O MeA e tAtAU OnA e IlOA - Australian Diabetes Council

Fesili e taatele e uiga i mea’ai ma le ma’isuka – faaauau pea
*O fualaau ‘aina ua faamago – dried, e maua ai le tele o suka faanatura. Afai ete ‘aia fualaau
‘aina ua faamagoina, faatapulaa i le faalaititi e.g. 1½ sipuni ‘ai sultanas pe 2 dates pe ½ se fasi
esi ua faamago pe ½ se fasi fala tipi faalapotopoto.
E mafai ona ou ‘aia fualaau mata – vegetables e le faatapulaaina?
O fualaau mata o le auala pito sili lea e maua mai ai fibre, vaitamini ma minerale. Fautuaga mo
fualaau mata e lima asuga poo le sili atu ile ilea so e tasi. Tasi le asuga o fualaau mata e tutusa
ma le ½ ipu o fualaau mata ua kukaina pe 1 ipu salati pe 1 ipu pateta faaleogalua * pe ½ ipu
legumes ua kukaina*. O le tele lava o fualaau mata e laititi lava le aafia ai o le maualuga ole
kulukose ole toto ma le mamafa foi. O nei fualaau mata e faasino lea i mea’ai e sa’oloto mai
hyperlink ma e mafai ona aofia ai i fualaau mata e le faatapulaaina le tele (e.g. lau lu’au kapisi,
maukeni, fiu -capsicum, lettuce, kukama, tomato).
*Fualaau mata - vegetables e tele ai le masoã (o pateta, pateta suamalie, saga, taro, cassava,
kumara ma legumes) e maua ai carbohydrate. O lona uiga ua uma ona vaevaeina i kulukose
e maua ai ele tino le malosi - energy. O fualaau mata e tele ai le masoã e mafai ona aofia ai
ose vaega o fuafuaga mo le ‘ai ia soifua lelei i ‘aiga faleogalua le lapopo’a tele e fesoasoani ile
puleaina ole maualuga ole kulukose ole toto.
E fetaui ia mea’ai ua “fuaina -diet?
E le faapea o mea’ai uma ua fuaina poo mea’ai e maka “ e fetaui mo le ma’isuka” e aogā uma
mo tagata ma’isuka. Ole tele o taimi e mafai ona maualuga lava le kilokiuli – kilojoules poo le
tele foi ole ga’o o loo i ai. Ma o leisi itu, e mafai foi ona matuā taugata lava le tau.
Mea’ai fuaina e tatau ona e aloese ai o:
• Sukalaki ma’isuka. E masani ona maualuga lava le ga’o i mea nei
• Pia e maualalo le carbohydrate. O pia nei e maualuga lava le alakaholi - alcohol. Ole alcohol
le faafitauli sili atu nai lo le carbohydrate.
O nisi o mea’ai fuaina e lelei lava mo tagata ma’isuka. O nisi nei o mea’ai e maualuga lava le
suka ua faaopopo i ai. O suiina la ole suka i mea e faasumalie ai – sweetener e pei ole , Equal,
Splenda ma le Sugarine o lona uiga ete le toe popole, e le toe oso ai i luga le maualuga
ole kulukose o lou toto.
O mea nei e aofia ai:
• Diet vaiinu suamalie
• Diet vai lanu
• Diet sieli.
O a mea’ai e mafai ona ou ‘aiina pe afai ou te fia’ai so’o lava?
Afai ete fia’ai so’o lava, ia mautinoa e le o matuā ova le faasaina tele ole tele o lau ‘ai ina ia
faamaualalo ai lou kulukose. E taua faapitoa tele lenei mo tamaiti, talavou ma tagata matutua.
Talanoa i lau foma’i o mea’ai –dietitian e uiga ile aofai o mea’ai sa’o mo oe.
Afai o sa’o le aofai o mea’ai na ete aiina ae na ete fia’ai ma e le maona lava, taumafai e aofia
ai ma mea’ai e i ai momoia’a –fibre ma e maualalo ia glycemic index i au mea’ai ma au ‘aiga
faavai’aiga. E mafai ona fesoasoani ia oe ina ia atoatoa ai lau faalogo ma e maona umi ai lava.
E i ai isi mea’ai e mafai ona ‘ai ae le aafia le maualuga o lou kulukose poo le mamafa o lou
tino. O ituaiga mea’ai la nei e tatau ona e naunau e ‘ai pe afai o e fia ‘ai pea lava. O nei mea’ai e
masani ona faaigoaina o mea’ai (“sa’oloto”). E aofia ai:
• Le tele o fualaau mata vagana fealaau mata e tele masoã (taro, manioka, kumara, pateta,
pateta suamalie saga, legumes), avoka ma olive.
39