Nr 7 - Archiwalny serwis Instytutu Pamięci Narodowej

46z szAcHownicĄ nA skrzYDŁAcHkampanii operacyjnie działały tylkocztery polskie dywizjony, w tym tylkodwa myśliwskie: 302 i 303 (pozostałedwa to bombowe 300 i 301).Esesman w polskim samolocie?Dowódcy skrzydeł myśliwskich, czylijednostek składających się z kilku(od dwóch do pięciu, najczęściejjednak trzech) dywizjonów, mieliprawo do malowania na osobistychmaszynach własnych inicjałów zamiaststandardowych oznaczeń kodowych.Stąd na samolotach Tadeusza Rolskiegowidniały litery TR, a Stanisława Skalskiego– SS… (por. schemat V)Oznaczenia kodowe pozwalają więcnam zidentyfikować dywizjon, alew datowaniu zdjęcia mogą być przydatnejedynie sporadycznie. Jeśli niechcemy sobie zaśmiecać głowy markami,typami i odmianami samolotów,możemy się wspomagać innymielementami malowanymi na samolotach,jak znaki rozpoznawcze, godłaczy oznaczenia okolicznościowe. Zacznijmyod znaków. Czarno-biała pułapka. Żółta w rzeczywistości obwódkaw kokardzie na kadłubie na czarno-białych zdjęciachniekiedy prezentuje się jako czarna; na zdjęciu Spitfi rez Dywizjonu 303 zza głowy por. Witolda Łokuciewskiego(pierwszy z lewej) wystaje fragment godła jednostkiFot. NACJaki znak twój,czyli kolorowe kokardyBrytyjskie lotnictwo wojskowe jużw czasie I wojny światowej obrałona znak rozpoznawczy trójkolorowąkokardę (roundel), czyli koło przypominającetarczę strzelniczą (notabenemotyw ten został wykorzystanyw końcówce filmu Top Secret) o trzechkręgach (schemat I), które umieszczanona wszystkich powierzchniach samolotu(kadłub oraz dolna i górna powierzchniaskrzydeł). Ten typ kokardyoznaczono w regulaminie RAF jako A.Ponadto na stateczniku pionowym malowanoprostokąt (fi n fl ash) podzielonyna trzy pionowe pasy (licząc od przodu:czerwony, biały, niebieski) równejszerokości. W początkowym okresiewojny bywał on rozciągany na całąwysokość statecznika, niekiedy teżkolorem czerwonym wypełniano całyprzedni obszar statecznika. W 1937roku do kokard dodano od zewnątrzżółty krąg (znak A1). Było to malowanieniewątpliwie efektowne, ale zato mocno demaskujące, dlatego jużw marcu 1939 roku oznaczenia zróżnicowano(schematy I–III). Znaki z żółtąobwódką (A1) pozostawiono tylko nakadłubie. Na dolnej powierzchni skrzydełnie malowano początkowo nic, dopierow połowie 1940 roku przywróconoformę podstawową znaku (typA), dlatego jeszcze w Bitwie o Anglięspotykało się całe dywizjony samolotówbez znaków rozpoznawczych odspodu. Na górnej powierzchni skrzydełmalowano zaś kokardę tylko dwukolorową,niebiesko-czerwoną (typ B).Takie oznakowanie przetrwało do lipca1942 roku, kiedy tozmniejszono jasne (białei żółte) powierzchniew znakach rozpoznawczychna wszystkichpowierzchniach samolotu,sprowadzającje do wąskich pasków(znak A zmieniono naC, a A1 na C1; por.schemat IV). Dotychczasużywane znakimiały silne własnościdemaskujące, co mogłosię okazać niebezpiecznepodczas powiększającejsię aktywnościsamolotów RAF nadkontynentem. Po zakończeniu wojnyponownie na wszystkich powierzchniachumieszczono znaki z żółtą obwódką,tym razem w aktualnie używanejformie (C1).Opowiadając o polskich samolotach,nie sposób nie wspomnieć o polskimznaku rozpoznawczym – szachownicy.Zgodnie z polsko-brytyjską umową, napolskich samolotach w Wielkiej Brytaniiumieszczano niewielką szachownicęz białym napisem „Poland” na dole.Wielkość szachownicy zmieniała sięw zależności od okresu i dywizjonu,również nie zawsze umieszczano podnią napis „Poland”. Z reguły szachownicabyła malowana na obudowie silnika,pod rurami wydechowymi, alenie było to w żaden sposób skodyfikowanei np. Dywizjon 306 umieszczałją pomiędzy literami kodowymi,na kadłubie. Z kolei w Dywizjonie 303zaczęto ją malować dopiero od października1940 roku, co oznacza, żeprzez całą Bitwę o Anglię samolotynajsłynniejszego polskiego dywizjonubyły oznaczone – poza literami kodowymi– tylko charakterystycznym,okrągło-pasiastym godłem i w ogóleżadnych szachownic nie miały!Dodatkowo w polskich dywizjonachmalowano na kadłubach godło jednostki.Część z nich używała godeł pochodzącychjeszcze z przedwojennegolotnictwa polskiego, dla innych tworzononowe. Niekiedy na samolotachmalowano godło nieoficjalne.Pasy, paski, paseczki,czyli swój czy wrógPoza standardowymi znakami rozpoznawczymina samolotach pojawiałysię oznaczenia specjalne, najczęściejtzw. oznaczenia szybkiej identyfikacji,czyli elementy w dobrze widocznychkolorach, malowane w specjalnychmiejscach samolotu, mające umożliwiaćszybką i bezbłędną identyfikacjęswoich maszyn (o co, jak przekonująrelacje pilotów, w ferworze walki powietrznejwcale nie było łatwo).Pierwszym takim elementem, którymoznakowano samoloty już w listopadzie