⢠Nr 49-50 BELGRAD 2011 ⢠- Polonia-serbia.org
⢠Nr 49-50 BELGRAD 2011 ⢠- Polonia-serbia.org
⢠Nr 49-50 BELGRAD 2011 ⢠- Polonia-serbia.org
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
czykowi, a w 1524 roku uczestniczył w zwycięskiej bitwie z Tatarami<br />
pod Komarnem. W tym czasie otrzymał swój pierwszy urząd publiczny,<br />
kasztelanię wojnicką. 2 kwietnia 1527 roku na sejmie krakowskim<br />
obdarzono go godnością hetmana wielkiego koronnego<br />
i urzędem wojewody ruskiego. W 1528 roku na Tarnów zwrócona<br />
była uwaga całej ówczesnej Europy. To właśnie w siedzibie hetmana<br />
Jana Tarnowskiego, w zamku na Górze Św. Marcina przebywał,<br />
od kwietnia do września tego roku, król Węgier Jan Zapolya, który<br />
dzięki życzliwości gospodarza znalazł w nim schronienie przed<br />
Ferdynandem Habsburskim. Konflikt pomiędzy władcami wybuchł<br />
na tle roszczeń do korony węgierskiej. Prowadzone przez króla polskiego<br />
Zygmunta Starego mediacje okazały się nieskuteczne i w lipcu<br />
1527 roku Ferdynand wraz z potężną armią zaciężną wkroczył<br />
na Węgry, zwyciężając wojska Jana Zapolyi i koronując się na króla<br />
Węgier. Początkowo Jan Zapolya schronił się w Siedmiogrodzie,<br />
ale w obawie przed skrytobójstwem uciekł do Polski, korzystając z<br />
zaproszenia hetmana Jana Tarnowskiego. Na czas pobytu, hetman<br />
oddał węgierskiemu monarsze do dyspozycji cały zamek i miasto<br />
Tarnów. W podzięce król Jan Zapolya obdarzył pana na Tarnowie<br />
hojnymi darami, a mieszczanom tarnowskim nadał przywilej, mający<br />
przynosić zyski z opłat celnych zwanych tricesima płaconych<br />
dotychczas przez mieszczan w Koszycach i innych węgierskich komorach<br />
celnych. „Sprawa węgierska”<br />
została ostatecznie rozwiązana w 1538<br />
roku, kiedy to podpisany został przez<br />
Jana Zapolyię i Ferdynanda tajny układ<br />
w Waradynie, dzielący kraj na dwie połowy:<br />
w części południowo-zachodniej<br />
panować miał król habsburski, zaś w<br />
północno-wschodniej król Jan Zapolya.<br />
Tymczasem sułtan turecki Sulejman<br />
Wspaniały, zaniepokojony układami<br />
Zygmunta Starego z tronem Habsburgskim<br />
poparł plany hospodara mołdawskiego<br />
Petryły Raresza zakładające atak<br />
na Polskę. Jednocześnie przebywający w<br />
tym czasie w Mołdawii poseł moskiewski<br />
Czudryn Karaczow wystąpił z propozycją<br />
wspólnego ataku na Rzeczpospolitą.<br />
I tak w Suczawie, stolicy Mołdawii<br />
zapadła decyzja o wyprawie wojennej<br />
hospodara Raresza. 3 grudnia 1530 roku<br />
wojska mołdawskie wkroczyły w granice<br />
ówczesnej Polski, na Pokucie. Obszar<br />
ten nazywano tak ze względu na kształt<br />
przypominający na mapie trójkąt wbijający się klinem w terytorium<br />
Mołdawii. Do ostatecznej rozprawy doszło 22 sierpnia 1531 roku<br />
pod Obertynem. Wojskami polskimi dowodził hetman wielki koronny<br />
Jan Tarnowski, który posiadał armię zaciężną liczącą 5 648<br />
żołnierzy, 4 542 konie i 12 dział. Armia mołdawska liczyła 17 000<br />
jazdy i <strong>50</strong> armat. Hetman Tarnowski wiedział, że przeciwnik dysponuje<br />
większymi siłami dlatego też postanowił rozstrzygnąć bitwę na<br />
swoją korzyść, stosując taktykę walki obronnej.<br />
Na wieść o zbliżającej się armii hospodara Raresza, hetman<br />
Tarnowski nakazał zatoczyć na wzgórzu czworobok z wozów, które<br />
spięto łańcuchami pozostawiając dwie bramy: przednią i tylną. Jedna<br />
ściana czworoboku oparta była o trudnodostępny las. W środku<br />
czworoboku, miejsce przy wozach zajęła piechota (ok. 1200 żołnierzy),<br />
zaś jazda ciężkozbrojna przy bramach; jazda lekka w środku,<br />
natomiast działa ustawiono w rogach taboru. Bitwę rozpoczęli<br />
Wołosi ogniem artylerii z <strong>50</strong> dział. Po pięciogodzinnym ostrzale<br />
artyleryjskim, hetman zdecydował rozpocząć działania zaczepne i<br />
wprowadził do bitwy hufce jazdy ciężkiej. Ciężkozbrojna jazda polska<br />
rozbiła szyki mołdawskie, zaatakowała artylerię wołoską i przy<br />
wsparciu piechoty zdobyła wszystkie działa, z których ostrzeliwała<br />
przeciwnika. Armię mołdawską ogarnęła panika, spotęgowana<br />
pojawieniem się na drodze ucieczki oddziału jazdy polskiej, który<br />
wzięto za wprowadzane do bitwy świeże siły. W bitwie pod Obertynem<br />
straty mołdawskie wynosiły ponad 7000 zabitych i 1000<br />
wziętych do niewoli, utracono również wszystkie działa. Po stronie<br />
polskiej poległo jedynie 256 ludzi. 7 listopada 1531 roku hetman<br />
koronny Jan Tarnowski triumfalnie wjechał do Krakowa prowadząc<br />
jeńców, zdobyte chorągwie i działa. Zwycięstwo jazdy polskiej<br />
pod Obertynem rozsławiło imię Jana Tarnowskiego w Europie i<br />
postawiło go w gronie najznamienitszych wodzów epoki. Hetman<br />
Tarnowski znakomicie połączył dwie szkoły walki, dawną i nową –<br />
renesansową. Wykorzystał zasady nowoczesnej taktyki umiejętnie<br />
stosując zasadę ekonomii sił i elastycznie połączył stary typ europejskiego<br />
uzbrojenia kopijników z nową formacją husarii. Bitwa ta potwierdziła<br />
dominację Rzeczypospolitej w sferze wpływów krymsko-<br />
-moskiewskich i przesądziła o losie Pokucia, które pozostało przy<br />
Polsce. W roku następnym Zygmunt Stary podpisał pokój z Turcją,<br />
co zapewniło Polsce blisko 90 lat współistnienia bez konfliktu z potęgą<br />
osmańską.<br />
W roku 1535 w czasie wojny z Moskwą hetman Jan Tarnowski,<br />
dowodząc wojskami polsko-litewskimi<br />
zdobył Homel i Starodub. 29 lipca tegoż<br />
roku, po czterech tygodniach oblężenia<br />
padła silna twierdza rosyjska Starodub,<br />
broniona przez załogę liczącą około<br />
1400 żołnierzy. Dzięki tym zwycięstwom<br />
Jan Tarnowski zyskał opinię niezwyciężonego<br />
wodza, a jego sława sięgała daleko<br />
poza granice Rzeczypospolitej. 20<br />
października 1535 roku król Zygmunt<br />
Stary mianował hetmana Tarnowskiego<br />
wojewodą krakowskim, a 15 marca 1536<br />
roku został on kasztelanem krakowskim.<br />
W 1545 roku słynny Leliwita otrzymał<br />
od arcybiskupa gnieźnieńskiego Piotra<br />
Gamrata breve papieskie z odpustami<br />
i przywilejami nadanymi przez papieża<br />
Pawła III w roku 1535. W roku 1547<br />
cesarz Karol V przyznał Tarnowskiemu i<br />
całej rodzinie dziedziczny tytuł hrabiów<br />
Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Ze<br />
względu na obce staropolskim stosunkom<br />
pochodzenie nazwy „hrabstwo”, Jan<br />
Tarnowski unikał używania tytułu ,”hrabiego na Tarnowie i zamku<br />
Tarnowskim”, i podpisywał się jedynie jako „comes in Tarnow”. Hetman<br />
koronny Jan Amor Tarnowski był pierwszym wodzem, który<br />
zasłynął jako reformator polskiej sztuki wojennej i autor zasad użycia<br />
jazdy na polu walki. W 1558 roku wydane zostało w Tarnowie,<br />
w drukarni Łazarza Andrysowicza dzieło hetmana pt. „Consilim<br />
rationis bellicae” („Rada sprawy wojennej”). Rozprawa ta, opublikowana<br />
pod łacińskim tytułem aczkolwiek napisana w języku narodowym<br />
jest najwybitniejszym polskim dziełem piśmiennictwa<br />
wojskowego w XVI wieku.<br />
Naczelną zasadą, której podporządkowywał Jan Tarnowski swoje<br />
poglądy i działania była idea zapewnienia pokoju w państwie i<br />
zabezpieczenia go przed zagrożeniem z zewnątrz, a zwłaszcza ze<br />
strony Turcji. Autor był zwolennikiem krucjaty antytureckiej i<br />
swoje nadzieje wiązał z Habsburgami, z którymi korespondował o<br />
sposobach walki z Turkami. W swoim dziele przestrzegał: „...teraz<br />
trzeba tym pilniej myśleć, aniżeli znadź przedtem, gdyż już Turek,<br />
nieprzyjaciel tak mocny, nam przysiadł, już stolice królewskiej,<br />
11
Change language