Nr 7 - Archiwalny serwis Instytutu Pamięci Narodowej

Znicz pamięciZ Anną Gruszecką, dziennikarką poznańskiegoRadia Merkury, pomysłodawczynią akcji„Zapal znicz pamięci”, rozmawia Agnieszka ŁuczakEDUKACJA HISTORYCZNA 67W lasach, na rynkach miast i w dawnych więzieniach21 października po raz kolejny zapłoną znicze. Zapalimyje na grobach osób zamordowanych przez Niemcówpodczas II wojny światowej – nie tylko w Wielkopolsce,lecz także na innych ziemiach wcielonych w 1939 rokudo III Rzeszy. Zaczęło się od inicjatywy Radia Merkury,rozgłośni regionalnej Polskiego Radia w Poznaniu,w siedemdziesiątą rocznicę wybuchu wojny…Pomysł jest rezultatem naszych spotkań, podczas którychprzygotowywaliśmy cykl programów radiowych, opowiadającycho życiu Wielkopolan pod okupacją niemiecką. Wtedyuświadomiłam sobie, że pomimo ukończenia studiów historycznychi tego, że zajmuję się historią jako dziennikarkaw radiu publicznym, o wojnie wiem przede wszystkim z opowieścirodzinnych. Ograniczało się to do wspomnień o wysiedleniu,kiedy to moim bliskim dano kwadrans na wyjściez domu bez bagażu, albo o wujku, który stracił wszystkiezęby podczas przesłuchania w siedzibie gestapo w DomuŻołnierza w Poznaniu, czy o dziadku, który „zwiedził” półEuropy, naprawiając tory kolejowe w czasie pracy przymusowej.Wiedziałam, że warunki życia Polaków w Kraju Wartybyły znacznie gorsze niż w Generalnym Gubernatorstwie, aledopiero podczas rozmów z historykami z IPN przełożyłamsobie to suche stwierdzenie na konkrety. Zakaz poruszaniasię bez przepustek, używania publicznie języka polskiego,odebranie wszelkich nieruchomości i większości wartościowychprzedmiotów, przesiedlenia z lepszych mieszkań dogorszych połączone z „zagęsz- czaniem” mieszkańców,wprowadzenie przymusupracy od 12. roku życia,zApAl zNiCz pAmIęcI 21 xWięcEj iNfOrMaCjI Na sTrOnAcH:wWw.iPn.gOv.pL/zApAl-zNiCzwWw.rAdIoMeRkUrY.pLMeRkUrY PoLsKiE RaDiO PoZnAń i iPnoRgAnIzUją aKcJę „ZaPaL ZnIcZ PamIęcI”pO RaZ CzWaRtY.GeRaRd lInKe † 20 x 1939ZaRaZ Po wKrOcZeNiU Do pOlSkI We wRzEśnIu1939 r. nIeMcY RoZpOcZęlI LiKwIdAcJę pOlSkIcHeLiT Na zIeMiAcH WcIeLoNyCh dO IiI RzEsZy.W RaMaCh „AkCjI TaNnEnBeRg” zAmOrDoWaNo nAjbArDzIeJAkTyWnYcH PrZeDsTaWiCiElI PoLsKiEgOsPołeCzEńsTwA (iNtElIgEnCjI, dUcHoWiEńsTwA,zIeMiAńsTwA, uRzędNiKów pAńsTwOwYcH, oFiCerów,pOwStAńców śląsKiCh i wIeLkOpOlSkIcH,dZiAłaCzY SpOłeCzNyCh i pOlItYcZnYcH).Na zIeMiAcH WcIeLoNyCh dO RzEsZy dO KońcA1939 r. zAmOrDoWaNo pOnAd 40 tYsIęcY Osób.30.000 w oKręgU GdAńsK-PrUsY ZaChOdNiE10.000 w kRaJu wArTy1.500 nA ŚląsKu1.000 w rEjEnCjI CiEcHaNoWsKiEjMaRiA JaDwIgA KoToWsKa † 11 xI 1939LeOn bArCiSzEwSkI † 11 xI 1939MaRiA JaDwIgA KoToWsKa — zAkOnNiCa,sIoStRa cZeRwOnEgO KrZyżaLeOn bArCiSzEwSkI — kOnSuL, pReZydEnTGnIeZnA I ByDgOsZcZyGeRaRd lInKe — nAuCzYcIeL SzKoły pOwSzEcHnEjw nEkLi, dZiAłaCz hArCeRsKiAlEkSaNdEr mArGoLiS — lEkArZ I DzIałaCzsPołeCzNy pOcHoDzEnIa żyDoWsKiEgOWłaDySłaW KiEłbAsA — oFiCeR ZaWoDowY,uCzEsTnIk wOjNy pOlSkO-bOlSzEwIcKiEjAbY UcZcIć pAmIęć pOlSkIcH ElIt, w nIedZiElę21 x zNaJdź w sWoJeJ OkOlIcYmIeJsCe kAźn I ZaPaL ZnIcZ!AlEkSaNdEr mArGoLiS † 7 xIi 1939WłaDySłaW KiEłbAsA † 2 iX 1939zakaz zawierania małżeństwprzez kobietyprzed 25. i przez mężczyznprzed 28. rokiemżycia – a to jeszcze niewszystko. Matki musiałyzostawiać małedzieci bez opieki, boszły do wielogodzinnejpracy. Polacymogli na kartki kupićtylko połowę tego, coAnna Gruszecka – dziennikarka radiowa, absolwentkahistorii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu;w 2010 roku otrzymała nagrodę „Ślad”im. bp. Jana Chrapkaprzysługiwało Niemcom, musieli się im kłaniać i ustępowaćmiejsca na chodniku. Tworzyło to atmosferę zastraszenia,upokorzenia, powodowało wyczerpanie fizyczne i psychiczne.Polacy na ziemiach wcielonych do Rzeszy mieli dogłębnieodczuć, że są podludźmi, którzy mają tylko jedno prawo:pracować dla III Rzeszy Niemieckiej.Ta niewiedza jest zaskakująca, bo przecież nie brakujeksiążek wspomnieniowych i naukowych na ten temat.Tak, ale obronię się trochę żartem: mamy szkoły historycznewarszawską i krakowską, a brakuje poznańskiej… A mówiącserio, historia Wielkopolski ostatnich dwóch stuleciwydaje się insurekcyjnie nastawionym badaczom nudna, dlalewicy jest zbyt prawicowa i chrześcijańska, a dla prawiewszystkich jest to po prostu margines „prawdziwej” historiiPolski. W rezultacie fakty z historii Wielkopolski są niemalnieuwzględniane w syntezach, a co za tym idzie – w podręcznikachi programach nauczania. Kiedy spojrzałam nawstrząsające, nieznane powszechnie zdjęcia z jesieni 1939roku, opublikowane w wydanym przez IPN albumie Polityczneoczyszczenie gruntu. Zagłada polskich elit w Wielkopolsce(1939–1941), pomyślałam, że trzeba te wydarzeniaprzypomnieć nam samym.Te zdjęcia to m.in. robione z ukrycia fotografie publicznychegzekucji na rynkach i w innych centralnychmiejscach wielkopolskich miejscowości.To także fotografie zamordowanych wówczas ludzi i ichkrótkie charakterystyki: lekarz, powstaniec, nauczyciel, harcerz,ziemianin, ksiądz, urzędnik – każdy, kto mógł stanąćna czele choćby małej społeczności. Wtedy zobaczyłam,