• Nr 49-50 BELGRAD 2011 • - Polonia-serbia.org

Suviše je ovaj narod patio od nereda, nasilja i nepravde, i suviše navikao da ih podnosi
sa podmuklim roptanjem ili da se buni protiv njih, već prema vremenima i okolnostima.
Između zlokovarnih, osvetničkih misli i povremenih pobuna prolazi im gorak i pusti vek.
Za sve drugo oni su neosetljivi i nepristupni. Ponekad se čovek pita da nije duh većine balkanskih
naroda zauvek otrovan i da, možda, nikad više neće moći ništa drugo do jedno:
da trpi nasilje ili da ga čini.
7. IX 1944
U prirodi našeg čoveka, naročito onog dinarskog tipa, da ne ostaje ni kod jedne zamisli,
ni jednog dela istrajno i dosledno, i da ih ne prati u njihovom prirodnom razvitku,
da bi uticao na njih. Naprotiv, posle prvog zanosa, on napušta delo, vraća se do njegovog
izvora, muti ga mišlju i pogledom, zatim silovito preleće ceo budući, neostvareni i tek zamišljeni
tok dela, anticipira ga, pa se onda opet vraća na tačku na kojoj se delo nalazi u
tom trenutku svog prirodnog razvoja. Tako se stvari razvijaju više uz njegovo učešće nego
pod njegovim uticajem; jer on nije u njima, nego iznad i pored njih. Zato on u većini slušajeva
i ne stvara dela i ne upravlja događajima, nego reaguje na njih, polažući mnogo više
na to da bude začetnik, sudija, borac i gledalac, nego stvaralac, radnik i čuvar. U njega je
vidna sklonost da ne čeka razvitak stvari i ne učestvuje u njemu radom i strpljenjem.
(Ivo Andrić, Znakovi pored puta, Beograd, Dereta, 2004, 197, 198)
Pomnik Ivo Andricia w Belgradzie, autor Milenko Mandić, 1992
ry. Dyskretnie, od niechcenia, ale tym bardziej dotkliwie. Poza tym
Serbia jest pozostałością po Jugosławii, której Andrić był urzędnikiem
międzynarodowej dyplomacji („Slużbenicki list Kraljevine
Jugoslavije” był drukowany cyrylicą) przedstawicielem zarówno w
czasach międzywojennych, jak i w bardzo trudnym okresie do 1941,
kiedy to wystąpił o zwolnienie go ze służby dyplomatycznej, zwłaszcza
że ona Andricia wówczas zastała w Berlinie, co oczywiście było
w kolizji z Jego dyplomatyczną lojalnością. Dodajmy, że Andrić był
mieszkańcem Belgradu już od 1919 roku.
Właśnie w związku z jego działalnością dyplomatyczną, Archiwum
Jugosławii 10 października otworzyło wystawę pod tytułem
„Ivo Andrić w dyplomacji”. Pierwsze szlify na polu dyplomacji zdobywał
w Watykanie od 07 marca 1920 roku. Potem był Bukareszt,
Triest,Graz, Marsylia, Paryż, Madryt, Bruksela, Genewa i na końcu
Berlin. Swoją funkcję jako posłanie traktował niezmirnie poważnie,
co zresztą doskonale zgadzalo się z jego temperamentem człowieka
zrównoważonego. O tej swojej charakterystyce ciekawie pisze w Zapisie
z 1952 r., który „Politika” przedrukowała – myślę - w całości.
Francuski „L’Humanité” w 1937 r., kiedy Andrić został pomocnikiem
ministra spraw zewnętrznych pisze: „człowiek 45 letni o niebywałej
inteligencji, który zrobił zawrotną karierę dyplomatyczną,
a który rownocześnie wyróżnił się jako pisarz.” Dodam jeszcze, że
wystawa pokazuje wiele dokumentów dającyh świadectwo naszym
licznym wątpliwościom dotyczącym identitetu enigmatycznego autora.
Na Andrićevom vencu w Belgradzie zjawiła się jeszcze jedna
„osoba”, nie robi tłoku, ale dominuje swoją posągowością i poleca w
dyskretnym cytacie „Otišao sam. Iza mene je ostalo sve što su ljudi
rekli, kao pramičak magle koji se gubi. A sve šta su uradili, poneo
sam na dlanu jedne ruke“. Niestety posąg Andricia ręce ma w kieszeniach.
Kulminacyjnym punktem obchodów jest wydanie „Sabranych
dela Ive Andrića“ (Dzieła zbiorowe) w 20 tomach, które wspólnie
opracowały wydawnictwa Nova knjiga z Podgoricy i Štampar Makarije
z Belgradu. Dotychczas najprecyzyjniej zebrane dzieła - nawet
te wydane pośmiertnie. Pozycja nieodzowna dla bibliotek, uczelni,
instytucji kulturalnych i snobów, bo my codzienni czytelnicy jak
zwykle będziemy się zadowalać formami krótkimi, jak opowiadania
i „Znakowi“ i „Znakowi pored puta“. Dodam, że dwa ostatnie tytuły,
poza Czechowem i Singerem, są moją dyżurną lekturą.
Na Sajmu knjiga w wielkiej Sali był przedstawiony film Bore
Konticia „Bez naslova“ poświęcony naszemu jubilatowi. Autor filmu
w kontaktach z ludźmi w Sarajewie i Wiszegradzie, którzy znali Andrića,
dowiaduje się wielu ciekawostek, zważywszy jego deklarację
narodowościową jugoslowiańskości, a przecież jasnym jest, że pisał
po serbsku. Kontić próbował odpowiedzieć na wszystkich nas
nurtujące pytanie: skąd taka anatema wobec jedynego bałkańskiego
nobelowca. Istnieje takie pojęcie jak – granice kultur i kultura pogranicza
- temat obszerny, ale tu kryje się smutna prawda, że ceniony
w jednym środowisku, bywa wyklęty z drugiej „strony granicy“
muzułmańskiej (klasyka Rushdi).
W sokobańskim hotelu Moravica apartament nr144 Andrić
zacząl pisać „Na Drini ćuprija“ (Most na Drinie) , jak również tu
powstały tytuły:“Gospodzica“,“Zmija“ i „Jelena žena koje nema“,
zorganizowano tu małe memorialne centrum, z przedmiotami codziennego
użytku, kórymi się autor posługiwał.
Niedługo ma być też wyemitowany jubileuszowy znaczek PTT
z podobizną autora.
W planie jest również serja wystaw w większych miastach Europy,
poświęconych jubileuszom naszego nobelowca.
Właściwie to, nie wspominając małych lokalnych obchodów,
którymi napewno poszczycą się szkoły jego imienia i opsztiny, w
których bywał, oto chyba wszystko co mogłam wam przekazać, ale
nie omieszkam dodać na końcu o jednym małym skandaliku, o ile
nie urósł w międzyczasie do rangi skandalu. Fundacja Ivo Andrić,
zajmująca się działalnością głównie wydawniczo-bibliograficzną,
koordynuje wszelkie działania związane z obecnymi jubileuszami.
Jest poza tym selektorem przy dorocznym wyborze potencjalnych
laureatów nagrody Ivo Andrić, za opowiadanie. No i tak się wszyscy
wokół tych jubileuszy wywyższyli, że nie zauważono nikogo, kto
byłby godzień tę nagrodę ponieść. Kandydatów było czterech, spełniali
kryteria doboru, tylko widocznie w oczach jury nikt nie był
dostojny. Być może, że jubileuszowo podniosła się poprzeczka ocen.
No coś tu jest brzydkiego w dobie propagowania kultury. Pozostawiam
Was w domysłach, ale sama też nie jestem pewna.
Jolanta Tančić
13