Rębnie i odnowienie lasu - Stary serwis Wydziału Leśnego SGGW

Rębnie i odnowienie lasuWRiB – Gospodarka Leśna w Rolnictwie EkologicznymAutor prezentacji: dr inż. Jacek ZajączkowskiZakres tematyczny zajęć:• Cechy drzewostanu• Sposoby zagospodarowania lasu• Naturalne i sztuczne odnowienie lasu• Rębnie – definicje i elementy• Podział i charakterystyka rębni• Warunki środowiska leśnego w rębniach• Przesłanki wyboru rębni

Rębnie i odnowienie lasuDrzewostan• to jednorodny pod względem przyrodniczym i gospodarczym płat lasu• strefa koron i ściany boczne oddzielają wnętrze drzewostanu od otoczenia• cechy charakterystyczne: skład gatunkowy, pochodzenie, zwarcie koron,struktura piętrowa, cechy dendrometryczne: zagęszczenie drzew, wiek i in.

Rębnie i odnowienie lasuCechy drzewostanówSkład gatunkowy:- d-ny jednogatunkowe- d-ny wielogatunkowe- % zapasu lub pokrycia- zapis: 7So 3Db pjd. ŚwBudowa pionowa:- d-ny jednopiętrowe- d-ny dwupiętrowe- d-ny wielopiętrowe- podszyt i podrostZwarcie koron:- pełne- umiarkowane- przerywane- luźne

Rębnie i odnowienie lasuCykl rozwojowy drzewostanuUprawaNalotMłodnikPodrostTyczkowina (ok. 20 – 35 lat)Drągowina (do ok. 50-60 lat)Drzewostan dojrzewającyDrzewostan dojrzałyStarodrzew• Etapy cyklu = fazy rozwojowe• W lesie sąsiadują ze sobą powierzchniew różnych fazach• Przy odnowieniu samosiewnympoczątkowe i końcowe fazy mogąnachodzić na siebie

Rębnie i odnowienie lasuOdnowienie w lesie naturalnym• W lasach z przewagą gatunków cienioznośnychodnowienie pojawia się w lukach• Lasy z gatunkami światłożądnymi (borealne)odnawiają się na powierzchniachodsłoniętych w rezultacie naturalnychkatastrofFaza rozpaduFaza odnowieniaFaza optymalnaFaza starzenia• Faza rozpadu nie jest spotykanaw lasach zagospodarowanych

Rębnie i odnowienie lasuSposoby zagospodarowania lasu• Sposób zagospodarowania lasu określa ogólne zasady odnowieniai użytkowania lasu, odpowiednio rozmieszczone w przestrzeni orazw czasie, prowadzące do uzyskania przyjętego celu gospodarowania. Zrębowy Zrębowo-przerębowy Przerębowy• Różnice dotyczą usuwanej jednorazowo części ogółu drzew,dominującego sposobu odnowienia, powstającej struktury wiekowejoraz ukierunkowania i stopnia urozmaicenia składu gatunkowego

Rębnie i odnowienie lasuProdukty leśne•Drewnowielkowymiarowe•Drewno stosowe•Zrębki•Uboczne: owoce runa, grzyby,żywica, tusze zwierząt

Rębnie i odnowienie lasuRodzaje cięćCięcia główne- odnowieniowe- przebudowy- wylesiająceCięcia przygodne- sanitarne- przygodneCięcia pielęgnacyjne- czyszczenia- trzebieże

Rębnie i odnowienie lasuTyp gospodarczy drzewostanu• Typ gospodarczy to model drzewostanu,uwzględniający jego docelowy składgatunkowy i strukturę piętrową• Przykłady typów gospodarczych:na siedlisku BMśw: Db-So ( Db 30% < So 60% )na siedlisku Lśw: Db, Lp-Bk

Rębnie i odnowienie lasuPojęcie rębni• Rębnia określa zasady wykonywania zespołu czynności,które mają na celu przemianę pokoleń w lesie w sposób zapewniającyrównoczesne użytkowanie drzew oraz tworzenie korzystnych warunkówdla inicjowania i wzrostu młodego pokolenia• Rębnia powinna zapewnić zachowanie trwałości lasuoraz jego różnorodności biologicznej

Rębnie i odnowienie lasuElementy rębniPRZESTRZENNE(kształty powierzchni)CZASOWE(odstępy cięć)TECHNICZNE(sposoby cięć)Koliste lub eliptyczne- luki- małe gniazda- duże gniazdaWydłużone- brzegi < 10 m- smugi < 30 m- pasy < 50 m- strefy < 200 mOkres odnowienia- krótki < 10 lat- średni < 20 lat- długi < 40 lat- bardzo długiNawrót cięć- na jednej powierzchni- na sąsiednich pow.- zwykle co 3-5 latZasadnicze- zupełne- częściowe (...)- brzegowe- odroślowe- przestojówKombinowane- gniazdowe- przerębowe

Rębnie i odnowienie lasuSposoby cięćZupełne Częściowe BrzegoweGniazdowe Przerębowe Odroślowe

Wiek dojrzałości rębnej drzewostanu• Wiek rębności powinienodpowiadać momentowiosiągnięcia maksimum przezprzeciętny przyrost wartości (PPW),co odpowiada przecięciu PPWz przyrostem bieżącym (BPW)Rębnie i odnowienie lasu• Przy dłuższych okresachodnowienia, w wieku rębnościprace odnowieniowe powinny byćzaawansowane w ok. 50%• Wiek rębności dla większościgatunków wynosi 100-120 lat;wyższy jest dla dębu (ok. 140),a niższy dla olszy, osiki, brzozy

Rębnie i odnowienie lasuGrupy rębniIIIIIIIVVRębnie zupełneRębnie częścioweRębnie gniazdoweRębnie stopnioweRębnie przeręboweRóżnice dotyczą jednorazowo usuwanej części wszystkich drzew, przestrzennegoukładu cięć w drzewostanie oraz dominującego sposobu odnowienia,a co za tym idzie zróżnicowania składu gatunkowego i form zmieszania,wieku i wysokości drzew lub ich grup w powstającym drzewostanie

Rębnie i odnowienie lasuSposoby odnowieniaOdnowienie sztuczne- sadzenie kilkuletnich sadzonek ze szkółki- siew nasion z wybranych drzewostanów- dominuje w gospodarce leśnejOdnowienie naturalne- obsiew górny- obsiew boczny- prowadzenie odrośli

Rębnie i odnowienie lasuPorównanie sposobów odnowieniaW porównaniu ze sztucznym, naturalny sposób odnawiania cechuje się:• większą różnorodnością biologiczną potomstwa• lepszym zachowaniem lokalnych genotypów u różnych gatunków• większą złożonością składu gatunkowego i struktury pionowej drzewostanu• małymi kosztami materiałusadzeniowego i prac odnowieniowych• większymi kosztami i złożonościącięć rębnych i pielęgnacji• większymi wymaganiami co dokompetencji administracji leśnej• niepełnym pokryciem terenu przezodnowienie (konieczność uzupełnień)

Preferowanie odnowienia naturalnegoRębnie i odnowienie lasuNależy preferować odnowienie naturalne, zwłaszcza w przypadku• korzystnych cech drzewostanów matecznych• siedlisk odpowiednich dla odnawianegogatunku, mało zniekształconych• gatunków cienioznośnych i wymagającychosłony w młodości• terenów wyżynnych, górskichi innych trudno dostępnych• lasów ochronnych, rekreacyjnych,parków narodowych, rezerwatów

Rębnia zupełna – zasady stosowaniaRębnie i odnowienie lasu• Usuwane są wszystkie drzewa na powierzchnizrębowej o kształcie wydłużonym (smuga, pas)• Granicę zrębu wyznacza linia (najlepiej falista)wzdłuż osłoniętego skraju drzewostanu• Do uprawy włącza się istniejące wartościoweodnowienia naturalne• Należy pozostawiać wybrane kępy starodrzewu,można przejściowo pozostawić nasienniki• Formy rębni różnią się szerokością zrębu(Ib pasowa – do 60 m, Ic smugowa – do 30 m)

Rębnie i odnowienie lasuWarunki ekologiczne na zrębie• Duże amplitudy temperatur• Duże ryzyko przymrozków• Duże zachwaszczenie• Pełny dostęp światła• Niska wilgotność powietrza• Niedobór opadających nasion,zwłaszcza gatunków ciężkonasiennychW takich warunkach powstają drzewostany:• z dominacją gatunków światłożądnych• zwykle równowiekowe• o wyrównanej wysokości• o prostej strukturze pionowej

Rębnie i odnowienie lasuKierunek cięć i ład przestrzennyTeren równinnyTeren górski• Cięcia należy prowadzić pod wiatr i słońce• Nawrót cięć (na sąsiedniej powierzchni) co 4-5 lat• W dużych kompleksach wprowadzać wręby

Pozostawianie starych drzew w lesieRębnie i odnowienie lasu• Drewno grubych drzew tworzy niszesiedliskowe o stabilnych warunkachtermicznych i wilgotnościowych• Martwe drewno jest siedliskiem ponad tysiącagatunków owadów (w Europie Środkowej)• Należy pozostawiać nietknięte całe kępy, a tylkorzadko pojedyncze drzewa o wyjątkowych cechach• Odstępy kęp nie powinny przekraczać 60-100 m• Właściwy kierunek bruzd oranych międzykępami ułatwia migrację owadów naziemnych• Należy pozostawiać zarówno drzewa żywe,jak i martwe, stojące i leżące

Kształtowanie ściany lasu• Należy chronić ścianę lasu – na styku lasuz gruntami ornymi, drogami, jeziorami,rzekami i w miejscach widokowych• Stosować gatunki odporne na wiatry, wtym zimozielone, o dużych wymaganiachsiedliskowych i znaczeniubiocenotycznym; zachowywać długiekorony drzew• Tworząc brzeg lasu zakładać kolejno pasy:darni, krzewów i niskich drzewowocowych• Szerokość ściany lasu powinna odpowiadaćdocelowej wysokości drzewostanu (> 30m)

Rębnie i odnowienie lasuWykorzystanie samosiewów• Zaleca się włączanie do uprawy spontanicznych samosiewów• Naturalne odnowienie w rębni zupełnejmożna wykorzystać na gruntachsłabo zachwaszczających się.Główne metody odnowienia:H• Samosiew bocznyefektywny obsiew do 2H (ok. 60 m)L

Rębnia częściowa – zasady stosowaniaRębnie i odnowienie lasu• Naturalne odnowienie gatunku panującego(domieszkowego) w roku obfitego urodzaju• Nalot powstaje po równomiernym rozluźnieniudrzewostanu na całej odnawianej powierzchni,a podrosty odsłania się w miarę ich wzrostu• Uzyskuje się drzewostany o prostej strukturze(wiek, wysokości, skład gatunkowy)Kolejne cięcia wykonuje się w ciągu 5-20 lat:• (przygotowawcze)• obsiewne• odsłaniające (1-3x)• uprzątająceUrodzaj dębu w Polsce

Warunki udatności rębni częściowejRębnie i odnowienie lasu• Obfity urodzaj nasion• Duże płaty odnawianego gatunku• Odpowiedni stan pokrywy glebowej• Opady w okresie wschodów• Odpowiednia intensywność cięć• Pielęgnowanie podrostów

Rębnie i odnowienie lasuZastosowania rębni częściowej• Szybkie i tanie odnowienie drzewostanupo stwierdzeniu sprzyjających okoliczności• Szczególnie przydatna dla buka, stosowanarównież dla dębu, świerka, sosny i olszy• Zachowanie kępowej domieszki gatunkuciężkonasiennego w drzewostanie innegogatunku, odnawianego sztucznie (Bk w Db)• Możliwość wykorzystania powstałychsamorzutnie pod drzewostanem dolnychwarstw – podrostów lub drugiego piętra

Rębnia gniazdowa – zasady stosowaniaRębnie i odnowienie lasu• Sztuczne odnowienie gatunku domieszkowegowymagającego osłony przed przymrozkami,na kolistych lub eliptycznych powierzchniachwyciętych w drzewostanie (gniazdach)• W zależności od sposobu odnowienia,drzewostan między gniazdami usuwa sięcięciami zupełnymi lub częściowymi• Do gniazda powinno docierać tylko światłorozproszone, więc średnica nie przekracza 1H(do 1.5H W-E), a powierzchnia - 15 arów• Na gniazda przeznacza się do 30% powierzchnidrzewostanu (do 40% - przy dwóch nawrotachcięć częściowych), odległość gniazd ponad 1H• Drzewostan otaczający usuwa się po wyjściuodnowienia ze strefy przymrozkowej (> 1.5m)

Rębnie i odnowienie lasuWarunki udatności i stosowanie rębni gniazdowej• Dostosowanie wielkości gniazd dowymagań ekologicznych gatunku –najmniejsze dla jodły, większe dla buka(ok. 8-10 arów), największe dla dębu• Na gnieździe sadzi się jeden gatunek• Nadanie odnowieniu na gnieździe formystożkowej, bez wysokiego brzegu orazterminowe odsłonięcie gniazda• Zastosowanie – do przebudowy litychdrzewostanów na mieszane, z kępowądomieszką gatunku wrażliwego• Zapewnienie wyprzedzenia wiekowegoprzyszłych kęp dębu

Rębnia stopniowa – zasady stosowaniaRębnie i odnowienie lasu• Naturalne odnowienie drzewostanówmieszanych o złożonej strukturze,z gatunkami o różnych wymaganiachekologicznych i formach zmieszania• Wykorzystanie wielu lat nasiennych• Zróżnicowane dla gatunków:rodzaj obsiewu, zwarcie osłony,wielkość i poszerzanie odnawianychpowierzchni oraz intensywność cięćDb So Gb OsDrzewostan zagospodarowany rębnia stopniowągniazdową udoskonaloną – widok z boku• średni, długi lub bardzo długicałkowity okres odnowienia

Ład przestrzenny i szlaki zrywkoweRębnie i odnowienie lasu• Rozpoczynanie cięć odgranic transportu - miejscnajbardziej odległych oddróg wywozu drewna• Gęste rozmieszczenieszlaków zrywkowych• Pozostawianie osłon odwiatru (ścian ochronnych)

Rębnie i odnowienie lasuRębnia przerębowa• Usuwanie pojedynczych drzew lubgrup drzew w celu inicjowania nowychodnowień oraz pielęgnacji istniejących• Na powierzchni nieprzerwanie znajdują siędrzewa wszystkich klas wieku• Drzewostan ma charakterystyczną strukturę(tzw. przerębową), sprzyjającą zachowaniudługich koron i rozwojowi odnowień• Intensywność cięć określana poprzezpomiary na powierzchniach kontrolnych;nawroty cięć co 5-10 lat• Zastosowanie – cienioznośne jedliny lubdrzewostany mieszane z dużym udziałemjodły oraz różne lasy ochronne

Literatura• Hodowla lasu. Rębnie. Zasady projektowania upraw. (skrypt)Jaworski A., 1995• Ogólna hodowla lasu. (podręcznik akademicki)Włoczewski T., 1968• Zasady Hodowli Lasu.Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, 2002• Poradnik hodowcy lasu.Murat E., 1999

Dalsze informacje i komentarzehttp://rebnie.wl.sggw.pl