Nr 7 - Archiwalny serwis Instytutu Pamięci Narodowej

wYDArzYŁo siĘ w XX wieku 431964), siedemsetleciu Warszawy(10 zł, 1965–1966),setnej rocznicy urodzinMarii Skłodowskiej-Curie(10 zł, 1967), pięćdziesięcioleciuportu w Gdyni (10 zł,1972), Marii Konopnickiej (20 zł,1978). W myśl zasad polityki legitymizacyjnejmiędzy daty i postaci historycznewpleciono te związanez komunizmem w Polsce. Uczczonodwudziestolecie śmierci Karola Świerczewskiego(10 zł, 1967), dwudziestopięciolecieludowego Wojska Polskiego(10 zł, 1968), dwudziestopięcioleciePRL (10 zł, 1969), postać MarcelegoNowotki (20 zł, 1974).Upamiętniano wybitniejsze osiągnięciakrajowe, jak choćby pierwszylot Polaka w kosmos (20 zł, 1978)i niektóre wydarzenia międzynarodowe,szczególnie dotyczące państwbloku wschodniego, jak dwudziestopięciolecieRWPG (20 zł,1974), Międzynarodowy Rok Kobiet(20 zł, 1975) i MiędzynarodowyRok Dziecka (20 zł, 1979).Zaledwie kilka wydarzeń,uznanych przez władzeza szczególnie istotne,upamiętniono srebrnymimonetami obiegowymi.Pierwszym powojennymnumizmatem ze srebra była stuzłotówkawyemitowana z okazjiobchodów tysiącleciapaństwa polskiego.Był to wówczasnajwyższy nominałwśród monet.Kolejne monetysrebrne, wybite niemaldekadę później,nosiły już nominał 200 zł,ale metal, z którego zostały wykonane,był niższej próby (625 i 750 w porównaniudo wcześniejszych 900). W 1974roku upamiętniono w ten sposób trzydziestoleciePRL, chociaż nazwę PolskaRzeczpospolita Ludowa wprowadziładopiero konstytucja z 1952 roku.To z pozoru niewinne uproszczeniebyło celowym zabiegiem propagandowym,mającym nadaćnazwie jak najdawniejsząmetrykę oraz złączyćpod jednym „logo” takiekontrowersyjne tworyjak PKWN, Rząd TymczasowyRP czy TymczasowyRząd Jedności Narodowej. Trzydziestoleciezwycięstwa nad faszyzmemupamiętniono monetą z roku 1975,na której rewersie wyobrażono profileżołnierzy: polskiego i radzieckiego.W ten sposób uczyniono ze zwycięstwanad Niemcami święto „dwóchnarodów” – polskiego i sowieckiego– oraz budowano obraz szczególnegobraterstwa broni łączącego armie obupaństw w sposób wyjątkowy w skaliUkładu Warszawskiego.Stosunkowo intensywne wykorzystaniemonet w polityceindoktrynacyjnejPRL nie spowodowałobynajmniejspadku zainteresowaniapropagandystówbanknotami.Pierwszym krokiemw kierunku „unarodowienia”pieniądza papierowegobyła emisja biletówtysiączłotowych z podobiznąMikołaja Kopernikaw roku 1965. Dziesięćlat później wszystkiestarsze banknoty zastąpiononową seriązatytułowaną „WielcyPolacy”. W cyklutym upamiętniono postaciuznane za zasłużone dla narodupolskiego: Tadeusza Kościuszkę(500 zł, 1974), Mikołaja Kopernika(1000 zł, 1975), Mieszka I i BolesławaI (2000 zł, 1977). Nie zabrakło oczywiścieantenatów (w tym „przyszywanych”)polskiego komunizmu, a więc:Karola Świerczewskiego (50 zł, 1975),Ludwika Waryńskiego (100 zł, 1975)i Jarosława Dąbrowskiego (200 zł,1976). Panorama postaci była więc bardzoróżnorodna – od piastowskich monarchów,po bohaterów ludowego WP.Papież i marszałekDotychczasowa koncepcja propagandypieniężnej załamała się okołoroku 1980, co wiązało się z narastającymkryzysem struktur państwowych.W 1981 roku, a więc w rokuwprowadzenia stanu wojennego, wyemitowanomonetę pięćdziesięciozłotowąz okazji setnej rocznicy urodzinWładysława Sikorskiego. Był to tylkojeden z elementów szeroko zakrojonejakcji propagandowej, której kulminacjanastąpiła 4 lipca, w rocznicęśmierci generała w katastrofie gibraltarskiej.W ten sposób zamierzanoodwrócić uwagę opinii publicznej odwewnętrznych – politycznych i gospodarczych– problemów państwa. Noweoblicze patriotyzmu władz, które dopanteonu dopuściły postać wcześniejniepożądaną, miało służyć budowaniuobrazu jedności rządu i partii ze społeczeństwem.W ten sposób bunt przeciwnim oznaczałby gwałt na jednościnarodowej. Banknot 100 zł z Ludwikiem Waryńskimemitowany w latach 1975, 1979, 1982,1986 i 1988. Zwraca uwagę czerwonobrunatnakolorystyka biletu poświęconegotwórcy Proletariatu; na rewersie, na tleschematycznych czerwonych (robotniczych)sztandarów, napis stylizowany na winietęczasopisma „Proletaryat”; rok wydanianumeru pierwszego pisma – 1883 – byłzarazem rokiem aresztowania Waryńskiego