Nr 7 - Archiwalny serwis Instytutu Pamięci Narodowej

20wYDArzYŁo siĘ w XX wiekuFot. Archiwum Państwowe w Zamościu Plakat Ligi Morskiej i Kolonialnejz 1938 rokuw portugalskiej Angoli, na francuskimMadagaskarze czy w poniemieckimKamerunie. Najdalej zaawansowanebyły starania o pozyskanie dla polskiegoosadnictwa terenów w Liberii, dokądze specjalną misją rekonesansowąwyruszyła delegacja Ligi Morskieji Kolonialnej.Wprawdzie Czarny Ląd był oddawna prawie w całości podzielonypomiędzy mocarstwa kolonialne, alewydawało się, że duży potencjał ludnościowyPolski i szybki rozwój polskiejmarynarki handlowej i wojennejbędą stanowić mocne argumentyw przetargach z kolonialnymi potęgami,które same nie były w stanie zagospodarowaćolbrzymich terenów afrykańskiegointerioru. W najśmielszychmarzeniach Leon Sapieha nie przewidziałjednak, że za kilka lat w Afrycezamieszka blisko dwadzieścia tysięcyPolaków, a w niektórych krajach stanąsię oni największą grupą ludnościpochodzenia europejskiego. Zrządzeniemlosu nie przybyli tu jednak urzeczywistniaćmocarstwowych ambicjiLigi Morskiej i Kolonialnej, lecz jakouchodźcy, którzy na Czarnym Lądzieszukali bezpiecznego schronienia,a nie zysków i apanaży.Niechciani PolacyKlęska wojenna we wrześniu 1939roku wykazała, jak kruche podstawymiały mocarstwowe aspiracje władzII Rzeczypospolitej. Kraj znalazł siępod okrutną okupacją dwóch totalitarnychpotęg, hitlerowskich Niemieci stalinowskiego Związku Sowieckiego.Ziemie polskie padły ofiarą czysteketnicznych, miliony Polaków wywiezionona roboty przymusowe. Na tułaczychszlakach znalazły się setki tysięcypolskich obywateli uchodzącychprzed prześladowaniami.Promyk nadziei na odmianę losówPolaków wywiezionych na Syberięi do Kazachstanu pojawił się po atakuHitlera na Związek Sowiecki. Porozumieniepomiędzy Rządem RzeczypospolitejPolskiej na Uchodźstwiea rządem sowieckim podpisane 30lipca 1941 roku w Londynie miało otworzyćnowy rozdział w stosunkachpomiędzy oboma krajami. Konflikt datującysię od 17 września 1939 rokumiała zastąpić sojusznicza współpraca,skierowana przeciwko wspólnemuwrogowi – nazistowskim Niemcom.Układ przewidywał m.in. uwolnieniePolaków uwięzionych w łagrachi miejscach pracy przymusowej.Niestety, szybko okazało się, żetrwałe porozumienie jest niemożliwe.Rosjan i Polaków dzielił spór terytorialny,jak również podejście dokwestii wykorzystania Armii Polskiejw ZSRS. Nad stosunkami polsko--sowieckimi od początku ciążyła teżsprawa zaginionych oficerów polskich,którzy w 1939 roku znaleźli się w sowieckiejniewoli.O ewakuacji części Polaków z ZSRSw celu uzupełnienia szeregów PolskichSił Zbrojnych na Zachodzie premierWładysław Sikorski rozmawiał ze Stalinemjuż podczas wizyty w Moskwiew grudniu 1941 roku. Sprawa ta wróciław początkach 1942 roku, gdy narastałytrudności w stosunkach polsko--sowieckich.Ewakuacja polskiego wojska i rodzinżołnierzy odbyła się w dwóchetapach, w marcu–kwietniu i sierpniu–wrześniu1942 roku. Na pokładachsowieckich statków Polacy odpłynęliz Krasnowodzka do Pahlevi na irańskimwybrzeżu Morza Kaspijskiego.Część cywilów, głównie dzieci, wywiezionodrogą lądową z Aszchabadudo Iranu i Indii Brytyjskich. Osiedle Tengeru w TanganiceFot. ze zbiorów J. Płowego