermontov1814-1841 Rus yazıçısıRusiyanın görkəmlişairi Mixail YuryeviçLermontov XIX əsrinbirinci yarısında yaşayıbyaratmışdır. Şairin uşaqlıqilləri nənəsinin malikanəsində- Tarxanı kəndindəkeçmişdir. Qohumlarıilə Qafqaza səfərləri(1818, 1820, 1825) Lermontovunxatirəsindəsilinməz izlər buraxmışdır.1828-ci ildə MoskvaƏsilzadələr Pansionunadaxil olmuş və 1828-ciildə “Çərkəzlər”, “Dənizqulduru”, “Qafqaz əsiri”,1829-cu ildə “Cani”,“Demon” poemalarını, birçox lirik şeirlərini buradayazmışdır. Moskva Universitetindəkitəhsil illəri(1830-1832) Lermontovunformalaşmasındaəhəmiyyətli rol oynamışdır.Bu illərdə Lermontovmövzusu Puqaçov hərəkatındanalınmış “Xadim”(1832) tarixi romanıüzərində işləmiş, “İsmayılbəy”, “Hacı Abrek”(1833-1834) poemalarınıvə “Qəribə adam” (1831)dramını yazmışdır.298A.S.Puşkinin ölümünəhəsr etdiyi “Şairin ölümünə”(1837) şeiri Lermontovunyaradıcılığındahəlledici rol oynamışdır.M.Y.Lermontov dostuS.Rayevskiyə yazdığıməktublarda Qafqaz təəssüratlarınıonunla bölüşdürür.O, Tiflisdə olarkən“tatar (azərbaycanlı)alim Əli və Əhməd”lətanış olduğunu, Şuşa (yəqinki, Şəki), Quba, Qusarvə Şamaxını gəzdiyini,yerli əhali ilə ünsiyyətinivə hətta “fransız dili Avropadavacib olduğuqədər Asiyada geniş işlənəntatar dilini öyrənməyəbaşladığını davurğulayırdı. DəfələrləQafqaza səyahət edən

şair, dramaturgiyamızınbanisi M.F.Axundovla yaxındantanış olmuş vəməhz onun yaxından köməyinəticəsində məşhurməhəbbət dastanımız“Aşıq Qərib”i “Türk nağılı”adı ilə yazıyaalınmışdır.M.Y.Lermontov rusədəbiyyatında realist russosial - psixoloji romanjanrının əsasını qoymuşQurbanov, Ş. Lermontovvə Azərbaycan ədəbiyyatı.-B.: Maarif, 1976.-Собрание сочинений : в4 Т-x.- 2-е изд.-Т.1-4.-М., 1979-1981.Полное собрание стихотворений:в 2 Т-х.-ƏdəbiyyatSeçilmiş əsərləri.- B.:Öndər nəşriyyatı, 2005.-520 s.Aşıq Qərib: Nağıl /red.M.Namaz; tərc. ed. Ə.Yusifoğlu.-B.:Gənclik,1981. - 23 s.Sevirəm Qafqazı mən/tərc. ed. M.Rahim və b.-B.: Gənclik, 1988.-181 s.66 s.Məmməd, C. XIX əsr rusədəbiyyatı .-h.1.-B.,1970Rus dilindəЛ.: Советский писатель,1989.Афанасьев, В.В.Тропа кЛермoнтову .- М., 1982.və “Zəmanəmizin qəhrəmanı”romanını qələməalmışdır. Bu əsər 1908-ciildə Azərbaycan türkcəsinəçevrilmişdi. Bumövzudan təsirlənən tanınmışşair və yazıçımız,rus ədəbiyyatının gözəlbilicisi və tərcüməçisiAbdulla Şaiq isə Azərbaycanhəqiqətlərini əksetdirən “Əsrimizin qəhrəmanı”romanını yazmışdır.Azərbaycanda XIXəsrin sonlarından başlamışbu günədək Lermontovunhəyat və yaradıcılığınaolan maraq və məhəbbətazalmamışdır. Xüsusən dəonu dilimizə çevirənşairlər bu mövzuda gözəlşeir nümunələri yaratmışlar.Zəmanəmizin qəhrəmanı/tərc.ed. C.Məcnunbəyov;red. R.Salamova.- B.:Gənclik, 1976.-175 s.Джафаров, Т. М. Ю.Лермoнтов:Очерк творчества.-Б., 1997.Nailə Alışova299

Oktyabr60 illiyiİsa Həbibbəyli1949Tənqidçi16Tənqidçi, ədəbiyyatşünasHəbibov İsa Əkbəroğlu 1949-cu il oktyabrayının 16-da AzərbaycanınNaxçıvan MR-nınŞərur rayonunun Danyerikəndində müəllim ailəsindəanadan olmuşdur.1966-cı ildə orta məktəbibitirdikdən sonra əməkfəaliyyətinə Bakıda başlamışdır.1966-1967-ci illərdə3 saylı tikinti-təmiridarəsində, sonra Bakısoyuducular zavodundafəhlə işləmişdir.İsa Həbibov 1971-ciildə Azərbaycan Pedaqojiİnstitutunun Naxçıvan filialınıfərqlənmə diplomuilə bitirmişdir. 1971-1975-ci illərdə Şərurrayonunun Danyeri kəndsəkkizillik məktəbindəmüəllimlik etmişdir.O, 1975-1979-cu illərdəakademik Y.Məmmədəliyevadına NaxçıvanDövlət Pedaqoji İnstitutununAzərbaycan ədəbiyyatıkafedrasının professorudur.İ.Həbibbəyli 1976-1990-cı illərdə akademikY.N. Məmmədəliyev adınaNaxçıvan Dövlət Universitetitələbə elmicəmiyyətinin sədri olmuşdur.1991-1996-ciillərdəbu ali məktəb universitetstatusu alandan sonraonun elmi işlər üzrə ilkprorektoru, sonra, 1996-cıildən isə rektoru təyinedilmişdir. NaxçıvanDövlət Universitetinin“Elmi əsərləri”nin, “Fi-300kir” informasiya jurnalınınbaş redaktoru, ixtisaslaşmışmüdafiə şurasınınsədridir. “DialoqAvro-Asiya”, “Elm vəhəyat” jurnallarının,”Ədəbiyyat qəzeti”, “Tələbə-press”qəzeti, NaxçıvanMR Ali Məclisinin(I-II çağırış) deputatı,İnsan Haqları ParlamentlərarasıƏlaqə və BeynəlxalqMünasibətlər daimiKomissiyasının sədriseçilmişdir. 2001-ci ildənDünya AzərbaycanlılarınınƏlaqələndirmə Şurasıİdarə Heyətinin üzvüdür.2001-ci ildə Nyu-YorkElmlər Akademiyasınınhəqiqi üzvü seçilmişdir.Həmin ildə ABŞ-ın Bioqrafiyaİnstitutu tərəfindən“İlin adamı” adına layiqgörülmüşdür.Alim AzərbaycanXalq Təhsili Nazirliyinəzdindəki ədəbiyyatşü-

naslıq üzrə elmi-metodikşuranın üzvüdür.Onun ilk elmi məqaləsi1971-ci ildə APİ-dətədqiqatçı tələbələrin elmiəsərləri toplusunda dərcolunmuşdur. Müntəzəmolaraq dövri mətbuatdamüasir ədəbi proses,ədəbiyyat tarixi və ədəbiyyatnəzəriyyəsinə dairməqalələrlə çıxış edir.Əsərləri xarici ölkələrdədə dərc olunmuşdur.1980-ci ildə AzərbaycanEA Nizami adına Ədəbiyyatİnstitutunun aspiranturasındaqiyabi təhsilİsa Həbibbəyli Azərbaycanxalqının adı haqqındailk araşdırma //Ədəbiyyatqəzeti.-2005.- 4 noyabr.-S.1.İsa Həbibbəyli Əkbər oğlu:Biblioqrafik göstərici.-B.: Elm, 2004.-119 s.alaraq “XX əsr Azərbaycanromantik lirikası”mövzusunda namizədlik,1996-cı ildə “Cəlil Məmmədquluzadə:mühiti vəmüasirləri” mövzusundadoktorluq dissertasiyasımüdafiə etmişdir. 1995-ciildə Naxçıvan AtatürkAraşdırma Mərkəzini yaratmışdır.1999-cu ildəTürkiyə CümhuriyyətiAtatürk Kültür, Dil vəTarix Yüksək QurumuBaşqanlığının üzvü, “AnkaraUniversitetinin fəxridostu” seçilmişdir. O,Beynəlxalq elmi konfransƏdəbiyyatHeydər Əliyev və NaxçıvanDövlət Universiteti.-Naxçıvan: Qeyrət, 2002.-80 s.Mirzə Cəlil və Məmmədquluzadələr.Məktublaşma.-B.: Çinar-çap, 2003.-238 s.Molla Nəsrəddin. RəssamOskar Şmerlinq.- Naxçıvan:Gəmiqaya, 2002.-52 s.İsa Həbibbəyli Əkbəroğlu: Biblioqrafik göstəricisi.Filologiya elmləridoktoru professor İsaHəbibbəylinin “Elm” nəşriyyatındaəsərlərininbiblioqrafik göstəricisininçap edilməsi haqqında//Azərbaycan.- 2005.-14yanvar. - S.5.301və simpoziumlarda iştiraketmişdir.1986-cı ildə Ali vəOrta İxtisas Təhsili Nazirliyininfəxri fərmanları,ÜİLKGİ Mərkəzi Komitəsinintəsis etdiyi “Tələbələrinelmi-tədqiqat işlərindəmüvəffəqiyyətlərəgörə” medalı ilə təltifolunmuşdur. 1993-1994-cü illərdə Məmməd Arazədəbi mükafatının laureatıdır.Müasirləri Abbas Zamanovhaqqında.- B.: Çinarçap,2003.-350 s.Şəhriyar dünyası.- Tehran:Zifa yayınları, 2000.-88 s.Mədətov, A. Ədəbi-bədiiirs: Obyektivlik, müasirlik,bütövlük: [Professorİsa Həbibbəylinin“XX əsrin əvvəlləriAzərbaycan yazıcıları”adlı kitabı haqqında]//Xalq qəzeti.- 2005.- 10aprel.- S.4.Samirə Eminova

Oktyabr85 illiyiv Hüseyn Razi1924-1998Şair17Ayrılmaram.- B.: Azərnəşr,1981.- 244 s.Sahil həsrəti.- B.:Yazışı,1985.- 294 s.Canlı tonqal.- B.: Azərnəşr,1977.-95 s.Hüseyn Məmmədoğlu Rzayev 1924-cü iloktyabrın 17-də Ordubadrayonunun Dəstə kəndindəanadan olmuşdur.1941-1943-cü illərdə OrdubadPedaqoji məktəbinibitirdikdən sonra Culfarayonunn Ərəzin kəndindəkiorta məktəbdə müəllimişləmişdir. O, İkinciDünya müharibəsi illərindəSovet Ordusu sıralarındaOryol ətrafındagedən döyüşlərdə iştiraketmiş, yaralanmış, sağaldıqdansonra kiçik təyyarəmütəxəssisləri məktəbinibitirmiş, Pribaltikacəbhəsində ƏlahiddəUzaq Kəşfiyyat alayındaxidmət etmiş, ordudantərxis olunmuşdur.O, ədəbi fəaliyyətə1947-ci ildə “Şərq qapısı”qəzetində çap olunan“Moskva” adlı şeirindənsonra başlamışdır.ƏdəbiyyatAraz sahilində.- B.: Gənclik,1974.-14 s.İsmayılov, N. HüseynRazinin dramaturgiyası:[Naxçıvanda yaşayıb-yaradanH.Razi haqqında]3021959-cu ildə HüseynRazi ADU-nun Filologiyafakültəsinin jurnalistikaşöbəsini qiyabibitirmişdir. Dövri mətbuatdamüntəzəm çıxışetmiş, poetik yaradıcılıqlayanaşı bədii tərcümə ilədə məşğul olmuş, pyesləryazmışdır.O, xidmətlərinə görəbir neçə medala və Fəxrifərmanlara layiq görülmüşdür.Hüseyn Razi 1998-ciil fevralın 27-də Naxçıvanşəhərində vəfat etmişdir.//Qobustan.-2001.-№2.-S.47-48.GülərHüseynova

Oktyabr24Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Günü1945Birinci Dünya müharibəsi(1914-1918) 15milyon insanın həyatınason qoydu. Müharibəninbütün dəhşətlərini görmüşAvropa xalqları birgəbəyanat qəbul etdilər:“Müharibə olmasın!” BirinciDünya müharibəsininyekunlarına həsrolunmuş Versal sülhkonfransında (1914) sülhümüdafiə etmək naminəbeynəlxalq birliyin yaradılmasıideyası irəli sürüldü.Bu ideyanın müəllifiABŞ Prezidenti VuqroVilson idi. Bu təklifkonfrans iştirakçıları tərəfindənrəğbətlə qarşılandıvə Millətlər Cəmiyyətiadlanan beynəlxalqtəşklilat yaradıldı. Butəşkilat elə yarandığı ilkgündən çətinliklərlə qarşılaşdı.ABŞ Senatı VilsonunMillətlər Cəmiyyətinədaxil olmaq barədətəklifini rədd etdi. SSRİyalnız 1933-cü ildə butəşkilata daxil oldu. Lakintezliklə, 1939-cu ildə Finlandiyailə müharibədətəqsirləndirilərək qovuldu.Millətlər Cəmiyyəti1927-ci ildə arbitraj vətəhlükəsizlik üzrə xüsusikomissiya yaratdı. Həmindövrdə Millətlər Cəmiyyətininüzvü olan bütünölkələr yeni müharibəninalovlanmasına yol verməməküçün təntənəli şəkildəand içdilər: dünyadaheç bir ölkə başqa ölkəyəhücum edib müharibəyə303başlaya bilməz. Bütünmüharibələr müdafiə xarakteridaşımalı idi. Bunabaxmayaraq 1939-cu ildəAlmaniya Çexiya vəPolşaya soxuldu. Bununlada İkinci Dünya müharibəsibaşlandı. Bu,Millətlər Cəmiyyətinindağılması demək idi.İkinci Dünya müharibəsi(1939-1945) başaçatanda dünya xalqları birdaha qətiyyətlə dedilər:“Müharibə olmasın!”. Budəfə müharibə 50 milyoninsanın həyatına sonqoymuşdu. Əbədi sülhübərqərar edib möhkəmləndirənyeni beynəlxalqbirliyin yaradılması zərurətimeydana çıxdı.Birləşmiş MillətlərTəşkilatı beynəlxalq sülhüvə təhlükəsizliyi qorumaqvə möhkəmlətmək,eləcə də dövlətlər ara-

sında dinc əməkdaşlığıinkişaf etdirmək məqsədiilə müstəqil dövlətlərinkönüllü birləşməsi nəticəsindətəşkil edilmişbeynəlxalq təşkilatdır.BMT-nin Nizamnaməsi1945-ci ilin aprelindəABŞ-ın San-Fransisko şəhərindəkeçirilən konfransda50 dövlətin nümayəndəsitərəfindənimzalanmış və həmin ilin24 oktyabrında qüvvəyəminmişdir. Odur ki, oktyabrın24-də beynəlxalqaləmdə BMT Günü kimiqeyd olunur.Beynəlxalq sülhün vətəhlükəsizliyin qorunmasıüçün əsas məsuliyyətBMT-nin TəhlükəsizlikŞurasının üzərinə qoyulmuşdur.Burada qərar qəbulolunması zamanı TŞninbeş daimi üzvü ABŞ,Böyük Britaniya, Fransa,Rusiya və Çinin səs birliyiprinsipləri mövcuddur. Buo deməkdir ki, bu dövlətlərdənhər biri öz mandatınauyğun gəlməyənqərara veto qoymaq hüququnamalikdir. Buölkələrin daimi üzvseçilməsi BMT yarandığıvaxtda dünyada mövcudolan siyasi vəziyyətləbağlı idi. BMT-nin TəhlükəsizlikŞurasından əlavə,əsas orqanları bunlardır:Baş Məclis, İqtisadivə İctimai Şura, QəyyumluqŞurası, BeynəlxalqMəhkəmə və BMT Başkatibinin başçılıq etdiyiKatiblik. BMT sistemində15 ixtisaslaşdırılmış təsisatda vardır. BMT-niniqamətgahı Nyu-Yorkdayerləşir. Azərbaycan Respublikası1992-ci il martın2-də BMT-nin üzvilüyünəqəbul olunmuşdur.2000-ci ildə BMT üzvlərininsayı 189-a çatmışdı.BMT yarandığı vaxtdanyeddi baş katibi olmuşdur: Treqvi Li (Norveç),Daq Hammarskold (İsveç),U.Tan (Birma),Kurt Valdhaym (Avstriya),Havyer Peres de Kuel(Peru), Butros-Butros Qali(Misir), Kofi Annan(Qana). BMT-də rəsmiolaraq ingilis, ərəb, çin,fransız, rus və ispandilləri işlənir.BMT-nin ən çoxəhalisi olan üzvü Çindövlətidir: 1 milyard 300milyon nəfər. Ən azəhalisi olan üzvü isəTudaludur: 10000 nəfər.Ərazisindən və əhalisininsayından asılı olmayaraqhər bir ölkə BMT-nin BaşMəclisində bir səslətəmsil olunur.BMT-nin münaqişə zonalarındayerləşdirməküçün müxtəlif ölkələrinhərbçilərindən təşkil olunmuşvə “mavi dəbilqəlilər”adlanan sulhməramlıqoşun kontinqentidə vardır. Ermənistan ordusununtorpaqlarımızıişğal etməsi məsələsi dörddəfə BMT-də müzakirəolunmuş, bu işğalı pisləyənvə işğal olunmuşəraziləri qeyd-şərtsiz tərketməyi tələb edən 822,853, 874 və 884 nömrəliqətnamələri indiyədəkyerinə yetirilməmişdir.Beynəlxalq birliyin sanksiyalarınaməruz qalmayantəcavüzkar isə buqətnamələri yerinə yetirməkdənimtina edir.304

BMT-nin ixtisaslaşmışqurumları.- B., 2003.-34 s.BMT-nin Qaçqınlar üzrəAli KomissarlığınınƏdəbiyyatNizamnaməsi.– B., 2004.– 12 s.BMT-nin Minillik Sammiti:Nyu-York, 6-8 sentyabr.2000.- B., 2000.-23 s.Məlikova, N. BMT strukturlarındaAzərbaycandiplomatiyasının xüsusiyyətləri:Monoqrafiya.- B.:Elm, 2007.- 147 s.Abdullayev, E. AzərbaycanBMT münasibətləridaim inkişaf edir //Respublika.-2007.- 3 mart.-S. 6.Akifqızı, Ş. AzərbaycanBMT-nin yeni yaradılanİnsan Hüqüqları Şurasınauzunmüddətli üzv seçilmişdir//Azərbaycan.-2006.- 11 may.- S. 14.Azərbaycanın BMT-yəüzv olmasından 14 il ötür//525-ci qəzet.- 2006.- 3mart.- S.1.BMT-nin ÜmumdünyaƏrzaq Proqramının icraçıdirektoru mətbuat konfransıkeçirmişdir //Azərbaycan.-2006.- 29 iyul.-S. 2.BMT ilə Azərbaycan arasındainsan hüquqları üzrəRus dilindəОрганизация объединенныхНаций. Доклад КомиссииМеждународногоправо.- Нью-Йорк:ООН, 2006.- 561 с.Организация объединенныхНаций. Ежегодникəməkdaşlıq uğurla davamedir //Azərbaycan.- 2005.-8 oktyabr.- S. 3.İsmayılova, V. Sülh, inkişafvə insan hüqüqlarıbütün münaqişələrin ləğvinitələb edir //Azərbaycan.-2004.- 24 sentyabr.-S. 3.Комиссии МеждународногоПрава.-Нью-Йорк.Женева: ООН, 2006. –345 с.Samirə Eminova305

Oktyabr30Ərazisi - 707 km 2Əhalisinin sayı – 33890İnzibati mərkəzi – ZƏNGİLANİşğal tarixi 30 oktyabr 1993-cü ilZ ə n g i l a nZəngilanda Azərbaycan xalqının millimədəniyyətini əks etdirən tarixi abidələr var.Azərbaycan xalqının həyatını əks etdirəntarixi hadisələr baş vermişdir. Zəngilandakeçmiş əsrlərdə də xalqımızın çox hörmətli,dəyərli insanları yaşayıblar, yaradıblar vəbeləliklə də Zəngilan həm öz təbiətinə görə,həm o torpaq üzərində insanların qurduqlarına,yaratdıqlarına görə və bugünkü nəsillərəçatdırdıqları irsə görə Azərbaycanınqiymətli bir diyarıdır, qiymətli bir hissəsidir.Heydər Əliyev,ümummilli liderZəngilan rayonununərazisi ən qədim insanlarınyaşayış məskənlərindənhesab olunur.Bölgə ərazisində mövcudolan bir neçə mağara(Əsgülüm və Süsəndağlarında) burada ibtidaiinsanların yaşayışındanxəbər verir. Ancaq rayonkimi Zəngilan 1930-cuildə təşkil olunmuşdur.Rayonda bir şəhər, birşəhər tipli qəsəbə, birqəsəbə, 81 kənd var idi.306Mərkəzi Zəngilan şəhəridir.XX əsrin sonu Azərbaycanxalqının tarixinəfaciələrlə dolu bir dövrkimi yazıldı. Ölkədə mövcudictimai-siyasi vəziyyət,daxili çəkişmələr, birbirinəxəyanət edən silahlıbirləşmələrin bəd əməlləritorpaqlarımızın itirilməsiilə nəticələndi. Zəngilanda digər rayonlarımız

kimi xəyanətin qurbanıoldu. Təqvimimizdə dahabir qara günün sayı artdı-30 Oktyabr (1993-cü il).Zəngilan müharibəalovunun qasırğasını1990-cı ildən hiss etməyəbaşladı. Ermənilər dəmiryolunu bağlayır, qatarlarısaxlayır, adamları girovgötürürdülər. 1992-ci ilinəvvəlindən isə rayonunsərhəd kəndləri döyüşzonasına çevrildi.Zəngilanın işğalı artıq1992-ci ildə faktiki olaraqreallaşmışdı. Hərbi işdənaz-çox başı çıxan adam bureallığı görürdü. Aydınlıqolsun deyə, işğala aparanbu yolda xronolojiardıcıllığa qısa nəzəryetirək:1992-ci ilin yanvarayının sonunda ermənilərinZəngilana mütəşəkkilhücumları başlayır.Fevralın 1-də Günqışlaq,Qazançı, Dərəli və Veynəlikəndinə basqınetdilər. Artıq döyüşlərintensiv xarakter almışdı.Aprelin 9-da erməni silahlıbirləşmələri Qazançı,Seyidlər, Dərəli, Ağkənd,Pirveyis, Günqışlaq kəndlərinəsoxulur, evlərə odvururdular. Beləliklə, bukəndlər ermənilərin nəzarətialtına düşdü. 2 həftəsonra Qazançı və Dərəli307kəndləri azad edilsə də,Seyidlər kəndi mühasirədəqaldı. Bundan sonraermənilərin növbəti hücumuiyunun 29-da oldu.Çox ağır və qanlı döyüşləriki saat çəkdi. Artıqiyulun 6-da düşmən rayonmərkəzini atəşə tutmuşdu.Bütün yayı Zəngilanınkəndləri və rayon mərkəzidüşmən atəşinə məruzqaldı. Bir müddət fasiləverdikdən sonra oktyabrın20-də ermənilərin döyüştəyyarələri rayon mərkəzinibombalayırdı. Beləşəraitdə Bakıda hələ dəsiyasi hərc-mərclik hökmsürürdü. Dekabrın 10-daSeyidlər kəndi yenidənermənilər tərəfindən işğalolundu. Beləliklə də,1992-ci ilin sonuna Zəngilanın13 yaşayış məntəqəsi,bir çox stratejiyüksəkliklər düşməninəlinə keçmişdi. Bununlada rayonun işğalının əsasıqoyuldu. AXC - Müsavatiqtidarı rayonun müdafiəsinibaşlı-başına buraxdığındanvəziyyət getdikcəgərginləşirdi.İyulun 19-da Qızıldaşqəsəbəsi döyüş meydanınaçevrilmişdi. Avqustun25-də erməni hərbibirləşmələri genişmiqyaslıhücuma keçərək daha 5kilometr irəlilədilər. Rayonmərkəzinin mühasirəyədüşmək təhlükəsi dahada artdı. Oktyabrın sonunayaxın rayon tam mühasirəvəziyyətinə düşdü.Oktyabrın 25-26-da Sığırtvə Bartaz yüksəklikləriişğal olunmuşdu. Bununlada Zəngilanın mühasirəsibaşa çatdırıldı.Düşmən əsasən 3istiqamətdə hərəkət edirdi:Mehri istiqamətindəhərəkət edən işğalçılaryüksəklikləri ələ keçirib,Vəjnəli və Ağbənd kəndləriniişğal etdilər; Qafanistiqamətində hərəkət edibBurunlu, Şayıflı, Göyəlikəndlərini tutub rayonmərkəzinə gedən yola çıxdılar;Qubadlının işğaledilmiş ərazilərindən hərəkətedib Saldaş, Çərəli,Mollalı, Qiyaslı, Ulaşlı,Əbilcə, Qarakişi, Tinli,Xocahan, Ağbiz kəndlərivə Ağbiz yüksəklikləriniələ keçirirlər. Təxminən34 min əhali İran sərhəddinə- Araz çayınınkənarına toplaşır. Gursulu Araz çayını isəkeçmək mümkün deyildi.Xalqımızın xilaskarı, uluöndərimiz Heydər Əliyevbu dəfə də xalqınköməyinə gəldi. O, İranhökuməti ilə danışıqlaraparır və Araz çayıüzərindəki bənddə suyu

ağlayırlar. Yalnız bundansonra əhali çayı keçibxilas olur. Buna görə dəzəngilanlılar Heydər Əliyevədaim minnətdardılar.O, olmasaydı, yəqin ki,əhali ya qırılmalı, ya əsirdüşməli, ya da Arazınsularına qərq olmalıydı.ZƏNGİLANDAİTİRDİKLƏRİMİZ:ZƏNGİLAN boydaVƏTƏN;Dünyada II, Avropada INadir Çinar meşələri;Kərimli, A. İşğal (Zəngilanşəhidləri haqqında)/Akif Kərimli.- B.:Azərbaycan, 1994.- 165 s.Kərimli, A. Soraq verin(Zəngilan şəhidləri haqqında)/Akif Kərimli.- B.:Azərbaycan, 1995.- 63 s.Torpaq üzərində olanbütün var-dövlət;67 məktəb, 56 kitabxana,34 klub, 9 mədəniyyətevi, 7 xəstəxana, 6 iridəmir yol stansiyası, dəmiryol deposu, 2 şərabzavodu, konserv zavodu.Hazırda Zəngilan rayonununməcburi köçkünləriBakıda və respublikamızın43 rayonunda müvəqqətiməskunlaşmışdır.Zəngilan rayonunda ermənitəcavüzü nəticəsindəƏdəbiyyatSobulu, Ə. ZəngəzurunZəngilanlı ziyalıları /ƏliSobulu; red. A.B.Nuriyev.-I hissə.- B.: Ağrıdağ,2001.-188 s.Sobulu, Ə. Zəngilan əlilləri/Əli Sobulu; red. Ş.Milli Ordunun 33 nəfərdöyüşçüsü qəhrəmancasınahəlak olmuş, 7 nəfərpolis işçisi itkin düşmüşdür.Zəngilan 200nəfərdən çox şəhid vermiş,12 800 uşaq zərərçəkmiş, 395 uşaq yetimqalmışdır. 44 nəfərinaqibəti bəlli deyil, 127nəfər isə müharibə əlilidir.Səlimbəyli.- B.: ADKP,1997.-114 s.Tapdıqoğlu, N. Zəngilanıntoponimləri /NazimTapdıqoğlu; red. B.İdrisoğlu.-B., 2002.- 116 s.İmanov, V. Bu yurd yağıyaqalmaz: (Zəngilanınişğalından 9 il ötür) /Vahidİmanov //Xalq qəzeti.-2002.- 29 oktyabr.-S.5.www.anl.azwww.azerbaijanfoundation.orgMehdixanlı, T. Görüş yeridəyişmir…//Azərbaycan.-2002.- 29 oktyabr.- S.7.İnternetdəwww.bizimyol.azwww.huquqsunas.sayt.wswww.qarabag.iatp.azRzalı, R. Biz gəldik Vətənqaldı //Azərbaycan.-2001.- 30 oktyabr.- S.5.Adilə Abdullayeva308

1 noyabrGün çıxır05:39Gün batır17:3830 noyabrGün çıxır05:29Gün batır17:452009Əlamətdar vətarixi günlər6. Tеlеviziya və Radiо İşçiləri Günü12. Kоnstitusiya Günü15. Bakı Dövlət Univеrisitеtinin təsisеdilməsinin 90 illiyi14. Ümumdünya Diabet Günü17. Milli Dirçəliş Günü20. Bеynəlxalq Uşaq Günü22. Sumqayıt şəhərinin yaranmasının 60 illiyi24. Beyləqan rayonunun yaranmasının 70 illiyi24. İsmayıllı rayonunun yaranmasının 70 illiyiNoyabr24 oktyabr-22 noyabrƏqrəbin Nişanısudur.Marsın vəNeptununhimayəsindədir.Günəşin Əqrəbbürcündən keçdiyidövrdə doğulanlargüclü xarakterliolurlar.B 1Be 2Ça 3Ç 4Ca 5C 6Ş 7B 8Be 9Ça 10Ç 11Ca 12C 13Ş 14B 15Be 16Ça 17Ç 18Ca 19C 20Ş 21B 22Be 23Ça 24Ç 25Ca 26C 27Ş 28B 29Be 30Bakı Dövlət Univеrisitеti- 90Azərbaycanın ilk ali təhsil müəssisəsi olan BakıDövlət Universiteti 1919-cu ildə yaradılıb.Azərbaycanda tədris müəssisələrinin flaqmanı olan,zəngin tarixi keçmişə malik universitet hazırdatanınmış elm və təhsil mərkəzidir.Universitet hər zaman Azərbaycanda mütərəqqifikrin, milli düşüncənin mərkəzi olmuşdur. BuradaAzərbaycanın yüzlərlə tanınmış alimləri, ziyalıları,görkəmli diplomatları təhsil almışlar.309

Şair, publisist İsmayılоv Məmməd Mürşüd oğlunun (Məmməd İsmayıl) (01.11.1939)anadan оlmasının 70 illiyiŞair Rzalı Oqtay Məhərrəm oğlunun (Oqtay Rza) (02.11.1934) anadan olmasının 75illiyiRus şərqşünası, akadеmik Bartоld Vasili Vladimirоviçin (03.11.1869-19.08.1930)anadan оlmasının 140 illiyiAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı Musayev Aqil Hüseyn oğlunun (03.11.1974-05.10.1994) anadan olmasının 35 illiyiTеlеviziya və Radiо İşçiləri Günü (06.11.)Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru Əliyev Vasif İsmayıl oğlunun anadanolmasının (07.11.1929-25.01.1982) 80 illiyiAzərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi, yazıçı Vəzirоv Cəlil Həbib oğlunun(08.11.1944) anadan оlmasının 65 illiyiRus bəstəkarı Paxmutоva Alеksandra Nikоlayеvnanın (09.11.1929) anadanоlmasının 80 illiyiAlman şairi Şiller İohann Kristof Fridrixin (10.11.1759-09.05.1805) anadanolmasının 250 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti Rzayev İslam Tapdıq oğlunun (11.11.1934-28.01.2008)anadan olmasının 75 illiyiKоnstitusiya Günü (12.11.1995)Bakı Dövlət Univеrisitеtinin təsis еdilməsinin (15.11.1919) 90 illiyiÜmumdünya Diabet Günü (14.11.1991)Milli Dirçəliş Günü (17.11.1988)310

Azərbaycan neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri vasitəsilə nəqlinədair dövlətlərarası sazişin (18.11.1999) imzalanmasının 10 illiyiBеynəlxalq Uşaq Günü (20 nоyabr)Azərbaycanın Əməkdar hüquqşünası, prоfеssоr Məlikоva Məsumə Fazil qızının(22.11.1929) anadan оlmasının 80 illiyiSumqayıt şəhərinin yaranmasının (22.11.1949) 60 illiyiAforist-deyimçi Əliyev Elman Ağa oğlunun (Safruh) (23.11.1939) anadan olmasının70 illiyiAzərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, rəssam Səmədova Vəcihə Əli qızının(24.11.1924-24.10.1965) anadan olmasının 85 illiyiBeyləqan rayonunun yaranmasının (24.11.1939) 70 illiyiİsmayıllı rayonunun yaranmasının (24.11.1939) 70 illiyiTürk yazıçısı Rəşad Nuri Güntəkinin (25.11.1889-07.12.1956) anadan olmasının 120illiyiŞair Xəlilov Alqayıt Bayram oğlunun (28.11.1939) anadan olmasının 70 illiyiŞair, tərcüməçi Tapdıqоv İlyas Оruc oğlunun (İlyas Tapdıq) (30.11.1934) anadanоlmasının 75 illiyi311

Noyabr170 illiyiMəmməd İsmayıl1939 Şairİsmyılov MəmmədMürşüd oğlu 1939-cu ilnoyabr ayının 1-də Tovuzrayonunun Əsrik-Cırdaxankəndində anadanolmuşdur. Orta təhsilinikənddə almış, 1957-1964-cü illərdə ADU (indikiBDU)-nun Filologiya fakültəsinivə 1973-1975-ciillərdə Moskvada ikiillikAli Ədəbiyyat kursunubitirmişdir. Ədəbi fəaliyyətə1956-cı ildə Tovuzdaçıxan “Sosializmkəndi” qəzetində dərcolunmuş “Dağlar” qoşmasıilə başlamışdır.1966-1973-cü illərdəAzərbaycan Dövlət Televiziyavə Radio VerilişləriŞirkətində kiçik redaktor,redaktor, böyük redaktor,1973-1975-ci illərdə“Ədəbiyyat və incəsənət”qəzetində ədəbi işçi,1975-1980-cı illərdəC.Cabbarlı adına“Azərbaycanfilm” kinostudiyasının“Elmi-kütləvi,sənədli filmlər birliyinin”baş redaktoru,1980-1983-cü illərdə “Yazıçı”nəşriyyatında baş redaktormüavini, redaksiyamüdiri, 1983-1987-ci illərdə“İşıq” nəşriyyatınındirektoru, 1987-1992-ciillərdə “Gənclik” və “Molodost”jurnallarının başredaktoru, 1992-1993-cüillərdə Azərbaycan Televiziyavə312Radio Verilişəri Şirkətininsədri olmuşdur.Hazırda Türkiyədə ÇanaqqalaUniversitetindəçalışır. 1998-ci ildə “ÇağdaşAzərbaycan poeziyasındaaşıq şeiri motivləri”mövzusunda namizədlikdissertasiyasını müdafiəetmişdir. O, 1997-ci ildəDəyanət Vəqfinin MəhəmmədPeyğəmbərindoğum günü ilə bağlıkeçirdiyi şeir yarışmasınınqalibi olmuşdur. Onun1999-cu ildə “Bu qanyerdə qalan deyil”, 2000-ci ildə “Türkün sevgisi”,2003-cü ildə “Baxtımadüşən gün” kitablarıTürkiyədə çap olunmuşdur.M.İsmayıl 1970-ci ildənAzərbaycan Yazıçılarvə Jurnalistlər Birliyininüzvü, 1964-cü ildə “Qızılqələm” mükafatı, 1978-ciildə Respublika Leninkomsomolu və N.Ostrov-

ski adına mükafatlara layiq görülmüşdür.ƏdəbiyyatSeçilmiş əsərləri.- B.:Azərnəşr, 1992.- 301 s.Aman, təklik əlindən.- B.:Yazıçı, 1987.- 196 s.Axşamlar, səhərlər.- B.:Gənclik, 1972.- 125 s.Bəxtimə düşən gün.- B.:Yazıçı, 1980.- 144 s.Döyüş, qələbə.- B.: Yazıçı,1983.- 230 s.Hələ yaşamağa dəyər.- B.:Gənclik, 1981.- 2008.Qoymayın dünyanı adiləşməyə.-B.: Gənclik,1978.- 150 s.Ümiddən asılan qılınclar.- B.: Yazıçı, 1990.- 286 s.Bəybala Ələsgərov313

Noyabr3140illiyiVasili Vladimiroviç Bartold1869-1930 RusşərqşünasıVasili VladimiroviçBartold 3 noyabr 1869-cuildə Peterburq şəhərindəanadan olmuşdur. O, PeterburqUniversitetininŞərq dilləri fakültəsinədaxil olmuş və 1891-ciildə oranı bitirmişdir. Həmin ildə də elmi – pedaqojifəaliyyətə başlamış-Сочинения: B 9 т.- М.,1963 (1977)dır. 1899-1900-cü illərdəyaratdığı “Türküstanmonqol istilası dövründə”əsərinə görə ona “Şərqtarixi üzrə “doktor” elmidərəcəsi verildi. Bartoldislam dini tarixinə dairəsərlərində ərəb və qərbiAvropa alimlərinin islamdininə münasibətlərinətənqidi yanaşaraq, islamdini haqqında genişmaterial toplayıb, dininyaranması və yayılmasıtarixi haqqında yeni görüşləriniortaya qoymuşdur.Bartold qədim slavyanlardanyazan ərəb müəlliflərininəsərləri üzərindəyorulmadan və məhsuldarişləmişdir. 1917-ciMüsəlman dünyası tarixindəXəzəryanı bölgə-Ədəbiyyatlərin yeri.- B: Elm, 1999.-159 s.Rus dilindəКнига Моего Деда- Коркута:Огузский герои-314ildən isə “Müsəlmandünyası” jurnalını nəşretdirmişdir. 1950-ci ildəAzərb. EA Nizami adınaƏdəbiyyat və Dil İnstitutuBartoldun rus dilinətərcümə etdiyi “DədəQorqud” dastanını çapetdirmişdir. Görkəmlialim 1924- cü ildə ADUda“Türk-tatar xalqlarıtarixi” kursundan mühazirələroxumuşdur. Bartold1926-cı ilin martındaBakıda keçirilən IÜmumittifaq Türkolojiqurultayda da iştirak etmişdir.O, 19 avqust 1930-cuildə Peterburq şəhərindəvəfat etmişdir.ческий эпос.-Б.: 1999. -319 с.Tamella Musayeva

Noyabr65 illiyiCəlil Vəzirov1944Yazıçı8Cəlil Həbib oğlu Vəzirov1944-cü ildə Naxçıvanşəhərində ziyalıailəsində dünyaya gəlmişdir.Naxçıvan şəhərindəki4 saylı orta məktəbibitirib, 1964-1968-ciillərdə Aərbaycan Dövlətİncəsənət İnstitutundaGüldürən-ağladan (monoqrafiya).-B.: “Əcəmi”,1998Ömrün romantik notları(monoqrafiya).-B.: “Əcəmi”,1996təhsil almışdır. Hələ tələbəikən respublika qəzetlərindəoçerkləri, məqalələri,teatr tamaşalarınaresenziyaları dərcolunmuşdur.1968-ci ilin iyul ayının16-dan bu günə qədər“Şərq qapısı” qəzeti redaksiyasındaədəbi işçi,müxbir, baş müxbir, bölməmüdiri, ədəbiyyat vəincəsənət şöbəsinin mü-ƏdəbiyyatŞərur qədim diyar (oçerklərtoplusu.- B.: “Şirvan “,1997Tanrının işıqlı bəndəsi(sənədli roman).- B.:“Azərbaycan” , 1998315diri vəzifəsində işləmişdir.30 ildən çoxdurədəbi yaradıcılqla məşğuldur.Bir jurnalist-teatrşünaskimi yüzlərlə məqalələrin,essenin, oçerkin,teatr resenziyalarının,habelə monoqrafiyalarınmüəllifi kimi şöhrəttapmışdır. Ədibinməqalələri rus, türk,ingilis, çex, hind, eston,gürcü, özbək, türkmən,kürd dillərində çapolunmuşdur.Azərbaycan RespublikasınınƏməkdar mədəniyyətişçisi, AzərbaycanJurnalistlər Birliyinin üzvüdür.C. Vəzirov həmçininAzərbaycan TeatrXadimləri İttifaqının üzvüvə onun Naxçıvan təşkilatınınsədri olmuşdur.Təki sən səslə məni(sənədli povest).- B:“Qismət”, 1999Şəhla Məmmədli

NoyabrKonstitusiya günü199512Konstitusiya hər birdövlətin ali hüquqi qüvvəyəmalik olan əsas qanunuhesab olunur.Ölkəmizdə ilk MilliKonstitusiya yaranmasızərurəti SSRİ-nin dağılmasınəticəsində respublikamızınmüstəqillik qazanmasıilə bağlıdır.Müstəqil Azərbaycanınilk Milli Konstitusiyasınınyaranması prosesi yalnızümummilli lider HeydərƏliyevin xalqın təkidi vətələbi ilə yenidən siyasihakimiyyətə qayıtması vəölkə prezidenti seçilməsindənsonra başlanmışdır.Məhz onun sədrliyiilə 35 nəfərdən ibarətyeni konstitusiya layihəsinihazırlayan Komissiyayaradılmış, cəmi 6 ay ərzindəyeni konstitusiyaişlənib hazırlanmış vəxalqın müzakirəsinə verilmişdir.1995-ci il noyabrın 12-də keçirilən ümumxalqreferendumunda qəbulolunmuş Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiyası1995-ci il noyabrın27-dən qüvvəyə minmişdir.Yeni KonstitusiyaAzərbaycan Respublikasınıntarixində ilk dəfəolaraq, Azərbaycan dövlətininmüstəqilliyi, suverenliyivə ərazi bütövlüyünüqorumaq əzmini,Azərbaycan xalqının özmüqəddəratını sərbəst,316müstəqil olaraq həll etməkvə öz idarəetməformasını müəyyən etməkhüququnu təntənəli surətdəbəyan etmişdir.Dövlətin əsas qanunundagöstərilir ki, AzərbaycanRespublikası demokratik,hüquqi, dünyəvi, unitarrespublika olmaqla özsuveren hüquqları və mənafeləriilə bağlı olan hərbir məsələni referendumdahəll edir.Konstitusiyada əsasdiqqət yetirilən məsələlərdənbirincisi insan vəvətəndaşların hüquq vəazadlıqlarına hərtərəflidiqqətin göstərilməsidir.Yeni Konstitusiyadaazadlıq hüququ, yaşamaqhüququ, mülkiyyət hüququ,xaricə getmiş vətəndaşlaramaneəsiz olaraqrespublikamıza qayıtmaqhüququ, sağlamlığın qorunmasıhüququ və sair

hüquqlara da geniş yerverilmişdir.Milli Konstitusiyanınsəciyyəvi cəhətlərindənbiri də Azərbaycan dilininrəsmi dövlət dili kimitəsbit edilməsidir. Azərbaycandilinin qorunmasıvə inkişafı qayğısına qalmaqdövlətin əsas vəzifələrindənbiri kimigöstərilmişdir.1995-ci il Konstitusiyasısiyasi-iqtisadi, sosialmədənihəyatda baş verənkeyfiyyət dəyişikliklərinidə özündə əks etdirmişdir.Bu Konstitusiya məzmununavə quruluşunagörə inkişaf etmiş demokratikdövlətlərin kons-Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiyası /nəşrəməsul: Şahbaz Xuduoğlu.-B.: Qanun, 2004.-47 s.Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiyası /buraxılışaməsul. D.Rzayeva.-B..: Qanun, 2002.- 141 s.Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiyası vəkonstitusiya aktları /nəşrətitusiyalarına çox oxşardır.Hakimiyyətin bölünməsiprinsipinin təsbitedilməsi, ayrı-ayrılıqdaqanunvericilik, icra vəməhkəmə hakimiyyəti orqanlarınınstatusunun müəyyənedilməsi həmin oxşarlığısəciyyələndirənbaşlıca xüsusiyyətlərdəndir.Ümumbəşəri dəyərlərəsadiqliyini bəyan edərək,bütün dünya xalqları ilədostluq, sülh və əminamanlıqşəraitində yaşamaqvə bu məqsədlə qarşılıqlıfəaliyyət göstərməkmaddəsinin Konstitusiyadaöz əksini tapması,xalqımızın dünya xalqlarıƏdəbiyyatməsul. Ş.Xuduoğlu.- B.:Qanun, 2003.- 127 s.Cəfərov, İ. AzərbaycanRespublikası Konstitusiyasınınşərhi /elmi red.M.Əfəndiyev.-B.: Hüquqədəbiyyatı nəşriyyatı,2001.- 488 s.Əsgərov, Z. Konstitusiyahüququ (Dərs vəsaiti).-B.:“Bakı Universiteti” nəşriyyatı,2002.- 632 s.arasında öz mövqeyiniifadə etməklə yanaşı, həmdə Azərbaycan dövlətinindünya dövlətləri sisteminintam hüquqlu üzvü vəonun ayrılmaz tərkib hissəsiolduğu bir dahaözünü təsdiqləmişdir.Odur ki, Azərbaycandövləti yeni Konstitusiyaaktını qəbul etməklə ölkənindemokratik inkişafprosesinə dönməzlik xarakterivermiş, qanunçuluğun,dövlətçiliyinmöhkəmləndirilməsinə təminatyaratmış, müstəqilliyimiziəbədi etmişdir.Xəlilov, C. AzərbaycanRespublikası Konstitusiyasınınpreambulası vəümumi müddəaların şərhi.-B.: Qanun, 2007.- 248 s.İsmayılov, İ. AzərbaycanRespublikası Konstitusiyasıvə hüququnun əsasları(Ali məktəblər üçündərslik).- B.: Qanun,2002.- 179 s.Nailə Alışova317

Noyabr1590 illiyiBakı Dövlət Universiteti1919Mən çox xoşbəxtəm ki, Bakı Dövlət UniversitetininməzunuyamHeydər Əliyev, ümummilli liderTariximizin çətin, ziddiyyətlivə şərəfli dövrlərindənbiri AzərbaycanDemokratik Respublikasınınfəaliyyəti illəridir.Azərbaycan Milli Hökumətiyarandığı gündənmilli mədəniyyətin vəxalq maarifinin inkişafınaxüsusi qayğı ilə yanaşdı,xalqın maariflənməsiüçün çox ciddi addımlaratdı. Bütün məktəblərdətəhsilin icbari olması vəana dilində aparılmasısahəsində bir sıra tədbirlərhəyata keçirdi.1919-cu ildə BakıDövlət Universitetininaçılması Azərbaycan xalqınınmədəni həyatındaəlamətdar hadisə, AzərbaycanDemokratik Respublikasınınisə ən mühümxidmətlərindən birioldu.1919-cu il sentyabrın15-də Universitet komissiyasınınson iclası oldu.318İclasda müvəqqəti Şura vəUniversitet İdarə heyətiyaradıldı. 1919-cu il noyabrın15-i Universitetdəbirinci dərs günü elanedildi. Azərbaycanda ilkmilli ali təhsil ocağıfəaliyyətə başladı. Onunilk rektoru görkəmli rusalimi V.İ.Razumovski bumünasibətlə yazmışdı:“Azərbaycan öz maarifocağını yaratdı. Türkxalqının tarixinə yeni parlaqsəhifə yazıldı. Avropailə Asiyanın qovşağındayeni məşəl yandı. Buböyük tarixi hadisəninşahidləri kimi biz özümüzüxoşbəxt hesab edi-

ik.” Doğrudan da, bu günBakı Dövlət Universitetininkeçdiyi tarixiyola nəzər salarkən beləbir qəti qənaətə gəlməkolur ki, Azərbaycanın bugününü, onun dünya şöhrətlielmini, mədəniyyətini,alimlərini, iqtisadiyyatını,bütövlükdəmüasir Azərbaycan cəmiyyətinibu elm məbədgahındanayrılıqda təsəvvüretmək qeyri mümkündür.Yarandığı zaman40 müəllim və 4 (tarixfilologiya,fizika-riyaziyyat,hüquq və tibb)fakültəsi olan universitetinauditoriyalarında 877tələbə və 217 azaddinləyici məşğul olurduki, onların 297 nəfəriazərbaycanlı, 366 nəfəriyəhudi, 209 nəfəri isə rusidi. Bu gün zəngin tarixibir yol keçmiş və daimainkişafda olmuş BakıDövlət Universitetinin 16fakültəsində 14 mindənçox tələbə təhsil alır, 1300nəfər professor-müəllimheyəti, o cümlədən 300-əyaxın elmlər doktoru,800-ə yaxın elmlərnamizədi, dosent çalışır, 6muzey, 80 elmi-tədqiqatvə tədris laboratoriyası,informasiya və tərcüməmərkəzi, idman-sağlamlıqkompleksi, poliklinikafəaliyyət göstərir. Buradahəmçinin yataqxana vətələbə şəhərciyi də vardır.Azərbaycanın tərəqqisi,inkişafı və çiçəklənməsiuğrunda böyükəzmlə çalışan vətənpərvərziyalıların çoxu bu millitəhsil ocağının yetirmələriolmuşdur. Universitet 90illik tarixi ərzində respublikamızınbütün elmsahələrinə görkəmli simalarbəxş etmişdir. Özxalqına, onun mədəniyyətivə mənəviyyatınabağlı olan, öz şəxsiyyətiilə xalqımızın simvolunaçevrilən, Azərbaycan dövlətininxilaskarı və qurucusuHeydər Əlirza oğluƏliyev də BDU-nun məzunuolmuşdur.Universitetin şöhrətinidünyaya onun Yusif319Məmmədəliyev, HeydərHüseynov, Abdulla Qarayev,Şəfayət Mehdiyev,Zahid Xəlilov, ƏşrəfHüseynov, Məcid Rəsulov,Mirəli Qaşqay, İsmayılHüseynov kimialimləri yayıblar. Fəxredirik ki, AzərbaycanımızınCəfər Cabbarlı, MikayılMüşfiq, SüleymanRəhimov, Səid Rüstəmov,Əfrasiyab Bədəlbəyli kimigörkəmli elm, mədəniyyətxadimləri, yazıçı və şairləridə Universitetin məzunlarıdır.Yarandığı gündənbu vaxta qədərUniversitet Azərbaycanziyalılar ordusuna 100mindən artıq yüksəkixtisaslı mütəxəssis vermişdir.Diqqətəlayiqdir ki,BDU öz fəaliyyətinin bütündövrlərində elm vətəhsil məbədi olmaqlayanaşı, həm də Azərbaycandilinin inkişafında,milli şüurun, vətənpərvərlikruhunun inkişafındaxidmətlər göstərmişbir mərkəz rolunuoynamışdır.Bakı Dövlət Universitetifəaliyyət göstərdiyiillərdə təkcə respublikamızüçün deyil, yaxın vəuzaq xarici ölkələr üçün:Almaniya, Polşa, Çexiya,Slovakiya, Bolqarıstan,Türk, Misir, Suriya, İordaniya,İran, Əfqanıstan,Çili, Çin, Vyetnam, birsözlə 50-dən çox dövlətüçün minlərlə mütəxəssishazırlamışdır.Universitetin diplomudünyanın 50-dən artıqölkəsində tanınır.Bakı Dövlət UniversitetiAvroasiya UniversitetləriAssosiasiyasının,Xəzəryanı DövlətlərinUniversitetləri Assosiasiyasıvə Qara dəniz hövzəsiölkələrinin Universi-

Atakişiyev, A. M.Ə.Rəsulzadəadına Bakı DövlətUniversitetinin tarixi: 2hissədə /Aslan Atakişiyev.-B.: Bakı Universitetinəşriyyatı, 1991.- H.I.-544 s.Bakı Dövlət Darülfünununtəsisi: (Sənədlər toplusu)/tərt.: S. İbrahimov.-B. ADU, 1989.- 88 s.Bakı Dövlət Universitetinindünya şöhrətli məzunu:Heydər Əliyevhaqqında /elmi. red. C.Əliyev; buraxıl. məsul A.Алескеров, М. БакинскийГосударственныйУниверситет (1919-www.bsu.inbaku.comwww.bizimyol.azƏdəbiyyatMəhərrəmov.- B.: BakıUniversiteti nəşriyyatı,2001.- 229 s.Məhərrəmov, A. BakıDövlət Universiteti /AbelMəhərrəmov.- B.: Göytürk,2000.-46 s.- (BDUnun80 illik yubileyinəhəsr olunub)BDU-nun yeni tədriskursları açılacaqdır: (AlmaniyaAkademik MübadiləXidmətinin (DAAD)baş katibi Kristian Vordunbaşçılıq etdiyi nümayəndəheyəti BDU-da)Rus dilində1994): специальный выпуск/ М. Алескеров, М.İnternetdəwww.lidertv.comwww.bakuonline.com.az320tetlərinin Assosiasiyasınınüzvüdür.Universitetin fəxridoktorları arasında Türkiyə,Özbəkistan, Türkmənistan,Qırğızıstan,Gürcüstan Prezidentləri-Süleyman Dəmirəl, İslamKərimov, SaparmuradNiyazov, Askar Akayev,Eduard Şevardnadze,YUNESKO-nun prezidentiFederiko Mayor,amerikalı doktor Lütfizadə,fransalı İren Məlikova,polşalı TadeuşSvyatoxovski, iranlı doktorCavad Heyət, almaniyalıƏhməd Şmidekimi dünyanın görkəmlisiyası və dövlət xadimləri,məşhur elm və təhsilnümayəndələri vardır.//Azərbaycan.- 2007.- 19aprel.- S. 6.Əməkdaşlıq haqqında müqaviləimzalanmışdır:(BDU ilə Taras Şevçenkoadına Kiyev Milli Universitetiarasında) //Azərbaycan.-2005.- 9 aprel.-S. 4.Xəlilzadə, F. Haqqı vəxidməti olanlar: (BakıDövlət UniversitetininJurnalistika fakültəsi haqqında)//Azərbaycan.-2005.- 20 iyul.- S. 5.Марданов, Ф. Вахидов.-Б., 1994.- 141 с.www.kitab.azAdilə Abdullayeva

döNoyabr17Milli Dirçəliş Günü19881988-ci ildə Sovetimperiyasının dağılmasıylabağlı onun hüdudlarıdaxilində qanlı çaxnaşmalarbaş verdı. Artıqçürümüş imperiyanın əslmahiyyəti aydınlaşır,uzun illər təlqin olunankommunist beynəlmiləlçiliyininpuç olduğu üzəçıxırdı. Xalqları bir-birinədüşmən etməklə özdayaqlarını saxlamağaçalışan imperiya dəhşətlicinayətlərə əl atdı...1988-ci il noyabrın 17-də Azərbaycan xalqınınazadlıq səsini ucaldaraq,imperiyaya qarşıhamılıqla ayağa qalxmasıonun dirçəlişi yolundadönüş nöqtəsi oldu.Azərbaycan xalqıuzun illər arzusunda olduğumüstəqilliyinə qovuşdu.Öz haqqı, azadlığıvə torpaqlarına sahibçıxmaq istəyən xalqımızbu müqəddəs ideallar naminəbirlik və bərabərliyinibir daha bütündünyaya nümayiş etdirdi.1992-ci ildən 17 NoyabrMilli Dirçəliş Günü kimiqeyd olunur. 1988-ci ilinilk günlərində ErmənistanınAzərbaycana qarşıaçıq təcavüzü başlandı.Moskvanın, xüsusən dəSSRİ-nin rəhbəri M.Qorbaçovunbuna biganəmünasibətini görən ermənilərplanlı şəkildə,Ermənistan hökumətinintapşırığı və göstərişilə321Ermənistanda yaşayan200 mindən çox azərbaycanlınıöz ata-babayurdlarından kütləvi surətdəqovdular.Ermənilər azərbaycanlılarıtəkcə öz ev-eşiklərindənqovmayırdılar,həm də onları cismən öldürür,diri-diri yandırırdılar.Ermənilərin tarixdəgörünməmiş bu vandalizminəM.Qorbaçov vəonun ətrafı heç bir reaksiyavermədilər. Ermənilərbununla da kifayətlənmədilər.1988-ci ilin fevralınəvvəllərində AzərbaycanınDağlıq Qarabağbölgəsində ixtişaşlar törətdilər.Onlar Azərbaycanıntarixi torpağı olan DağlıqQarabağı Azərbaycandanqoparıb Ermənistana birləşdirməsihaqqında məsələqaldırdılar. Belə birvaxtda Azərbaycan xalqı

Dirçəliş illərində: Kitabalbom.(Heydər Əliyevayağa qalxdı. Xalq özetirazını sakit şəkildə rəhbərliyəbildirdi. İlk zamanlarAzərbaycan vətəndaşlarıMoskvaya, yerlihakimiyyət başçılarınainanırdılar. Onların şüarları,gəzdirdikləri portretvə bayraqlar bunu sübutedirdi.Ancaq, xalq gördü vəbaşa düşdü ki, nə Moskva,nə də Azərbaycanın ovaxtkı rəhbərliyi heç birqəti tədbir görmək istəmirlər.Belə olduqda,respublikanın hər yerindəninsanlar axın-axın Bakıyagəlir, Azadlıq meydanına(o vaxt V.İ.Leninadını daşıyırdı) toplaşır,ermənilərin və Sovet hökumətininbelə münasibətinəqarşı mitinqlər keçirir,öz etirazlarını bildirirdilər.1988-ci ilin noyabrın17-də Bakının əsas meydanısayılan Azadlıq meydanındaSovet dövlətininxalqımıza qarşı apardığıantiazərbaycan siyasətinəetiraz əlaməti olaraqAzərbaycan ictimaiyyə-Ədəbiyyathaqqında).- B.: Azərbaycan,1998.- 80 s.tinin sonu bilinməyənmitinqi başlandı. O vaxtbütün xalq bir yumruqkimi düyünlənmişdi. Bu,əsl xalq hərəkatı, milliazadlıq hərəkatı idi. Dekabrınəvvəllərində sovetqoşunları tərəfindənümumxalq mitinqi dağıdıldı.Azərbaycanda buhadisələr milli azadlıqhərəkatı kimi qiymətləndirilirvə Vətənimizinistiqlaliyyət qazanmasındaəsas amil sayılır.Allahverdiyev, R. İnkişafa,sabitliyə aparan yol:17 Noyabr-Milli DirçəlişGünüdür //Cəmiyyət vəcəza.- 2005.- № 6.- S. 33.Əliyev, H. Əsl müstəqilliyəaparan yol: Bu yolulu öndər Heydər Əliyevinhakimiyyətə gəldiyigündən başlanır: [Dirçəlişgünü ilə əlaqədar] //Azərbaycan.-2006.- 17 noyabr.-S. 4.Əliyev, H. Mənəvi gücünqüdrəti: [Heydər Əliyevvə Dirçəliş Günü haqqında]Milli DirçəlişGünü //Qocayev, Ə.Bayramlar və tarixigünlər.- B.: Altun kitab.-S. 64-66.Adilə Abdullayeva322

Noyabr2485 illiyiVəcihə Səmədova1924-1965RəssamGörkəmli Azərbaycanrəssamı, AzərbaycanınƏməkdar incəsənət xadimiVəcihə Əli qızı Səmədova1924-cü ildə Bakışəhərində anadan olmuşdur.1939-1944-cü illərdəƏzim Əzimzadə adınaAzərbaycan Dövlət RəssamlıqTexnikumundatəhsil alan Vəcihə xanım,sonradan V.İ.Surikov adınaMoskva Dövlət Rəssamlıqİnstitutunun Rəngkarlıqfakültəsinə - tanınmışrus rəssamı PavelKorinin emalatxanasınadaxil olur. O, 1951-ci ildə“Üzeyir Hacıbəyovtələbələri arasında” adlıdiplom işini müvəffəqiyyətləmüdafiə edir.Təhsilini başa vurduqdansonra vətənə qayıdır vəAzərbaycanın ilk peşəkarqadın rəngkarı olur.Portret, mənzərə vətematik tablolar çəkmişdir.Vəcihə Səmədovaömrünün axıranadək təhsilaldığı rəssamlıq texnikumundapedaqoji fəaliyyətləməşğul olmuşdur.Və indi onun yetirmələrirespublikanın adlı-sanlıfırça ustalarıdır.1954-cü ilin avqustundaMoskvada SSRİRəssamlıq Akademiyasınınsalonunda müharibədənsonra ilk dəfəGürcüstan, Ermənistan vəAzərbaycan rəssamlarının323əsərlərindən ibarət sərgiaçıldı. Vəcihə Səmədovabu sərgidə özünün ənyaxşı tablolarından birini-“İmtahandan əvvəl” əsərininümayiş etdirdi. Moskvatamaşaçıları, sənət bilicilərigözəl naxışlı xalçafonunda təsvir edilmiştələbə obrazına baxa-baxaəsər haqqında səmimifikirlər söylədilər. Obrazıntəbiiliyi, gözəlliyi vəbütövlükdə əsərin güclükoloriti tamaşaçıların böyükmarağına səbəb oldu.Az sonra Bakıda Respublikasərgisində onunGöy-göldə çəkdiyi birneçə mənzərə tabloları dasənətsevərlər tərəfindəneyni səmimiliklə qarşılandı.Sərgidəki “Leyla Bədirbəylininportreti” Vəcihəxanımın bu janrdakıuğurunu göstərirdi. Onunəsərlərini indi də muzeylərdəgörənlər bu

əssamın necə yüksək biristedada, professional hazırlığamalik olduğunutəsdiq edə bilərlər.Uşaqlara həsr etdiyihər bir əsərində isə Vəcihəxanımın körpələriqəlbən sevən bir anaolduğu qabarıq görünürvə bu əsərlərə indininözündə də həyəcansızbaxmaq olmur. “Gəncskripkaçının portreti” (oğluNicatın portreti) və“Fatimənin portreti” (rəssamınqızı) kimi əsərləriVəcihə Səmədova. AzərbaycanSSR Əməkdarincəsənət xadimi.- B.,1966.- 6 s.İsmayılova, T. Əsərlərindəəbədiləşən rəssamdoğrudan da misilsizsənət yadigarlarıdır.Fırça ustasının “Toygünü”, “Gözləmə” əsərləriMoskvada, Riqada,Tbilisidə təçkil olunmuşsərgilərdə nümayiş etdirilmişdir.Vəcihə Səmədova“Xəbər gözləyərkən” (Xəzərbalıqçılarının həyatınahəsr olunmuş) kimi ciddiplanda psixoloji əsərlər dəişləmişdir.1962- ci ildə rəssamınBakıda fərdi sərgisi açılır.Onun “Bayram”, “TürkƏdəbiyyat//Bakı.- 1984.- 13 aprel.-S.3.Qasımova, E. Doğma,əziz...: [Rəssamın yaratdığıəsərlər haqqında]qızı” kimi digər əsərləritamaşaçıları valeh edir.Tablolarındakı rəng çalarları,milli kolorit böyükustalıqla işlənmiş buəsərləri dünyanın bir sıramuzeylərində layiqli yertutmasına səbəb olub.1965-ci ildən Bakıdarəssamın adını daşıyansərgi salonu var.1965-ci ildə Bakıdavəfat etmişdir.//Qobustan, 1985.- № 2.-S. 16-18.Nəcəfov, M. Rəssamınyeni sərgisi qarşısında//Ədəbiyyat və incəsənət.-1985.- 6 dekabr.- S. 8.Elnaz Həsənova324

Noyabr25120 illiyiRəşad Nuri Güntəkin1889-1956Türk yazıçısıGörkəmli türk yazıçısıRəşad Nuri Güntəkin1889-cu il noyabrın 25-dəİstanbulda həkim ailəsindəanadan olmuş, uşaqlıqillərini Anadolu, Çanaqqalavə İzmirdə keçirmişdir.İzmirdə fransızcaorta təhsil almış,İstanbul UniversitetininƏdəbiyyat fakültəsinibitirmişdir. SonralarRəşad Nuri müəllim vəməktəb müdiri işləmiş, birneçə il sənət dostları iləbirgə satirik jurnal nəşretmiş, 1927-ci ildə MaarifNazirliyində müfəttiş vəzifəsinətəyin edilmişdir.On iki il müfəttiş işlədiyidövrdə o, kənd vəşəhərləri dolaşmış, xalqhəyatını yaxından öyrənmişdir.Görkəmli yazıçı kimişöhrət qazanan RəşadNuri 1939-cu ildə TürkiyəBöyük Millət Məclisinədeputat seçilmişdir. 1947-ci ildə İstanbulda çıxan“Məmləkət” qəzetinin başredaktoru işləmiş, dahasonra Parisdə BirləşmişMillətlər Təşkilatı nəzdindəfəaliyyət göstərənMədəni cəmiyyətdə Türkiyəninnümayəndəsi olmuşdur.Yaradıcılıqla BirinciDünya müharibəsiillərindən məşğul olmağabaşlayan Rəşad Nuri ilkməqalələrini fransızcanəşr olunan jurnalda dərcetdirmişdir. Yazıçının ilknəsr əsəri 1917-ci ildə325yazdığı “Köhnə dost”hekayəsidir. Sonra 1918-ci ildə “Xarabaların çiçəyi”romanını yazmış,1923-1930-cu illərdə birbirininardınca bir neçəhekayələr kitabı nəşr etdirmişdir.R.N.Güntəkinçoxlu hekayə, pyes vəməqalələr yazsa da, dahaçox romançı kimi məşhurdur.O, “Çalıquşu”(1922), “Damğa” (1924),“Dodaqdan qəlbə”(1925),“Acımaq” (1928), “Yarpaqtökümü” (1930),“Köhnə xəstəlik” (1938),“Dəyirman” (1944), “Qovaqyelləri” (1950), “Qandavası” (1956) və s. romanlarındaTürkiyə həyatınıngeniş realist təsvirinivermişdir. “Yaşılgecə” (1928) romanı isətürk xalqının milli azadlıqmübarizəsindən bəhs edir.Rəşad Nuri “Xəncər”(1918), “Daş parçası”(1926), “Fəlakət qarşı-

sında” (1931), “Vergi oğrusu”(1933), “İstiqlal”(1933) və başqa draməsərləri də yazmışdır.1919-cu ildə Azərbaycanartistlərinin qastrol tamaşalarımünasibəti ilə yazdığı“Azərbaycan teatrı”məqaləsində AzərbaycanÇalıquşu: roman / tərc.ed.M.Rzaquluzadə.- B.: Şərq-Qərb, 2006.- 373 s.Dodaqdan qəlbə: romanИзбранные произведения.-М.: Художественнаялитература, 1986.-750 с.teatrının ideya-sənətkarlıqsəviyyəsini, Ü.Hacıbəyovun“Arşın mal alan”və “Məşədi İbad” komediyalarınıyüksək qiymətləndirmişdir.Ömrününson illərində təzədənMaarif Nazirliyinə qayıt-Ədəbiyyat/nəş. haz. M. Axundova.-B.: Şərq-Qərb, 2006.-277 s.Rus dilindəПтичка певчая: Роман/пер. с тур. И.Печенова.-М.: Издательство МС-ХА, 1991.- 412 с.mış, az sonra təqaüdəçıxmışdır.Rəşad Nuri Güntəkin1956-cı il dekabrın 7-dəLondonda müalicədə olarkənvəfat etmiş və İstanbuldadəfn edilmişdir.Yarpaq tökümü: roman/red. F.Qoçəliyeva.- B.:Çinar-Çap, 2007.- 111 s.Adilə Abdullayeva326

Noyabr3075 illiyiİlyаs Tаpdıq1934Şairİlyas Tapdıq Аzərbаycаnuşаq ədəbiyyаtınıntаnınmış nümаyəndələrindənbiridir. O, 1934-cüil nоyаbr аyının 30-dаGədəbəy rаyоnunun Əliİsmаyıllı kəndində dоğulmuş,məktəbi bitirdikdənsоnrа АPİ-nin Dil vəədəbiyyаt fаkültəsindətəhsil аlmışdır.Ədəbi yаrаdıcılığа tələbəlikillərində “Bаkınıngеcəsi” şеirilə bаşlаmışdır.1957-1962-ci illərdə“Uşаqgəncnəşr”də, 1962 -1968-ci ilərdə “Аzər-327nəşr”də rеdаktоr, 1968-1976-cı illərdə ”Gənclik”nəşriyyаtındа böyük rеdаktоr,rеdаksiyа müdiri,1968-1976-cı ildə bаşrеdаktоr, 1976-1978-ci ildəАzərbаycаn Bаş MətbuаtMüvəkilliyində qruprəhbəri, 1978-1983-cü illərdəАzərbаycаn Tеlеviziyаvə Rаdiо VеrilişləriKоmitəsində Tеlеviziyаgənclər bаş rеdаksiyаsınınbаş rеdаktоru, 1989-1992-ci illərdə TürkiyəninАnkаrа şəhərində TürkStаndаrtlаrı İnstitutundаvə Хаrici İşlər Nаzirliyivə kаlkınmа аjаsındаmüəllim, “Аzərbаycаn”qəzеtinin Türkiyə üzrəхüsusi müхbiri vəzifələrindəişləmişdir.İ.Tapdıq gözünü dünyаyааçdığı zаmаndаnsаzın lаylаsı ilə pərvəriştаpmış, xalqın sеvinci iləsеvinmiş, kədəri ilə kədərlənmiş,müаsir həyаtlаyаşаmış, zаmаnlа, vахtlааyаqlаşmаğа çаlışmış, insаnlаrınistək və аrzulаrınınəsl tərənnümçüsünəçеvrilmişdir. Bucəhd və mаrаq оnun yаrаdıcılığındаmüsbət bəhrələrinibu gün də göstərir.Хаlq pоеziyаsınа, аşıqşеirinə yахındаn bаğlılıq,vurğunluq оnun pоеziyаsınахüsusi bir оynаqlıq,səmimiyyət gətirir.Təsаdüfi dеyildir ki,оnun əsərləri rеspublikаsərhədlərindən çох-çохuzаqlаrdа dа yаyılmış,özünə digər rеspublikаlаrdаndа охucu tаpmışdır.İlyаs Tаpdıq ədəbiyyаtımızınəllinci illərin nəslinəmənsubdur. Hələ ilkşеirlərindəki yığcаmlıq,zəngin хаlq ədəbiyyаtındаnyаrаdıcı şəkildəbəhrələnmək şаiri охucu-

lаrınа tаnıtdırmış və sеvdirmişdir.Müхtəlif illərdənəşriyyаtlаrdа burахılmış“Kəndimizin çоbаnı”,“Bulаq bаşındа”,“Хumаr”, “Аrхаlı dаğlаr”,“Çimnаz оynаyır”, “Birgülün qönçəsi” və bаşqаBir еvim vаr: Аzyаşlıuşаqlаr üçün şеirlər.- B.:Gənclik, 1971.-12 s.Bir gülün qönçəsi: şеirlər.-B.: Gənclik, 1970.-123 s.Hаcızаdə, N. Prеzidеnttəqаüdçüsü «Şеirimincаnıdır bu еl, bu vətən…(Şаir İlyаs Tаpdıq hаqqındа)//Аzərbаycаn.-2004.-25 dеkаbr.- S.6Məmməd, А. Ustаd hаqqıqаzаnmış şаir (müəl-Возьми меня за руку:Стихи.- М.: Детская литература,1981.-95 с.kitаblаrı uşаq ədəbiyyаtınıninkişаfındа mühümrоl оynаmışdır.İlyаs Tаpdıq həm də lirikşаirdir. “Əksim və qəlbim”,“Bir еşqin şimşəyi”və bаşqа kitаblаrındа tоplаnmışşеirlər gənclərinƏdəbiyyatƏziz bir insаnı хаtırlаyırаm:(Mir Cəlаl hаqqındахаtirələr).- B.: Şur,199.-26 s.Qızаr, qаğаyılаr: şеirlərvə pоеmаlаr.- B.: Аzərnəşr,1974.-154 s.lifin İlyаs Tаpdığın yаrаdıcılığıhаqqındа 2001-ci ildə yаzdığı məqаləsi)//Rеspublikа.- 2006.-14fеvrаl.- S. 7.Məmməd Аrаzın məktublаrı:(İlyаs Tаpdığа)//Zəfər qаlаsı.-2005.-1-10sеntyаbr.- S. 4.Rus dilindəСледы ветра: Стихи ипоема.- М.: Cов.писатель,1973.- 103 с.sеvə-sеvə охuduğu şеirlərdəndir.1989-cu ildən “Аzərnəşr”dəbədii ədəbiyyаtşöbəsinin müdiri vəzifəsindəçаlışır. Prezidenttəqaüdçüsüdür.Məhəbbət yоllаrı: şеirlər.-B: Yаzıçı, 1973.-191 s.Şеir sеvən bаlаlаr: şеir vəpоеmаlаr.- B.: Turаn еvi,2005.-503 s.Şаirin yubilеyi kеçirildi:İlyаs Tаpdığın аnаdаnоlmаsının 65, yаrаdıcılığının50 illiyi //Mədəniyyət.-2000.- yаnvаr.-№1.- S.5.Nailə Alışova328

1 dekabrGün çıxır06:08Gün batır17:1531 dekabrGün çıxır06:26Gün batır17:24Dekabr23noyabr-21 dekabrOxatanın Nişanıoddur. Yupiterinhimayəsindədir.Günəşin Oxatanbürcündən keçdiyidövrdə doğulanlartəmkinli, fəalolurlar. Kişilərqadınların xoşunaÇa 1Ç 2Ca 3C 4Ş 5B 6Be 7Ça 8Ç 9Ca 10C 11Ş 12B 13Be 14Ça 15Ç 16Ca 17C 18Ş 19B 20Be 21Ça 22Ç 23Ca 24C 25Ş 26B 27Be 28Ça 29Ç 30Ca 312009Əlamətdar vətarixi günlər1. QİÇS-ə qarşı mübarizə Günü3. Bеynəlxalq Əlillər günü11. Uşaqların Bеynəlxalq Tеlеviziya və RadiоVеrilişləri Günü12. Respublikamızda ilk dəfə bələdiyyə seçkilərikeçirilməsinin 10 illiyi16. Sərhəd Qоşunları Günü30. Gəncə şəhərinin tarixi adının bərpaolunmasının 20 illiyi31. Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik GünüQan yaddaşı1988-20091988-ci ilin yanvar ayından etibarən azərbaycanlıların indiki ErmənistanRespublikasının ərazisindən, öz tarixi torpaqlarından kütləvi deportasiyasınabaşlayaraq, Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ daxil olmaqla 20 faizərazisini işğal edib orada «etnik təmizləmə», «yandırılmış ərazilər» prinsipinihəyata keçirən erməni tərəfi həmvətənlərimizə qarşı kütləvi qətllər vəsoyqırımı törətmiş, 1 milyondan artıq vətəndaşımızı öz yurd-yuvasındandidərgin salmışdır. 1995-ci ildən etibarən işğal olunmuş ərazilərdəki qeyriqanunifəaliyyətini daha da genişləndirən erməni tərəfi narkotik maddələrinqanunsuz becərilməsi, istehsalı, dövriyyəsi, insan ticarəti, qanunsuzməskunlaşdırma, maddi-mənəvi sərvətlərin talan edilməsi, nüvə və radioaktivtullantıların basdırılması və digər beynəlxalq cinayətlər törətməklə həminəraziləri beynəlxalq, o cümlədən erməni terrorçularının sığınacaq yerinə vətəlim-məşq bazasına çevirmiş, cəbhəyanı zonadan yüz kilometrlərlə uzaqyaşayış məntəqələrini əhatə edən terror-təxribat əməllərinin coğrafiyasınıgenişləndirmiş, bu cinayət əməllərinə Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqlarınnümayəndələrini 329 də cəlb etmişdir.

QİÇS-ə qarşı Mübarizə Günü (01.12.1996)Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əliyev Yusif Əliyusif oğlunun (02.12.1969-14.09.1991) anadan olmasının 40 illiyiBеynəlxalq Əlillər Günü (03.12.1992)Azərbaycan Rеspublikasının Əməkdar incəsənət xadimi, kinоrеjissоr MahmudbəyоvŞamil Fərəməz oğlunun (05.12.1924) anadan оlmasının 85 illiyiAzərbaycanın neft ustası, Əliyev Gülbala Ağabala oğlunun (05.12.1879-27.03.1971)anadan оlmasının 130 illiyiAzərbaycanın Xalq şairi Babayеv Nəbi Ələkbər oğlunun (Nəbi Xəzri) (10.12.1924-15.01.2007) anadan оlmasının 85 illiyiUşaqların Bеynəlxalq Tеlеviziya və Radiо Vеrilişləri Günü (11 dеkabr)Respublikamızda ilk dəfə bələdiyyə seçkiləri keçirilməsinin (12.12.1999) 10 illiyiGürcüstanın Əməkdar mədəniyyət işçisi, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi Əliyеva DilarəƏkbər qızının (14.12.1929-20.04.1991) anadan оlmasının 80 illiyiAzərbaycanın Xalq rəssamı Bəhlulzadə Səttar Bəhlul oğlunun (15.12.1909-14.10.1974) anadan olmasının 100 illiyiAzərbaycanın Xalq şairi Hüseynzadə Hüseyn Camal oğlunun (Hüseyn Arif)(15.12.1924-14.09.1992) anadan olmasının 85 illiyiSərhəd Qоşunları Günü (16 dеkabr)Şair, dramaturq Qurbanov Teyyub Yarməmməd oğlunun (Teyyub Ourban)(18.12.1934) anadan оlmasının 75 illiyiAzərbaycanın Xalq şairi Bayramоv Tоfiq Qulam oğlunun (Tоfiq Bayram)(18.12.1934-18.04.1991) anadan оlmasının 75 illiyi330

Azərbaycanın Xalq artisti, aktyor Məmmədov İbrahim Əhməd oğlunun (22.12.1934)anadan olmasının 75 illiyiƏdəbiyyatşünas, tənqidçi Əkbərov Tofiq Süleyman oğlunun (22.12.1939-29.12.1985) anadan olmasının 70 illiyiƏməkdar elm xadimi, ədəbiyyatşünas İsmayılov Rauf Əbdüləli oğlunun(22.12.1939) anadan olmasının 70 illiyiAzərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi, şair Aslanоv Məmməd Muxtar oğlunun(Məmməd Aslan) (24.12.1939) anadan оlmasının 70 illiyiŞair, tənqidçi, prоfеssоr Mеhdiyеv Famil Ağalar oğlunun (Famil Mehdi)(25.12.1934-18.09.2003) anadan оlmasının 75 illiyiAzərbaycanın Xalq artisti, rəqqasə Dilbazi Əminə Paşa qızının (26.12.1919) anadanоlmasının 90 illiyiAzərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) yaradılmasının(29.12.1999) 10 illiyiAzərbaycan tarixçisi, professor Əzizbəyova Püstə Əzizağa qızının (29.12.1929-08.01.1998) anadan оlmasının 80 illiyiGəncə şəhərinin tarixi adının bərpa olunmasının (30.12.1989) 20 illiyiİctimai xadim, tarixçi İsgəndərov Məmməd Salman oğlunun (30.12.1909-1965)anadan оlmasının 100 illiyiDünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü (31.12.1991)331

Dekabr1085 illiyiNəbi Xəzri1924-2007ŞairAzərbaycanın Əməkdarincəsənət xadimi,Xalq şairi Nəbi Ələkbəroğlu Babayev 1924-cü ildekabrın 10-da BakınınXırdalan kəndində yoxsulkəndli ailəsində anadanolmuş, opta məktəbi bitirdikdənsonra ADU-nunFilologiya fakültəsinə daxilolmuşdur. 1942-1943-cü illərdə ordu sıralarınaçağırılmış, lakin xəstəliyinəgörə tərxis edilmuşdur.1943-1945-ci illərdə“Kommunist” qəzetiredaksiyasında korrektor,Azərbaycan radio komitəsindədiktor, 1945-1947-ci illərdə “Vətən uğrunda”jurnalı redaksiyasındaədəbi işçi vəzifəsindəişləmişdir. 1947-1949-cu illərdə Leninqrad DövlətUniversitetində, 1949-1953-cü illərdə MoskvadaM.Qorki adına Ədəbiyyatİnstitutunda təhsil almışdır.“Çiçəklənən arzular”adlı ilk kitabı (1950),“Bakı səhəri” (1954),“Salxım söyüdlər” (1957),“Kim məni xatırlasa”(1960), “Dəniz, göy məhəbbət”(1965), “İllər vəsahillər” (1969), “Dərələr”(1970), “Ulduz karvanı”(1979) lirik şeirlərkitabları nəşr edilmişdur.N.Xəzrinin poemalarındamüasirlərimizin zənginmənəvi aləmi, doğmavətən təbiətinin gözəllikləritərənnüm olunur.332Buna misal olaraq “Təmizürək” (1954), “Dağlar dağımdırmənım” (1962),“Günəşin bacısı” (1964),“İki Xəzər” (1967), “Əfsanəviyuxular” (1971),“Mənim babam baxandağlar” (1976), “Bacı”(1977), “İnam” (1980)poemalarını göstərməkolar. Əsərləri SSRİxalqları dillərinə və birsıra xarici dillərə tərcüməedilmişdir. N.Xəzri AzərbaycanYazıçılar İttifaqındaməsləhətçi (1949-1952), “Ədəbiyyat və incəsənət”qəzeti redaksiyasındaədəbi işçi (1957-1958), Azərbaycan Yazıçılarİttifaqının katibi(1958-1965), AzərbaycanDövlət Radio və TeleviziyaVerlişləri Komitəsininsədr müavini(1965-1971), Azərbaycanmədəniyyət nazirininmüavini (1971-1974),

Azərbaycanın Xarici ÖlkələrləDostluq və MədəniƏlaqələr CəmiyyətiRəyasət Heyətinin sədri,(1974-1992), 1992-ci ildən“Azərbaycan dünyası”Beynəlxalq ƏlaqələrMərkəzinin prezidentiSeçilmiş əsərləri: 2 cilddə.-B.:”Lider nəşriyyatı”,2004.- 2004.- 246 s.Salatın.- B.: Gənclik,1991. - 22 s.“Bu gün Nəbi Xəzrikimsəsizlik dövrünü yaşayır/Şair APA-nın suallarınacavab verirƏdəbiyyatÖmür çinarından yarpaqlar.-B.: Gənclik, 1995.-359 s.Peygəmbərlər.- B.: Azərbaycan,1992.- 48 s.//Azadlıq.- 2006.- 27 aprel.– S. 3.Rus dilindəХазри, Н. Ветка чинары:Стихи /сост. и авт предисл.Н.Хазри, А.Ловрин.-М.: Сов. Рoссия,1988.- 302 с.Голубая книга: Стихи.-vəzifəsində işləmişdir.1981-ci ildə SSRİ Yazıçılarİttifaqı idarə heyətinəüzv, 1991-cı ildəAzərbaycan Yazıçılar BirliyiAğsaqqallar Şurasınaüzv seçılmışdir. Şair Qırmızı“Əmək Bayrağı” ordeniilə təltif olunmuş,anadan olmasının 70 illiyimünasibətilə “Şöhrət” ordeninəlayiq görülmüşdür.N.Xəzri 17 yanvar2007-ci il tarixində, Bakışəhərində vəfat etmişdir.Səndən eldə bir nişanəqalar söz.- B.: Azərbaycan,1994.- 20 s.Səma uca, torpaq dərin.-B.: Gənclik, 1995.- 269 s.Əsrin qanlı laləsi.- B.:Azərnəşr, 1996.- 465 s.Kim məni xatırlasa: (Şeir)//Ədəbiyyat qəzeti.-2007.- 19 yanvar.-S.1.Б.: Язычы, 1988.- 302 с.www.az-customs.netwww.bizimasr.mediaaz.comİnternetdəwww.dil-tarix-poeziyawww.xalqqazeti.comwww.xazar.infowww.iatp.azwww.lider.tv.azSaqibə Mehrəliyeva333

Dekabr1480 illiyiDilarə Əliyeva1929-1991ƏdəbiyyatşünasƏdəbiyyatşünas, tərcüməçiƏliyeva DilarəƏləkbər qızı 1929-cu ildekabrın 14-də GürcüstanınTbilisi şəhərindədəmirçi ailəsində anadanolmuşdur. 97 saylı Azərbaycandillişəhər ortaməktəbini bitirdikdən sonraADU-nun Şərqşünaslıqfakültəsində təhsil almışdır(1945-1950). AzərbaycanEA Nizami adınaDil və Ədəbiyyat İnstitutununaspiranturasınadaxil olandan sonra GürcüstanEA-nın ŞotaRustaveli adına Ədəbiyyatİnstitutuna ezam edilmiş,“Azərbaycan-gürcü ədəbiəlaqələrinin XIX əsrədəbiyyatında inikası”mövzusunda namizədlikdissertasiyasını tamamlamış,1954-cü ildə müdafiəetmişdir.1960-cı ildən AzərbaycanYazıçılar Birliyininüzvü, GürcüstanınƏməkdar mədəniyyət işçisi(1980), AzərbaycanRespublikası Ali Sovetinindeputatı (1990) vəzifələrindəişləmişdir.Azərbaycan EA Nizamiadına Dil və Ədəbiyyatİnstitutunda kiçik elmiişçi, Nizami adına ƏdəbiyyatMuzeyində başelmi işçi (1957-1959),qədim və orta əsrlər ədəbiyyatışöbəsində müdir(1959-1972), sonra Nizamiadına Ədəbiyyatİnstitutunun ədəbi əlaqələrşöbəsində böyük elmiişçi (1972-1979), Nizamişünaslıqşöbəsində böyükelmi işçi (1979-1986), institutun ədəbiəlaqələr şöbəsində aparıcıelmi işçi vəzifələrindəişləmiş, (1986-cı ildən)eyni zamanda bölmə müdirikimi çalışmışdır. «Nizamivə gürcü ədəbiyyatı»mövzusunda doktorluqdissertasiyası müdafiə etmişdir.Filologiya elmləridoktoru olmuşdur (1985).1991-ci il aprelin 20-dəavtomobil qəzasında faciəlişəkildə həlak olmuş,Bakıda Fəxri Xiyabandadəfn olunmuşdur. QadınHüquqlarını Müdafiə Cəmiyyətionun adınıdaşıyır.334

Əhmədov, T. XX əsrAzərbaycan yazıçıları.-B.: “Nurlar”, 2004.-S. 175.İsmayıllı, Ə. Bitməmişmüsahibə və ya duruƏdəbiyyat“Koroğlu”nun yeniəlyazma nüsxəsi: Yeddinciməclis //Azərbaycan.-1990.- № 9.- S.174-189.Tərcümə məharətininnümunəsi (Əhməd Cavadhaqqında).- Ədəbiyyatvə incəsənət.-1989.- 12 iyul.- S. 10-11.Türkiyə görüşləri: (I Millətlərarası Böyük AzərbaycanKonqresi haq-meydanı: /Dilarə Əliyevahaqqında //Ədəbiyyatqəzeti.- 1992.- 27mart.- S. 5.Kəngərli, F. ...Öncəməsləkdaş idik: [Dilarəqında) //Elm.- 1990.- 7iyul.- S. 1- 4.Ürək bir, dilək bir .- B.:Yazıçı, 1981.- 217 s.Əliyeva haqqında]//Ədəbiyyat qəzeti.-1993.- 23 aprel.- S. 4.Aytən Abdullayeva335

Dekabr1875 illiyiTofiq Bayram1934-1991 ŞairTofiq Bayram 1934-cüil dekabrın 16-da BakınınƏmircan kəndində anadanolmuş, həmin kənddəorta məktəbi bitirdikdənsonra Azərbaycan Pedaqojiİnstitutunun Tarixfakültəsində təhsilini davametdirmişdir. İnstitutdaoxuyarkən ədəbiyyatdərnəyinə getmiş və ilkşeirlərini də elə oradayazmışdır.Əmək fəaliyyətinə“Azərbaycan müəllimi”qəzeti redaksiyasında şö-336bə müdiri kimi başlamışdır.Sonra AzərbaycanDövlət Radio və TeleviziyaVerilişləri Komitəsindəədəbi işçi,M.F.Axundov adına DövlətOpera və Balet Teatrındaədəbi hissə müdiri(1961-1964), “Ulduz” jurnalıredaksiyasında (1964-1968), “Ədəbiyyat və İncəsənət”qəzeti redaksiyasındaşöbə müdiri(1968-1978), ”Yazıçı”nəşriyyatında baş redaktormüavini vəzifələrində(1978) işləmişdir.Şairin yaradıcılığındaSəməd Vurğun poeziyasının,Vurğun ədəbiməktəbinin böyük roluolmuşdur.Bu baxımdan “SəmədVurgun çələngi” silsiləşeirlərini göstərmək olar.Şair Səməd Vurguna olansonsuz el sevgisini, Vurğununmüdrik poeziyasınınsəxavətini özşeirində göstərmişdir.T.Bayram yaradıcılığınınaparıcı xətti onunvətəndaşlıq ehtirasıdır.Şairin “Ana təbəssümü”,“Mənim şair xalqım”, “Sizidüşünürəm”, “İnamım,əqidəm”, “Gərək elə yanım..”,“Azərbaycan deyəndə”,“Səninlə görüşəndə”vəs. kitabları oxuculartərəfindən maraqlaqarşılanmışdır.Tofiq Bayram əsasənlirik şairdir. Ancaq onunlirikasında siyasi-motivlərüstünlük təşkil edir. O, birşair kimi çox yaxşı başadüşürdü ki, həyatda insanıyaşadan inamdır, əqidədir.Əqidəsiz, inamsız yaşamaqölümə bərabərdir.Ona görə də şair yazır:Yaşaya bilmərəm çörəksiz,susuz,Yaşaya bilmərəm birgün amalsız.

Seçilmiş əsərləri.- B.: Lidernəşriyyatı, 2005.-325 s.Ay gecikən məhəbbətim .-B.: Yazıçı, 1987.-235 s.Bayram, T. /Tofiq Bayram.Dostum sair HəsənValehə cavab [Şeir]//Azərbaycan. 2001.- 6yanv.-S.4.Quliyeva, Z “Silinib itmərəmxatirələrdən”[AMEA-nın “NizamiƏdəbiyyatƏsrin oyunu.- B.:Gənclik, 1979.-120 s.Könlümdə yaşayanlar.-B.: Yazıçı, 1980.-252 s.Gəncəvi” adına Azərbaycanədəbiyyatı Muzeyindəşair Tofiq Bayramahəsr olunmuş “Silinibitmərəm xatirələrdən” adlıxatirə gecəsi haqqında]-//Azərbaycan.- 2005.- 18iyun.- S. 7.İnternetdəDərin fəlsəfi təfəkkürəmalik olan şair öz şeirlərindəilk baxışda çox adigörünən məsələləri poetikzənginliklə bəzəyir və onafəlsəfi mahiyyət verə bilir.Şair “Ərik ağacı” şeirindəhəyətlərində bitən ərikağacını elə təsvir edir ki,oxucu həmin ərik ağacınıntimsalında canlı biraləmi görür.T.Bayram həm də epikpoemalar müəlifidir. Şairin“Yaralı nəğmə”, “Fəhlədanışır” kimi poemalarıbuna misaldır.T.Bayramın bir tərcüməçikimi fəaliyyəti onunyaradıcılığının böyük birsahəsini təşkil etmişdir.Lope de Veqanın “Hiyləgərməşuqə” pyesini(1978) tərcümə etmişdir.1988-ci ildə A.T.Tvardovskinin“Yaddaşın hökmü”poemasının tərcüməsinəgörə M.Qorki adınaAzərbaycan Dövlət mükafatıfəxri adına layiqgörülmüşdür.T.Bayramın ədəbiyyatsahəsindəki xidmətləridövlətimiz tərəfindənyüksək qiymətləndirilmiş,o, respublikanın Əməkdarincəsənət xadimi kimifəxri ada layiq görülmüşdür.1991-ci il aprelin18-dəvəfat etmiş, BakınınƏmircan kəndində dəfnolunmuşdur.Məsləkim-silahım.- B.:Yazıçı,1984.-268 s.Səninlə görüşəndə.- B.:Azərnəşr, 1977.-136 s.Ulduz, B. Məslək və ilhamşairi Tofiq Bayram-70. //Azərbaycan 2004.-№10.-S. 106-116.www.romantik.iatp.az.www.az.wikipedia.org.www.load.az.www.azerbaijan.news.azwww.municipality.az.Saqibə Mehrəliyeva337

Dekabr1875 illiyiTeyyub Qurban1934ŞairQurban Teyyub Yarməmmədoğlu 1934-cü ildekabrın 18-də Bakıyaxınlığındakı Bülbüləqəsəbəsində fəhlə ailəsindəanadan olmuşdur.Dostluğun gücü.- B.:Azərnəşr, 1966.- 43 s.Dostluq və qəhrəmanlıqsəhifələri.- B.: Azərnəşr,1985.- 103 s.208 saylı orta məktəbibitirdikdən sonra 1954-1959-cu illərdə ADU-nun(indiki BDU) Filologiyafakültəsinin jurnalistikaşöbəsində təhsil almışdır.T.Qurban ədəbi fəaliyyətə50-ci illərdə başlamışdır.Onun “Koreyalı döyüşçüyə”adlı ilk şeiri 1950-ci ildə “Pioner” jurnalının12-ci sayında çıxmışdır.Dövri mətbuatda müntəzəmçıxış edir, şeirləriayrı-ayrı xalqların dilindəçap olunmuşdur. 1993-cüildə Hacı ZeynalabdinƏdəbiyyatDönməzlik.- B.: Şirvannəşr,1997.- 114 s.Yanğı.- B.: Azərnəşr,1972.- 80 s.Mənim gəncliyim.- B.:Azərnəşr, 1963.- 42 s.Tağıyevə həsr etdiyi“Yaşayan ömür” pyesiAzərbaycan Dövlət GənclərTeatrında tamaşayaqoyulmuşdur. 1994-cüilin may-sentyabr aylarındaM.Ə.Rəsulzadəninhəyatından bəhs edən“Dönməzlik” poeması“Bakının səsi” qəzetindədərc olunmuşdur. 2002-ciildə “Yaşıl rəngin işığı”kitabını tərtib etmişdir.Hazırda fərdi yaradıcılıqlaməşğuldur.Ömrün gecikən yazı .- B.:Yazıçı, 1992.- 152 s.Sara (poema).- B.: Şirvannəşr,2002.- 110 s.Bəybala Ələsgərov338

Dekabr2275 illiyiİbrahim Məmmədov1934AktyorNaxçıvan Ensiklopediyası.-B.: Azərbaycan MilliMəmmədov İbrahimƏhməd oğlu Culfa rayonununBənənyar kəndində1934-cü ildə anadanolub.1955-ci ildən C.Məmmədquluzadəadına NaxçıvanDövlət Dram Teatrındaişləyir. Əsas rollarıYaşar, Rəbi (“Yaşar”,“Od gəlini”, C. Cabbarlı),Hacı Qara (“Hacı Qara”,M.F.Axundov), Bəxtiyar(“Komsomol poeması”, S.Vurğun), Vahan (“Nakamqız”, A.Şirvanzadə),Nər oğlan (“Qız atası”,Ə.Əsgərov), Məşədi İbad,ƏdəbiyyatElmlər Akademiyası,2002.- S. 312.Mərcan bəy (“O, olmasın,bu olsun”, “Ər və arvad”,(Ü. Hacıbəyov), Kərəmov(“Toy”, S.Rəhman), Dadaşbala(“Hicran”, S.Rəhman, E.Sabitoğlu),Əli Paşa (“Nadir şah”,N.Nərimanov) və s.2000-ci ildə AzərbaycanınXalq artisti adınalayiq görülüb. AzərbaycanTeatr Xadimləriİttifaqının üzvüdür.Elnaz Həsənova339

Dekabr2470 illiyiMəmməd Aslan1939ŞairŞair Aslanov MəmmədMuxtar oglu 1939-cu ildekabrın 24-də AzərbaycanınKəlbəcər rayonununLaçın kəndində ziyalıailəsində anadan olmuşdur.Atasının klassik ədəbiyyatadərindən bələdolması onda şeirə-sənətətükənməz həvəs oyatmışdır.Kəlbəcərdə orta məktəbibitirdikdən sonra APİninFilologiya fakültəsindətəhsil almış, əməkfəaliyyətinə Kəlbəcər rayonununYanşaq, İstisukənd məktəblərində müəllimkimi başlamışdır.Sonra rayonda nəşr olunan“Yenilik” qəzetininredaksiyasında məsul katibişləmişdir. 1970-ci ildəBakı şəhərinə köçmüş,burada “Ulduz”, “Azərbaycantəbiəti” jurnallarında,“Azərbaycangəncləri”, “Ədəbiyyat vəincəsənət” qəzeti redaksiylarındaçalışmış, Yazıçınəşriyyatında böyükredaktor olmuşdur.Bədii yaradıcılığa 1960-cı ildə “Azərbaycanmüəllimi” qəzetində çıxanilk şeirilə başlamış,keçmiş SSRİ xalqları ədəbiyyatındantərcümələr etmişdir.Özbək şairiZülfiyyənin “Torpağasəcdə”, qazax şairi QədirMirzalıyevin “Bu bağdabülbüllər ötər” şeirlər340məcmuələrini şəriklitərcümə etmişdir.Bir sıra beynəlxalq vərespublika mükafatlarılaureatıdır. 2000-ci ildə“Şöhrət” ordeni ilə təltifedilmişdir.Məmməd Aslan şeirdən-şeirəinkişaf edən,müasir həyatımızı, adamlarımızınzəngin mənəvialəmini daha dolğun əkşetdirməyi bacaran şairdir.Məmməd Aslanın şeirlərininmayası vətənməhəbbətidir.Şairin “Dəlidağda qalanvar”, “Çiçək dənizi”,“Dərə və zirvə”, “Kəlbəcər”,“Torpaq” və s. şeirləribuna misaldır.Məmməd Aslan şeirlərindəşifahi xalq yaradıcılığınaarxalanmış, elinbu tükənməz sərvətindənbol-bol faydalanmışdır.Şairin ilk məqalələrkitabı “Bizdən sonra nə

qaldı” 1979-cu ildə çapdançıxmışdır.Həmişə axtarışdaolan, elimizin dadlı-duzluifadələrini, müdrik atalarsözlərini şeirlərində işlədənMəmməd Aslanın bukitabında onun 15 illikpublisist yazıları, oçerk vəməqalələri toplanmışdır.Səməd Vurgun, B.Vahabzadə,Aşıq Şəmşır,Aşıq Ömər, Misgin Abdalhaqqında yazdığı məqalələrinə qədər təbii vəsəmimidirsə, müasirləriolan həkim, müəllim,valideynlər, Böyük Vətənmüharibəsinin iştirakçılarıhaqqındakı yazılarda daBizdən sonra nə qalır:(oçerklər, puplisistika).-B.: Gənclik, 1979.-180 s.Durnalar lələk salır:(Hekayələr).- B.: Gənclik,1982.-167 s.Haciyeva, M. Müdriklikçeşməsi.- B.: Azərnəşr,1984.- S. 102-107www.ahiska.iatp.az.www.azadliq.az.www.az.wikipedia.org.ƏdəbiyyatDəvələr niyə gövşəyir:(uşaq şeirləri).- B.: Gənclik,1980.- 81 s.Ərzurumun gədiyinə varanda:(xatirələr).- B.:İşıq, 1985.- 250 s.Saxla izimi dünya.- B.:İşıq, 1989.- 200 s.İnternetdəwww.irfan.sayt.ws/seir.htmwww.kitab.az.341eyni odlu sətirlər, qayğıkeşlikvə səmimiyyətvardır.“Ərzurumun gədiyinəvaranda” kitabı şairinTürkiyə səfərindən aldığıtəəssüratın məhsuludur.Kitabda şairin türk vəAzərbaycan ədəbiyyatıhaqqında müqayisəli qeydvə mülahizələri əsas yertutur. Özünün dediyikimi, “mənim yazdıqlarımistər təmasda olduğummövzular baxımından, istərsədə dil cəhətdən birfolklorçu gündəliyidir.Kitabın ruhuna hopanduyğulardan biri də şairinTürkiyəni gəzərkən həmişəvə hər yerdə özAzərbaycanını anması vədoğma torpaq ətrininhəsrətini çəkməsidir.Xalq dilinin məna vəzənginliyi, bədii təsvir vəifadə vasıtələri MəmmədAslanın publisistikasınıncanıdır. Bu cəhəti xüsusiqiymətləndirən B.Vahabzadəonun “Səsimə səsver” kitabı haqqında beləyazmışdır: “Qoy ana dilimizindadını, duzunu, şəkəriniduymaq istəyənlərbu kitabı oxusun, səslərindüzülüşünə, sözlərin nəğməsinəvaleh olsunlar”.Nur içində nur (şeirlər).-Ankara, 1997.-128 s.Allahın rəsulu.- B., 2001.- 327 s.Bir sultan yaşardı Sultantəpədə.-İstanbul,2003. - 123 s..İsmayılqızı, X. Görüşyeri. Bənövşə qoxulusətirlər müəllifi: [MəmmədAslan haqqında]//Yeni Azərbaycan.- 2003.-may.- S.8.www.sd.com.azSaqibə Mehrəliyeva

Dekabr2575 illiyiFamil Mehdi1934- 2003ŞairAzərbaycanın görkəmlişairi, tənqidçi, publisistFamil Ağalar oğlu Mehdiyev1934-cü il dekabrın25-də Ağdam rayonununSarıhacılı kəndində anadanolmuşdur. Əhmədavarkənd yeddiillik məktəbinibitirdikdən sonraSeçilmiş əsərləri.- B.:Azərnəşr, 1989.- 223 s.50-dən sonra.- B.: Yazıçı,1993.-132 s.Ağdam Pedaqoji məktəbindətəhsil almışdır.1953-1958-ci illərdəADU-nun Filologiya fakültəsininjurnalistika şöbəsindətəhsilini davametdirmişdir.Famil Mehdi bədii yaradıcılığa1951-ci ildəAğdam rayon qəzetindəçıxan ilk şeiri ilə başlamış,dövri mətbuatda vaxtaşırıçıxış etmişdir. FamilMehdi 1959-cu ildənAzərbaycan YazıçılarBirliyinin üzvüdür. O,1974-cü ildə “Azərbaycanbədii publisistikasınınsənətkarlıq problemləri”mövzusunda doktorluqƏdəbiyyatQarabağ faciəsi (publisistika).-B.:Gənclik,1995 . -320 s.dissertasiyası müdafiəetmiş, 1977-ci ildənprofessor adına layiqgörülmüşdür. Onun əsərlərimüxtəlif xarici ölkəxalqlarının dillərinə tərcüməolunmuşdur.Görkəmli alim eynizamanda pedaqoji, elmivə ictimai fəaliyyətləməşğul olmuşdur. Aliməktəb tələbələri üçünyazılmış “Jurnalistika məsələləri”dərsliyinin müəlliflərindənbiridir.Famil Mehdi 2003-cüil sentyabrın 28-də Bakıdavəfat etmişdir.Hacıyev, T. Famil yadımadüşüb...//Ədəbiyyat qəzeti.-2007.-16fevral.-S.3.Hicran Bəşirova342

Dekabr2690 illiyiƏminə Dilbazi1919RəqqasəAzərbaycanın Əməkdarincəsənət xadimi,Xalq artisti, rəqqasəƏminə Paşa qızı Dilbazi1919-cu il dekabrın 26-daQazax rayonunun Musagöykəndində anadanolmuşdur. Əminə Dilbazimilli rəqslərimizin kamilbilicisi və gözəl ifaçısıkimi incəsənət tariximizdəözünəməxsus yer tutur.Onun rəqs dünyasıçoxəsrlik mədəniyyətimizdəyeni bir mərhələ,yeni bir məktəbdir. ƏminəDilbazi 1935-ci ildənrəqqasəlik fəaliyyətinəbaşlamışdır. 1936-1969-cu illərdə M. Maqomayevadına AzərbaycanDövlət FilarmoniyasıMahnı və Rəqs Ansamblınınsolisti, 1939-cuildən rəqs qrupunun rəhbəriolmuşdur. Dilbazininoynadıgı “İnnabı”, “Tərəkəmə”,“Vagzalı-Mirzəyi”,“Turacı”, “Naz eləmə”rəqsləri xüsusiləməşhurdur. Gözəllik vəincəlik mücəssəməsi olanhər rəqsi ona şöhrət qazandırmışdır.Rəqqasənin repertuarındarus, ukrayna, özbək,ərəb və digər ölkələrinrəqsləri geniş yertutmuşdur.Müasir rəqqasə eynizamanda bir çox rəqslərin,Ü.Hacıbəyovun“Leyli və Məcnun”operası, “Arşın mal alan”və “O olmasın, bu olsun”musiqili komediyalarında343və s. əsərlərdə rəqslərinquruluşunu vermişdir.O, 1949-cu ildən BakıXoreoqrafiya Məktəbindəpedaqoji fəaliyyət göstərir.Ə.Dilbazi 1959-cu ildənAzərbaycan Tibbİnstitutunun “Çinar” rəqsansamblının rəhbəri olmuşdur.Ansamblın ilkçıxışı 1959-cu ildə Moskvadakeçirilmiş Azərbaycanİncəsənəti Ongünlüyündəolmuşdur və onaböyük şöhrət gətirmişdir.1967-1968-ci illərdə isəAzərbaycan Dövlət Filarmoniyasında“Sevinc”qızlar ansamblını yaratmışdır.Ömrünü Azərbaycanincəsənətinin təbliğinəhəsr edən rəqqasə bir sıraxarici ölkələrdə çıxışetmişdir. 1957-ci ildəMoskvada keçirilən tələbəvə gənclərin VI Ümum-

dünya Festivalında “Qızılmedala” layiq görülmüşdür.Əminə Dilbazi qonşuŞimali Qafqazın incəsənətustalarının da diqqətinicəlb etmişdir. O, ŞimaliOsetiyanın məşhur “Alan”rəqs ansamblında bir çoxrəqslərin quruluşunu vermişdir.Амина, Д. Заслуженнаяартистка Азербайдж.ССР.- Баку, 1959.www.az-custom.netwww.el.ans.azTükənməz enerji, həvəs,sənətinə vurğunluqonu gümrah saxlamışdır.Daim axtarışdadır.Əminə Dilbazi ömrününyarım əsrdən çoxunuAzərbaycan xalq rəqslərinintoplanması, öyrənilməsivə təbliği işinəhəsr edərək zəngin nəzəriƏdəbiyyatRəqs şahzadəsi /tərt. ed.Fəridə Ləman.- B.: “Ozan”,1999.-227 s.Gəncəli, S. Əminə Dilbazi//Qadın, gözəllik və ülviyyət.-B.: Azərbaycan,2001. - S. 255-256.Umudlu, İ. Dilbazilər:tarixi-biblioqrafik araşdırma.-B.:Əbilov-“Hər kəsin haqqı düzgünverilməlidir”: Sənətkarhəmişə istəyir ki, onuunutmasınlar”: [Xalq artistiƏ.Dilbazi ilə müsahibə]//Kaspi.-2005.-8-10oktyabr.-S.22.Qocayeva, A. Oxuyanəllər /Əminə Dilbazi-85///Respublika-2004.-29dekabr.-S. 4.Rus dilindəİnternetwww.express.com.azwww.xazar.azwww.ikisahil.comirs qoymuşdur. Onun hərbir rəqs üzərindəki işi birelmdir, estetik və fəlsəfifikirlər toplusudur. Ə.Dilbazi“Şərəf nişanı” və“İstiqlal” ordeni vəmedallarla təltif edilmişdir.Zeynalov və oğulları,2007.-391 s.Səttərova, M. Yeraltı turacınrəqsi: [Rəqqasə Ə.Dilbazi haqqında] //Xəzər.-2007.-17mart.-S. 14.www.wikipedia.orgSaqibə Mehrəliyeva344

Dekabr31Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi günü1991XX əsrin 80-cı ıllərininaxırlarında dünyada başverən qlobal dəyişikliklərləəlaqədar bir çoxxalqların, o cümlədənAzərbaycan xalqının özünüdərki,həmrəylik hissigücləndi. İctimai həyatındemokratikləşməsi istiqamətindəgenişlənən xalqhərəkatı zəminində ilkolaraq Naxçıvan MuxtarRespublikasında 1989-cuilin noyabrında Şimali vəCənubi Azərbaycan arasındaçəkilmiş sərhədçəpərlərinə qarşı xalqınetirazı başlandı. Beləliklə,“Sərhəd hərəkatı” adı iləbaşlanan bu siyasi aksiya1989-cu il dekabrın 31-dəazərbaycanlıların həmrəylikhərəkatına çevrildi.1990-cı il noyabrın 3-5-də Türkiyədə keçirilənBirinci MillətlərarasıAzərbaycan Türk DərnəkləriQurultayı isə NaxçıvanMuxtar Respublikasındabaşlamış hərəkatındavamı kimi millibirlik və həmrəylik rolundaatılan mühümaddım oldu. Qurultayınqəbul etdiyi qərarda 31dekabr gününün hər ilHəmrəylik Günü kimiqeyd edilməsi irəlisürüldü. Bütün bunları nəzərəalaraq ümummilliliderimiz Heydər Əliyevinbaşçılıq etdiyi NaxçıvanMuxtar RespublikasınınAli Məclisinin 1991-ci il16 dekabr tarixli iclasında31 dekabrın Dünya AzərbaycanlılarınınHəmrəylik345Günü elan edilməsi qəraraalındı.Bu qərar dünyaazərbaycanlıları arasındahəmrəylik hissini daha dagücləndirdi. Hazırda YU-NESKO-nun məlumatınagörə, dünyada 40 milyondançox azərbaycanlı yaşayır.Onlardan 29 milyonuCənubi Azərbaycanın,3 milyonu Türkiyənin,2 milyondan çoxuRusiyanın, 1.5 milyonuABŞ-ın, 500 mini Ukraynanın,300 mini Almaniyanın,180 mini Fransanın,175 mini Kanadanın,350 mini Hindistanvə Pakistanın, 700 miniİraqın, 430 mini Əfqanıstanınpayına düşür.XX əsrin əvvəllərindəntəşəkkül tapan vəfəaliyyətini son dövrlərdəxeyli gücləndirən Azərbaycandiasporu yeni birinkişaf mərhələsindədir.

Azərbaycan diasporunundünyanın müxtəlif ölkələrindəformalaşan özəkləri,birlikləri Azərbaycandövlətinin, Azərbaycanmədəniyyətinin, Azərbaycanhəqiqətlərinin tanınmasıvə təbliği işindəradio və televiziyanın,dövri mətbuatın imkanlarındangeniş istifadəedir. Hazırda dünyanın birçox ölkələrində Azərbaycandilində müxtəlif qəzetvə jurnallar nəşr olunur,xüsusi radio və televiziyaverilişləri hazırlanır. Dünyanın30-dan çox ölkəsindəazərbaycanlıların100-dən artıq ictimai, millivə mədəni cəmiyyət vətəşkilatları fəaliyyət göstərir.Müstəqillik qazandıqdansonra əldə olunannailiyyətlər sayəsində bütündünya azərbaycanlılarınınmilli hüquqlarının,beynəlxalq haqlarının həyatakeçirilməsinə genişimkanlar açılmışdır.Ümummilli liderimizHeydər Əliyevin sərəncamınamüvafiq olaraq2001-ci il noyabrın 10-daBakı şəhərində DünyaAzərbaycanlılarının BirinciQurultayı keçirildi.Qurultayda 36 ölkədəngəlmiş 1105 nümayəndə,906 qonaq iştirak edirdi.Qurultayda AzərbaycanRespublikası Prezidentininsöylədiyi proqramsəciyyəli nitqinin aparıcıxəttini belə bir tezis təşkiledirdi: “Biz azərbaycançılığındövlət rəmzləriniyaşadan müstəqil dövlətimizətrafında daha sıxbirləşməli, onun tərəqqisiüçün əlimizdən gələniəsirgəməməliyik”.Qurultay dünyanınmüxtəlif qütblərinə səpələnmişsoydaşlarımızın biraraya gətirilməsi vəzifəsininhəyata keçirilməsiistiqamətində atılmış ilkciddi addım idi. QurultayAzərbaycanın Avroatlantikaməkanına inteqrasiyasınakömək edəcəkdiasporumuzun inkişafındahəlledici əhəmiyyətəmalik qərarlar qəbul etdi.Türk dünyasının böyüklideri Heydər Əliyevminillik tariximizdə dünyaazərbaycanlılarını ilkdəfə bir araya gətirəndövlət xadimi oldu.Azərbaycan dövlətiDünya AzərbaycanlılarınınI Qurultayının tarixiqərarlarının əməli surətdəhəyata keçirilməsi üçünbir sıra işlər gördü. Ocümlədən, 2002-ci iliyulun 5-də Xarici ÖlkələrdəYaşayan Azərbaycanlılarlaiş üzrə DövlətKomitəsi yaradıldı.Əliyev, Z. Dünya diasporları:Nəzəriyyə və təcrübə.– B.: Qismət, 2005. –349 s.ƏdəbiyyatCəfərli, Y. Bir çağırışıntarixi: Ulu öndər HeydərƏliyev dünya azərbaycanlılarıninbirliyi ideyasınınbanisidir //Azərbaycan.-2006.–16dekabr.– S. 3.Cəfərov, N. Azərbaycandünyaya bütövləşərək qovuşur:(Dünya AzərbaycanlılarınınHəmrəyliyiGünü münasibəti ilə)//Xalq qəzeti.-2006.-31dekabr. – S. 3.346Həbiboğlu, V. Azərbaycandiasporu yeni mərhələdə//Xalq qəzeti. – 2006.– 31 dekabr. – S.4.Samirə Eminova

ƏlavələrGöy-gölün yaranmasının (Kiçik Qafqazda dağ gölü) (1139) 870 illiyiQori Müəllimlər Seminariyasının nəzdində Azərbaycan bölməsinin yaradılmasının(1879) 130 illiyiAzərbaycanın ən qədim rəsədxanası - Marağa (1259) rəsədxanasının inşa edilməsinin750 illiyiİtalyan şairi Aligyeri Dantenin (1269-1321) anadan olmasının 740 illiyiƏrəb alimi və biblioqrafı İbn Əl-Fuvati Kəmaləddin Əbu-Fəzl Əbdürrəzzaq ibnƏhməd ibn Məhəmmədin (1244-1326) anadan olmasının 765 illiyiAzərbaycan şairi və mütəfəkkiri İmadəddin Nəsiminin (Sеyid Əli) (1369-1417)anadan оlmasının 640 illiyiAzərbaycan şairi Füzuli Məhəmməd Süleyman oğlunun (1494-1556) anadanolmasının 515 illiyiFransız yazıçısı Rablе Fransuanın (1494-09.04.1553) anadan оlmasının 515 illiyiİrəvan qalasının (orta əsrlərdə qala şəhər) inşa edilməsinin (1509-1510) 500 illiyi“Şeyx Səfi” xalçasının (Təbriz xalçaçılıq məktəbinə mənsub Azərbaycan xalısı)(1539) 470 illiyiAzərbaycan şairi Zaкir Qasım bəy (Qasım bəy Əlibəy oğlu Cavanşir) (1784-1857)anadan оlmasının 225 illiyiAzərbaycan şairi Vidadi Mоlla Vəlinin (1709-1809) anadan оlmasının 300 illiyi347

Alman şairi Şiller İohann Kristof Fridrixin (1759-1805) anadan olmasının 250 illiyiAzərbaycan şairi Mirzə Şəfi Vazehin (1794-1852) anadan olmasının 215 illiyiŞair və nəqqaş Kərbəlayi Zeynalabdinin (1839-1904) anadan оlmasının 170 illiyiƏməkdar incəsənət xadimi, müğənni Qacar Xurşidin (1849-1963) anadan оlmasının160 illiyiXalq qəhrəmanı Qaçaq Nəbinin (Nəbi Alı oğlu) (1854-12.03.1896) anadan оlmasının155 illiyiGörkəmli Molla Nəsrəddinçi şair Abbaszadə Bayraməli Abbas oğlunun (1869-1926)anadan olmasının 140 illiyiTənqidçi publisist Ağayеv Əhməd bəy Mirzə Həsən oğlunun (Ağaoğlu) (1869-1939)anadan оlmasının 140 illiyiDövlət xadimi, hərbiçi Cahangirzadə İbrahim bəy Cahangir oğlunun (1874-19.05.1948) anadan olmasının 135 illiyiAzərbaycan şairi Hadi Məhəmmədin (Ağaməhəmməd Hacı Əbdülsəlim oğlu) (1879-04.1920) anadan оlmasının 130 illiyiŞair, nasir və tеatr xadimi Кazımzadə Səməd Hacı Əhməd oğlunun (Səməd Mənsur)(1879) anadan оlmasının 130 illiyiİctimai xadim Şeyx Məhəmməd Hacı Əbdülhəmid oğlunun (Şeyx MəhəmmədXiyabani) (1879-1920) anadan olmasının 130 illiyiPublisist, ictimai xadim Şahbazi Tağının (Tağı Şahbazi Simurq) (1889-1937) anadanоlmasının 120 illiyiMaarif xadimi Qiyasbəyli Mədinə Mehdiağa qızı (Mədinə xanım Qiyasbəyli) (1889-1938) anadan olmasının 120 illiyiAzərbaycan yazıçısı Əfəndiyеv Qafur Səbi oğlunun (Qantəmir) (1899-1944) anadanоlmasının 120 illiyiNasir Ələkbərzadə Əbülhəsən Əlibala oğlunun (1904-1986) anadan olmasının 105illiyi348

Yazıçı Əlizadə Məhərrəm Fərəc oğlunun (1909-17.11.1942) anadan оlmasının 100illiyiŞair Axundоv Məzahir Həmzə oğlunun (Məzahir Daşqın) (1909-31.11.1979) anadanоlmasının 100 illiyiAzərbaycanın Əməкdar incəsənət xadimi, yazıçı Musayеv Qılman İsabala oğlunun(Qılman İlкin) (04.1914) anadan оlmasının 95 illiyiCavadova Nabat Paşa qızının (Aşıq Nabat) anadan olmasının (1914-1973) 95 illiyiGəncə Milli Müəllimlər Seminariyasının açılmasının (1919) 90 illiyiAzərbaycan Milli Məclisinin Sədri Ə.Topçubaşov Eyfel qülləsindən Gəncəradiostansiyasına ilk teleqram (noyabr-1919) göndərmişdirƏdəbiyyatşünas, tərcüməçi, professor Beqdeli Qulamhüseyn Fətulla xan oğlunun(1919-1998) anadan olmasının 90 illiyiSSRİ Dövlət mükafatı laureatı, şair, dramaturq Muxtarov Hüseyn Muxtar oğlunun(1919-1980) anadan olmasının 90 illiyiAzərbaycan Dövlət Nəşriyyatının yaranmasının (1924) 85 illiyiŞair, ədəbiyyatşünas Əsgərov Şamil Səlim oğlunun (1929) anadan olmasının 80illiyiMingəçevir SES-in işə salınmasının (1954) 55 illiyiAzərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi, şair-aşıq Əfəndiyеv Кamandar Həmidoğlunun (1929-28.10.2000) anadan оlmasının 80 illiyiQızılağac Dövlət Təbiət qoruğunun yaradılmasının (1929) 80 illiyiAzərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının yaradılmasının (1934) 75 illiyiNizami Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin yaradılmasının (1939) 70iliNeft Daşlarının salınmasının (1949) 60 illiyi349

Radioda maqnit lent yazısı tətbiq (oktyabr 1949) olunmuşdurBеynəlxalq Sülh müкafatlarının təsis edilməsinin (1949) 60 illiyi“Azərbaycanfilm”də yaradılmış multiplikasiya sexində birhissəli rəngli “Cırtdan”cizgi filmi çəkilməsinin (1969) 40 illiyiMuğam Teatrının yaradılmasının (1989) 20 illiyiQurban bayramıRamazan bayramı350

2009Qurban Bayramıİslam dininin ən vacibayinləri sırasında Qurbanbayramı adlanan dini mərasimmüsəlmanlar arasındageniş yayılan ayinlərdəndir.O, Quranınmüəyyən etdiyi dini tələbdir,müsəlmanların riayətetdiyi ümumi mərasimdir.Üç səmavi dinin -yəhudilik, xristianlıq vəİslamın hər üçündə müxtəlifformada qurbanlıqmövcuddur. Lakin İslamdabu ayin xüsusi mahiyyətvə əhəmiyyət kəsbedir. Onun əsasında Allahasonsuz sevgi, Onunqüdrətinə dərin inam vəiman işığı durur.İnsanları halallığa,paklığa səsləyən Qurbanbayramının çox maraqlıtarixi və şərtləri var.Əslində qurban ayini İslamdançox-çox əvvəllər,müxtəlif ölkələrdə müxtəlifcür icra olunurdu.Məsələn, qədim dövrlərdəqurban verilənlərin əksəriyyətihərbi əsirlər olmuşdur.Çünki müharibədəələ keçirilən əsirlərisaxlamaq əlverişli deyildi,onlar izafi məhsul yaratmır,xüsusi gözətçi tələbedir və başqa əlavə qayğılardoğururdular. Bunagörə də onların qurbanverilməsi ən əlverişli vəmüqəddəs əməliyyat sayılırdı.Cəmiyyətin ictimai-iqtisadiinkişafının müəyyənpilləsində, insan əməyininməhsuldarlığı artıb izafiməhsul yaratmağa başladıqda,yəni cəmiyyət siniflərəbölündüyü zaman351hərbi əsirləri qurban veriböldürmək əvəzinə, onlarıqula çevirib işlətməyəbaşladılar. Bu dövrdənetibarən allahlara verilənqurbanlar əsasən heyvanlardanibarət oldu. Evheyvanları və quşlarıqurban vermək adət halınıaldı.Atəşpərəstlər isə insanıodda yandırırdılar. Onlarbu yolla guya Allaha yaxınolduqlarını göstərirdilər.Qədim Çində dəinsanları tanrılara qurbanvermək adəti var idi. Buölkələrdə təbii fəlakətlərdən,daşqınlardan hifzolunmaq üçün uşaqlarıçaya atırdılar.İslam dini ərəb tayfalarınınhəmişə icra etdikləriqurban verməkadətinə müqəddəslik mahiyyətiverərək, onu Qurbanbayramı adlandırıbmüsəlmanlığın əsas tələblərindənbirinə çevirdi.

Onun bu adətə etdiyiyeganə əlavə ondan ibarətolmuşdur ki, bu mərasimiistənilən vaxt keçirməyinəvəzinə hər il hicri tarixiüzrə Zilhiccə ayının 10-dakeçirməyi qanuniləşdirmişdir.İslam dinində Qurbanbayramı böyük bayram(eyd əl-kəbir) adlanır.Bayram günü məscidlərdəxüsusi bayram namazıqılınır, dəvə, mal-qara,davar qurban kəsilir, vəfatetmiş əziz adamların xatirəsiniyad etmək əlamətiolaraq evlərdə və qəbiristanlıqlardadua oxunur,ehsan verilir.Qurban bayramı haqqındaQurani-Kərimdə deyilirki, “Allah Beytülhəramolan Kəbəni haramayı (zilhiccəni), Kəbəyəgətirilən boyunları bağsızvə bağlı (boyunlarınanişan taxılmış və taxılmamış)qurbanları insanların(dini və dünyəviişlərinin) düzəlib sahmanadüşməsi üçün bir yolmüəyyən etdi”. Şəriətəgörə, qurbanlıq heyvanınqüsuru olmamalı və onukəsən bıçağa xüsusi qurbanduası oxunmalıdır.Nəsil artımında dişi heyvanlarınmüstəsna roluolduğuna görə qurbanlıqheyvanın erkək olmasıdaha üstün tutulur. Qurbanlıqqoçun yaşına gəlincə,bu, ən azı altı aylıqheyvan olmalıdır. Lakindana, yaxud dəvənin biryaşı tamam olsa, dahayaxşıdır. Bir qurbanlıqheyvan yeddi dindarınadından kəsilə bilər, lakinfərdi qurban daha savablısayılır.Qurban bayramı müsəlmanruhaniləri tərəfindənİbrahim peyğəmbərin(Ə) öz oğlu İsmayılıAllahın şərəfinə qurbankəsmək niyyətini bildirənhadisə ilə əlaqələndirilir.Allah öz sevimlisi İbrahimpeyğəmbərin (Ə)sadiqliyini sınamaq üçünondan yeganə oğlu İsmayılıqurban kəsməyitələb edir və İbrahim peyğəmbər(Ə) gözünü qırpmadanoğlunu yerə yıxıbbaşını kəsərkən, Allahıngöndərdiyi mələk Cəbrayıl(Ə) göydən enibonun əlini saxlayıb, Allahınİbrahimdən (Ə) razıqaldığını bildirib və oğluİsmayılın əvəzinə Tanrınıngöndərdiyi qoyunukəsməyi təklif edir. Bunagörə də Qurbanlıq bayramındakəsilən qurbana“İsmayıl qurbanı” da deyirlər.Çox sevdiyi balasınıAllah yolunda qurbanverməyə hazır olması352Peyğəmbərin (Ə) Allahqarşısında imanının, səmimiliyininvə mütiliyininbariz sübutudur. Odur ki,din tarixində dərin izsalmış bu hadisə Allahainamın, dərin etiqadın nümunəsidir.Bu onu göstərirki, insanlar Allahısonsuz imanla sevməli vəöz sevgilərində bu cürsəmimi olmalıdırlar. Çətinanlarda Allahı yada salıb,yaxşı zamanlarda Onuunutmaq möminə yaraşanhərəkət deyil!Bu andan etibarən dindarlarhər il ev heyvanlarındanbirini Allahınşərəfinə kəsib, Ona özitaətkarlıqlarını bildirirlər.Ömründə bir dəfə vacibMəkkə və ya Həcc ziyarətinəgetməsi və oradaqurban kəsməsi də dindarınmühüm borcu hesabolunur.Bu hadisənin başqa birfəlsəfi-əxlaqi mənası ondanibarətdir ki, İslam dinindəinsanın Allah yolundaqurban kəsilməsiqəbul olunmur. Çünki insanAllahın yaratdığı ənşərəfli və ən üstün məxluqdur.Allah özünün yaratdığınıöz yolunda qurbankəsilməsini qəbuletmir.Bu bayramın əsas mahiyyətiAllah yolunda

kəsilmiş heyvanın ətiniAllahın imkansız bəndələriilə bölüşmək, onlarısevindirmək və sevincinəşərik olmaqdır. Beləliklə,bu bayramın və ayinin dəəsasında, orucluqda olduğukimi, xeyirxahlıq, paklıq,Allaha inam və sevgidurur.Bəzən bir neçə adambir heyvan alıb onu özaralarında bölüşməklə,yaxud gedib bazardan ətalıb gətirməklə öz qurbanınıkəsmiş hesab edirlər.Lakin İslam dininəgörə bunlar qurbanlıqhesab olunmur. Əlbəttə,bir neçə nəfər yığışıb birdananı qurban kəsə bilərlər,bu şərtlə ki, hər birşəxsə düşmüş ət payını ənazı üç hissəyə bölməkmümkün olsun. Bu hissələrdənbiri onların özailəsinə sərf olunmalı,qalan hissələr isə fəqirfüqərayapaylanmalıdır.Qurbanlığın ən gözəlxüsusiyyətlərindən biriodur ki, burada din, məzhəbayrı-seçkiliyinə yolverilmir. Bu bayramdaistənilən dindən olan yetimin,kimsəsizin və yoxsulunhaqqı var ki, varlınınimkanlarından bəhrələnsin,adi günlərdə yeyəbilmədiyi qurbanlıqətindən dadsın. Qurbanlıqo deməkdir ki, insanlarAllahın xoşuna gələcəkbir əməli icra edirlər.Qurbanlığın şərtlərindənbiri də odur ki, qurbankəsmək yalnız bunaimkanı olan varlı adamlarınboynunda haqdır.İmkanı olmayan adamaisə qurban kəsmək vacibdeyil. Qurban kəsməküçün borc pula heyvanalmaq İslamda təqdirolunmur, çünki bu bayramınəsas mahiyyətizənginlərlə imkansızlarınbirliyi, qardaşlığıdır. BuƏliyеv, İ. Qurbаn bаyrаmımünаsibətilə AzərbaycanPespublikasının Prezidentiİlham Əliyevin Аzərbаycаnхаlqınа təbriki//Хаlq qəzəti.- 2006.- 28dеkаbr.- S. 1.Həcc ziyаrəti və Qurbаnbаyrаmı /Dünyа dinləri:Еnsiklоpеdik məlumаt ki-Ədəbiyyattаbı.-B.: Аzərbаycаn MilliЕnsiklоpеdiyаsı, 2003.-S.441-443.Kərimоv, Q. Şəriət vəоnun sоsiаl mаhiyyəti.-B.: Аzərnəşr, 1987.- S.73.Qоcаyеv, Ə. Bаyrаmlаrvə tаriхi günlər.-B.:Аltun,2006.-152 s.353bayramda hamı sevinməlidir:varlılar - Allahaxoş gedən əməli icra etdiklərivə kasıbları sevindirdiklərinəgörə, kasıblarisə-dünya nemətindənəldə etdiklərinə və başqalarındangördükləri mərhəmətəvə qayğıya görə.İslam dünyasının ənmüqəddəs bayramlarındansayılan Qurban bayramıbütün müsəlman ölkələrindətəmtəraqla qeydolunur. Azərbaycan müstəqillikəldə etdikdənsonra Milli Məclisin qəbuletdiyi 1992-ci il 27oktyabr tarixli “AzərbaycanRespublikasınınbayramları haqqında” Qanununaəsasən Qurbanbayramı ölkəmizdə dədövlət səviyyəsində bayramedilir.Sеyidzаdə, Q.M. Qurbаnkəsilməsi /Q.M. Sеyidzаdə.İslаmi söhbətlər: IIhissə.- B.: Gənclik, 2002.-S.157.Səadət Mütəllimova

2009Ramazan Bayramıİslam dininin müqəddəsbayramları arasındaRamazan bayramı və yaorucluq mühüm yer tutur.Bu bayramın tarixi müsəlmantəqvimi ilə hicrinin2-ci ilindən (miladi623-cü il) başlanır. Orucəsasən Ramazan ayındatutulduğu üçün ona “Ramazanorucu” da deyirlər.Bildiyimiz kimi, qəməriaylar günəş təqvimindəkiaylara nəzərən ongün əvvəl gəlir. Ramazanorucuna hər il on gün tezbaşlandığına görə Ramazanayı təxminən 33 ilərzində sırayla ilin bütünfəsillərini dolaşır, beləlikləoruc tutacağımız354vaxtlar da dəyişir. Dünyanınhər yerində müsəlmanlarınolduğunu nəzərəalsaq, müsəlmanlarınfərqli mövsümlərdə oructutması, hər mövsümünçətinliklərinə alışması vəyoxsulların müxtəliffəsillərdə çəkdiklərisıxıntıları dərk etməsi iləəlaqələndirilir.Hicri təqvimi ilə ilinayları arasında Ramazanayı ən şəfqətli və müqəddəsbir ay, səbr, mərhəmətvə bağışlanma ayıdır. Onbir ayın sultanı olan Ramazandamüqəddəs kitabımız“Qurani-Kərim” nazilolmuşdur. Quranın nazilolduğu gecə “qədir” vəya “əhya” gecəsi adlanır.İslamşünasların fikrincə,bu gecə Ramazan ayınınson 10 gecəsindən biridir.Allah-Təala müqəddəsQuranda Bəqərə surəsinin183-cü ayəsində belə buyurur:“Ey iman gətirənlər!Oruc tutmaq sizdənəvvəlki ümmətlərəvacib buyurulduğu kimi,sizə də vacib buyurulduki, bəlkə bunun vasitəsiləpis əməllərdən çəkinəsiniz!”Oruc tutmaq Adəmpeyğəmbərin zamanındanbəri bəşəriyyət üçün vacibsayılmışdır. Mühüm olanibadətlərin içərisində birincinamaz, ikinci isəoruc tutmaq əmr olunmuşdur.Orucun insan orqanizmiüçün faydalarındanpeyğəmbərlərimiz,imamlarımız, alimlərimiz,həkim və təbiblərimiz zaman-zamangeniş şəkildəaçıqlamalar vermişlər. Bubarədə yalnız islam alimlərideyil, Qərbin və Avropanınbir çox elmsahibləri maraqlı araşdırmalarortaya çıxarmışlar.Tibb alimlərinin nöq-

teyi-nəzərincə hər birinsan həddi-büluğ vaxtındanəgər oruc tutmuşolarsa, o şəxs gələcəkdəfiziki xəstəliklərdən, məsələn,mədə-bağırsaq, qantəzyiqi, şəkər, artıq piylərinvə duzun bədəndəyığılmasından xilas olmuşolar.Ümumiyyətlə, orucluğunorqanizmə verdiyifaydalardan çox danışmaqolar, amma bu ayın əsasəhəmiyyəti mənəviyyatabəxş olunan dəyərlərdir.Hər bir şəxs mədəsiniziyanlı qidalardan qoruyabilər, lakin mənəviyyatıqorumaq çox çətin birişdir. Oruc tutan hər birsağlam insan sübh açılandanaxşam olana qədərmədəsini yemək vəiçməkdən, bədəninin digərüzvlərini: gözünü, qulağını,əlini, ayağını,xüsusilə dilini günah vəharamdan qorumalıdır.Ramazan insanda dözüm,Məhəmməd, C. Ramazanorucu: Fəzilətləri, qaydaları,hökmləri /tərc.Rasim Abdullayev.- B.:iradə və təmkin tərbiyəedir. Müqəddəs ramazanayında hər bir oruc tutanmömin əxlaq və mənəviyyatınıçətinlik və günahmikrobundan təmizləmişolur. Maddi imkanı yaxşıolan və daim istədiyi qidanıyeməyə qüdrəti olanşəxs yoxsulun və acın nəçəkdiyini yalnız bu aydadəyərincə dərk etməyəqadirdir. Uşaqlar, xəstələr,hamilə qadınlar, döyüşçülər,əsirlikdə olanlarvə səfərə çıxanlar orucluqdanazad olunurlar.Belə rəvayət olunur ki,Ramazan ayının ilk günlərininbirində Rəsulullah(s.ə.s.) belə buyurmuşdur:“Budur, bərəkət ayı Ramazangəldi. Artıq sizAllahın rəhməti ilə əhatəolunmuşsunuz. O ay yerüzünə bol-bol rəhmətenər. Günahlar bağışlanar.Dualar qəbul olunar. Allahsizin yaxşılıq vəibadətlərdə yarışmağınızaƏdəbiyyat“Əbilov, Zeynalov vəoğulları”, 2003.- 24 s.Səbr və təvəkkül ayı Ramazan/elmi red. MübarizƏliyev, İ. Ramazan bayramımünasibəti iləAzərbaycan RespublikasınınPrezidenti İlhamƏliyevin Azərbaycanxalqına təbriki //Azərbay-355baxaraq mələklərinə qarşısizinlə fəxr edər. Elə isəqulluğunuzla özünüzü Allahasevdirin.” Ramazandahamı eyni vaxtdaoruc tutur, birlikdə namazqılır və bununla insanlarınXaliq qarşısında bərabərliyibir daha təsdiqlənir.Orucluğun başa çatdığıgün bayram edilir. Həmingün bütün müsəlmanlarbir-birlərini təbrik edir,vəfat edənlərin qəbirləriniziyarət edir, ruhlarınadualar oxuyurlar. Bayramgünü hər kəs öz himayəsindəolanlar üçün təqribən3 kiloqram buğda,un, yaxud xurma miqdarındakasıblar üçün fitrəzəkatı verməlidirlər.Orucluq bayramı ölkəmizdəMilli Məclisinqəbul etdiyi 1992-ci il 27oktyabr tarixli “AzərbaycanRespublikasının bayramlarıhaqqında” Qanunaəsasən dövlət səviyyəsindəqeyd olunur.Camalov; tərc. İlkin Abdulla.-B.: “Xəzər nəşriyyatı”MMC, 2007.- 65 s.can.- 2006.- 22 oktyabr.-S.1.

ABŞ Prezidenti Corc Buşdünya müsəlmanlarını Ramazanayının başlanmasımünasibəti ilə təbrik etmişdir//Azərbaycan.-2005.- 6 oktyabr.- S. 3.Azərbaycan Prezidentiadından qaçqın və məcburiköçkün uşaqlar üçüniftar süfrəsi açılmışdır//Azərbaycan.- 2003.- 23noyabr.- S.3.Dinindən, dilindən vəmilliyyətindən asılı olmayaraq,Azərbaycanda bütünmillətlər, xalqlar de-www.capital.trend.azwww.delta-telecom.netRus dilindəВалентинович, Д. Религиимира. Ислам /ДенисБрилев.- М.: ООО «Миркниги», 2006.- 191 с.Ионова, А. и др. Современныйислам, человеки общество /А.И.Ионова, А.К. Султаналиева,П.С. Науmов.-М.: Знание, 1991.- 63 с.Ислам: Поиски в историиисламской культурыи мысли.- Тегеран,2002.- 175 с.Юнусов, А. Ислам вАзербайджане /Арифİnternetdəwww.islamiyet.gen.trmokratiya və dözümlülükşəraitində rahat, sərbəstyaşayır və yaşayacaqlar:Müqəddəs Ramazan bayramımünasibətilə Şeyxülislamıntəbriki //Azərbaycan.-2004.-14noyabr.-S. 3.Mehdiyev, A. Ramazanonbir ayın sultanı/A.Mehdiyev //Azərbaycan.-2004.- 15 oktyabr.-S. 7.Məmmədəliyev, V. Allahorucunuzu qəbul etsin,sağlam olasınız, niyyətinizəçatasınız //Azərbaycan.-2005.- 11oktyabr.- S. 8.Mustafaoğlu, M. Orucunbəxş etdiyi şərəfə nailolmağa çalışaq /MəhəmmədMustafaoğlu //Azərbaycan.-2006.- 28 sentyabr.-S. 5.Şeyxülislam MüqəddəsRamazan ayı münasibətiilə iftar süfrəsi açmışdır//Azərbaycan.- 2005.- 27oktyabr.- S. 1.Юнусов.-Баку: «Заман»,2004.- 388 с.Мусульманские праздники.-М.: СП. «Корона»:РИФ «Коронапринт»,1990.- 63 с.www.yeniazerbaijan.comAdilə Abdullayeva356

2009870 illiyiGöy-Göl1139Göy-göl Azərbaycanınən gözəl göllərindən biridir.1139-cu ildə Gəncədəbaş vermiş zəlzələnəticəsində Kəpəz dağıuçaraq Ağsu çayının qarşısınıkəsib. Nəticədəfüsunkar gözəlliyi, xüsusilədə suyunun şəffaflığıilə seçilən məşhur Göygölyaranmışdır. Göy-gölərazisində ümumilikdə 19göl var. Bunlardan 7-siböyük göllər sırasınadaxildir. Dəniz səviyyəsindən1556 metr yüksəkliyindəyerləşir. Uzunluğu2800 metrdir. Eni800 metrdən 1000 metrəqədərdir. Dərinliyi 96metrdir.Ona, “Göy-göl” deyirlər.Çünki ağaclarınkölgəsi ayna üzünə düşübrəngini göyərtmişdir. Əslindəgöy rəng xoşa gələnyaşıllıqdır, yaşıllıqsa cavanlıqəlamətidir.Gölün dünyaya nə vaxtgəldiyini tarixçilər bilər.Onlar yazırlar ki, 1139 –cu ilin sentyabr ayının 30-da birdən dağların başınıduman bürümüş, düzlərinüstünü qara buludlaralmış, dəhşətli zəlzələolmuş, paytaxt Gəncəxarabalığa dönmüş, Kəpəzuçmuş, aşağısındakıdərənin içindən uzanıbgedən dağ çayının(Ağsunun) yolunu kəsmişdir.Səkkiz ildən sonra(1147) orada quyruqluulduza bənzəyən parlaqbir göl yaranmış və ilkdəfə onu quzu otaran biroğlan görüb gəncəlilərəxəbər vermişdir. Başıbuludlara dəyən o əzəmətlidağ uçub onunüstünə töküldüsə, də o“ölmədi”, baş-gözü dağıdılmışKəpəzin sınmışbelini nəhəng bir əl kimiqucaqladı. İndi düz 870ilə yaxındır üzünü onunətəyinə sürtüb xumarlanır.Dəniz səviyyəsindən 1600metr yüksəklikdə olsa da,dibi 94 metrdir, suyuşirindir, balıqlar xallıdır,dadlıdır. Hüsnü o qədərgözəldir ki, görənlər heyranqalır. Moskvalı alım,tibb elmləri doktoru R.Qlizerin onun “qonağı olduqdan”sonra yazıb ki,“Göy-gölü seyr etmək,onun havası ilə nəfəsalmaq, müalicə ücün bir“vaqon” dərman qəbuletməkdən yaxşıdır”.Beləcə, sevilə-seviləsığallandı ömür boyu, beləcənazlana-nazlana uyudugöllər gözəli. Dağlarındaşında, meşələrinqoynunda göylərə güzgütuta-tuta yaşadı Göy-göl,yan-yörəsində də yeddigözəl: Maral göl, Qaragöl, Ördək göl, Zəli göl,357

Ağ göl, Ayna göl, Şamlıqgöl...Gölün görünmə qabiliyyəti8-10 metrdir. Göygölünfaunası olduqcazəngindir. Göldə qorunmaqdaolan forel balıqlarıyaşayır. O Respublikanındigər çay forellərindənxeyli fərqlənir. Öz mənşəyietibarilə Göy-göl foreliçay forelindən əmələgəlmişdir. Onların əmələgəlmətarixi Göy-gölünyaranma tarixi ilə bağlıdır.Zəlzələ zamanı gölünərazisində qalan çay forelləriuzun illər ərzindəƏdəbiyyattədricən göl forelinə çevrilmiş,artıb çoxalmış vəzəmanəmizə qədər gəlibçatmışdir.Göy-göl və onun ətrafınınmeşə landşaftı öztəbiət zənginliyi və füsunkarlığıilə dünyadaməşhurdur.Əhmədov, F. Gəncənintarix yaddaşı.- Bakı,1998.-237 s.İsayev, Ə. Gəncə vəgəncəlilər.- B.: Azərnəşr,1992.- 352 s.İnternetdəhttp://az.wikipedia.org/Qedim GəncəGence.AzGanca.NetNailə Alışova358

2009470 illiyi“Şeyx Səfi” xalçası1539“Şeyx Səfi” xalısı dünyanınsəkkizinci möcüzəsisayılır. Xalı Azərbaycantarixində Səfəvilər hakimiyyətidövrünün qoyduğuparlaq iz, günümüzədəkgəlib çatmış nadir inci,bütün dövrlərin kamil sənətnümunəsidir. 1843-cüildə Ərdəbildə olmuş səyyahV.R. Holms vətəninədöndükdən sonra yazdığı“Xəzər sahilləri haqqındahekayətlər” kitabında qeyri-adidəyərə malik bu xalıhaqqında heyrətini beləbildirmişdir: “Səfəvilərinməscid-türbəsinin yerinədöşənmiş bu xalının oxşarıyer üzündə hələ görünməmişdir”.Xalının “Şeyx Səfi”türbəsinin tavanının bədiitərtibatına uyğun eynikompozisiya quruluşundavə eyni naxışlarda olmasısübut edir ki, məscid-türbənintikilməsi ilə xalınıntoxunması eyni vaxta təsadüfetmiş və bir nəfərtərəfindən idarə olunmuşdur.359Məlumatlardan bəlliolduğu kimi, xalının toxunmasınabu ideyanınmüəllifi Şah İsmayıl Xətaininoğlu I Şah Təhmasibşəxsən rəhbərlik etmişdir.Onun bu xalının yaradılmasındaməqsədi ulu babasıŞeyx Əbu İshaqƏrdəbilinin adını tarixinyaddaşına əbədi həkk etdirməkolmuşdur. ŞeyxSəfi məqbərəsi özü sufiməsləkli şiələrin toplandığıən nüfuzlu dini mərkəz,ibadətxana, məscid,böyük binalar, hamam,bağ, qəbiristanlıq və çoxluməqbərələr olan kiçik şəhərcikidi. “Şeyx Səfi”məqbərəsinin genişlənməsiilə Şah İsmayılın vaxtsızölümündən sonra onunoğlu Şah Təhmasib özüciddi məşğul olmuşdur.Məşhur “Şeyx Səfi”xalısını peşəkar təbrizliustalar toxusalar da, ŞahTəhmasibin əmri iləkarxana sahibi MaqsudKaşaninin bu işlərə rəhbərliketdiyi ehtimal olunur.Xalının toxunmasına3 il yarım vaxt sərf edilmiş,xalı 946-hicri, 1539-cu il miladi təqvimindəbaşa çatmışdır. Xalınınyuxarı hissəsində ustadHafiz Şirazinin “Səninastanandan başqa sığınacaqyerim yoxdur.Mənim başımı bu qapıdanbaşqa tapşıracaq məkanımyoxdur” misraları yerləşdirilmiş,sətirlərin altındaisə ustanın öz adıtoxunmuşdur: “müqəddəs

www.xalqqazeti.comwww.bizimasr.media-az.comyerin qulu Maqsud Kaşanininişi, 946".Məşhur “Şeyx Səfi”xalısı 1888-ci ildə bir ildavam edən qiymət danışıqlarındansonra Ərdəbiltürbəsindən satın alınıb İngiltərəyəaparılmış, Londonda“İran xalıları” sərgisindənümayiş olunmuşdur.“Tayms” qəzetində“Fövqəladə xalı”,Mançestrdəki “Quardyan”qəzetində isə “Dərvişlərinşərhi olan ən incə xalı” adlıgeniş məqalələr nəşredilmişdir.1892-ci ildə isə Londondakeçirilən hərracda“Şeyx Şəfi” xalısına odövrə qədər heç bir xalıyatəyin edilməyən ən yüksəkdəyər 2500 funt sterlinqqiymət qoyulmuşdur.“Viktoriya və Albert”Muzeyi ingilis ictimaiyyətinəxalının alınıb xaricəaparılmaması üçün yardımgöstərmələri məqsədiləmüraciət etmişdir. İngilislərbu məsələdə muzeyləhəmrəy olduqlarını nümayişetdirərək tələb olunanvəsaitin yığılmasındafəal iştirak etmiş, xalınınAlmaniyaya aparılmasınaimkan verməmişlər.Beləliklə, bütün ingilisxalqının yardımı ilə“Şeyx Səfi” xalısı “Viktoriyavə Albert” Muzeyininəmlakına çevrilmişdir.“Şeyx Səfi” xalısınınmürəkkəb çeşnisi orta əsrlərornament sənətinin qanunauyğunluqlarınadərindənbələd olan, peşəkarrəssam tərəfindən çəkilmişdir.K.Erdman bu rəssamınSultan Məhəmməd,A.Poup isə Behzad olduğunuehtimal edirlər.“Şeyx Səfi” xalçasının bədiiquruluşu Təbriz xalçaməktəbinə məxsus “Ləçəkİnternetwww.azerbaijan-irs.comturunc” kompozisiyasındadır.İlk baxımdan xalınınsürməyi rəngli yerliyinipərakəndə şəkildə bəzəyənnəbati elementlər əslindəXII əsrdən başlayaraqornament sənətimizdə genişyayılmış dürüst ölçülərəəsaslanan spiral sistemlərüzərində yerləşdirilmişdir.Səfəvi dövrününxalılarında bu mürəkkəbspiral sistemli xalılarıntoxunması ənənə halınıalmışdır. Bu spiral formalıquruluş sistemini təkcəideal gözəllik deyil, həmçinində orta əsrlərin mistik-fəlsəfibaxışlarının təcəssümüadlandırmaq olar.“Şeyx Səfi” xalısı eynizamanda astronomik mahiyyətlisirli informasiyanındaşıyıcısıdır. Əgərxalının dörd hissəsindəyerləşdirilmiş ləçəklərdənçıxan üç tam qubpalarıplanetlərə, yarımçıq qubpalarıisə hərəkətə, dinamikliyəişarə kimi qəbuletsək, xalının mərkəzindəolan turuncu işıq saçangünəşin simvolu adlandırmaqolar. Xalı üzərindəsəpələnmiş qırmızı və şəkəriçiçəklər isə ulduzlaraişarədir.Nailə Alışova360

2009750 illiyiMarağa Rəsədxanası1259XIII əsrə məxsus olanMarağa rəsədxanasınınçox qədim bir tarixivardır. 1253-cü ildə ÇingizXanın nəvəsi Hülakuxan böyük bir qoşunlaSəmərqənddən keçməkləXəzər dənizinə doğru hərbiyürüşə başlayır və buəraziləri işğal edir. O, digəralimlərlə yanaşı NəsirəddinTusini də həbsdənazad edir. Hülaku xan Tusininqabiliyyətini, ağıllıfikir və mühakimələrinivə Şərq xalqları arasındaböyük hörməti olduğununəzərə alaraq onu özününşəxsi müşaviri təyin edir.Görkəmli alim qazandığınüfuzdan istifadə edərəkçoxdan arzuladığı rəsədxananıyaratmaqla dahaciddi məşğul olmağa başlayır.Tusi yarım ildən azbir müddətə gələcək rəsədxanaüçün çox əlverişlibir yer seçir. Bu yer,Urmiya gölünün şərq sahilindən35 km aralıda,dəniz səviyyəsindən 1613metr yüksəklikdə yerləşənbağlar və geniş çöllərləəhatələnmiş qədim mədəniyyətəmalik Marağa şəhərininqərb tərəfində, təpəliyinzirvəsində idi.Burada astroiqlim çox əlverişliidi. Rəsədxananınərazi ölçüləri 150m × 35midi. Hülaku xan rəsədxanayaratmaq üçün 20000dinar pul buraxılmasınarazılıq verir və nəhayət,1259-cu ildə (ŞamaxıAstrofizika rəsədxanasınıntəməlindən düz 700 iləvvəl) Marağa astronomiyarəsədxanasının (təqri-361bən 50 il fəaliyyət göstərmişdir)əsasının qoyulmasınanail olur. NəsirəddinTusi rəsədxananınhəm layihəsinin müəllifiidi, həm də astronomiyacihazlarının çertyojlarınınhazırlanmasında yaxındaniştirak edirdi.Tusi həmçinin rəsədxananınnəzdində təşkiletdiyi xüsusi məktəbdəelmi kadrların hazırlanmasıilə də ciddi məşğulolurdu. Çox keçmədənN.Tusi Qafqaz, OrtaAsiya, İran, Ərəbistan,Çin və s. ölkələrin görkəmlialimlərini Marağayadəvət edir. Məşhuralimlərdən ibarət böyük

kollektiv 12 illik gərginzəhmətdən sonra “Zic Elxani”(Elxan cədvəlləri)adlı məşhur kataloq yaradırlar.Elxanilər sülaləsininşərəfinə adlandırılmışbu kataloq bütün Avropaölkələrində əsrlərləgeniş istifadə edilmişdir.Marağa rəsədxanası dünyaelm tarixində möhtəşəmbir abidədir. Buradaaparılan elmi işlərin diapazonu,səviyyəsi onunirsinin sonrakı əsrlərdəinkişafına təsir göstərmişdiki, rəsədxana özçərçivəsindən çıxaraqElmlər Akademiyası zirvəsinəyüksəlmişdi. Yüksəksəviyyəli böyük elmikollektivə, mükəmməlastronomik alətlərə vəzəngin kitabxanaya malikolmuş Marağa rəsədxanasıXIII əsrdə dünyanınən görkəmli elm və mədəniyyətmərkəzi kimişöhrət qazanmışdı. Təsadüfideyil ki, YUNESKO2008-ci ili Marağa rəsədxanasıili kimi elan etmişdir.Qasımov, R. Əsrləri qabaqlamışalim NəsirəddinTusi /elmi red. prof. E.ƏdəbiyyatMehrəliyev.- B.: YurdNPB, 2003.- 363 s.Rzayev, A. NəsirəddinTusi: (həyatı, elmi, dünyagörüşü)/AMEA-nınİSTİİ; red. R.Əhmədov,Q.Camalov.- II nəşri.- B.:Elm, 2001.- 343 s.Ağayeva, K. Göylərin ənparlaq ulduzu: MəhəmmədNəsirəddin Tusi-805// Xalq qəzeti.- 2007.- 2yanvar.- S. 5.Zeynal, V. Elm dünyasınınkorifeyi: (NəsirəddinTusinin 804 illik yubileyiilə əlaqədar) //Azərbaycan.-2005.- 18 fevral.-S.6.www.akademiya.netwww.azerislam.comwww.azeri.netwww.az.wikipedia.orgİnternetdəAdilə Abdullayeva362

2009640 illiyiİmadəddin Nəsimi1369-1417ŞairAltı yüz ildir ki, böyükAzərbaycan şairi İmadəddinNəsiminin adı YaxınŞərqdə mərdlik,fədakarlıq və iradə rəmzikimi hörmətlə çəkilir. Altıyüz ildir ki, məsləkiuğrunda dara çəkilib dərisisoyulan, son nəfəsindəbelə öz sözündən dönməyənbu mərd insanınfaciəli ölümü şairlərinşeirində, aşıqların sazındatərənnüm olunur.Nəsimi Azərbaycan dilindəşеirin ilk gözəl nümunələriniyaradan, özmütərəqqi fikirlərini yüksəkbədii dillə ifadə еt-363məyi bacaran qüdrətlisənətkarlardan biri оlmuşdur.Оnun ana dilindənbaşqa ərəb və fars dillərindədə yaratmış оlduğudivanlar şairin vətənindənçоx-çоx uzaqlarda,bütün Yaxın Şərqdə şöhrətlənməsinəsəbəb оlmuşdur.Şairin əsl adı SeyidƏlidir. О, 1369-cu ildəŞamaxı şəhərində dоğulmuşdur.Atası Sеyid Məhəmməddövrünün tanınmışadamlarından biriоlmuşdur. Sеyid Əli ilktəhsilini Şamaxı şəhərindəalmış, sоnralar biliklərinidaha da təkmilləşdirmiş,xüsusən dini vəfəlsəfi cərəyanları öyrənməyəhəvəs göstərmişdir.О, Nizami, Xaqani, Məhsəti,Fələki, Zülfiqar Şirvani,Arif Ərdəbilli,Mahmud Şəbüstəri, Cəlaləddinvə Marağalı Əvhədininəsərləri ilə tərbiyələnmiş,еyni zamandaYaxın Şərqin görkəmli şairlərinin:Cəlaləddin Rumi,Rudəki, Sədi, Əttar vəbaşqa klassik şairlərinəsərlərini dərindən öyrənmiş,özü də kiçik yaşlarındanşеir yazmağa başlamışdır.Nəsimi özündən sоnrazəngin bir irs qоyubgеtmişdir. Dahi Azərbaycanşairi Nizami GəncəvininYaxın Şərq ədəbiyyatınagətirdiyi humanistidеyaları davam və inkişafеtdirən böyük sənətkarinsana, insan ləyaqətinə,оnun qüdrətinə оlan yüksəkinamını tərənnümеdərəк şеirlərində insanıhəyatın yaradıcısı, həyatigözəlliklərin əsil mənbəyikimi vəsf еtmişdir.Belə ki, hürufiliyin banisiFəzlullah Nəimi iləyaxından tanış olan İmadəddino zaman artıq lirikşair kimi bütün Azərbay-

canda tanınırdı. LakinNəimi ilə tanışlıq onunhəyatını dəyişir. O, hürufiliyiqəbul edir və bütünqalan həyatını insanlarınkamilləşdirilməsinə sərfedəcəyini bildirir. Bəşəriyyətinxilasını kamil insanlarınmövcudluğundagörən İmadəddin həvəsləhürufiliyin əsas müddəalarınıyaymağa başlayır.Fəzlullah Nəimi 1394-cü ildə həbs edilmiş vəNaxçıvan ərazisində Teymurilərtərəfindən işgəncəilə edam olunmuşdur.Ölümündən əvvəl yazdığı“Vəsiyyətnamə”yə əsasəno, Nəsimini öz davamçısıelan etmişdir.Müəlliminin vəsiyyətiniyerinə yetirən Nəsimiözü üçün təhlükəsiz olanŞirvandan çıxmış və Təbrizə,ordan isə Anadoluyayollanmışdır.Şairin qabaqcıl idеyalarıdövrün mürtəcе ruhaniləritərəfindən şiddətlimüqavimətə rast gəlirdi.О, allahsızlıqda ittihamоlunur, pantеist fikirləriyanlış izah еdilirdi. MəhzSeçilmiş əsərləri.- B.,2005.-314 s.buna görə də Nəsimi diniifadələrdən gеniş istifadəyоlu ilə fikirlərini yaymağaçalışırdı. О, özşеirlərində birinci növbədəcahil insanları tənqidеdir, həyat gözəlliklərindənilham almağa çağırırdı.Оnun istər didaktik,istərsə də məhəbbət mövzusundayazılmış şеirləri,təbiət təsvirlərinə həsrоlunmuş əsərləri оxucularınеstеtik zövqünü оxşayır.Şair еyni zamandahakim təbəqənin zülm vəədalətsizliyini, istilaçılarınqarətçiliyini və оnlaraxidmət еdən ruhanilərinsatqınlığını ifşa edənəsərlər də yaradırdı. Nəsimimüasirlərini həyat vəkainatın sirlərini öyrənməyə,biliyə, mövcud qanun- qaydalara açıq gözləbaxmağa çağırır, оnlarıqəflət yuxusundan оyatmaqistəyirdi. Şairin hərüç dildə yazılmış şеirləribədii cəhətdən sənətkarlıqlaişlənmişdir.Nəsimi sənəti bütоvlükdəinsan gözəlliyinə,ƏdəbiyyatHəsənoğlu, Ə. Nəsimi“ənəlhəq”qinin kökləri.-B.: Nurlan, 2004.- 99 s.insan qüdrətinə hеyranlıqladоlu bir himn kimisəslənir. Ancaq bu gözəllik,bu qüdrət dünyadabütün insanlara dеyil,yalnız özünü tanımış, dərkеtmiş kamil insanlaraxasdır.Nəsimi irsi sоn dərəcətəhriflərə uğramışdır. Hərşеydən əvvəl, böyük şairindavamçıları hürufiliyinciddi təqib оlunduğu illərdəNəsimi divanının üzünüköçürərkən оnları müəyyəndərəcədə dəyişdirməkməcburiyyətində qalmışlar.Nəsiminin müxtəlifölkələrdə, müxtəlifzamanlarda yazdığı şеirlərininhamısı divanınadüşməmişdir.Nəsimi Hələb şəhərindəhəbs edilir və MisirSultanının əmri ilə 1417-ci ildə elə Hələb şəhərindəedam olunur. Onun ölümüilə bağlı rəvayətlərdəfədakar şairin ölümayağında özünü mərdlikləaparması və məsləkindəndönməməsi göstərilir.Lirika.- M.: Dilya, 2001.-352 s.364

Nəsim, E. Nəsimi şeirindəməntiq //Azərbaycanmədəniyyəti və incəsə-Böyük Azərbaycan şairiİmadəddin Nəsimininheykəlinin açılış mərasimi//Azərbaycan.- 2005.- 28aprel.- S.2-3.nəti.- 2006.- 26 oktyabr.-S. 1-3.Şahin, G. Türkiyədə İmadəddinNəsimi beynəlxalqsimpoziumu keçirildi: Ankaradakeçirilən Nəsimi IBeynəlxalq simpoziumuhaqqında //Azərbaycan.-2005.- 24 iyun.- S. 8.Лирика.- М.: Диля,2001.- 352 с.Гусейнов, И. Судныйдень /Роман о Насими.-Б.: Азернешр,1984.-262 с.Rus dilindəРубаи /перевод с азерб.Н.Гребнева .- Б.: Азернешр,1973.-92 с.Иванов, С.С. Насими;Роема.-Б.: Азернешр,1973 .- 40 с.Кулизаде, З.А. Насими –философ и поэт Востока.-Б.: Гянджлик,1973 .- 50 с.Samirə Eminova365

2009250illiyiŞiller İohann Kristof Fridrix1759-1805Alman şairiŞiller XVIII əsr Almaniyasınınən cəsur vəböyük şəxsiyyətlərindənbiridir. O, 1759-cu ildəanadan olmuşdur. On ikiyaşında onu Vürtemberqhökmdarının açdığı məktəbəqoyurlar. O, gəncikən şeirə, fəlsəfəyə vədramaturgiyaya meyl göstərirdi.Bu dövrdə almanədəbiyyatında “Fırtına vəhücum” ədəbi məktəbininnüfuz və təsiri qüvvətlənməkdəidi. GəncŞiller də dövrünün bir çoxşairləri kimi Homer, Şekspirkimi böyük sənətkarlarınəsərlərinə valeholaraq coşqun hisslər,yüksək ideyalar, alovluxəyallar ilə çırpınırdı.Şiller yaradıcılığının ənşah əsəri “Qaçaqlar”dır.Şiller 1781-ci ildə ilkəsəri olan “Qaçaqlar”ı özpulu ilə çap etməyəmüvəffəq olur. Bu əsərləo, Almaniyanın ən məşhurşairləri sırasına keçmişdir.Artıq onun simasında “almanŞekspir”i doğulduğunuetiraf edirdilər.“Qaçaqlar”ın müvəffəqiyyətiŞillerdə böyük ruhyüksəkliyi oyatmış, “DünyadaFieskonun suiqəsdi”,bir az sonra isə“Məkr və məhəbbət” əsərləriniyazmasına imkanyaratmışdı. 1783-cü ildəonu Mannheym teatrosunadramaturq vəzifəsinəçağırırlar.1784-cü ildə Şiller“Məkr və məhəbbət” əsərininilk dəfə tamaşaya366qoyulmasına müvəffəqola bilir.Əsər gurultulu alqışlarlaqarşılanmışdı. “Məkrvə məhəbbət” Şillerinyazmış olduğu ən inqilabivə həyatı realistcəsinətəsvir edən əsəri idi. Şiller1788-ci ildə Höte ilə tanışolur, yeni bir həyat, yenibir dövrə qədəm basır,1795-ci ildə şairin həyatındayeni və parlaq birdönüş başlayır. Bir çoxyeni əsərlər, şeirlər, balladalar,dramatik əsərləryaradır. “Vallenşteyn” kimitarixi trilogiyasını nəşredir, əsərlərini tamaşayaqoyurdu. 1800-cü ildəməşhur “Mariya Stüart”əsərini, bir az sonra isə“Orlean qızı”nı yazır.1800-cü ildən sonra, o,yeni bir həvəs, yeni birruh ilə “Messina gəlini”,“Vilhelm Tell” kimiəsərlərini yaradır. Artıq

u zamanlar Şiller şöhrətvə yüksəlişin zirvəsinəçatmışdır. Bu illər Şilleryaradıcılığının ən səmərəlivə ən coşqun illəriŞiller, F. Seçilmiş əsərləri.-B.: “Öndər”, 2004.-350 s.sayılırdı. O, 1805-ci ildəvəfat etmişdir. Şiller azadşəxsiyyət pərəstişkarı,qəhrəman şəxsiyyət şairivə məftunudur. ŞillerinƏdəbiyyatŞiller, F. Balladalar, şeirlər.-B.:Şirvannəşr, 2002.-60 s.əsərləri Azərbaycan səhnəsindətamaşaya qoyulmuşdur.Şıxlı İ. XIII əsr xariciədəbiyyat tarixi.-B.,1970.-150 s.Шиллер, Ф. Избранное:Стихотворения и пьесы.-М.: Правда, 1989.-574 с.Rus dilindəОт просвещения к предромантизму:ФридрихШиллер: о жизни итворчестве.- М., 1999.-638 с.367

2009225 illiyiQasım bəy Zakir1784-1857ŞairAzərbaycan ədəbiyyatındaictimai satiranınbanisi, aşıq poeziyasınınvarisi və davamçısı, maarifçi,görkəmli şairlərimizdənbiri Qasım bəyZakirdir. Qasım bəy Əlibəy oğlu Zakir 1784-cüildə Şuşa şəhərində bəyailəsində doğulmuşdur.Onun əsli Qarabağdaməşhur olan Cavanşirlərnəslindəndir. Zakir uşaqikən mollaxanada oxumuş,fitri istedadı sayəsindəfars və ərəb dilləriniqısa müddətdə öyrənmiş,368Şərq klassik ədəbiyyatınümunələri ilə maraqlanmış,Yaxın ŞərqinFirdovsi, Nizami, Sədi,Hafiz kimi məşhur sözustadlarının əsərlərinioxumuşdur.Qarabağda baş vermişsiyasi hadisələr, Qacarın1795-1797-ci illərdə Şuşayahücumu, şair MollaPənah Vaqifin öz oğlu iləbirlikdə Cıdır düzündəöldürülməsi, XIX əsrin ilkillərindən başlayaraq çarRusiyasının Azərbaycanaqarşı istilaçı hücumları,1804-cü ildə Cavad xanınoğlu və arvadı ilə bərabərGəncədə, 1806-cı ildə isəİbrahimxəlil xanın ailəüzvləri ilə birlikdə Şuşadavəhşicəsinə gülləbaranedilməsi Zakirin dünyagörüşününformalaşmasınatəsir göstərmişdir.Zakir ilk şeirlərini dahiAzərbaycan şairi MəhəmmədFüzulinin ədəbi təsiriilə yazmışdır. XIX əsrAzərbaycan ədəbiyyatındaZakir yaradıcılığı lirik,satirik və epik üslublarınqovşaq nöqtəsidir. Sənətkaröz ilhamını yaşadığıhəyatdan, gördüyü canlıinsanlardan, doğulub böyüdüyümilli zəmindənalmışdır. Zakir lirikasınınbir hissəsi məhəbbət,digər hissəsi isə ictimaimövzudadır. Qasım bəyöz aşiqanə şeirlərini yaradarkənşifahi xalq poeziyasıənənələrindən istifadəedərək ondan qidalanmışdır.“Ağlaram”,“Öyrənib”, “Ay mədəd”və s. rədifli qoşmalarınıaşıq şeirindən ayırmaqçətindir. Şairin lirikasındaictimai məzmunda şeirlərdə əsas yerlərdən birinitəşkil edir. Onun “Eylər”,“Dost yolunda cəfaçəkdim, can üzdüm”,

“Gözüm yolda qaldı,könül intizar”, “Dost yolubağlandı, ümid kəsildi”,“Qələtdir qocaya növcavansevmək” misraları iləbaşlanan qoşmalarında,bəzi qəzəl və müxəmməslərindəzəmanədən şikayət,haqsızlığa etirazmotivləri, mənəvi-əxlaqinaqisliklərin tənqidi güclüdür.Qasım bəy Zakirin satiralarıAzərbaycan ədəbiyyatındarealizmin formalaşmasıvə inkişafındamühüm rol oynamışdır.Zəngin məzmuna maliksatiralarında şair, dövrününmühüm ictimaisiyasiməsələlərini, tipikcəhətlərini ümumiləşdirmiş,feodal üsul-idarəsininnöqsanlarını açıb göstərmişdir.Mənzum hekayələr vətəmsillər də Zakir yaradıcılığındamühüm yerlərdənbirini tutur. Şairaçıq dildə söyləyə bilmədiyibir çox cəsarətlifikirləri mənzum hekayələrdə,təmsillərdə dolayıyolla oxuculara çatdırır.Mövzularına görə şairin“Əxlaqsız qazi”, “Xalqavəz deyən, özü fisqüfücurdan çıxan biəməlalim”, “Həyasız dərviş”adlı mənzum hekayələrifeodal əxlaq normalarını,din nümayəndələrini ifşaedir. “Qoca kişi və cavanarvad”, “Zövci axər”,“Əmirzadə və aşiq” kimimənzum hekayələrdə isəsevgi, evlənmək, ailə,qadın hüququ məsələləriəhatə olunmuşdur.“Tısbağa, qarğa, kəsəyənvə ahu”, “Tülkü vəşir”, “Qurd, çaqqal vəşir”, “Tülkü və qurd”,“Dəvə və eşşək”, “İlan,dəvə, tısbağa” təmsilləriAzərbaycan xalq təmsillərininorijinal yolla işlənmişşəklidir.Qarabağ xanlığı Rusiyanınidarəsinə keçdikdənsonra Zakir çar ordusununQafqaz müsəlman könüllüatlı dəstəsində xidmətetmiş, 1806-1813, 1826-1828-ci illərin Rusiya-İran müharibələrinin iştirakçısıolmuşdur. Qasımbəy Rusiya-İran müharibələrindəfərqləndiyinəgörə çarın 1828-ci il 15mart tarixli fərmanınaəsasən gümüş medallatəltif edilmişdir. 1830-cuildə könüllü polis dəstələrinintərkibində Balakənəgetmiş, Cardakı üsyanlarınyatırılmasında iştiraketmişdir. O, 1806-cı ildəQarabağ əhalisinin köçürülübİrana aparılmasınınqarşısını almaqda xüsusixidmət göstərmişdir.3691812-ci ildə Talışagetmiş, Abbas Mirzəninbaşçılıq etdiyi İranqoşununa qarşı vuruşandəstənin tərkibində olmuşdur.Gənclik illərini atbelində, müxtəlif müharibələrdəvə döyüşlərdəkeçirən Qasım bəy Zakir30-cu illərin sonlarındantamam təsərrüfatçılıqlaməşğul olmağa başlayır.İlin yay fəslini Şuşada,qalan fəsillərini isə XurşidbanuNatəvanın atasıMehdiqulu xanın ona bağışladığıXındırıstan kəndindəkeçirirdi.1849-cu ilin oktyabrayında Qasım bəy hökumətdənqaçaq düşmüşqardaşı oğlu Behbud bəyCavanşiri evində saxlamaqüstündə günahlandırılaraqailə üzvləri iləbirlikdə həbs edilb Şuşahəbsxanasına gətirildi.Həbsdə olarkən şair birneçə dəfə yuxarı hökumətdairələrinə məktub yazıbqanunsuz tutulduğunu bildirsədə, onun şikayətlərinəədalətli bir cavabverilmədi. Şair bir iləqədər Şuşa həbsxanasındaqaldıqdan sonra mühakiməedilmədən Bakıyasürgün edildi. Oğlu Nəcəfqulubəy və qardaşıoğlu İsgəndər bəyi Tiflisəgətirdib, oradan əvvəlcə

Seçilmiş əsərləri /tərt.Kamran Məmmədov.- B.:Yazıçı, 1984.- 384 s.Seçilmiş əsərləri /tərt.Kamran Məmmədov.-Təkrar nəşr.- B.: “AvrasiyaPress”, 2005.- 398 s.-(Klassik Azərbaycanədəbiyyatı)www.azerilobbi.comwww.az-customs.netVoronejə, sonra isə Kaluqayasürgün etdilər.Zakirin ailəsi isə Şuşadaqaldı. İctimai məzmunluşeirlərindən biri olan“Durnalar” rədifli qoşmasınışair Bakıda sürgündəolarkən yazmışdır.Şair yaxın dostları MirzəFətəli Axundov, İsmayılbəy Qutqaşınlı,İliko Orbeliani, MixailKolyubakin kimi şəxslərinköməyi ilə Şuşaya qayıdıb,ömrünün axırına qədərpolis nəzarəti altındayaşadı.Qasım bəy Zakirin ömrününson illəri olduqcafərəhsiz və kədərli keçmişdi.Oğlu və qardaşıoğlunun həbsdən azadolması onu sevindirsə dədaim nəzarət altında yaşamasıonu sıxırdı. Maddiehtiyac və çətinliklər dəöz təsirini göstərirdi. Buhaqda Zakirə yenə də hökumətdairələrində çalışandostları kömək etmiş vəИзбранное /сост. А.Заманов.-Б.: Азернешр,1971.- 232 с.Басни и притчи: Переводы.-Б.: Гянджлик,1987.- 64 с.Гусейнов, С.С. Лексикаи фразеология произ-ƏdəbiyyatMənzum hekayələr vətəmsillər /tərt. S.Axundov;rəs. A. Məmmədov.-B.: Gənclik, 1984.- 88 s.Məmmədov, K. Qasımbəy Zakir /tərt. KamranMəmmədov.- B.: Gənclik,1984.- 232 s.- (Azərbaycanıngörkəmli adamları)Rus dilindəведений Касум бекаЗакира /С.С. Гусейнов.-Б.: Азернешр, 1973.-146 с.Мамедов, К. Касум бекЗакир /Камран Мамедов.-Б.: Язычы,1984.-İnternetdəwww.az.wikipedia.orgwww.gateway.azona “Rus dövlətinə göstərdiyixidmətlərinə görə”1857-ci ildən başlayaraqayda 36 manat təqaüdtəyin edilmişdir. Lakin təqaüdkağızı Şuşaya çatandaşair artıq dünyasınıdəyişmişdi. Qasım bəyZakir 1857-ci ildə Şuşadavəfat etmiş, şəhərin MirzəHəsən qəbiristanlığındadəfn olunmuşdur.Azərbaycan ədəbiyyatınınqaynaqları /red. M. Adilov.-B.: “Avrasiya press”,2006.- 440 s.- (Azərbaycandili və tarixi)50 с.- (Выдающиесялюди Азербайджана)Мустафаев, М. Особенностимастерства поэзииКасум бека Закира /М.Мустафаев.- Б.: Язычы,1965.-152 с.www.kitabxana.iatp.azAdilə Abdullayeva370

2009130 illiyiMəhəmməd Hadi1879-1920ŞairAzərbaycan ədəbiyyatınınən görkəmli simalarındanbiri olan MəhəmmədHadinin həyatıson dərəcədə qəmli, faciəlikеçmişdir.Avtobioqrafik mahiyyətdəolan bir əsərindəşair nahaq dеmirdi ki,mən tərcümеyi-halımıyazmaqda çətinlik çəkirəm,çünki dərdli ürəyimacı həqiqətlərlə doludur!..Əsl adı Ağa Məhəmmədolan, gəncliyindəözünə “Hadi” (ərəbcə:doğru yol göstərən) təxəllüsünüsеçən şair1879-cu ildə, Şərqin şеirsənət mərkəzlərindən birikimi tanınan Şamaxı şəhərindədoğulmuşdur.Onun uşaqlıq və gənclikilləri Azərbaycanda fеodalizminsüqutu, kapitalizminyеni-yеni inkişafabaşladığı tarixi mərhələyətəsadüf еtmişdir.Şairin atası Hacı Əbdülsəlimböyük nəsildənidi. Alvеrlə dolanan HacıƏbdülsəlim öz ailəsinəmiyanə bir həyat qurabilmiş, oğlu Məhəmmədikiçik yaşından oxumağaqoymuşdur.“Həyat” qəzеtində çıxanilk yazılarından məlumolur ki, artıq 1905-1906-cı illərdə o, Nizamini,alim və yazıçı MirzəMəlküm xanı, Sənanini,Cəlaləddin Rumini, Sədini,Bеyzavini, Hafizi,Namiq Kamalı, Əbdülhəq371Hamidi, Şünasini yaxşıöyrənmiş, Sеyid ƏzimŞirvani, Bixud kimi görkəmliAzərbaycan şairlərinidə dərindən mütaliəetmişdir.M.Hadinin mətbuatagəlişi 1905-ci ildə birincirus inqilabının başladığıdövrə təsadüf еtmişdir.Onun ilk mətbu əsərləriBakıda “Həyat” qəzеtindəçap olunan еlmi vəpublisistik məqalələr idi.Məqalələrin içərisində bəzənmövzuya uyğunmənzum parçalar da vеrməsiHadinin еyni zamandaşеirə böyük marağıolduğunu göstərirdi. Şairin“Həyat” qəzеtində çapolunan ilk əsəri məktəbin,еlmin əhəmiyyətini tərənnümеdən “Lövhi-məkatib”şеiri idi. Lakin hələ“Həyat” qəzеtində çapolunan ilk yazıları gös-

tərirdi ki, gənc Hadiningörüşləri çox dumanlı vəziddiyyətli olmuşdur.1907-1908-ci illərdə Hadiartıq Azərbaycan şеiriningörkəmli simalarından birisayılırdı. İdеya və sənətkarlıqcəhətindən sürətləirəliləyib kamalaçatmaqda olan şair əsərlərindəgеtdikcə daha böyük,ciddi sosial məsələlərqoymağa çalışırdı.İctimai məzmun, inqilabimotivlər Hadi şеirindəüstünlük təşkil еdirdi.Xüsusilə vətənpərvərlik,azadlıq, maarifpərvərlikidеyaları lirikşairin lеytmotivlərinə çеvrilmişdi.Hadi yaradıcılığınınayrı-ayrı dövrlərininməhsulu olan “Axşam təzzöhləri”, “Gözlərin”,“Təsviri məhəbbət”,“Zümzümati təhəssürat”kimi onlarca şеirdəbu xüsusiyyət aydın nəzərəçarpır.XX əsrin əvvəllərindəAzərbaycanda güclənmişmilli-mədəni hərəkatın,dеmək olar bütün mürəkkəbziddiyyətli xüsusiyyətləriHadinin yaradıcılığındaöz əksini tapmışdır.Onun bir çox ciddiməsələlərdə gah “Füyuzat”jurnalına, gah da“Molla Nəsrəddin” ədəbiməktəbinə haqq qazandırması,mеyl еtməsi dətəbiidir. Daha sonralarədib İstanbulda çıxan“Tənin”, “Sərvəti-Hünun”rеdaksiyalarında işə dəvətolunmuş, türk ədəbimühiti ilə sıx əlaqəsaxlamışdır.Siyasi baxışlarına görəYunanıstanın Saloniki şəhərinəsürgün еdilmişdir.1912-1914-cü illərdə Dünyamüharibəsində müsəlmanalayı tərkibində öncəbhədə vuruşmuşdur.Ordudan tərxis еdilibGəncəyə qayıtsa da, iştapa bilməmiş, ruhəndüşkün, böhranlı həyatkеçirmişdir.1918-1920-ci illərdəBakıda nəşr edilən “Bəsirət”,“Azərbaycan” və s.qəzеtlərdə əməkdaşlıq еtmişdir.İctimai-siyasiməzmunlu şеirlərində vəməqalələrində еlmi, maarifitəbliğ еdir, dövrünhaqsızlıq və rəzalətlərinəqarşı çıxırdı. M. Hadimilli ədəbiyyatda mütərəqqiromantizmin görkəmlinümayəndəsi hеsabеdilir. Nizami Gəncəvi,Ömər Xəyyam, Hafiz vəbaşqa sənətkarların poеziyasındantərcümələr еtmişdir.Bugünkü Azərbaycanşеiri örnəklərində Hadiruhlu mənzumələr yox372dеyildir. Əruzu bilən,klassik poеziyamıza, divanədəbiyyatımıza еhtiramgöstərən şairlərimizMəhəmməd Hadi sənətinəyüksək məhəbbət bəsləyir,ondan faydalanırlar.Şair 1920-ci ilin mayayında Gəncədə vəfat еtmişdir.Dünyadan 40 yaşındaköçən, daima məşəqqətlərlə,əziyyətlərlə,müsibətlərlə üz-üzə gələnşairin ömrü vəfa еtsəydi,yеni cəmiyyəti görübsеvinəcək, arzuları çiçəkaçacaqdı, ömrü boyu vətən,xalq dеyən sənətkarıazadlığa çıxmış vətəni,xalqı alqışlayacaqdı. Bugünsə onun “Еy ol vaxtıgörən məsud, unutma bizləri,yad еt!” misrasıqulağımızda doğma birsəs kimi səslənir. Bizgözəl şairimizi bu gün dəyad еdir, ondan öyrənir,onu yaşadır və MəhəmmədHadiyə üzümüzü tutub,bugünkü nəslin adındanbu misraları dеyirik:Vətənpərvər, hünərpərvər,zəfərpərvər vətandaşdın,Azərbaycana aşiqdinəsil övlad şəklində!

Sеçilmiş əsərləri /tərt. ed.:Ə.Hüsеynov və b.- təkrarnəşr.- B.: Şərq-Qərb,Хади Мухаммед. Биографическаясправка в.кн.: Поэты Азербайджана.-М.-Л.:Сов.писатель,1962.-С.320.Большой мастер /100лет со дня рождениявидного Азербайджанскогопоэта Мухаммедаwww.kitab.az/www.anl.az/ƏdəbiyyatAğamirov, M. MəhəmmədHadinin fəlsəfəsi/M.Ağamirov.- B.: Azərnəşr,1987.-272 s.Hadi irsinin tədqiqi əsasında/еlmi rеd.prof. S.T.Əhmədli.- B.: Bakı Univеrsitеti,İqtisad Univеrsitеti,2003.-167 s.Qəribli, İ. MəhəmmədHadinin “İnsanların tarixifaciələri, yaxud əlvahiintibah”poеması.- B.:Еlm, 2001.-117 s.Məmmədova, A. XX əsrAzərbaycan romantizmininfəlsəfəsi /A.Məmmədovanın“XX əsrAzərbaycan romantizmininfəlsəfəsi” kitabıhaqqında //Rеspublika.-2004.-15 aпrеl.- S.4Osmanlı, V. MəhəmmədHadinin romantizmi /еlmiRus dilindəГарибов, И.Я. ПоэтМухаммед Хади «историческиетрагедии человечества,или картиныXади //Баку, 1979.-7 декабря.-С.3.Гаджиев, А. Поэт «Эпохипробуждения»: к 100-İnternetdəaz.wikipedia.org/kitabxana.iatp.az/2005.- 463 s.- (KlassikAzərbaycan ədəbiyyatı)Еl fəryadı: Sеçilmiş şеirlərvə poеmalar /müqəddiməM.Cəfərindir;tərt. və rеd. Ə.Mirəhmədov.-B.:Yazıçı, 1980.-152 s.rеd. prof.Y. Qarayеv.- B.:Еlm, 2006.-202 s.Vahabzadə İ. Millətiminimzası: (M.Hadi haqqında).-B.Təbib,1992.-190 s.Zəka, R. Məhəmməd Hadi:(anadan olmasının 100illiyi münasibətilə).- B.:N.U.,1979.-87 s.возраждения».- Б.,1990.-21 с.летию со дня рожденияМухаммеда Хади //Бакинскийрабочий, 1979.-7 декабря.-С.4.Nailə Alışova373

2009500 illiyiİrəvan Qalası1509-1510İrəvan xanlığınınərazisində iki böyükmüdafiə qalası olmuşdur.Bunlardan biri dəİrəvan qalası idi. Buqala Sərdərabad qalasıilə müqayisədə dahaqədim tarixə və böyükölçülərə malik idi.Əlverişli təbii mövqedətikilmişdi. Onun tikintisiüçün iti axan Zəngiçayının sağ tərəfindəkisərt sahildə yerləşənhündürlük seçilmişdi.Bu sahil qalanın qərbtərəfini təşkil edirdi.Ona görə həm iti axançayı, həm də onun sərtsahili üzərindəki hündürdivarlar bu istiqamətdəqalanın müdafiəimkanlarını xeyli artırdı.Qala, demək olar ki,kvadrat formasında tikilmişdi.Yalnız onun qərbdivarı Zəngi çayının sahilboyu salındığından qövsvariformada idi. Qalanındivarları daşdan və çiykərpicdən hörülmüşdü.Bayırdan tikilən divarlarınhündürlüyü beşsajen yarım idi. Bəzi məlumatlaragörə həmindivarda 17 bürc olmuşdu.Daxili divarlar isə birincidivardan daha hündüridi. Bu plana görə divarıgötürülmüşdü, düşmənbirinci keçə bilsəydi,daha hündür olan ikincidivarla üzbəüz gəlməlivə bu divarlar arasındakıkiçik sahədə onlarınfəaliyyəti xeyli çətinləşməliidi. İkinci divardada çoxlu bürclərvar idi. Bu bürclər əsasənyarımdairə şəklindətikilmişdi. Qalanın iki darvazasıvar idi. Biri şimalda, obiri isə cənubda yerləşirdi.Onlar Təbriz və Şirvan divarlarıadlandırılırdı. Darvazalarqalın taxtadan düzəldilmişvə onların üzərinə dəmirlövhələr vurulmuşdu. Darvazakeçidləri elə düzəldilmişdiki, buradan arabalarıngəlib getməsi çətin idi. Qalanındarvazalarını xüsusi keşikçidəstələri qoruyurdu.Qala divarlarının qalınlığıda çox böyük idi. Onlarınölçüləri hətta top mərmilərinədavam gətirirdi.Uzunmüddətli mühasirəyədavam gətirmək üçün gizliyolla qalanın daxilinə su xəttiçəkilmişdi. Rus qoşunlarınınikinci hücumu zamanı bu xətttapılıb dağıdılmışdı.Qalanın müdafiə qüdrətiniartırmaq üçün onun ətrafındasu saxlancları yaradılmışdı. Busu saxlancları qurudan birbaşaqala üzərinə hücumu qeyrimümkünedirdi. Onları keç-374

məyə cəhd göstərənləriisə qala divarları üzərindənasanlıqla vurmaqolurdu.Su saxlancları xüsusiplan üzrə pilləlişəkildə tikilmişdi.Qırxbulaq çayından gilborularla gələn su şimaldarvazası yanındaxüsusi su saxlancınatökülürdü. Su qalanınşərqinə və cənubunauzanan yuxarı saxlancıdoldurduqdan sonra gilborularla aşağı saxlancatökülüb onu doldururdu.Fransız səyyahı J.Şarden şahidi olduğuİrəvan qalasını təsviredərkən göstərir ki,onu müstəqil bir şəhərkimi qəbul etmək olar.Qala divarlarının uzunluğudörd min addımolan bu şəhərcikdə 800ev var idi. Fransız səyyahınınşəhadətinə görəqalada yalnız azərbaycanlılaryaşayırdı.Ermənilər isə bura yalnızticarətə gəlirdilər.Qalanın daxilində birneçə erməni dükanımövcud idi. Ermənilərgündüz burada sövdəgərlikləməşğul olduqdansonra axşam qaladançıxıb yaxınlıqdayerləşən şəhərə yollanırdılar.Qala daxilində şəhərsalmaşərq üslubunda idi.Küçələr xeyli dar, evlərindivarları isə hündür idi.Küçədə evin həyətinimüşahidə etmək çətinolurdu. Rusların İrəvanqalası üzərinə sonuncuhücumunda iştirak etmişdekabrist E.Naçinovunqeydlərinə görə qala daxilindəiki məscid olduğuqeyd edilir. Bəzi ədəbiyyatdamövcud olan məlumatlaragörə isə qaladaxilində 4 məscid varidi. Onlardan ən qədimiqalanın əsası qoyulduğuillərdə, 1510-cu ildə Şahİsmayıl Xətainin göstərişiilə tikilmişdi. Sərdarsarayının yaxınlığındaolan Cümə məscidininəsasını isə ŞahAbbas qoymuşdu. Buməsciddə mədrəsə, kitabxanavə qonaq otaqlarıyerləşirdi.Qalanın daxilindəkiən möhtəşəm tikili Sərdarsarayı idi. Buradaİrəvan xanlığının həmdəftərxanası və həm dəhərəmxanası yerləşirdi.Verilən məlumatlara görəSərdar sarayının əsasıelə qala tikildiyi vaxtdanqoyulmuşdu.375Lakin sonrakı illərdə butikili əsaslı şəkildə təkmilləşdirilmişvə böyük birmemarlıq incisinə çevrilmişdi.Xüsusən XVIII əsrin sonlarındaHüseynəli xanın vəonun oğlu Məhəmməd xanındövründə memar Mirzə Cəfərtərəfindən görülən quruculuqişləri sarayı daha baxımlı vəbütöv etmişdi.Dekabrist Naçinov özqeydlərində ermənilər tərəfindənartıq dağıdılmış olanSərdar sarayının da mükəmməltəsvirini verir. Azərbaycanmemarlıq sənətininincilərindən olan bu sarayın əngözəl otaqlarından biri xanınotağı idi. E.Naçinova görəsonsuz zövq və ustalıqla bəzədilmişbu otaqda maraqlırəsmlər və portretlər asılmışdı.Sarayın qarşısında Sərdarınyay qəbul zalı yerləşirdi. Yayqəbul zalı da böyük zövqləbəzədilmişdi. Yay qəbulzalının bir divarında Fətəlişahın taxtda oturduğu rəsmivəziyyətdə, Abbas Mirzəninxanla qardaşı Həsən xanın vəiki kürd döyüşçüsünün rəsmləriçəkilmişdi.Sarayla üzbəüz Zəngi çayınıno biri sahilində isəSərdar bağı salınmışdı. Bağınbir hissəsində meyvə ağacları,üzümlüklər salınmış, bir hissəsinəisə kölgəlik üçün ağaclarəkilmişdir. Bağda istirahətüçün eyvan və otaqlar ti-

kilmişdi. İrəvanın sonuncumühasirəsi zamanıxanın göstərişi iləbağın ağaclarının birhissəsi qırılmışdı ki,rus qoşunlarının hərəkətiniyaxşı müşahidəetmək mümkün olsun.Ələkbərli, Ə. QədimTürk-Oğuz yurdu.- B.,1994.-S.184-187.İrəvan şəhəri qalanınşimalında tikilmişdi.Qala ilə şəhər arasındamüəyyən qədər məsafəvar idi. Onun möhtəşəmliyinirus generallarıda dəfələrlə öz raportlarındaqeyd etmişdilər.ƏdəbiyyatSüleymanov, M. İrəvanxanlığının Rusiyaya birləşdirilməsitarixindən.-Rus dilindəTəsadüfi deyil ki, İrəvanqalasını işğal etdiyinə görəgeneral Paskeviçə irəvanlıtəxəllüsü verilmiş və bu qalanıntutulması Sankt-Peterburqşəhərində imperatorun özününiştirakı ilə təntənəli şəkildəqeyd edilmişdir.B.: Hərbi nəşriyyat,1997.- 160 s.Алекперли, А. ЭриванскиеБани / Алекперли,А. Памятники Запад-ного Азербайлжана.- Б.,2007.- С. 240Bəybala Ələsgərov376

MÜNDƏRİCATYanvar ayı üçün təqvim................................................................................ 4Planetimizdə Neçə Yeni İl Bayramı var....................................................... 6Təqvim mifləri (Öküz ili).............................................................................. 8Vaqif Vəliyev - 85........................................................................................... 11Gəncənin işğalı-205..................................................................................... 12Afat Qurbanov - 80....................................................................................... 15Baba Vəziroğlu - 55........................................................................................ 17Aydın Məmmədov - 65.................................................................................... 18Vaqif Nəsib - 70.......................................................................................... 19Azadlıq Yolunun 20 Yanvar Zirvəsi............................................................. 20Şəfiqə Axundova - 85.................................................................................. 23Lessinq (Qothold Efraim) - 280................................................................... 25Robert Berns - 250........................................................................................ 26Georgi Nikolayeviç Leonidze - 110.............................................................. 27Məhəmməd Əmin Rəsulzadə - 125.............................................................. 28Əli Tudə - 85............................................................................................... 31Fevral ayı üçün təqvim............................................................................... 33Tariyel Qasımov - 70........................................................................... 35Rüstəm İbrahimbəyov - 70............................................................................. 36377

Firəngiz Şərifova - 85.................................................................................. 38Tofiq Tağızadə - 90 ..................................................................................... 39Dmitri İvanoviç Mendeleyev - 175............................................................ 41Naxçıvan Muxtar Respublikası - 85 ........................................................... 43Xədicə Qazıyeva - 100.................................................................................... 45Qalileo Qaliley - 445................................................................................... 46Cəlil Məmmədquluzadə -140 .................................................................... 47Yusif Əhmədov - 70 ................................................................................... 49Arkadi Petroviç Qaydar -105...................................................................... 50Süleyman Ələsgərov - 85............................................................................. 52Həmid Araslı- 100 ................................................................................... 54Əli bəy Hüseynzadə -145........................................................................... 56Xocalı soyqırımı XX əsrin ən dəhşətli cinayətlərindəndir........................ 58Mart ayı üçün təqvim.................................................................................. 62Hüseynağa Sadıqov -95 ............................................................................ 65Seyfulla Qacar– 145....................................................................................... 66Türkan Əfəndiyeva - 90............................................................................. 67Yuri Alekseyeviç Qaqarin - 75 .................................................................. 68Taras Qriqoryeviç Şevçenko - 275............................................................... 70Qızıl Aypara günü......................................................................................... 72İbrahimxəlil İbrahimxəlilov - 75................................................................. 75378

Albert Eynşteyn - 130................................................................................. 77Məmməd Quliyev - 95................................................................................. 79Məmmədəli Vəlixanlı - 110 ........................................................................ 80Aleksandr Stepanoviç Popov - 150 ............................................................. 82Dəmir Gədəbəyli - 70................................................................................ 83Novruz Bayramı.......................................................................................... 84Hüseynqulu Sarabski - 130......................................................................... 87İsmayıl Şıxlı - 90........................................................................................... 89Mehdi Hüseyn - 100...................................................................................... 92Lütfəli Abdullayev - 95............................................................................ 95Teymur Elçin - 85....................................................................................... 96Bakıda “Nobel qardaşları” şirkəti.............................................................. 97Tariximizin faciəli səhifəsi.......................................................................... 100Aprel ayı üçün təqvim................................................................................ 106Zeynal Xəlil – 95......................................................................................... 108Nizami Xudiyev - 60 ................................................................................... 110Nikolay Vasilyeviç Qoqol - 200............................................................... 111Kəlbəcər...................................................................................................... 112Asəf Zeynallı - 100...................................................................................... 114Tofiq İsmayılov - 70...................................................................................... 117Çingiz Abdullayev - 50.................................................................................... 118379

Nəcəf bəy Vəzirov - 155............................................................................... 121Seyid Şuşinski - 120 ................................................................................... 124Tofiq Mütəllibov - 80 ............................................................................... 126Denis İvanoviç Fonvizin - 265.................................................................. 128Çaplin Çarls Spenser - 120......................................................................... 129Ramiz Mirişli - 75....................................................................................... 131Rza Təhmasib – 115........................................................................................ 133Çingiz Hüseynov - 80.................................................................................... 135Vilyam Şekspir - 445.................................................................................... 136Məmməd Bürcəliyev - 95............................................................................. 137Əjdər İbrahimov - 90 .................................................................................. 138May ayı üçün təqvim................................................................................... 141İsi Məlikzadə - 75........................................................................................ 144Yusif Sеyidоv - 80........................................................................................ 145Nikollo Makiavelli - 540............................................................................. 148Sultan Hacıbəyov - 90.................................................................................. 149Şuşa.............................................................................................................. 152Faşizm üzərində qələbə günü....................................................................... 155Məmməd Cəfər - 100.................................................................................. 158380

Heydər Əliyev Fondu .............................................................................. 161Əliş Ləmbəranski - 95 ........................................................................... 166Etel Lilian Voyniç - 145 ............................................................................ 168Hikmət Ziya - 80.......................................................................................... 169Beynəlxalq Ailə Günü ............................................................................... 170Laçın ......................................................................................................... 172Beynəlxalq Muzeylər Günü ....................................................................... 174Salman Mümtaz - 125 ................................................................................. 176Mürsəl Həkimov - 80 .................................................................................. 179Hüseyn İbrahimov - 90 ............................................................................. 180Abbas Səhhət - 135...................................................................................... 182Ümgülsüm Sadıqzadə - 110 ................... ..................................................... 184İlyas Əfəndiyev -95 .................................................................................. 185Vəli Xuluflu - 115.......................................................................................... 188Respublika Günü ....................................................................................... 189Leonid Maksimoviç Leonov - 110............................................................... 193İyun ayı üçün təqvim.................................................................................... 195Uşaqları Beynəlxalq Müdafiə Günü......................................................... 197Vaqif Səmədoğlu - 70................................................................................ 200Aleksandr Sergeyeviç Puşkin - 210............................................................. 202381

Məmməd Arif Dadaşzadə - 105................................................................... 205İnsan Hüquqları Günü.................................................................................. 208Abbasqulu ağa Bakıxanov-215................................................................... 211Cəlal Bərgüşad-85.................................................................................... 215Anna Andreyevna Axmatova - 210............................................................... 217Nurəddin Rzayev – 80.................................................................................. 218Narkomaniya və narkobiznesə qarşı beynəlxalq mübarizəgünü............................................................................................................... 219Azərbaycan Silahli Qüvvələri Günü........................................................... 221Məlik Dadaşov - 85 .................................................................................... 224İyul ayı üçün təqvim..................................................................................... 227Feyxtvanger Lion – 215................................................................................ 229Əbdüləzəl Dəmirçizadə - 100...................................................................... 231Neruda Yan -175.......................................................................................... 232Azərbaycan Tarixində Əlamətdar Gün........................................................ 233Rasim Əliyev - 75 ....................................................................................... 236Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü ................................................................ 237Ernest Heminquey - 110............................................................................. 239Ağdam.......................................................................................................... 240Avqust ayı üçün təqvim............................................................................. 245Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü...................................... 247Bakıda ilk ictimai kitabxana- qiraətxana.................................................. 251382

Jan Batist Lamark Pyer Antuan De Mone - 265 ......................................... 253İlya Yefimoviç Repin - 165 ............................................................................ 254Beynəlxalq Gənclər Günü....................................................................... 256I Dünya müharibəsi .................................................................................... 259Roza Əsgərova - 80...................................................................................... 261Cəbrayıl........................................................................................................... 262Füzuli............................................................................................................. 265İohann Volfqanq Höte - 260........................................................................... 268Qubadlı ....................................................................................................... 270Sentyabr ayı üçün təqvim.............................................................................. 274II Dünya müharibəsi ..................................................................................... 276Hidayət Orucov - 65 ................................................................................... 278Mənsur Vəkilov - 70....................................................................................... 280Aleksandr Petroviç Dovjenko - 115................................................................ 282Aslan Qəhrəmanov - 70................................................................................ 284Kuper Ceyms Fenimor - 220 ......................................................................... 285Əsrin müqaviləsi ........................................................................................ 286Nizami Cəfərov - 50 ....................................................................................... 289Əfqan Əsgərov - 80......................................................................................... 291Ulduz Kəngərli - 85....................................................................................... 292383

Nikolay Alekseyeviç Ostrovski -105............................................................... 293Oktyabr ayı üçün təqvim................................................................................. 295Vaqif Bayatlı Odər - 60................................................................................. 296Mikolo Platonoviç Bajan - 105 ...................................................................... 297Mixail Yuryeviç Lermontov - 195................................................................... 298İsa Həbibbəyli - 60.......................................................................................... 300Hüseyn Razi - 85............................................................................................ 302Birləşmiş Millətlər Təşkilati Günü ................................................................. 303Zəngilan........................................................................................................... 306Noyabr ayı üçün təqvim................................................................................. 310Məmməd İsmayıl - 70...................................................................................... 312Vasili Vladimiroviç Bartold - 140................................................................... 314Cəlil Vəzirov - 65........................................................................................... 315Konstitusiya Günü........................................................................................... 316Bakı Dövlət Universiteti................................................................................. 318Milli Dirçəliş Günü....................................................................................... 321Vəcihə Səmədova - 85................................................................................. 323Rəşad Nuri Güntəkin - 120.......................................................................... 325İlyаs Tаpdıq - 75 ............................................................................................ 327Dekabr ayı üçün təqvim................................................................................. 330Nəbi Xəzri - 85 ............................................................................................. 332384

Əliyeva Dilarə - 80...................................................................................... 334Tofiq Bayram - 75......................................................................................... 336Teyyub Qurban - 75.................................................................................... 338İbrahim Məmmədov - 75................................................................................. 339Məmməd Aslan - 70...................................................................................... 340Famil Mehdi - 75............................................................................................ 342Əminə Dilbazi - 90 ....................................................................................... 343Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü ........................................... 345Əlavələr...................................................................................................... 347Qurban Bayramı............................................................................................. 351Ramazan Bayramı......................................................................................... 354Göy-göl ........................................................................................................ 357“Şeyx Səfi” xalçası ...................................................................................... 359Marağa Rəsədxanası...................................................................................... 361İmadəddin Nəsimi - 640................................................................................. 363Şiller İohann Kristof Fridrix - 250 ............................................................. 366Qasım bəy Zakir - 225 ................................................................................... 368Məhəmməd Hadi - 130................................................................................... 371İrəvan qalası - 500......................................................................................... 374385

ƏLAMƏTDAR VƏ TARİXİ GÜNLƏR TƏQVİMİ2009Nəşriyyat rеdaktоru:Kоrrеktоrlar:Kompyuter dizaynı:T.AğamirоvaŞ.ƏhmədоvaŞahbazova NazlıÜnvan: AZ-1000 Bakı ş., Хaqani küç.29Е-mail: contact@anl.azURL: www.anl.azM.F.Aхundоv adına AzərbaycanMilli Kitabхanasının mətbəəsindəоfsеt üsulu ilə çap оlunmuşdur.Sifariş 45Çapa imzalanmışdır:Tirajı: 300Pulsuz:386

Tčqvim 2009Yanvarbe ça ç ca c ş b1 2 3 45 6 7 8 9 10111213 1415161718192021222324252627 28293031Fevralbe ça ç ca c ş b12 3 4 5 6 7 89 10111213141516171819202122232425262728Martbe ça ç ca c ş b12 3 4 5 6 7 89 10111213141516171819202122232425262728293031Aprelbe ça ç ca c ş b1 2 3 4 56 7 8 9 101112131415161718192021222324252627282930Maybe ça ç ca c ş b1 2 34 5 6 7 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031İyunbe ça ç ca c ş b1 2 3 4 5 6 78 9 101112131415161718192021222324252627282930İyulbe ça ç ca c ş b1 2 3 4 56 7 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031Avqustbe ça ç ca c ş b1 23 4 5 6 7 8 910111213141516171819202122232425262728293031Sentyabrbe ça ç ca c ş b1 2 3 4 5 67 8 9 101112131415161718192021222324252627282930Oktyabrbe ça ç ca c ş b1 2 3 45 6 7 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031Noyabrbe ça ç ca c ş b12 3 4 5 6 7 89 101112131415161718192021222324252627282930Dekabrbe ça ç ca c ş b1 2 3 4 5 67 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031