Efektywność ochrony korytarzy ekologicznych. Koncepcja ... - WWF

Marcin PchałEK 

Paulina KuPczyK 

Piotr MatyjasiaK 

adaM juchniK 

Efektywność ochrony 

korytarzy ekologicznych. 

Koncepcja zmian legislacyjnych 

Warszawa, 2011

2 

Efektywność ochrony korytarzy ekologicznych. Koncepcja zmian legislacyjnych 

Redakcja: 

Marcin Pchałek 

Marta Majka Wiśniewska 

Kierownik projektu: 

Stefan Jakimiuk 

Publikacja powstała w ramach projektu 

„Ochrona gatunkowa rysia, wilka i niedźwiedzia 

w Polsce” realizowanego przez WWF Polska 

przy doinansowaniu z środków Norweskiego 

Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu 

Finansowego EOG. 

Za treść publikacji odpowiada WWF Polska 

© WWF Polska 

ISBN 

978-83-60757-37-6 

realizacja: 

Agencja Wydawnicza EkoPress 

601 311 838, poskrobko@ekopress.pl 

wydrukowano na papierze ekologicznym

od wydawcy 

Zachowanie łączności ekologicznej to jedno z największych wyzwań przed jakimi stoi 

współczesna ochrona przyrody. Wyzwanie to nabiera szczególnego wymiaru w krajach 

takich jak Polska, gdzie zachowały się cenne przyrodniczo obszary oraz rzadkie gatunki, 

ale jednocześnie społeczne oczekiwania dotyczące rozwoju gospodarczego wpływają na 

powszechną akceptację dla ekspansji infrastruktury budowlanej i transportowej – największych 

zagrożeń dla ekologicznej integralności środowiska. 

Zapewnienie łączności ekologicznej jest szczególnie ważne dla gatunków o dużych 

wymaganiach przestrzennych. Nic więc dziwnego, że w projekcie prowadzonym przez 

WWF Polska dotyczącym ochrony dużych drapieżników (pn. „Ochrona gatunkowa rysia, 

wilka i niedźwiedzia w Polsce” – finansowanym ze środków Mechanizmu Finansowego 

Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego) 

zostały zaplanowane działania skierowane na poprawę warunków migracji tych charyzmatycznych 

zwierząt. Okazuje się jednak, że implementacja konkretnych działań napotyka na 

liczne bariery natury formalno-prawnej oraz finansowej. Jakkolwiek prawo ochrony przyrody 

w Polsce dostrzega potrzebę ochrony tzw. korytarzy ekologicznych, to jednak próżno 

szukać delegacji wykonawczych, które stwarzałyby warunki do zachowania lub odtwarzania 

łączności ekologicznej w środowisku przyrodniczym. Dlatego też w ramach ww. projektu 

podjęto próbę przygotowania koncepcji zmian legislacyjnych, które umożliwią poprawę tej 

niekorzystnej sytuacji. 

Tak oto powstało opracowanie, które ma charakter uniwersalny i kompleksowy. Przygotowujący 

je zespół specjalistów (prawników i przyrodników) szczegółowo przeanalizował 

istniejące akty prawne odnoszące się do zagadnień spójności ekologicznej, zarówno 

w prawo dawstwie krajowym, wspólnotowym, jak i w odpowiednich zapisach konwencji 

międzynarodowych. W części wstępnej zaproponowano interpretację podstawowych definicji 

dotyczących korytarzy ekologicznych. Jest to szczególnie ważne, gdy uwarunkowania 

przyrodnicze muszą być transponowane do zapisów prawnych. Główna cześć opracowania 

zawiera propozycje zmian w wielu aktach prawnych, szczegółowe uzasadnienia potrzeby 

ich wprowadzenia oraz instytucjonalne ramy funkcjonowania nowych zapisów. 

W ciągu ostatnich kilkunastu lat powstało kilka, bardzo ciekawych i cennych koncepcji 

ochrony korytarzy ekologicznych w Polsce. Z drugiej strony trudno jest znaleźć przykłady 

udanych projektów skierowanych na poprawę łączności ekologicznej, zwłaszcza realizowanych 

na większą skalę. Winne są temu, wspomniane już, niesprzyjające uwarunkowania 

formalne i prawne oraz trudności w pozyskaniu na te cele odpowiednich funduszy. Dlatego 

też przygotowana przez ekspertów koncepcja zmian legislacyjnych jest bardzo ważnym 

krokiem na drodze do realnej ochrony korytarzy ekologicznych w Polsce. Aby zaproponowane 

zmiany mogły wejść w życie potrzebna jest jednak dalsza, ścisła współpraca służb ochrony 

środowiska, odpowiednich komisji parlamentarnych oraz agend rządowych, ciał opiniodawczo-doradczych 

takich jak np. Państwowa Rada Ochrony Przyrody, a także organizacji 

pozarządowych. Bez tej współpracy dokonanie tak potrzebnych zmian nie będzie możliwe. 

Stefan Jakimiuk 

Kierownik projektu „Duże drapieżniki w Polsce” 

Fundacja WWF Polska

spis treści 

1. zagadnienia wprowadzające ............................................................................................................................ 11 

1.1. Cel opracowania........................................................................................................................................................... 11 

1.2. Systematyka opracowania ....................................................................................................................................... 12 

1.3. Wprowadzenie do problematyki definicji korytarzy ekologicznych .................................................... 14 

2. ogólna charakterystyka prawnych form/instrumentów 

ochrony korytarzy ekologicznych ................................................................................................................. 21 

2.1. Wstęp ................................................................................................................................................................................ 21 

2.2. Przepisy kreujące formy ochrony środowiska ............................................................................................... 21 

2.3. Przepisy reglamentujące korzystanie z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi ............. 24 

2.3.1. Zasady dopuszczalności realizacji planów/przedsięwzięć mogących znacząco 

oddziaływać na przedmiot ochrony ........................................................................................................ 24 

2.3.2. Zasady zarządzania elementami środowiska ..................................................................................... 25 

2.4. Przepisy o planowaniu przestrzennym ............................................................................................................. 26 

2.5. Przepisy o ocenach oddziaływania na środowisko ...................................................................................... 28 

2.6. Przepisy instytucjonalne i kompetencyjne ...................................................................................................... 29 

2.7. Przepisy finansowe .................................................................................................................................................... 30 

2.8. Przepisy o charakterze technicznym .................................................................................................................. 31 

2.9. Przepisy z zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej za ograniczenie 

możliwości korzystania z nieruchomości ......................................................................................................... 31 

2.10. Przepisy z zakresu odpowiedzialności za szkody w środowisku ........................................................... 31 

2.11. Zasady ochrony środowiska .................................................................................................................................... 32 

3. ocena uwarunkowań efektywności prawnej ochrony korytarzy ekologicznych .............. 36 

3.1. Prawo międzynarodowe ....................................................................................................................................... 36 

3.1.1. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, 

zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzona w Ramsarze 

dnia 2 lutego 1971 r. ....................................................................................................................................... 36 

3.1.2. Konwencja Bońska.......................................................................................................................................... 37 

3.1.3. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, 

sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r. ............................................................................... 40 

3.1.4. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro 

dnia 5 czerwca 1992 r. ................................................................................................................................... 41 

3.1.5. Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji 

dnia 20 października 2000 r. ...................................................................................................................... 42 

3.1.6. Ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, 

sporządzona w Kijowie dnia 22 maja 2003 r....................................................................................... 42

3.1.7. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, 

sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. ......................................................................... 44 

3.2. Prawo Unii Europejskiej ....................................................................................................................................... 45 

3.2.1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 

2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa oraz Dyrektywa Rady 92/43/EWG 

z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej 

fauny i flory ........................................................................................................................................................ 45 

3.2.2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE 

z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania 

w dziedzinie polityki wodnej...................................................................................................................... 51 

3.2.3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. 

w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko ......................... 53 

3.2.4. Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków 

wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko 

naturalne ............................................................................................................................................................. 56 

3.2.5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. 

ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego 

(dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) ......................................................................... 59 

3.2.6. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. 

w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania 

i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu ................................................ 60 

3.3. Prawo polskie ............................................................................................................................................................. 62 

3.3.1. Przepisy kreujące formy ochrony środowiska ................................................................................... 62 

3.3.2. Przepisy reglamentujące korzystanie z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi ..... 65 

3.3.4. Przepisy instytucjonalne i kompetencyjne .......................................................................................... 88 

3.3.5. Przepisy finansowe ........................................................................................................................................ 89 

3.3.6. Przepisy o charakterze technicznym ...................................................................................................... 90 

3.3.7. Przepisy z zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej za ograniczenie 

możliwości korzystania z nieruchomości ............................................................................................. 91 

3.3.8. Przepisy z zakresu odpowiedzialności za szkody w środowisku ............................................... 93 

3.3.9. Zasady ochrony środowiska ....................................................................................................................... 94 

4. założenia zmian w prawodawstwie polskim w zakresie ochrony 

korytarzy ekologicznych .................................................................................................................................. 111 

4.1. Definicja korytarzy ekologicznych .............................................................................................................. 111 

4.1.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 111 

4.1.2. Struktura zmian ............................................................................................................................................ 111 

4.1.3. Zakres proponowanych zmian w obowiązujących aktach prawnych ................................... 111 

4.1.4. Przepisy merytoryczne .............................................................................................................................. 111 

4.1.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 111

4.2. Ochrona korytarzy ekologicznych w ramach instrumentów ochrony 

obszarowej i gatunkowej ................................................................................................................................... 112 

4.2.1. Instrumenty ochrony obszarowej ......................................................................................................... 112 

4.2.2. Instrumenty ochrony gatunkowej ........................................................................................................ 117 

4.3. Ochrona korytarzy ekologicznych w procesie planistycznym 

i w procesie inwestycyjnym ............................................................................................................................. 119 

4.3.1. Ochrona korytarzy ekologicznych w procesie planistycznym .................................................. 119 

4.3.2. Ochrona korytarzy ekologicznych w procesie inwestycyjnym................................................. 129 

4.4. Odtwarzanie korytarzy ekologicznych ..................................................................................................... 140 

4.4.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 140 


4.4.3. Zakres proponowanych zmian w istniejących aktach prawnych ............................................ 140 


4.4.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 140 

4.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza za uniemożliwienie lub ograniczenie 

możliwości korzystania z nieruchomości ................................................................................................ 141 

4.5.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 141 




4.5.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 142 

4.6. Odpowiedzialność za szkody w środowisku .......................................................................................... 144 

4.6.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 144 




4.6.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 144 

4.7. Ramy instytucjonalne i finansowanie ........................................................................................................ 146 

4.7.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 146 




4.7.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 148 

SPIS AKTÓW PRAWNYCH................................................................................................................................................. 150 

BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................................................................... 153

Wykaz skrótów 

BSPAs 

CBD 

decyzja wzizt 

DŚU 

Dyrektywa OOŚ 

Dyrektywa Ptasia 

Dyrektywa Siedliskowa 

Dyrektywa SOOŚ 

Dyrektywa Szkodowa 

(ang. Baltic Sea Protecton Areas) Bałtyckie Obszary Chronione 

(ang. Convention on Biological Diversity) Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio 

de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532) 

decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu 

decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia 

Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez 

niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. UE L 175 z 5.7.1985, 

str. 40 z późn. zm.) 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie 

ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. UE L 20 z 26.1.2010, str. 7) 

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz 

dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE L 206 z 22.7.1992, str. 7) 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny 

wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Ur. UE L 197 z 21.7.2001, str. 30) 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności 

za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku 

naturalnemu (Dz. Urz. UE L 143 z 30.4.2004, str. 56) 

EKK Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r. (Dz. U. 

z 2006 r. Nr 14, poz. 98) 

ETS 

GDOŚ 

HELCOM 

k.p.z.k. 

Konwencja Berneńska 

Konwencja Bońska 

Konwencja Helsińska 

Konwencja Karpacka 

Konwencja Ramsarska 

m.p.z.p. 

Europejski Trybunał Sprawiedliwości 

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska 

Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku 

koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju 

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie 

dnia 19 września 1979 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 58, poz. 263 z późn. zm.) 

Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, sporządzona w Bonn dnia 23 czerwca 

1979 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 2, poz. 17) 

Konwencja sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. o ochronie środowiska morskiego obszaru 

Morza Bałtyckiego (Dz. U. z 2000 r. Nr 28 poz. 346) 

Ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzona w Kijowie dnia 22 maja 

2003 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 96 poz. 634) 

Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko 

życiowe ptactwa wodnego, sporządzoną w Ramsarze dnia 2 lutego 1971 r. (Dz. U. z 1978 r. Nr 7, 

poz. 24 z późn. zm.) 

miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego

8 


N2000 Natura 2000 

NFOŚiGW 

OChK 

OOŚ 

OSOP 

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 

obszar chronionego krajobrazu 

ocena oddziaływania na środowisko 

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków 

p.o.ś. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 

z późn. zm.) 

p.z.p.o.m. 

p.z.p.w. 

PO 

PO N2000 

Porozumienie ASCOBANS 

plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego 

plan zagospodarowania przestrzennego województwa 

plan ochrony 

plan ochrony obszaru N2000 

Porozumienie o Ochronie Małych Waleni Bałtyku i Morza Północnego sporządzonego w Nowym Jorku 

dnia 31 marca 1992 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1108 z późn. zm.) 

Porozumienie EUROBATS Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie, podpisane w Londynie dnia 4 grudnia 1991 r. (Dz. U. 

z 1999 r. Nr 96, poz. 1112) 

PP 

pr. bud. 

pr. wod. 

PROP 

Protokół Bukaresztański 

PZO 

raport OOŚ 

RDM 

RDOŚ 

RDW 

u.o.o.ś. 

plany i przedsięwzięcia 

ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.) 

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Tekst. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) 

Państwowa Rada Ochrony Przyrody 

Protokół o ochronie i zrównoważonym użytkowaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej do 

Ramowej Konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzonej w Kijowie dnia 22 

maja 2003 r., sporządzony w Bukareszcie dnia 19 czerwca 2008 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 90 poz. 591) 

plan zadań ochronnych dla obszaru N2000 

raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięć 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca 

ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie 

strategii morskiej) (Dz. Urz. UE L 164 z 25.6.2008, str. 19) 

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska 

Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca 

ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 z 22.12.2000, str. 1 


ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale 

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 

1227 z późn. zm.)

Wykaz skrótów 

s.u.k.z.p.g. 

SOOS 

SOOŚ 

Spis 

TZW 

u.l. 

studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy 

Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk 

strategiczna ocena oddziaływania na środowisko 

Spis Obszarów Wodno-Błotnych o Międzynarodowym Znaczeniu 

tereny o znaczeniu wspólnotowym 

ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst. jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) 

u.o.p. ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 


u.p.z.p. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 


u.z.s.ś. ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, 

poz. 493 z późn. zm.) 

ZO 

specust. drogowa 

specust. EURO 2012 

specust. lotniskowa 

ust.o gazoporcie 

specust. powodziowa 

zadania ochronne 

ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji 

w zakresie dróg publicznych (Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.) 

ustawa z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 

UEFA EURO 2012 (Dz. U. Nr 173, poz. 1219 z późn. zm.) 

ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie 

lotnisk użytku publicznego (Dz. U. Nr 42, poz. 340, z późn. zm.) 

ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o inwestycjach w zakresie terminalu regazyfikacyjnego skroplonego 

gazu ziemnego w Świnoujściu (Dz. U. Nr 84, poz. 700) 

ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie 

budowli przeciwpowodziowych (Dz. U. Nr 143 poz. 963) 

u.t.k. ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 


RZGW 

u.s.k.ż. 

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej 

ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558, z późn. zm.) 

ustawa o szkodach ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, 

poz. 493, z późn. zm.) 

r.k.w.s.ś. 

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów wystąpienia 

szkody w środowisku (Dz. U. Nr 82, poz. 501)

1. zagadnienia wprowadzające 

1.1. 

cel opracowania 

Ochrona łączności ekologicznej stała się 

w ostatnich latach tematem licznych konferencji 

naukowych, prac koncepcyjnych oraz analitycznych, 

zwłaszcza w zakresie planowania przestrzennego. 

Temat ten nabrał znaczenia m. in. 

z uwagi na konieczność wdrożenia w Polsce systemu 

Natura 2000 (dalej jako N2000), odnoszącego 

się w sposób bezpośredni do zagadnienia 

spójności sieci ekologicznej, w danym przypadku 

tworzonej przez Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk 

(dalej jako SOOS) oraz Obszary Specjalnej 

Ochrony Ptaków (dalej jako OSOP). Według 

A. Kepela, ogólną spójność sieci N2000 należy interpretować 

jako komplet cech, które mają 

wpływ na to, że sieć ta gwarantuje na terenie Unii 

Europejskiej zachowanie lub odtworzenie występowania 

we właściwym stanie ochrony wszystkich 

chronionych w jej ramach gatunków i siedlisk 

przyrodniczych w całym ich naturalnym 

zasięgu 1 . Oceniając wpływ poszczególnych obszarów 

na spójność sieci N2000 bierze się pod 

uwagę znaczenie, jakie ma dany obszar dla zachowania 

spójności sieci w stosunku do gatunków 

i siedlisk, które są na nim chronione. 

Niniejsze opracowanie ma na celu podsumowanie 

dotychczasowych badań naukowych oraz 

dorobku praktyki celem wypracowania zoptymalizowanych 

instrumentów prawnej ochrony 

i delimitacji korytarzy ekologicznych, traktowanych 

jako obszary korzystne dla migracji organizmów 

(szerzej na temat zagadnień definicji korytarzy 

ekologicznych zob. rozdział 1.3.). 

Spośród licznych publikacji z omawianej dziedziny 

zwrócić uwagę należy w szczególności na 

opracowanie pokonferencyjne Ochrona łączności 

ekologicznej w Polsce (Jędrzejewski, W., Ławreszuk, 

D., (red.), Białowieża 2009). Zasługuje ona 

na wyróżnienie ze względu na swój interdyscyplinarny, 

komparatystyczny oraz analityczny 

charakter. Spektrum poruszanego problemu zarysowane 

jest w niej na poziomie rozdziałów 

w następującym układzie redakcyjnym: 

– problemy powodowane przez fragmentację 

środowiska i ochrona korytarzy ekologicznych 

w krajach europejskich; 

– projekty sieci korytarzy ekologicznych na 

poziomie krajów i województw; 

– korytarze ekologiczne a planowanie przestrzenne; 

– ochrona łączności ekologicznej przed negatywnymi 

skutkami rozwoju infrastruktury 

drogowej; 

– wzmacnianie łączności ekologicznej przez 

zalesienia; 

– prawna ochrona łączności ekologicznej; 

– finansowanie, monitorowanie i promocja 

działań na rzecz ochrony korytarzy ekologicznych. 

Nie sposób nie zauważyć, iż powyższe zagadnienia 

wchodzą ze sobą w interakcje. Tytułem 

przykładu, „Projekty sieci korytarzy ekologicznych 

na poziomie krajów i województw” wdrażane 

będą m. in. w ramach instrumentów planowania 

przestrzennego obejmujących kwestie rozwoju 

infrastruktury drogowej czy zalesień. Z kolei 

instrumenty planowania przestrzennego to 

nic innego jak środki prawnej ochrony łączności 

ekologicznej, które powinny być wyposażone lub 

uzupełnione o stosowne normy z zakresu finansowania 

oraz monitoringu ochrony korytarzy 

ekologicznych. 

Z punktu widzenia legislacyjnej koncepcji 

ochrony łączności ekologicznej, na pierwszy plan 

wysuwają się zagadnienia definicji i wyznaczania 

korytarzy ekologicznych oraz możliwości i form 

ochrony korytarzy ekologicznych w ramach planowania 

przestrzennego oraz podczas realizacji 

inwestycji. Biorąc pod uwagę powyższe, analizy 

i poglądy przedstawione w omawianej publikacji 

stanowią doskonały punkt wyjścia do wypracowania 

technik prawnych realizujących jej postulaty. 

Na pojęcie technik prawnych składa się charakter 

i struktura norm prawnych oraz ich umiej-

12 


1.2. 

systematyka opracowania 

scowienie w danej gałęzi prawa, w szczególności 

w systemie norm administracyjnoprawnych. 

W tym miejscu wskazać należy, iż poziom ochrony 

łączności ekologicznej zależy tylko i wyłącznie 

od doboru i wdrażania (w tym egzekwowania) 

instrumentarium prawnego odznaczającego się 

właściwą mocą oddziaływania. Ta moc oddziaływania 

określana będzie dalej mianem efektywności 

prawa ochrony korytarzy ekologicznych 

ustanowionego na poziomie międzynarodowym, 

unijnym i krajowym. 

W opracowaniu przyjęto rozumienie pojęcia 

„efektywności prawa ochrony środowiska” jako 

poprawności sformułowania norm tego prawa 

oraz właściwego, tj. odpowiednio zintegrowanego 

układu norm wewnątrz aktu prawnego oraz 

układu aktów normatywnych w ramach danej 

gałęzi prawa 2 . 

Efektywność regulacji będzie rozważana 

w drodze poddania analizie prawnej struktury 

i treści zarówno poszczególnych norm prawnych 

jak i ich zespołów, a także funkcjonowania zespołów 

norm w praktyce – w zakresie w jakim pozwoliły 

na to ramy opracowania. Przedmiotem 

opracowania jest zatem ocena efektywności regulacji 

w warstwach materialnoprawnej (nakazy, 

zakazy), proceduralnej (system wdrażania norm) 

i organizacyjnej (zaplecze instytucjonalne), weryfikowanej 

pod kątem ich zgodności z postulatami 

aksjologicznymi oraz behawioralna skuteczność 

norm, czyli stopień zgodności zachowań 

adresatów z treścią ich dyspozycji. 

Weryfikacja efektywności analizowanych przepisów 

i ich ocena pod kątem zgodności z postulatami 

aksjologicznymi prawa ochrony przyrody 

pozwolić ma na stwierdzenie czy, ze względu na 

swoją strukturę oraz wysłowienie norm, stosowne 

regulacje stwarzają warunki zapewniające 

skuteczność działania na poziomie wymaganym 

przez prawidłową ochronę korytarzy ekologicznych. 

Dla zapewnienia efektywności prawa ochrony 

przyrody niezbędna jest integralność zakresu, 

struktur i charakteru przepisów, a zatem konieczne 

jest stworzenie spójnego systemu prawa. 

Analizy prowadzone w niniejszym opracowaniu 

rozpoczną się od ogólnej charakterystyki 

prawnych form/instrumentów ochrony korytarzy 

ekologicznych. Przedstawiony w niej zostanie 

przegląd prawodawstwa wybranych państw 

UE oraz zakres instrumentów prawnych możliwych 

do wykorzystania w celu ochrony korytarzy 


Kolejny etap analiz obejmował będzie ocenę 

uwarunkowań efektywności prawnej ochrony 

korytarzy ekologicznych na gruncie regulacji 

prawa międzynarodowego, unijnego i polskiego. 

Ma on wskazać, na ile współczesne regulacje stanowią 

skuteczną podstawę ochrony łączności 

ekologicznej. Wywody prowadzone będą na tle 

charakterystyki instrumentów przedstawionej 

w poprzednim rozdziale. Analiza przeprowadzona 

w tym rozdziale stanowić będzie punkt wyjścia 

do przedstawienia kierunków niezbędnych 

zmian w prawie polskim. 

Aby doprecyzować kierunki takich zmian, 

konieczna będzie ocena ich uwarunkowań, mająca 

na celu weryfikację otoczenia prawnego, 

w ramach którego funkcjonować powinna ochrona 

korytarzy ekologicznych. Analizy wskazać 

powinny na docelowy zakres regulacji postulowanej 

do wdrożenia, w tym na jej uwarunkowania 

prawne i naukowe oraz skutki jej wdrożenia. 

Analizy odnosić się będą m. in. do następujących 

zagadnień: 

– przyjęcie rozszerzonej definicji normatywnej 

korytarzy ekologicznych; 

– ochrona korytarzy ekologicznych w ramach 

instrumentów ochrony obszarowej i gatunkowej; 

– ochrona korytarzy ekologicznych w procesie 

planistycznym i budowlanym, w tym 

w ramach strategicznych ocen oddziaływania 

na środowisko (dalej jako SOOŚ) planów 

i programów oraz ocen oddziaływania 

na środowisko (dalej jako OOŚ) indywidualnych 

przedsięwzięć; 

– odtwarzanie korytarzy ekologicznych; 

– szkody w korytarzach ekologicznych;

zagadnienia wprowadzające 

– odpowiedzialność odszkodowawcza za 

unie możliwienie lub ograniczenie możliwości 

korzystania z nieruchomości. 

Biorąc pod uwagę tak zidentyfikowane uwarunkowania, 

zaproponowane zostaną zmiany 

w prawodawstwie polskim. Propozycje osadzone 

zostaną w następującym otoczeniu prawnym 

i zakresie przedmiotowym: 

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. 

o ochronie przyrody 3 : 

– definicja korytarzy ekologicznych; 

– korytarze ekologiczne jako obszarowa forma 

ochrony przyrody; 

– materialnoprawne przesłanki realizacji 

planów/przedsięwzięć mogących znacząco 

negatywnie oddziaływać na korytarze ekologiczne 

(analiza wariantowa, środki łagodzące 

oddziaływanie, środki kompensujące 

oddziaływanie, monitoring oddziaływania 

przedsięwzięć); 

– zakazy obowiązujące względem gatunków 

objętych ochroną częściową lub ścisłą 

(w tym akty wykonawcze). 

Ustawa z dnia 3 października 2008 r. 

o udostępnianiu informacji o środowisku 

i jego ochronie, udziale społeczeństwa 

w ochronie środowiska oraz o ocenach 

oddziaływania na środowisko 4 : 

– ujęcie korytarzy ekologicznych w zakresie 

prognozy oddziaływania na środowisko 

planów i programów oraz raportu o oddziaływaniu 

na środowisko przedsięwzięć 

(dalej jako raport OOŚ); 

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu 

i zagospodarowaniu przestrzennym 5 : 

– ujęcie kwestii ochrony korytarzy ekologicznych 

w dokumentach na każdym szczeblu 

planowania przestrzennego (krajowym, regionalnym, 

gminnym i lokalnym) z uwzględnieniem 

poziomu szczegółowości poszczególnych 

dokumentów oraz odpowiadających 

im kategorii korytarzy ekologicznych. 

Analizy obejmą również akty wykonawcze, 

czyli rozporządzenie Ministra 

Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. 

w sprawie wymaganego zakresu projektu 

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego 

6 oraz rozporządzenie Ministra 

Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. 

w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań 

i kierunków zagospodarowania 

przestrzennego gminy 7 ); 


w materiałach wejściowych do dokumentów 

planistycznych. Analizy obejmą 

również rozporządzenie Ministra Środowiska 

z dnia 9 września 2002 r. w sprawie 

opracowań ekofizjograficznych 8 ). 

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. 

Prawo ochrony środowiska 9 : 

– uregulowanie kwestii ograniczenia sposobu 

korzystania z nieruchomości w związku 

z ochroną zasobów środowiska w nawiązaniu 

do u.p.z.p.; 

– doprecyzowanie przepisów o ochronie środowiska 

w zagospodarowaniu przestrzennym 

i podczas realizacji inwestycji, zgodnie 

ze zmianami proponowanymi względem 

u.o.o.ś. oraz u.p.z.p. 

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. 

o lasach 10 : 


w ramach programów ochrony 

przyrody jako części planu urządzenia lasu 

zawierającej kompleksowy opis stanu 

przyrody, zadania z zakresu jej ochrony 

i metody ich realizacji; 

– ujęcie ochrony korytarzy w ramach instytucji 

lasów ochronnych. 

Ustawa z dnia 13 października 1995 r. 

Prawo łowieckie 11 : 


w ramach przepisów dotyczących zasad 

prowadzenia gospodarki łowieckiej; 

– doprecyzowanie przepisów o ochronie korytarzy 

ekologicznych w rocznych planach 

łowieckich oraz wieloletnich łowieckich 

planach hodowlanych.

14 


1.3. 

Wprowadzenie do problematyki 

definicji korytarzy ekologicznych 

Rozwój cywilizacyjny wiąże się z zajmowaniem 

nowych terenów niezbędnych do rozbudowy 

sieci osadniczej, wzrostem gęstości sieci infrastruktury 

powierzchniowej i liniowej oraz 

presją innych form oddziaływania człowieka na 

środowisko. W efekcie zachodzenia tych procesów 

dzikie zwierzęta i rośliny żyją na coraz bardziej 

kurczących się i odizolowanych od siebie 

obszarach siedlisk, a ich populacje stają się coraz 

mniej liczne i coraz bardziej zagrożone wymarciem. 

Konsekwencją zaniku siedlisk i gatunków 

jest zakłócenie funkcjonowania ekosystemów 

i obniżenie się różnorodności biotycznej. 

Odpowiedzią na proces fragmentacji siedlisk 

jest koncepcja ochrony korytarzy ekologicznych. 

Podstawowym zadaniem korytarzy jest zapewnienie 

ciągłości tras umożliwiających przemieszczanie 

się organizmów pomiędzy płatami siedlisk, 

co zapobiega lokalnemu wymieraniu gatunków 

i ubożeniu zespołów. Możliwość przemieszczania 

się jest istotna nie tylko dla gatunków 

odbywających dalekie wędrówki – np. ptaków, 

nietoperzy, ryb i minogów – ale również dla 

organizmów dwuśrodowiskowych, takich jak 

płazy, które w jednym środowisku żerują, a w innym 

rozmnażają się, roślin o ciężkich nasionach, 

które do rozprzestrzeniania diaspor wykorzystują 

zwierzęta lub wodę, czy zwierząt posiadających 

rozległe areały osobnicze(np. dużych ssaków 

drapieżnych), dla których pofragmentowane 

płaty siedlisk są aktualnie zbyt małe i izolowane, 

aby zapewnić im przetrwanie. 

Korytarze muszą stanowić integralną część 

sieci ekologicznych. Sieci te zasadniczo składają 

się z następujących elementów: 

– obszary istotne dla populacji, określane 

jako płaty lub węzły, którymi są duże, 

zawsze zasiedlone obszary zapewniające 

optymalne warunki bytowania. Formami 

ochrony tych obszarów są rezerwaty, parki 

narodowe i obszary N2000; 

– strefy buforowe chroniące wyżej scharakteryzowane 

obszary; 

– korytarze umożliwiające dyspersję i migracje 

między nimi. 

Istnieją dwa podejścia do zagadnienia korytarzy 

ekologicznych: 

Poza wspomnianym opracowaniem pod redakcją 

W. Jędrzejewskiego i D. Ławreszuk, Ochrona..., przegląd 

koncepcji dotyczących korytarzy ekologicznych można 

również znaleźć w następujących publikacjach krajowych: 

– Liro, A., Szacki, J.; Korytarz ekologiczny: przegląd problematyki, 

Człowiek i Środowisko 17(4), 1993; s. 299- 

-312; 

– Cieszewska, A. (red.); Płaty i korytarze jako element 

struktury krajobrazu – możliwości i ograniczenia koncepcji. 

Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2004; 

– Romanowski, J.; Korytarze i łączność siedlisk w ekologii 

i ochronie przyrody. Wiadomości Ekologiczne 

54(2), 2008, s. 67-78; 

– Kistowski, M., Pchałek, M.; Natura 2000 w planowaniu 

przestrzennym – rola korytarzy ekologicznych. 

Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009. 

– ekologiczne (populacyjne), w którym korytarze 

definiuje się poprzez ich funkcję, jaką 

jest zapewnienie ciągłości (spójności) populacji; 

– krajobrazowe (fizjograficzne, geograficzne), 

w którym korytarze sprowadza się 

do struktur fizycznych zapewniających 

łączność (spójność krajobrazu). Struktury te 

można łatwo wydzielić w środowisku i opisać, 

a także przypisać im (często a priori) 

określone funkcje biotyczne i abiotyczne. 

W podejściu ekologicznym ciągłość jest jednoznaczna 

z możliwością przemieszczania się osobników, 

a pojęcie korytarzy jest ograniczone do 

zjawisk populacyjnych – migracji i dyspersji. 

Korytarze ekologiczne należy chronić dlatego, że 

dzięki możliwości przemieszczania się organizmy 

mogą przetrwać okresy niesprzyjających 

warunków środowiska (tj. zima lub noc polarna), 

wydać potomstwo (np. płazy), jak również możliwa 

jest wymiana genów między populacjami gatunku, 

poszerzanie areału jego występowania 

oraz rekolonizacja obszarów, na których gatunek 

wymarł. Zjawiska te decydują o żywotności populacji 

gatunków, a zarazem mają wpływ na funkcjonowanie 

zespołów gatunków (podtrzymanie


systemu oddziaływań międzygatunkowych decydujących 

o strukturze i bogactwie gatunkowym 

zespołów) i ekosystemów (podtrzymanie sieci 

troficznych). Co istotne, ciągłość funkcjonalna 

może istnieć w oderwaniu od struktur fizycznych 

zapewniających łączność – korytarz bezstrukturalny 

określa się jako szlak. Przykładem są szlaki 

wędrówek ptaków, które łączą miejsca o określonej 

strukturze i rozmiarach, choć same zwykle 

nie posiadają struktury ani brzegów. Z drugiej 

strony, ciągłość funkcjonalną można rozpatrywać 

również w powiązaniu z obiektami fizycznymi 

o określonej, często zróżnicowanej strukturze. 

Przykładem są korytarze dolin rzecznych, zapewniające 

ciągłość populacji ryb, ssaków, płazów 

i roślin, oraz pasma lasów lub lesistych gór, zapewniających 

ciągłość populacji dużych ssaków 

drapieżnych. 

Korytarz ekologiczny w ujęciu funkcjonalnym 

można zatem zdefiniować jako drogę, wzdłuż 

której odbywa się migracja i dyspersja organizmów. 

Korytarz ten musi obejmować elementy 

środowiska przyrodniczego niezbędne do jego 

prawidłowego funkcjonowania, które należy 

wtedy traktować jako jego integralny element. 

Pojęcie korytarza ekologicznego odnosi się tutaj 

do konkretnego gatunku lub zgrupowania gatunków 

o podobnej biologii. Nie jest możliwe wyznaczanie 

korytarzy bez znajomości biologii gatunku 

lub gatunków, na którą składają się wymagania 

przestrzenne, siedliskowe, pokarmowe, zwyczaje 

wędrówkowe, zdolności przystosowania się do 

zmieniających się warunków, itp. 

Należy pamiętać, że w podejściu ekologicznym 

korytarze występują jako koncepcja czysto 

teoretyczna. Opiera się ona na dwóch teoretycznych 

ideach ekologii – modelu biogeografii wysp 

i modelu metapopulacji. Pierwszy model dotyczy 

czynników kształtujących różnorodność gatunkową 

zespołów organizmów zamieszkujących 

wyspy oceaniczne, a drugi – praw rządzących 

funkcjonowaniem metapopulacji. Migracja i dyspersja 

spajają zespoły lokalnych populacji danego 

gatunku w funkcjonalne jednostki demograficzne 

(metapopulacje), ograniczając ryzyko lokalnego 

wymarcia gatunku i zwiększając możliwość 

rekolonizacji. W obu modelach organizmy 

zasiedlają rozłączne płaty siedlisk, między którymi 

rozciąga się bezcechowa przestrzeń – tło (ang. 

matrix; w modelu biogeografii wysp tłem jest 

ocean). Dla migrantów tło jest środowiskiem niesprzyjającym, 

jak na przykład ocean dla organizmów 

lądowych, a odległość do pokonania jest 

barierą. Szansa zasiedlenia wyspy, czyli płata siedliska, 

maleje wraz ze wzrostem odległości jej 

położenia od kontynentu – populacji źródłowej. 

Jednak w typowych środowiskach lądowych tło 

nie musi być przestrzenią zupełnie niesprzyjającą 

migrantom. W jego obrębie mogą się znajdować 

siedliska wprawdzie suboptymalne, ale nadające 

się do zasiedlenia podczas migracji. 

Z kolei bariery często mają postać nieprzekraczalnych 

struktur fizycznych, czego przykładem 

są autostrady i pasy zwartej zabudowy. 

Bliższy praktyce jest model płatów i korytarzy 

(ang. patch-corridor-matrix model), reprezentujący 

podejście krajobrazowe. Jest on rozwinięciem 

modelu biogeografii wysp, w którym 

uwzględniono cechy tła, obecność barier fizycznych 

i korytarzy stanowiących rzeczywiste struktury 

przestrzenne występujące w środowisku. 

Model ten stosowany jest w badaniach żywotności 

metapopulacji w skali krajobrazu lub regionu. 

W klasycznym ujęciu modelu korytarz ekologiczny 

definiowany jest jako „relatywnie wąski pas 

terenu, który różni się od otaczających go po obu 

stronach obszarów” (Richling, A., Solon, J.; Ekologia 

krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, 

Warszawa 2002, str. 55). Korytarz jest węższy od 

płatów, które łączy i różni się od nich przeważnie 

strukturą gatunkową i przestrzenną szaty roślinnej. 

Może on być izolowany lub połączony z określoną 

powierzchnią albo powierzchniami, traktowanymi 

jako specyficzne płaty wyróżnione świadomie 

i celowo na tle o odmiennych warunkach 

ekologicznych. Według szerszej definicji, korytarzem 

jest „liniowy element struktury biotycznej 

lub abiotycznej w heterogennej przestrzeni, 

przez który odbywa się przepływ materii przez 

fizjocenozę (rozprzestrzenianie się materii nieożywionej, 

zwierząt, nasion, roślin, itp.)” (Liro, A., 

Szacki, J.; Korytarz ekologiczny..., str. 300). Wraz 

z transportem materii nieożywionej i ożywionej 

odbywa się również przepływ energii, który jest 

istotny np. dla funkcjonowania ekosystemów 

rzecznych lub związanych z rzekami i estuariów.

16 


Zgodnie z wyżej przedstawioną koncepcją, 

za korytarze należy uznać obiekty, które: 

– w przeciwieństwie do płatów są elementami 

pasmowymi lub liniowymi w krajobrazie; 

– są jednolite pod względem siedliskowym; 

– kontrastują z otoczeniem; 

– stanowią element sieci, tj. łączą się z płatem 

lub innym korytarzem. 

W podejściu krajobrazowym korytarzom 

przypisuje się znacznie szerszy zakres funkcji 

ekologicznych (stąd istnieje znacznie więcej powodów, 

dla których należy korytarze chronić) niż 

w podejściu ekologicznym. I tak, zgodnie z podejściem 

krajobrazowym, korytarze: 

1. są łącznikiem, dzięki czemu zmniejszają 

stopień izolacji rozłącznych elementów 

krajobrazu, takich jak wyspy czy płaty, poprzez 

utrzymanie łączności strukturalnej; 

2. są siedliskiem dla pewnych (np. mało mobilnych) 

grup organizmów, takich jak rośliny, 

mchy i niektóre bezkręgowce, które 

przekraczając korytarz muszą go stopniowo 

zasiedlić; 

3. są filtrem, półprzepuszczalną barierą, modyfikującą 

odpływ powierzchniowy i podziemny 

lub hamującą oddziaływanie wiatru, 

ewapotranspirację, rozwiewanie gleby, 

przemieszczanie zanieczyszczeń powietrza, 

biogenów i biernie unoszonych szkodników; 

4. urozmaicają i regulują biotyczne i abiotyczne 

oddziaływania na otaczające tło, takie 

jak transport materii i energii, wzbogacanie 

w gatunki terenów przyległych przez rekolonizację, 

zmiana warunków siedliskowych 

terenów przyległych np. przez modyfikowanie 

dostępu światła i stosunków wodnych, 

kształtowanie mikroklimatu; 

5. tłumią i pochłaniają gatunki (np. szkodniki 

wywołujące gradacje) i zaburzenia (np. pożary). 

W podejściu tym definicje korytarza ekologicznego 

często abstrahują od funkcji, jaką jest 

zapewnienie ciągłości populacji, a więc możliwości 

migracji i dyspersji (ich głównym zadaniem 

jest zapewnienie spójności krajobrazu). Tymczasem 

rzeczywiste trasy przemieszczania się organizmów 

nie muszą pokrywać się z liniowymi 

obiektami w krajobrazie; część takich obiektów 

może wcale nie służyć migracji i dyspersji. 

Ponadto, definicje te nie obejmują obiektów takich 

jak doliny rzek, naturalne cieki wodne, pasma 

leśne i pasma górskie, które charakteryzują 

się mozaikowatością siedlisk i nie są obiektami 

liniowymi, a jednak należą do najważniejszych 

rzeczywistych szlaków migracji i dyspersji. 

Najnowsze podejście do korytarzy ekologicznych 

łączy aspekt strukturalny i funkcjonalny. 

W najprostszym ujęciu, korytarz to „każdy obiekt 

przestrzenny, zazwyczaj liniowy, który umożliwia 

organizmom przemieszczanie się pomiędzy 

płatami ich siedlisk” (Hilty, J.A., Lidicker, W.Z., 

Merenlender, A.M.; Corridor ecology. The science 

and practice of linking landscapes for biodiversity 

conservation, Island Press, Washington 2006, 

str.50). Według szerszej definicji, „korytarzami są 

różne struktury krajobrazu, inne niż obszary 

istotne, różniące się rozmiarem (od szerokich do 

wąskich) oraz kształtem (od krętych do prostych), 

umożliwiające dyspersję i migrację organizmów” 

(Jongman, R.; Polityka, planowanie i nauka 

a sieci ekologiczne [w]: Jędrzejewski W., Ławreszuk, 

D.; Ochrona..., str. 23). Definicje te utożsamiają 

korytarze ekologiczne ze strukturami krajobrazowymi 

i nie obejmują szlaków (tj. dróg 

przemieszczania się nie obejmujących wyodrębnionych 

struktur, np. korytarzy dalekodystansowych 

wędrówek ptaków). Rola korytarzy polega 

tutaj na redukcji rzeczywistego stopnia izolacji 

pomiędzy populacjami i siedliskami poprzez umożliwienie 

migracji i dyspersji. Korytarze strukturalne 

stanowią sposób na osiągnięcie łączności 

(spójności) krajobrazu (ang. landscape connectivity), 

określającej, w jakim stopniu gatunek lub 

populacja może przemieszczać się wśród elementów 

krajobrazu (np. w mozaice typów siedlisk). 

Często stosuje się metody numeryczne, 

takie jak modele siedliskowe, pozwalające na wizualizację 

(z wykorzystaniem GIS) wpływu cech 

przestrzeni, takich jak różne scenariusze przestrzennego 

zagospodarowania terenu, na spójność 

populacji, czyli możliwość dyspersji i migracji 

osobników i/lub diaspor wybranych gatunków, 

a także na oszacowanie ich żywotności.


Definicje zawarte w aktach prawnych często zbliżone 

są do podejścia ekologicznego. W prawie polskim art. 5 

pkt 2 u.o.p. określa korytarz ekologiczny jako „obszar 

umożliwiający migrację roślin, zwierząt i grzybów”. 

Znacznie szerszą definicję przyjął amerykański Dziewiąty 

Objazdowy Sąd Apelacyjny, charakteryzując korytarze 

jako „drogi umożliwiające migracje osobników gatunków 

o dużych wymaganiach przestrzennych, rozprzestrzenianie 

się roślin, wymianę genetyczną, przemieszczanie się 

populacji w reakcji na naturalne zmiany środowisk lub 

zaburzenia oraz uzupełnianie lokalnych populacji gatunków 

zagrożonych przez osobniki z innych obszarów” 

(Walker, R., Craighead, L.; Analyzing wildlife movement 

corridors in Montana using GIS. Proceedings International 

ESRI Users Conference, Redlands, California, 1997). 

Ze względu na ciągłość przestrzenną, korytarze 

ekologiczne dzieli się na dwie kategorie (Hilty, 

J.A. et al.; Corridor ecology…): 

– korytarze o charakterze ciągłym; 

– korytarze o charakterze nieciągłym, nazywane 

też siedliskami pomostowymi (ang. 

stepping-stone habitats). 

Pierwsza kategoria obejmuje korytarze pasmowe 

i obszarowe (np. doliny rzek różnej wielkości, 

pasma leśne i zalesione pasma górskie) oraz klasyczne 

korytarze liniowe (np. rowy i wąskie pasy 

krzewów lub zadrzewień w krajobrazie rolniczym). 

Korytarze te użytkowane są przez: 

1. gatunki mało mobilne, takie jak kumak nizinny, 

pachnica dębowa, wiele gatunków 

mchów, diaspory wielu gatunków roślin; 

2. gatunki mobilne nietolerujące ekotonów, 

czyli stref granicznych między dwoma różnymi 

siedliskami (np. gatunki zwierząt 

wnętrza lasu); 

3. gatunki mobilne nieprzystosowane do życia 

w mozaice siedlisk (np. gatunki nieprzystosowane 

do życia w mozaice polno-leśnej, 

takie jak ryś). 

W przypadku gatunków wyspecjalizowanych 

pod względem selekcji siedlisk (np. pachnica dębowa 

i inne gatunki chrząszczy-próchnojadów) 

efektywność korytarza jest tym większa, im bardziej 

przypomina on płaty, które łączy. Korytarze 

liniowe i pasmowe wyróżnia się wówczas na 

podstawie występowania lub braku obecności 

siedlisk homologicznych z płatami, które łączą 

(struktura przestrzenna płatów i korytarzy musi 

być ciągła). Analogiczna sytuacja dotyczy ryb, minogów 

i niektórych gatunków ważek, dla których 

nawet wąska bariera może okazać się nie do 

przebycia. Natomiast w przypadku gatunków 

o szerokim zakresie selekcji siedlisk, korytarz 

często nie musi przypominać płatów; w przypadku 

wielu gatunków motyli (np. niektórych modraszków 

i czerwończyków) wystarczy, aby korytarz 

zawierał gatunki roślin stanowiące bazę 

pokarmową dla migrujących osobników. Podczas 

wyznaczania korytarzy należy brać pod uwagę 

fakt, iż obiekt, który dla jednego gatunku stanie 

się korytarzem ekologicznym, dla innych gatunków 

może stanowić barierę; przykładowo, pasmo 

lasu może być korytarzem dla leśnych gatunków 

motyli, zaś barierą dla motyli zamieszkujących 

otwarte łąki. Należy również pamiętać, że korytarze 

mogą służyć za drogi dyspersji nie tylko rodzimych, 

ale również obcych lub inwazyjnych 

gatunków roślin i zwierząt. 

Duże znaczenie dla funkcjonowania korytarza 

ma jego szerokość. Zwykle przyjmuje się, że im 

szerszy jest korytarz, tym lepiej pełni swoją funkcję. 

Jest to słuszne w odniesieniu do ściśle leśnych 

gatunków zwierząt, takich jak duże ssaki 

drapieżne. W przypadku niektórych gatunków 

należących do tej grupy korytarz powinien mieć 

szerokość nawet kilkuset metrów. Jednak w przypadku 

mniejszych gatunków ssaków, takich jak 

gryzonie, zbyt szerokie korytarze nie będą sprzyjać 

efektywnej migracji. Zamiast kierować migrujące 

osobniki do odpowiednich płatów siedliska, 

same korytarze mogą stać się atrakcyjnym siedliskiem 

do zasiedlenia, a zamieszkująca je populacja 

może utrudniać migrację innym osobnikom. 

Jednocześnie mogą one stać się pułapką ekologiczną, 

ponieważ stanowią atrakcyjne miejsce 

migracji lub poszukiwania ofiary bądź gospodarza 

także dla drapieżników i pasożytów. Wyniki 

dotychczasowych badań empirycznych skłaniają 

do przypuszczenia, że w określonych warunkach 

ekologicznych dla każdego gatunku zwierząt istnieje 

szerokość korytarza, która jest optymalna 

ze względu na efektywność dyspersji i migracji.

18 


Z kolei siedliska pomostowe, zwane też łańcuchami 

siedlisk lub przystankami pośrednimi, to 

małe płaty siedliska stanowiące wyspy środowiskowe, 

które ze względu na niewielkie rozmiary 

nie są w stanie zapewnić warunków do bytowania 

lokalnej populacji danego gatunku lub zespołu 

gatunków, jednak ze względu na położenie 

pomiędzy dużymi płatami mogą być użytkowane 

przez migrujące osobniki; funkcjonują analogicznie 

do szeregu kamieni umożliwiających przekroczenie 

rzeki suchą nogą – stąd angielska nazwa 

stepping stones. Przykładem siedlisk pomostowych 

są rozproszone w krajobrazie zadrzewienia 

śródpolne, zgrupowania krzewów, śródpolne 

zbiorniki wodne, starorzecza, wilgotne zagłębienia 

terenu, niewielkie mokradła, płaty 

zbiorowisk trawiastych lub nieużytków. Korzystają 

z nich gatunki mobilne, które tolerują ekotony 

lub są zaadaptowane do mozaiki siedlisk, 

dzięki czemu dobrze znoszą fragmentację siedlisk 

(np. motyle zasiedlające łąki na terenach 

otwartych lub śródleśne polany). Z siedlisk pomostowych 

mogą również korzystać gatunki 

mało mobilne, np. kumaki nizinne migrujące 

wzdłuż szeregu drobnych, blisko siebie leżących 

śródpolnych zbiorników wodnych. Ciągłość funkcjonalna 

jest w tym przypadku odwrotnie proporcjonalna 

do odległości między poszczególnymi 

płatami siedlisk pomostowych. Nawet niewielkie 

płaty siedliska położone blisko siebie 

mogą znacznie usprawnić migrację osobników 

wielu gatunków pomiędzy dużymi płatami siedlisk. 

Obecność dobrej jakości siedlisk pomostowych, 

czyli takich o odpowiedniej wielkości oraz 

zapewniających obfitą bazę pokarmową, jest 

szczególnie ważna dla ptaków wędrownych, 

zwłaszcza wodno-błotnych. Przykładem takich 

siedlisk są namuliska i okresowe rozlewiska 

rzek, zalewowe łąki nadrzeczne, jeziora, stawy, 

jak również zbiorniki zaporowe i odstojniki ścieków. 

W przypadku gatunków zasiedlających łachy 

i starorzecza, takich jak różanka i strzebla 

błotna, warunkiem koniecznym efektywnej migracji 

i dyspersji są okresowe wezbrania rzeki 

(obwałowania przeciwpowodziowe przyczyniają 

się do powstawania barier). Z kolei w przypadku 

roślin, których nasiona są rozprzestrzeniane 

przez zwierzęta (czynna i bierna zoochoria), 

efektywna migracja jest możliwa tylko wtedy, gdy 

jednocześnie funkcjonują korytarze ekologiczne 

zwierząt-przenosicieli diaspor. 

Korytarze ekologiczne nie muszą wyróżniać 

się od tła udziałem siedlisk o charakterze naturalnym 

lub półnaturalnym. Wiele gatunków podczas 

migracji i dyspersji użytkuje siedliska całkowicie 

antropogenicznie. 

Przykładami są: 

– ptaki wędrowne wykorzystujące zbiorniki retencyjne 

lub odstojniki ścieków jako siedliska pomostowe; 

– motyle migrujące przez tereny zabudowane 

wzdłuż pasów nieuporządkowanej roślinności ruderalnej; 

– kumaki wędrujące wzdłuż rowów melioracyjnych; 

– zwierzęta kopytne migrujące pomiędzy kompleksami 

leśnymi a dolinami rzek wzdłuż pasów pól 

lub nieużytków, nawet pozbawionych drzew 

i krzewów; 

– jaszczurki migrujące wzdłuż wałów przeciwpowodziowych, 

poboczy dróg polnych o niskiej roślinności 

lub nasypów kolejowych. 

Bliższe prawdy będzie zatem stwierdzenie, 

że korytarze powinny różnić się od tła udziałem 

siedlisk chętnie użytkowanych przez migrujące 

organizmy; charakter tych siedlisk (naturalny 

lub antropogeniczny) ma drugorzędne znaczenie. 

Korytarz musi zawierać naturalne siedlisko 

w przypadku gatunków bardzo mało mobilnych, 

takich jak chrząszcze–próchnojady i mchy, które 

przemieszczają się wzdłuż korytarza stopniowo 

go zasiedlając. 

Ostatnim, choć nie najmniej ważnym zagadnieniem 

jest hierarchiczne podejście do korytarzy 

ekologicznych. W podejściu tym korytarzom 

przypisuje się odmienne funkcje i wyznacza się je 

inaczej w zależności od skali przestrzennej 

( Solon, J.; Korytarze ekologiczne – podobieństwa 

i różnice w skali wewnątrzkrajobrazowej i ponadregionalnej 

[w]: Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D.; 

Ochrona..., str. 137). Generalnie wyróżnia się 

dwie kategorie przestrzenne korytarzy: wewnątrzkrajobrazowe 

(skala lokalna) i międzyregionalne 

(skala regionalna, krajowa lub ponad-


krajowa). Korytarze wewnątrzkrajobrazowe wyznacza 

się na podstawie obserwacji rzeczywistego 

przemieszczania się osobników w terenie lub 

na podstawie analizy modelu płatów i korytarzy. 

Definiuje się je w kategoriach funkcjonalnych 

jako „względnie wąski pas terenu łączący dwa 

różne płaty oraz umożliwiający przemieszczanie 

się osobników między płatami, co ogranicza lokalne 

wymieranie i zwiększa możliwości rekolonizacji” 

(Solon, J.; Korytarze ekologiczne…, str. 

139). Definicja ta obejmuje tylko korytarze o charakterze 

ciągłym (liniowe lub nieliniowe), aczkolwiek 

na poziomie lokalnym funkcję korytarzową 

mogą z powodzeniem pełnić również siedliska 

pomostowe (np. dla płazów i motyli). Korytarze 

wyróżnia się na podstawie cech strukturalnych 

właściwych dla docelowych gatunków 

lub grup gatunków, do czego konieczna jest bardzo 

dobra znajomość biologii tych gatunków. 

Z kolei korytarze międzyregionalne wyróżnia się 

często a priori, biorąc pod uwagę znaczny udział, 

dobry stan zachowania oraz ciągłość naturalnych 

i półnaturalnych form przyrodniczych (np. zwartych 

kompleksów leśnych lub mało przekształconych 

dolin rzecznych; narzędziem przydatnym 

podczas delimitacji korytarzy w tej skali przestrzennej 

jest teledetekcja oraz lotnicze lub satelitarne 

obrazowanie stanu środowiska). Kluczowe 

znaczenie ma brak ciągłych i nieprzekraczalnych 

barier oraz obecność i odpowiednia gęstość rozmieszczenia 

siedlisk pomostowych. Funkcja tych 

korytarzy polega przede wszystkim na umożliwianiu 

powiększania zasięgu gatunków oraz na 

ułatwianiu długodystansowych migracji i przemieszczeń 

dyspersyjnych. Takie ujęcie korytarza 

znalazło odzwierciedlenie w definicji zawartej w 

polskiej u.o.p. Zarówno w jednym jak i w drugim 

przypadku pierwszym krokiem w delimitacji korytarzy 

jest zdefiniowanie docelowych gatunków 

lub grup gatunków – korytarz zawsze funkcjonuje 

w kontekście wymogów określonego gatunku 

lub grupy gatunków; odmienne ekologicznie grupy 

zwierząt potrzebują odmiennych korytarzy. 

Ochrona obu kategorii przestrzennych korytarzy 

ekologicznych powinna zostać uwzględniona w 

planach zagospodarowania przestrzennego odpowiedniego 

szczebla (Kistowski, M., Pchałek, 

M.; Natura 2000 w planowaniu przestrzennym…). 

Podstawowe znaczenie ma ochrona korytarzy na 

najniższym szczeblu hierarchii – przerwanie ciągłości 

na poziomie lokalnym (na skutek błędnego 

planowania przestrzennego w skali jednej lub 

kilku sąsiednich gmin lub powiatów) będzie 

skutkowało zakłóceniem funkcjonowania korytarza 

wyższego szczebla. 

Przypisy 

1 Kistowski, M, Pchałek, M; Natura 2000 w planowaniu 

przestrzennym – rola korytarzy ekologicznych, 

Warszawa 2009, str. 27. 

2 Sommer, J.; Efektywność prawa ochrony środowiska 

i jej uwarunkowania – problemy udatności 

jego struktury, Wrocław 2005, str. 11-23. 

3 Tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 

z późn. zm.; dalej jako u.o.p. 

4 Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.; dalej jako 

u.o.o.ś. 


u.p.z.p. 

6 Dz. U. Nr 164, poz. 1587. 

7 Dz. U. Nr 118, poz. 1233. 

8 Dz. U. Nr 155, poz. 1298. 

9 Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. 

zm.; dalej jako p.o.ś. 

10 Tekst. jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. 

zm.; dalej jako u.l. 

11 Tekst. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 

z późn. zm.; dalej jako pr. łow.

2. ogólna charakterystyka 

prawnych form/instrumentów 

ochrony korytarzy ekologicznych 

2.1. 

Wstęp 

Prawna ochrona korytarzy ekologicznych jako 

elementów środowiska naturalnego kształtowana 

jest przez system norm należących w szczególności 

do gałęzi prawa administracyjnego. 

Normy składające się na dany system po pierwsze 

nie mają jednak jednolitego charakteru prawnego, 

po drugie są rozproszone po różnych aktach 

prawnych funkcjonujących na gruncie prawa 

międzynarodowego, unijnego oraz polskiego. 

Na potrzeby niniejszego opracowania dokonano 

podziału norm stanowiących podstawę ochrony 

łączności ekologicznej w Polsce. Poza szeregiem 

kategorii przepisów o charakterze administracyjnym 

wskazano również na normy regulujące 

kwestię odpowiedzialności za szkody w środowisku. 

Przyjęto następującą systematykę norm: 

– przepisy kreujące formy ochrony środowiska; 

– przepisy reglamentujące korzystanie z elementów 

środowiska oraz zarządzanie nimi; 

– przepisy o planowaniu przestrzennym; 

– przepisy o ocenach oddziaływania na środowisko; 

– przepisy instytucjonalne; 

– przepisy o charakterze technicznym; 

– przepisy z zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej 

za ograniczenie możliwości 

korzystania z nieruchomości; 

– przepisy z zakresu odpowiedzialności za 

szkody w środowisku; 

– zasady ochrony środowiska. 

Jednocześnie podkreśla się, że w praktyce poszczególne 

kategorie przepisów wchodzą ze sobą 

w interakcje. 

2.2. 

Przepisy kreujące 

formy ochrony środowiska 

Ochrona elementów środowiska przyrodniczego 

wymaga sprecyzowania przedmiotu i formy 

tejże ochrony. W praktyce ochrony przyrody 

wyróżnia się w szczególności obszarowe lub 

obiektowe formy ochrony przyrody oraz ochronę 

gatunkową. Oczywiście, w ramach ochrony obszarowej 

mamy do czynienia z pewnym zakresem 

ochrony gatunkowej, jednak ten drugi rodzaj 

ochrony ma również podstawę w regulacji odrębnej. 

W powyższym kontekście należy wskazać, 

iż u.o.p. wprowadza 10 następujących rodzajów 

form ochrony przyrody: 

– parki narodowe; 

– rezerwaty przyrody; 

– parki krajobrazowe; 

– obszary chronionego krajobrazu; 

– obszary N2000; 

– pomniki przyrody; 

– stanowiska dokumentacyjne; 

– użytki ekologiczne; 

– zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 

– ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. 

Ponadto, istnieje możliwość wyznaczania obszarów 

przygranicznych cennych pod względem 

przyrodniczym celem ich wspólnej ochrony 

w drodze porozumienia z sąsiednimi państwami. 

Przepisy kreujące formy ochrony przyrody 

określają przede wszystkim przesłanki tworzenia 

form obszarowych/obiektowych, zmiany ich 

granic lub likwidacji, jak również określają charakter 

aktów prawnych, na podstawie których 

dane formy mają być tworzone. Z ustanowieniem 

wskazanych form ochrony wiążą się daleko idące 

konsekwencje w zakresie warunków i zasad dopuszczalności 

realizacji i eksploatacji przedsięwzięć 

mogących znacząco oddziaływać na

22 


przedmiot ochrony (o warunkach i zasadach tych 

mowa będzie w podrozdziale 2.3.). 

Mając na względzie cel niniejszego opracowania 

warto przybliżyć przesłanki tworzenia tych 

form ochrony, które z punktu widzenia jej przedmiotu 

powinny odgrywać kluczową rolę w ochronie 

łączności ekologicznej: 

– Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający 

się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, 

naukowymi, społecznymi, kulturowymi 

i edukacyjnymi, o powierzchni 

nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym 

ochronie podlega cała przyroda oraz walory 

krajobrazowe. Park narodowy tworzy 

się w celu zachowania różnorodności biologicznej, 

zasobów, tworów i składników 

przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, 

przywrócenia właściwego stanu 

zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia 

zniekształconych siedlisk przyrodniczych, 

siedlisk roślin, siedlisk zwierząt 

lub siedlisk grzybów; 

– Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane 

w stanie naturalnym lub mało 

zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska 

przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska 

zwierząt i siedliska grzybów oraz 

twory i składniki przyrody nieożywionej, 

wyróżniające się szczególnymi wartościami 

przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi 

lub walorami krajobrazowymi; 

– Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony 

ze względu na wartości przyrodnicze, 

historyczne i kulturowe oraz walory 

krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji 

tych wartości w warunkach zrównoważonego 

rozwoju; 

– Obszar chronionego krajobrazu obejmuje 

tereny chronione ze względu na wyróżniający 

się krajobraz o zróżnicowanych 

ekosystemach, wartościowe ze względu na 

możliwość zaspokajania potrzeb związanych 

z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną 

funkcją korytarzy ekologicznych; 

– Sieć obszarów N2000 obejmuje OSOP 

i SOOS 1 ; 

– Użytkami ekologicznymi są zasługujące 

na ochronę pozostałości ekosystemów mających 

znaczenie dla zachowania różnorodności 

biologicznej – naturalne zbiorniki 

wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, 

kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, 

wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, 

starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, 

siedliska przyrodnicze oraz stanowiska 

rzadkich lub chronionych gatunków 

roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz 

miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego 

przebywania; 

– Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi 

są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego 

zasługujące na ochronę ze względu 

na ich walory widokowe lub estetyczne; 

– Ochrona gatunkowa obejmuje okazy gatunków 

oraz siedliska i ostoje roślin, zwierząt 

i grzybów. Ochrona gatunkowa ma na 

celu zapewnienie przetrwania i utrzymanie 

właściwego stanu ochrony dziko występujących 

na terenie kraju lub innych państw 

członkowskich UE rzadkich, endemicznych, 

podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem 

oraz objętych ochroną na podstawie 

przepisów umów międzynarodowych, 

których Rzeczpospolita Polska jest stroną, 

gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz 

ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności 

gatunkowej i genetycznej. W celu 

ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów 

objętych ochroną gatunkową lub ostoi, 

miejsc rozrodu i regularnego przebywania 

zwierząt objętych ochroną gatunkową 

mogą być ustalane strefy ochrony. 

Jak wynika z powyższego zestawienia, w sposób 

wyraźny do zagadnienia zachowania łączności 

ekologicznej u.o.p. odwołuje się jedynie 

w przypadku obszaru chronionego krajobrazu, 

a czyni to poprzez przypisanie funkcji korytarzy

ogólna charakterystyka prawnych form/instrumentów ochrony korytarzy ekologicznych 

ekologicznych. Oczywiście pozostałe formy obszarowe 

również będą odgrywać istotną w rolę w 

umożliwieniu migracji i dyspersji gatunków, jednak 

cel ten nie jest ich celem zasadniczym – dany 

obszar może stanowić np. biocentrum danego 

gatunku, a główna ostoja lokalna może stanowić 

korytarz liniowy albo stanowić element korytarza 

nieciągłego w postaci siedlisk pomostowych 

(ang. stepping-stone habitats). 

Dla porównania warto przedstawić sposób regulacji 

ochrony łączności ekologicznej w prawodawstwie 

wybranych państw UE. Najbardziej reprezentatywnymi 

przykładami są rozwiązania 

wprowadzone w Estonii, Niemczech, Czechach, 

Holandii i Szwajcarii. 

W Estonii proces integrowania ochrony przyrody 

rozpoczął się w 1983 r. w ramach instytucji 

Estońskiej Sieci Obszarów Kompensacji Przyrodniczej. 

Sieć ta została następnie ujęta m. in. 

w przepisach o ochronie przyrody oraz o planowaniu 

przestrzennym. Obecnie sieć ta obejmuje 

obszary kluczowe, wyznaczane według kryterium 

powierzchni i wartości przyrodniczej oraz 

korytarze wyznaczane z uwzględnieniem uwarunkowań 

migracji w oparciu o istniejące elementy 

krajobrazu o charakterze łącznikowym, 

pokrywając 50% terytorium państwa (Niedziałkowski, 

K.; Wdrażanie systemu ochrony łączności 

ekologicznej na przykładzie wybranych krajów 

europejskich, [w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D. 

(red.); Ochrona..., s. 30). 

W Niemczech ustanowiono obowiązek utworzenia 

sieci ekologicznej na obszarze co najmniej 

10% terytorium kraju, przy założeniu, że będzie 

ona miała za zadanie m. in. chronić interakcje 

i procesy przyrodnicze. Głównymi kryteriami 

tworzenia sieci są: jakość obszarów (w tym ich 

wielkość), ich właściwości przyrodnicze, integralność 

tworzących je kompleksów siedlisk, stopień 

fragmentacji a także występowanie gatunków 

docelowych (Riecken, U., Finck, P.; Istotne 

obszary i korytarze niemieckiej sieci ekologicznej 

o znaczeniu krajowym i międzynarodowym [w:] 

Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona..., 

s. 35-36). 

W Czechach na mocy przepisów o ochronie 

przyrody utworzono w 1992 r. Terytorialny System 

Ekologicznej Stabilności (TSES), określony 

jako kompleks wzajemnie powiązanych ekosystemów 

naturalnych oraz przekształconych przez 

człowieka ekosystemów zbliżonych do naturalnych 

pozwalających na utrzymanie równowagi 

przyrodniczej. Co istotne, TSES opiera się na rozróżnieniu 

dwóch komponentów systemu: 

– biocentrum, umożliwiającego istnienie ekosystemu 

z uwagi na swój charakter i zasięg; 

– korytarza ekologicznego, czyli obszaru 

umożliwiającego migrację pomiędzy biocentrami. 

(Hlavac, V., Andel, P.; Fragmentacja 

środowiska i sieć ekologiczna w Republice 

Czeskiej – stan obecny i prognozy na przyszłość 

[w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D. 

(red.); Ochrona..., str. 47). 

Prace nad siecią ekologiczną w Holandii rozpoczęły 

się od wdrożenia wieloletniego programu 

badawczego mającego na celu identyfikację 

uwarunkowań zapewnienia równowagi przyrodniczej 

kraju. Sieć została ujęta w formie mapowej 

z wyznaczonymi obszarami kluczowymi, obszarami 

odbudowy przyrodniczej oraz korytarzami 

ekologicznymi. Szczegółowe granice sieci ustalane 

są na poziomie regionalnym (Niedziałkowski, 

K.; Wdrażanie systemu ochrony … [w:] Jędrzejewski, 

W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona..., str. 31). 

Z kolei w Szwajcarii głównym instrumentem 

omawianej ochrony jest Krajowa Sieć Ekologiczna, 

uwzględniająca „zielone połączenia” w skali 

ogólnokrajowej. Inną formą ochrony, o której należy 

wspomnieć, jest zatwierdzona przez Federalne 

Biuro ds. Środowiska kartograficzna Koncepcja 

Odtworzenia Fauny, określająca m. in. zasady 

utrzymania drożności korytarzy migracyjnych 

2 .

24 


2.3. 

Przepisy reglamentujące 

korzystanie z elementów 

środowiska oraz zarządzanie nimi 

2.3.1. zasady dopuszczalności realizacji planów/ 

przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać 

na przedmiot ochrony 

Najistotniejszym środkiem prawnym ochrony 

elementów środowiska w procesie inwestycyjnym 

są normy określające warunki realizacji planów/przedsięwzięć 

(dalej PP). Normy te mają 

charakter zakazów (wraz z odstępstwami od 

nich) lub nakazów, w tym przesłanek, które muszą 

zostać spełnione celem uzyskania zezwolenia 

na realizację PP. Adresatami takich norm mogą 

być zarówno organy prawodawcze (tak będzie 

np. w przypadku niektórych norm prawnomiędzynarodowych), 

organy przyjmujące plany, jak 

i podmioty podejmujące się realizacji przedsięwzięć 

mogących znacząco oddziaływać na środowisko. 

Przykładem zakazu wraz z odstępstwami 

mogą być przepisy dotyczące realizacji PP mogących 

oddziaływać na obszary N2000. I tak, zgodnie 

z art. 33 u.o.p.: 

„1. Zabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podejmowania 

działań mogących, osobno lub w połączeniu 

z innymi działaniami, znacząco negatywnie 

oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 

2000, w tym w szczególności: 

1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub 

siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których 

ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub 

2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których 

ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, 

lub 

3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 

lub jego powiązania z innymi obszarami”. 

Odstępstwa od powyższego zakazu zostały 

ustanowione w art. 34 u.o.p., stanowiącym, iż: 

„1. Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi 

nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi 

o charakterze społecznym lub gospodarczym, 

i wobec braku rozwiązań alternatywnych, 

właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony 

środowiska, a na obszarach morskich – dyrektor 

właściwego urzędu morskiego, może zezwolić na 

realizację planu lub działań, mogących znacząco 

negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru 

Natura 2000 lub obszary znajdujące się na liście, 

o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1, zapewniając 

wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej 

do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania 

sieci obszarów Natura 2000. 

2.W przypadku gdy znaczące negatywne oddziaływanie 

dotyczy siedlisk i gatunków priorytetowych, 

zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, może 

zostać udzielone wyłącznie w celu: 

1) ochrony zdrowia i życia ludzi; 

1. zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego; 

2. uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym 

znaczeniu dla środowiska przyrodniczego; 

3. wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego 

interesu publicznego, po uzyskaniu 

opinii Komisji Europejskiej.” 

Przykładem nakazu, którego bezpośrednim 

adresatem będą krajowe organy prawodawcze 

może być przepis art. 3 ust. 4 Konwencji o ochronie 

wędrownych gatunków dzikich zwierząt, 

sporządzonej w Bonn dnia 23 czerwca 1979 r. 3 , 

zgodnie z którym: 

„Strony będące państwami terytorium występowania 

któregokolwiek gatunku wędrownego 

wymienionego w załączniku I podejmą starania 

w celu: 

a) ochrony i, gdzie to możliwe i stosowne, odtworzenia 

tych siedlisk gatunku, które są ważne 

dla wyeliminowania groźby jego zagłady; 

b) zapobiegania, usuwania, kompensowania 

lub minimalizowania, w zależności od potrzeb, 

niekorzystnych skutków działań lub przeszkód poważnie 

utrudniających bądź uniemożliwiających 

wędrówkę gatunków; (…)”.


W efekcie powyższego zobowiązania państwa 

strony Konwencji powinny ustanowić stosowne 

przepisy reglamentujące proces inwestycyjny 


na gatunki wędrowne. 

Z kolei przykładem nakazu, którego adresatem 

będą podmioty realizujące przedsięwzięcia 

może być art. 63 ust. 1 i 2 pr. wod., zgodnie z którymi: 

„1. Przy projektowaniu, wykonywaniu oraz 

utrzymywaniu urządzeń wodnych należy kierować 

się zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności 

zachowaniem dobrego stanu wód i charakterystycznych 

dla nich biocenoz, potrzebą zachowania 

istniejącej rzeźby terenu oraz biologicznych 

stosunków w środowisku wodnym i na terenach 

podmokłych. 

2. Budowle piętrzące powinny umożliwiać migrację 

ryb, o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami 

środowiska.” 

Przepis art. 63 ust. 2 pr. wod. można jednocześnie 

uznać za formę przesłanki prawnej, która 

musi zostać spełniona celem uzyskania stosownego 

zezwolenia. Przesłanka ta ma tzw. skuteczność 

bezwzględną 4 w odróżnieniu od nakazów 

z art. 63 ust. 1, które mają skuteczność względną, 

z uwagi na ich niedookreślony charakter. 

2.3.2. zasady zarządzania elementami środowiska 

Normy dotyczące zarządzania elementami 

środowiska charakteryzują się przede wszystkim 

tym, że ich zasadniczym adresatem są jednostki 

administracji publicznej. Normy te ustanawiają 

m. in. środki planowania ochrony na danym obszarze, 

w tym zasady i formy nadzoru nad realizacją 

celów ochrony. Tytułem przykładu można 

wskazać, iż na mocy art. 28 u.o.p. wprowadzony 

został obligatoryjny instrument zarządzania 

ochroną przyrody obszarów N2000 w postaci 

10-letniego planu zadań ochronnych (dalej jako 

PZO); z kolei art. 29 u.o.p. daje fakultatywną podstawę 

do sporządzenia bardziej szczegółowego 

dokumentu w postaci 20-letniego planu ochrony 

całego obszaru N2000 lub jego części (dalej jako 

PO Natura 2000). 

Z punktu widzenia procesu planowania przestrzennego, 

kluczowe znaczenie będą miały następujące 

ustalenia PZO: 

1. opis granic obszaru i mapa obszaru N2000; 

2. identyfikacja istniejących i potencjalnych 

zagrożeń dla zachowania właściwego stanu 

ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków 

roślin i zwierząt i ich siedlisk będących 

przedmiotami ochrony; 

3. określenie celów działań ochronnych oraz 

samych działań ochronnych; 

4. wskazania do zmian w istniejących dokumentach 

z zakresu planowania przestrzennego, 

jeżeli są niezbędne dla utrzymania 

lub odtworzenia właściwego stanu ochrony 

siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin 

i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono 

obszar N2000. W przypadku katalogu 

działań ochronnych, które mogą zostać 

wprowadzone na mocy PZO, podkreślenia 

wymagają działania na rzecz utrzymania 

korytarzy ekologicznych łączących obszary 

N2000. 

Z kolei zgodnie z art. 31. u.o.p. „Sprawujący 

nadzór nad obszarem Natura 2000 sporządza 

i przekazuje Generalnemu Dyrektorowi Ochrony 

Środowiska, co 6 lat w odniesieniu do specjalnego 

obszaru ochrony siedlisk oraz co 3 lata w odniesieniu 

do obszaru specjalnej ochrony ptaków, ocenę 

realizacji ochrony tego obszaru, zawierającą informacje 

dotyczące podejmowanych działań 

ochronnych oraz wpływu tych działań na stan 


roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony 

obszar Natura 2000, a także wyniki monitorowania 

i nadzoru tych działań.”

26 


2.4. 

Przepisy o planowaniu 

przestrzennym 

Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.p.z.p, ustawa ta określa 

zasady kształtowania polityki przestrzennej 

przez jednostki samorządu terytorialnego i organy 

administracji rządowej, a także zakres i sposoby 

postępowania w sprawach przeznaczania terenów 

na określone cele oraz ustalania zasad ich 

zagospodarowania i zabudowy. 

Ustawa przewiduje trzy szczeble planowania 

przestrzennego – krajowy (art. 3 ust. 4), wojewódzki 

(obejmujący także planowanie w metropoliach 

5 ; art. 3 ust. 3) oraz gminny (art. 3 ust. 1). 

W odniesieniu do obszarów morskich wód 

wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej 

strefy ekonomicznej przeznaczenie terenu, rozmieszczenie 

inwestycji celu publicznego oraz 

sposób zagospodarowania i warunki zabudowy 

terenu określa się na podstawie przepisów ustawy 

z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich 

Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej 

6 . 

Koncepcję przestrzennego zagospodarowania 

kraju (dalej jako k.p.z.k.) sporządza minister właściwy 

do spraw rozwoju regionalnego, a zatwierdza 

ją Rada Ministrów. Przy sporządzaniu k.p.z.k. 

uwzględnia się cele zawarte w rządowych dokumentach 

strategicznych, a także zasady zrównoważonego 

rozwoju kraju w oparciu o uwarunkowania 

przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekonomiczne. 

W ramach prac koncepcyjnych identyfikuje się 

wymagania z zakresu ochrony środowiska 

z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie. 

Następnie określa się rozmieszczenie (istniejące 

i planowane) m. in. obiektów infrastruktury 

technicznej i transportowej oraz obiektów gospodarki 

wodnej, a także wskazuje obszary problemowe 

o znaczeniu krajowym, przez które rozumie 

się obszary szczególnego zjawiska z zakresu 

gospodarki przestrzennej lub występowania 

konfliktów przestrzennych. 

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa 

(dalej jako p.z.p.w.) sporządza się dla 

obszaru województwa w jego granicach administracyjnych. 

Uchwala go sejmik województwa 

przy uwzględnieniu strategii rozwoju danej jednostki 

terytorialnej, ustaleń k.p.z.k. oraz programów 

zawierających zadania rządowe, służących 

realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu 

krajowym. W p.z.p.w. określa się w szczególności 

podstawowe elementy sieci osadniczej, ich 

powiązania komunikacyjne oraz infrastrukturalne, 

a także system obszarów chronionych, w tym 

obszary ochrony środowiska, przyrody oraz 

uzdrowisk. Konieczne jest także rozmieszczenie 

w tym planie m. in. inwestycji celu publicznego 

o znaczeniu ponadlokalnym, obszarów problemowych 

wraz z zasadami ich zagospodarowania 

oraz obszarów metropolitalnych, przy czym dla 

obszaru metropolitalnego uchwala się plan zagospodarowania 

przestrzennego obszaru metropolitalnego 

(dalej jako p.z.p.o.m.) jako część p.z.p.w. 

Należy zwrócić uwagę, iż minister właściwy 

do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej 

i mieszkaniowej nie zrealizował delegacji zobowiązującej 

go do wydania rozporządzenia 

w sprawie zakresu projektu p.z.p.w. 

Najniższy i zarazem najbardziej szczegółowy 

poziom planowania polega przede wszystkim na 

realizacji przepisów u.p.z.p. w zakresie uchwalania 

studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania 

przestrzennego gminy (dalej jako 

s.u.k.z.p.g.) oraz miejscowych planów zagospodarowania 

przestrzennego (dalej jako m.p.z.p.). 

W świetle art. 9 u.p.z.p., s.u.k.z.p.g. określa politykę 

przestrzenną gminy (jest to tak zwany akt 

kierownictwa wewnętrznego) i, pomimo że nie 

jest on aktem prawa miejscowego, wiąże organy 

gminy przy sporządzaniu m.p.z.p. Studium 

uchwalane jest przez radę gminy dla całego jej 

obszaru. Należy w nim określić przede wszystkim 

kierunki zmian w strukturze przestrzennej 

gminy oraz w przeznaczeniu terenów, w tym obszary, 

na których, zgodnie z ustaleniami p.z.p.w., 

rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego 

o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym. W studium 

wskazuje się także obszary wymagające zmiany 

przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele 

nierolnicze i nieleśne, jak również obszary oraz 

zasady ochrony środowiska i jego zasobów, 

ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego 

i uzdrowisk. 

Ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszczenie 

inwestycji celu publicznego oraz określenie 

sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy 

terenu następuje docelowo w m.p.z.p 7 . 

Określa się w nim obowiązkowo między innymi


przeznaczenie terenów, zasady ochrony i kształtowania 

ładu przestrzennego, zasady ochrony 

środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, 

parametry i wskaźniki kształtowania zabudowy 

oraz zagospodarowania terenu, granice i sposoby 

zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających 

ochronie, ustalonych na podstawie odrębnych 

przepisów, a także szczególne warunki 

zagospodarowania terenów oraz ograniczenia 

w ich użytkowaniu, w tym zakaz zabudowy. 

Dla każdego z czterech wymienionych poziomów 

planowania istnieje obowiązek uwzględniania 

uwarunkowań przyrodniczych. Wymóg 

ten powinien zostać spełniony poprzez realizację 

dwóch rodzajów dokumentacji: 

– opracowań ekofizjograficznych (w przypadku 

k.p.z.k. jest to analiza uwarunkowań środowiskowych); 

– prognoz oddziaływania na środowisko, 

jako elementu SOOŚ; 

oraz uwzględnienie ich ustaleń w projekcie dokumentu 

planistycznego (k.p.z.k., p.z.p.w., p.z.p.o.m., 

s.u.k.z.p.g., m.p.z.p.). 

W efekcie, system ochrony przyrody w ramach 

planowania przestrzennego można przedstawić 

za pomocą schematu (rycina 1). 

W ramach systemu znajdować będą zastosowanie 

zasady ochrony środowiska i przepisy reglamentujące 

korzystanie z elementów środowiska 

oraz zarządzanie nimi (skomentowane w podrozdziale 

2.3.) przy współudziale organów specjalistycznych 

(działających np. w formie uzgodnień). 

Hierarchiczna relacja przedstawionego systemu 

ulega zaburzeniu w odniesieniu do indywidualnych 

przedsięwzięć realizowanych w oparciu 

o przepisy: 

– ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych 

zasadach przygotowania i realizacji 

inwestycji w zakresie dróg publicznych 8 ; 

– ustawy z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu 

finałowego turnieju Mistrzostw 

Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 9 ; 

– ustawy z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych 

zasadach przygotowania i realizacji 

inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego 

10 ; 

Studium uwarunkowań i kierunków 

zagospodarowania przestrzennego gminy 

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego 

Decyzja o warunkach zabudowy 

i zagospodarowania terenu 

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach 

OOŚ 

lub: 

SOOŚ 

SOOŚ 

Pozwolenie na budowę 

ew. OOŚ bis 

Pozwolenie na budowę 

ew. OOŚ bis 


Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 

(KPZK) 

Plan przestrzennego zagospodarowania 

województwa (w tym plan zagospodarowania 

przestrzennego obszaru metropolitalnego) 

SOOŚ 

SOOŚ 

opracowanie ekofizjograficzne 

analizy uwarunkowań środowiskowych 


ryc. 


OOŚ 

1. Poziomy planowania przestrzennego 

i odpowiadające im opracowania środowiskowe 

(twardowska, K.; 2009) 

– ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o inwestycjach 

w zakresie terminalu regazyfikacyjnego 

skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu 

11 ; 

– ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych 

zasadach przygotowania do realizacji inwestycji 

w zakresie budowli przeciwpowodziowych 

12 ; 

– ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie 

kolejowym 13 .

28 


Wymienione ustawy wyłączają bowiem w stosunku 

do przedsięwzięć realizowanych na ich 

podstawie stosowanie przepisów o zagospodarowaniu 

przestrzennym. Sytuacja taka może doprowadzić 

do tego, że w trakcie OOŚ szereg oddziaływań 

wielkoskalowych nie jest oceniony w 

należyty sposób. Natomiast na płaszczyźnie lokalnej 

staje się ona często źródłem konfliktów 

społecznych. 

2.5. 

Przepisy o ocenach 

oddziaływania na środowisko 

Rozpoczynając uwagi od zagadnienia oceny 

planów i programów należy wskazać, iż u.o.o.ś. 

definiuje SOOŚ jako postępowanie w sprawie 

oceny oddziaływania na środowisko skutków 

realizacji polityki, strategii, planu lub programu, 

obejmujące w szczególności: 

1. uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji 

zawartych w prognozie oddziaływania 

na środowisko; 

2. sporządzenie prognozy oddziaływania na 

środowisko; 

3. uzyskanie wymaganych ustawą opinii; 

4. zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa 

w postępowaniu. 

Przeprowadzenia SOOŚ wymagają projekty: 

1. k.p.z.k., s.u.k.z.p.g., planów zagospodarowania 

przestrzennego 14 oraz strategii rozwoju 

regionalnego; 

2. polityk, strategii, planów lub programów 

w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, 

telekomunikacji, gospodarki wodnej, 

gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, 

rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania 

terenu, opracowywanych lub przyjmowanych 

przez organy administracji, wyznaczających 

ramy dla późniejszej realizacji 



3. polityk, strategii, planów lub programów 

innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których 

realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie 

na obszar N2000, jeżeli nie są 

one bezpośrednio związane z ochroną obszaru 

N2000 lub nie wynikają z tej ochrony. 

Przeprowadzenie SOOŚ jest wymagane także 

w przypadku projektów dokumentów innych niż 

wymienione powyżej, jeżeli w uzgodnieniu 

z właściwym organem ochrony środowiska organ 

opracowujący projekt dokumentu stwierdzi, 

że wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji 


na środowisko, i że realizacja postanowień tych 

dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie 

na środowisko. 

Przechodząc do problematyki podstaw prawnych 

postępowania w sprawie ocen indywidualnych 

przedsięwzięć należy wskazać, że u.o.o.ś. 

definiuje OOŚ jako postępowanie w sprawie oceny 

oddziaływania na środowisko obejmujące 

w szczególności: 

– weryfikację raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia 


– uzyskanie wymaganych ustawą opinii 

i uzgodnień; 

– zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa 

w postępowaniu. 

Przeprowadzenia OOŚ wymaga realizacja następujących 

planowanych przedsięwzięć mogących 

znacząco oddziaływać na środowisko: 

1. planowanego przedsięwzięcia mogącego 

zawsze znacząco oddziaływać na środowisko 

(przedsięwzięcie z grupy I); 

2. planowanego przedsięwzięcia mogącego 

potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, 

jeżeli obowiązek przeprowadzenia 

oceny oddziaływania przedsięwzięcia 

na środowisko został stwierdzony w drodze 

kwalifikacji (przedsięwzięcie z grupy II). 

Obecnie przedsięwzięcia z grupy I i II wskazane 

są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 

9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących 

znacząco oddziaływać na środowisko 15 .


Ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko 

przeprowadza się w ramach: 

1. etapu zasadniczego, czyli postępowania 

w sprawie wydania decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach; 

2. etapu wykonawczego (tzw. ponowna ocena), 

czyli postępowania w sprawie wydania 

decyzji o pozwoleniu na budowę, decyzji 

o zatwierdzeniu projektu budowlanego, 

decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót 

budowlanych, decyzji o zezwoleniu na realizację 

inwestycji drogowej, decyzji o zezwoleniu 

na realizację inwestycji w zakresie 

lotniska użytku publicznego oraz decyzji 

o pozwoleniu na realizację inwestycji 


(tzw. decyzje budowlane): 

– jeżeli konieczność przeprowadzenia OOŚ 

została stwierdzona przez organ właściwy 

do wydania decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach; 

– na wniosek podmiotu planującego podjęcie 

realizacji przedsięwzięcia, złożony do organu 

właściwego do wydania decyzji; 

– jeżeli organ właściwy do wydania decyzji 

budowlanej stwierdzi, że we wniosku o wydanie 

decyzji zostały dokonane zmiany 

w stosunku do wymagań określonych w decyzji 

o środowiskowych uwarunkowaniach. 

Z kolei odnośnie zagadnień oceny oddziaływania 

na obszary N2000 należy wskazać, iż w przypadku 

planów i programów ocenę tę przeprowadza 

się w ramach procedury przyjmowania danego 

dokumentu, natomiast w przypadku przedsięwzięć 

z grupy I lub II – w ramach postępowania 

w sprawie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 

przedsięwzięcia oraz, stosownie, na etapie 

ponownej oceny. Ponadto, organ właściwy do 

wydania decyzji wymaganej przed rozpoczęciem 

realizacji przedsięwzięcia innego niż przedsięwzięcie 

mogące znacząco oddziaływać na środowisko, 

które to przedsięwzięcie nie jest bezpośrednio 

związane z ochroną obszaru N2000 lub 

nie wynika z tej ochrony, jest obowiązany do rozważenia 

przed wydaniem tej decyzji, czy przedsięwzięcie 

może potencjalnie znacząco oddziaływać 

na obszar N2000 (są to tzw. przedsięwzięcia 

z grupy III). 

Ogólnie należy wskazać, iż celem postępowania 

SOOŚ/OOŚ jest odpowiednie wyprofilowanie 

planu lub przedsięwzięcia, następujące w drodze 

analizy wariantowej oraz przy wykorzystaniu 

środków łagodzących i kompensujących oddziaływanie. 

W ramach postępowań SOOŚ/OOŚ znajdować 

będą zastosowanie zasady ochrony środowiska 

i przepisy reglamentujące korzystanie 

z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi 

(skomentowane w podrozdziale 2.3.), przy współudziale 

organów specjalistycznych (działających 

np. w formie uzgodnień). 

2.6. 

Przepisy instytucjonalne 

i kompetencyjne 

Do pierwszej ze wskazanych grup przepisów 

zaliczyć należy normy powołujące do życia organy 

ochrony przyrody lub środowiska. Jeśli chodzi 

o organy ochrony przyrody, to zgodnie z art. 91 

u.o.p. są nimi: 

1) minister właściwy do spraw środowiska; 

2) Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska 

(dalej jako GDOŚ); 

3) wojewoda; 

4) Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska 

(dalej jako RDOŚ); 

5) starosta; 

6) wójt, burmistrz albo prezydent miasta. 

Z kolei organami opiniodawczo-doradczymi 

w zakresie ochrony przyrody są: 

1) Państwowa Rada Ochrony Przyrody (dalej 

jako PROP), działająca przy ministrze właściwym 

do spraw środowiska; 

2) regionalna rada ochrony przyrody, działająca 

przy RDOŚ; 

3) rada naukowa parku narodowego, działająca 

przy dyrektorze parku narodowego;

30 


4) rada parku krajobrazowego lub rada zespołu 

parków krajobrazowych, działająca przy 

dyrektorze parku krajobrazowego lub dyrektorze 

zespołu parków krajobrazowych. 

W zakres przepisów instytucjonalnych wchodzą 

również normy odnoszące się do sposobu 

powoływania, funkcjonowania i zadań określonych 

organów. I tak na przykład, stosownie do 

art. 95 i art. 96 ust. 3 u.o.p., do zadań PROP należy 


1) ocena realizacji u.o.p.; 

2) opiniowanie strategii, planów i programów 

dotyczących ochrony przyrody; 

3) ocena realizacji krajowej strategii ochrony 

i zrównoważonego użytkowania różnorodności 

biologicznej; 

4) opiniowanie projektów aktów prawnych 

dotyczących ochrony przyrody; 

5) przedstawianie wniosków i opinii w sprawach 


6) popularyzowanie ochrony przyrody. 

Organy ochrony przyrody wykonują swoje zadania 

na podstawie ogólnych (jak wyżej) lub 

konkretnych dyspozycji prawnych. Biorąc pod 

uwagę konkretne dyspozycje prawne wymienić 

należy kompetencje do wydawania określonych 

decyzji administracyjnych (np. zezwolenie RDOŚ 

z art. 34 u.o.p.) lub pełnienia roli organu współdziałającego 

(np. kompetencje RDOŚ w zakresie 

uzgadniania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach). 

2.7. 

Przepisy finansowe 

Przepisy finansowe podzielić można na: 

1) normy określające ogólne obowiązki w zakresie 

finansowania działań na rzecz ochrony 

przyrody; 

2) normy określające źródła finansowania 

działań instytucji ochrony przyrody; 

3) normy określające źródła finansowania 

działań z zakresu ochrony przyrody. 

Pierwszą grupę wskazanych przepisów reprezentuje 

art. 4 ust. 2 u.o.p., zgodnie z którym 

„ Organy administracji publicznej są obowiązane 

do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych 

i finansowych dla ochrony przyrody.”. 

Przykładem normy z grupy drugiej jest art. 96 

ust. 4 u.o.p. stanowiący, iż „Wydatki związane 

z działalnością Państwowej Rady Ochrony Przyrody 

są pokrywane z budżetu państwa z części, której 

dysponentem jest minister właściwy do spraw środowiska.” 

Wśród norm określających źródła finansowania 

działań z zakresu ochrony przyrody odnotować 

należy m. in. przepisy o funduszach celowych, 

np. funduszach ochrony środowiska i gospodarki 

wodnej. Zgodnie z art. 405 p.o.ś.: 

„1. Środki funduszy przeznacza się na finansowanie 

ochrony środowiska i gospodarki wodnej 

w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju 

i polityki ekologicznej państwa oraz na współfinansowanie 

projektów inwestycyjnych, kosztów 

operacyjnych i działań realizowanych z udziałem 

środków pochodzących z Unii Europejskiej niepodlegających 

zwrotowi. 

2. Środki funduszy mogą być także przeznaczane 

na współfinansowanie projektów inwestycyjnych, 

kosztów operacyjnych i działań realizowanych 

z udziałem środków bezzwrotnych pozyskiwanych 

w ramach współpracy z organizacjami 

międzynarodowymi oraz współpracy dwustronnej.” 

Z kolei art. 406 ust. 1 pkt 5 p.o.ś . przewiduje, 

iż środki gminnych funduszy przeznacza się m.in. 

na przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody, 

w tym urządzanie i utrzymanie terenów zieleni, 

zadrzewień, zakrzewień oraz parków. 

Innym przykładem omawianej kategorii przepisów 

finansowych jest art. 39 u.o.p., zgodnie 

z którym „Koszty związane z wdrożeniem i funkcjonowaniem 

sieci obszarów Natura 2000 w zakresie 

nieobjętym finansowaniem przez Wspólnotę 

są finansowane z budżetu państwa oraz funduszy 

celowych.”


2.8. 

Przepisy o charakterze 

technicznym 

Do wskazanej grupy przepisów zaliczyć należy 

normy określające standardy ochrony środowiska 

w postaci np. norm jakości środowiska, czy 

parametrów określonych obiektów służących 

ochronie danych komponentów. Wskazania wymaga 

rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki 

Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie 

warunków technicznych, jakim powinny 

odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich 

usytuowanie 16 . Traktuje ono różnopoziomowe 

przejście dla zwierząt (niezależnie do typu) jako 

obiekt inżynierski, co nie ulega wątpliwości 

w kwestiach konstrukcyjnych. Przykładowo, 

omawiane rozporządzenie w § 58 ust. 2 wyznacza 

minimalną szerokość obiektu pełniącego 

funkcję przejścia dla zwierząt. 

2.9. 

Przepisy z zakresu odpowiedzialności 

odszkodowawczej 

za ograniczenie możliwości 

korzystania z nieruchomości 

Rdzeń regulacji w omawianym zakresie stanowią 

przepisy p.o.ś. W Rozdziale 1 Działu IX tej 

ustawy, zatytułowany: „Ograniczanie sposobu 

korzystania z nieruchomości w związku z ochroną 

środowiska”, znajdują się przepisy ogólne, 

w ramach których art. 129 stanowi m. in., że: 

„1. Jeżeli w związku z ograniczeniem sposobu 

korzystania z nieruchomości korzystanie z niej lub 

z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny 

z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe 

lub istotnie ograniczone, właściciel nieruchomości 

może żądać wykupienia nieruchomości 

lub jej części. 

2. W związku z ograniczeniem sposobu korzystania 

z nieruchomości jej właściciel może żądać 

odszkodowania za poniesioną szkodę; szkoda 

obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości.” 

Z kolei zamieszczony w Rozdziale 2, zatytułowanym: 

„Ograniczenia związane z ochroną zasobów 

środowiska”, przepis art. 130 ust. 1 pkt 1 

wskazuje, iż ograniczenie sposobu korzystania 

z nieruchomości w związku z ochroną zasobów 

środowiska może nastąpić przez poddanie ochronie 

obszarów lub obiektów na podstawie przepisów 

ustawy o ochronie przyrody. 

2.10. 

Przepisy z zakresu 

odpowiedzialności za szkody 

w środowisku 

Odpowiedzialność za szkody w środowisku 

jest przedmiotem regulacji ustawy z dnia 13 kwietnia 

2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku 

i ich naprawie 17 oraz jej rozporządzeń wykonawczych: 

rozporządzenia Ministra Środowiska 

z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów 

wystąpienia szkody w środowisku 18 i rozporządzenia 

Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 

2008 r. w sprawie rodzajów działań naprawczych 

oraz warunków i sposobu ich prowadzenia 19 . 

W bardziej ograniczonym zakresie odpowiedzialność 

za szkody w środowisku może być również 

kształtowana przepisami p.o.ś. i k.k. Obowiązki 

wynikające z p.o.ś. odnoszą się jednak 

wyłącznie do podmiotów korzystających ze środowiska 

20 , a zatem nie mogą znaleźć zastosowania 

w odniesieniu do każdej działalności osób fizycznych. 

Jeżeli chodzi natomiast o przepisy k.k. 

to regulują one wyłącznie kwestię odpowiedzialności 

za „zniszczenie w świecie roślinnym i zwierzęcym 

w znacznych rozmiarach” (art. 181 k.k.) 

oraz za zanieczyszczenie powietrza, wody, ziemi 

i naruszenie przepisów dotyczących zapobiegania 

zanieczyszczeniom. 

W tym stanie rzeczy, kluczowym narzędziem 

zapobiegania szkodom w środowisku staje się 

u.z.s.ś. Jej przepisy stosuje się do bezpośredniego

32 


zagrożenia szkodą w środowisku lub do szkody 

w środowisku: 

1) spowodowanych przez działalność podmiotu 

korzystającego ze środowiska stwarzającą 

ryzyko szkody w środowisku 21 – 

niezależnie od jego winy; 

2) spowodowanych przez inną działalność niż 

ta, o której mowa w pkt 1, podmiotu korzystającego 

ze środowiska, jeżeli dotyczą gatunków 

chronionych lub chronionych siedlisk 

przyrodniczych oraz wystąpiły z winy 

podmiotu korzystającego ze środowiska. 

Stosownie do art. 9 u.z.s.ś., w przypadku wystąpienia 

bezpośredniego zagrożenia szkodą 

w środowisku podmiot korzystający ze środowiska 

jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania 

zapobiegawcze. Natomiast w przypadku, gdy 

szkoda w środowiska już wystąpiła, podmiot korzystający 

ze środowiska jest obowiązany do: 

1. podjęcia działań w celu ograniczenia szkody 

w środowisku, zapobieżenia kolejnym 

szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia 

ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji 

elementów przyrodniczych, w tym natychmiastowego 

skontrolowania, powstrzymania, 

usunięcia lub ograniczenia w inny sposób 

zanieczyszczeń lub innych szkodliwych 

czynników; 

2. podjęcia działań naprawczych. 

Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku 

nie zostało zażegnane pomimo przeprowadzenia 

działań zapobiegawczych, lub wystąpiła 

szkoda w środowisku, podmiot korzystający ze 

środowiska jest obowiązany niezwłocznie zgłosić 

ten fakt właściwym organom. Ma on także 

obowiązek uzgodnienia z właściwym organem 

ochrony środowiska warunków prowadzenia 

działań naprawczych. 

Ustawa reguluje również sposób postępowania 

w przypadku, gdy odpowiednie działania zapobiegawcze 

lub naprawcze nie zostaną podjęte. 

Zgodnie z art. 15 ust. 1 u.s.ś., „Jeżeli podmiot korzystający 

ze środowiska nie podejmie działań zapobiegawczych 

i naprawczych, organ ochrony środowiska, 

w drodze decyzji, nakłada na niego obowiązek 

przeprowadzenia tych działań.”. Z kolei 

stosownie do regulacji art. 16 „Organ ochrony 

środowiska podejmuje działania zapobiegawcze 

lub naprawcze, jeżeli: 

1) podmiot korzystający ze środowiska nie 

może zostać zidentyfikowany lub nie można 

wszcząć wobec niego postępowania egzekucyjnego, 

lub egzekucja okazała się bezskuteczna; 

2) z uwagi na zagrożenie dla życia lub zdrowia 

ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych 

szkód w środowisku jest konieczne 

natychmiastowe podjęcie tych działań.” 

2.11. 

zasady ochrony środowiska 

Zasady ochrony środowiska zostały określone 

w Dziale II p.o.ś. Są to: 

1) zasada zrównoważonego rozwoju, zawarta 

w art. 5 Konstytucji RP, zgodnie z którym 

„Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości 

i nienaruszalności swojego terytorium, 

zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela 

oraz bezpieczeństwo obywateli, 

strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia 

ochronę środowiska, kierując się zasadą 

zrównoważonego rozwoju” i wyrażona 

w węższym zakresie w art. 8 p.o.ś.: „Polityki, 

strategie, plany lub programy dotyczące 

w szczególności przemysłu, energetyki, transportu, 

telekomunikacji, gospodarki wodnej, 

gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, 

leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, 

turystyki i wykorzystywania terenu 

powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska 

i zrównoważonego rozwoju.”. 

2) zasada kompleksowej ochrony z art. 5 p.o.ś., 

zgodnie z którym „Ochrona jednego lub 

kilku elementów przyrodniczych powinna 

być realizowana z uwzględnieniem ochrony 

pozostałych elementów”; 

3) zasada prewencji, wyrażona w art. 6 ust. 1 

p.o.ś. Przepis ten stanowi, że: „Kto podejmuje


działalność mogącą negatywnie oddziaływać 

na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania 

temu oddziaływaniu”; 

4) zasada przezorności, określona w art. 6 ust. 

2 p.o.ś. Przewiduje on, że „Kto podejmuje 

działalność, której negatywne oddziaływanie 

na środowisko nie jest jeszcze w pełni 

rozpoznane, jest obowiązany, kierując się 

przezornością, podjąć wszelkie możliwe 

środki zapobiegawcze”; 

5) zasada zanieczyszczający płaci (ang. polluter 

pays principle), ujęta w art. 7 p.o.ś. Zgodnie 

z tym przepisem: „1. Kto powoduje zanieczyszczenie 

środowiska, ponosi koszty 

usunięcia skutków tego zanieczyszczenia. 

2. Kto może spowodować zanieczyszczenie 

środowiska, ponosi koszty zapobiegania 

temu zanieczyszczeniu.” 

Wymienione zasady są spójne z ogólnymi zasadami 

ochrony środowiska, sformułowanymi w 

prawie UE. Stanowią one nie tylko wiążące wskazówki 

interpretacyjne dla przepisów samej p.o.ś., 

jak i ustaw szczegółowych składających się na 

polski system prawa ochrony środowiska, ale 

znajdują również zastosowanie w płaszczyźnie 

tworzenia prawa, w tym prawa administracyjnego. 

Szczególne znaczenie przypisać należy tutaj 

zasadzie zrównoważonego rozwoju, stanowiącej 

nie tylko wzorzec dla konstytucyjności prawa, ale 

będącej także wiodącą zasadą znajdującą zastosowanie 

podczas konkretyzacji prawa administracyjnego. 

Wiodącą dlatego, że jej realizacja 

wymusza sformułowanie i stosowanie zasad wykonawczych. 

Zrównoważony rozwój przejawia się w dążeniu 

do ustanowienia zasad równego dostępu do 

środowiska m.in. w relacjach sprawiedliwości 

międzypokoleniowej, sprawiedliwości międzyregionalnej 

i międzygrupowej, a także w postaci 

równoważenia szans rozwojowych pomiędzy 

człowiekiem a przyrodą. W tym kontekście sprawiedliwość 

międzypokoleniowa oznacza zaspokajanie 

potrzeb materialnych i cywilizacyjnych 

obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem 

i utrzymaniem warunków do zaspokajania 

potrzeb przyszłych pokoleń, natomiast poprzez 

sprawiedliwość międzyregionalną i międzygrupową 

rozumie się zaspokajanie potrzeb materialnych 

i cywilizacyjnych społeczeństw, grup społecznych 

i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego 

dostępu do ograniczonych zasobów 

i walorów ochrony środowiska 22 . Istota zrównoważonego 

rozwoju wymaga zatem równoprawnego 

traktowania względów społecznych, ekonomicznych 

i ekologicznych, co oczywiście nie jest 

postulatem łatwym do zrealizowania. Jak zauważa 

A. Kassenberg wiąże się to m.in. z faktem, iż racje 

ekologiczne dotyczą przede wszystkim interesu 

przyszłych pokoleń, które nie mają swoich 

przedstawicieli w ciałach decyzyjnych 23 . 

Złożona budowa zasady zrównoważonego 

rozwoju, polegająca na tym, że posługuje się 

w swej treści pojęciem nieoznaczonym powoduje, 

iż organ stosujący prawo ma powinność odkodowania 

treści zrównoważonego rozwoju w odniesieniu 

do pewnego względnie konkretnego 

przedsięwzięcia lub indywidualnej sprawy. Treść 

zasady należy natomiast wyprowadzić nie tylko 

z aksjologii systemu obowiązującego prawa, ale 

i nauk pozaprawnych, mając jednocześnie na 

względzie atrybuty sytuacji, w której zachodzi 

stosowanie tej zasady 24 . 

W sprawach, w których ustawodawcy można 

przypisać stanowienie prawa pozostającego 

w kolizji z normami wyższego rzędu lub w których 

organy administracji publicznej stosują normy 

w oderwaniu od ich podstaw aksjologicznych, 

kryterium formalne zastępować powinna zatem 

wykładnia funkcjonalna. 

W jej obrębie wyróżnia się węższą kategorię 

wykładni celowościowej, polegającą na uwzględnieniu 

jednego z elementów kontekstu funkcjonalnego, 

tj. celów prawa („wykładnia celowościowa 

obejmuje reguły nakazujące uwzględniać w 

procesie ustalania znaczenia normy jej kontekst 

społeczny, ekonomiczny i aksjologiczny. Reguły 

te zakładają, że aksjologia konkretnych systemów 

prawnych powinna respektować zasady 

o uniwersalnym zasięgu w postaci powszechnie 

akceptowanych norm moralnych, zasad sprawiedliwości 

i słuszności” 25 ) oraz wykładni prokonstytucyjnej 

(„potraktowanie w zgodzie z Konstytucją 

wykładni jako wykładni adaptującej teksty 

prawne do celów i wartości konstytucyjnych wydaje 

się funkcjonalnie bliższe zróżnicowanym 

potrzebom współczesnego społeczeństwa” 26 ).

34 


Dlatego też zasada zrównoważonego rozwoju 

znajdzie pełne zastosowanie w postępowaniu 

administracyjnym niezależnie od tego, że art. 8 

p.o.ś. formułuje obowiązek jej zastosowania wyłącznie 

w odniesieniu do sporządzania polityk, 

strategii, planów lub programów. 

Przypisy 

1 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 

1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych 

oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE L 

206 z 22.7.1992, str. 7 z późn. zm.; dalej jako 

Dyrektywa Siedliskowa) w art. 3 postanowiła 

o utworzeniu spójnej europejskiej sieci ekologicznej 

specjalnych obszarów ochrony N2000. 

Ma ona umożliwić zachowanie we właściwym 

stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, 

w stosownych wypadkach, odtworzenie typów 

siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku 

I Dyrektywy Siedliskowej i siedlisk gatunków 

wymienionych w załączniku II tej dyrektywy. 

Sieć N2000 obejmuje również specjalne 

obszary ochrony sklasyfikowane przez państwa 

członkowskie zgodnie z dyrektywą Parlamentu 

Europejskiego i Rady 2009/147/WE 

z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony 

dzikiego ptactwa (Dz. Urz. UE L 20 z 26.1.2010, 

str. 7; dalej jako Dyrektywa Ptasia). 

2 K. Niedziałkowski, Wdrażanie systemu ochrony 

łączności ekologicznej na przykładzie wybranych 

krajów europejskich [w:] Ochrona łączności ekologicznej 

w Polsce. Materiały konferencji międzynarodowej 

„Wdrażanie koncepcji korytarzy 

ekologicznych w Polsce” Białowieża, 2022 XI 

2008 r., red. W. Jędrzejewski, D. Ławreszuk, Białowieża 

2009 r. 

3 Dz. U. z 2003 r. Nr 2, poz. 17; dalej jako Konwencja 

Bońska. 

4 Skuteczność bezwzględna polegać będzie na 

tym, że w przypadku pozytywnej weryfikacji 

danej przesłanki (np. lokalne warunki środowiska 

umożliwiają migracją ryb) konieczne jest 

podjęcie środków określonych w dyspozycji 

normy (umożliwienie migracji np. w postaci 

budowy przepławki). 

5 Przez obszar metropolitarny należy rozumieć 

obszar wielkiego miasta oraz powiązanego 

z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, 

ustalony w koncepcji przestrzennego zagospodarowania 

kraju. 


z późn. zm. 

7 W przypadku braku m.p.z.p. dopuszcza się 

określenie sposobów zagospodarowania i warunków 

zabudowy terenu w drodze decyzji 

o warunkach zabudowy i zagospodarowania 

terenu (dalej jako decyzja wzizt; pod pojęciem 

tym należy rozumieć zarówno decyzję o ustaleniu 

lokalizacji inwestycji celu publicznego jak 

i decyzję o warunkach zabudowy). Trzeba zaznaczyć 

jednak, że w przypadku przedsięwzięć 

mogących znacząco oddziaływać na środowisko, 

przed uzyskaniem decyzji tego typu konieczne 

jest uzyskanie decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach. 


z późn. zm.; dalej jako specust. drogowa. 


specust. EURO 2012. 

10 Dz. U. Nr 42, poz. 340, z późn. zm.; dalej jako 

specust. lotniskowa. 

11 Dz. U. Nr 84, poz. 700; dalej jako ust. o gazoporcie. 

12 Dz. U. Nr 143 poz. 963; dalej jako specust. powodziowa. 

13 Tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. 

zm.; dalej jako u.t.k. 

14 Minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki 

przestrzennej i mieszkaniowej w porozumieniu 

z ministrem właściwym do spraw środowiska 

oraz ministrem właściwym do spraw 

zdrowia może określić, w drodze rozporządzenia, 

dodatkowe wymagania, jakim powinna odpowiadać 

prognoza oddziaływania na środowisko 

dotycząca projektów m.p.z.p., kierując się 

szczególnymi potrzebami planowania przestrzennego 

na szczeblu gminy oraz uwzględniając: 

1) formę sporządzenia prognozy; 2) zakres 

zagadnień, które powinny zostać określone 

i ocenione w prognozie; 3) zakres terytorialny 

prognozy; 4) rodzaje dokumentów zawierających 

informacje, które powinny być uwzględnione 

w prognozie.


15 Dz. U. Nr 213, poz. 1397. 

16 Dz. U. Nr 63, poz. 735 z późn. zm. 


u.z.s.ś. 

18 Dz. U. Nr 82, poz. 501; dalej jako r.k.w.s.ś. 

19 Dz. U. Nr 103, poz. 664. 

20 Art. 3 pkt 20 p.o.ś. za podmiot korzystający ze 

środowiska uznaje przedsiębiorców, osoby 

prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie 

w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli 

zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, 

leśnictwa i rybactwa śródlądowego oraz osoby 

wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej 

praktyki lub indywidualnej specjalistycznej 

praktyki, inną osobę fizyczną korzystającą 

ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie 

ze środowiska wymaga pozwolenia 

oraz jednostkę organizacyjną nieposiadającą 

osobowości prawnej. 

21 Rodzaje takiej działalności ustawa wymienia 

w art. 3. 

22 Zob. G. Grabowska, Europejskie prawo środowiska, 

Warszawa 2001, str. 215, powoływana dalej 

jako G. Grabowska, Europejskie. 

23 Zob. A. Kassenberg, Strategiczne oceny oddziaływania 

na środowisko jako narzędzie wdrażania 

zasad zrównoważonego rozwoju [w:] Oceny oddziaływania 

na środowisko na szczeblu krajowym 

i regionalnym, str. 28, powoływany dalej 

jako A. Kassenberg, Strategiczne. 

24 I. Skrzydło-Niżnik, P. Dobosz, Pojęcie zrównoważonego 

rozwoju w systemie prawa i nauce 

prawa administracyjnego [w:] Filipek J. (red.), 

Jednostka w demokratycznym państwie prawa, 

Bielsko-Biała 2003, str. 626-627. 

25 Zob. wyrok SN z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 

664/97,OSNC 1999, Nr 1, poz. 7, LEX Nr 34214. 

26 A. Bator, A. Kozak, Wykładnia prawa w zgodzie 

z Konstytucją [w:] S. Wronkowska (red.), Polska 

kultura prawna a proces integracji europejskiej, 

Kraków 2005, str. 66.

3. ocena uwarunkowań 

efektywności prawnej ochrony 

korytarzy ekologicznych 

3.1. 

Prawo międzynarodowe 

3.1.1. Konwencja o obszarach wodno-błotnych 

mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza 

jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, 

sporządzona w ramsarze dnia 2 lutego 1971 r. 1 

Konwencja Ramsarska ma na celu ochronę 

obszarów wodno-błotnych oraz ekologicznie od 

nich zależnych ptaków. W świetle Konwencji do 

ptactwa wodnego zaliczono ptaki, które ekologicznie 

są uzależnione od obszarów wodno-błotnych, 

co w praktyce oznacza ochronę ptaków należących 

do określonych grup systematycznych. 

Z kolei – zgodnie z art. 1 Konwencji – obszarami 

wodno-błotnymi są: 

– tereny bagien; 

– tereny błot i torfowisk; 

– zbiorniki wodne (naturalne i sztuczne, stałe 

i okresowe, o wodach stojących lub płynących, 

słodkich, słonawych lub słonych, łącznie 

z wodami morskimi, których głębokość 

podczas odpływu nie przekracza sześciu 

metrów). 

Zatem z uwagi na jej przedmiot zastosowanie 

Konwencji Ramsarskiej w celu ochrony korytarzy 

ekologicznych ograniczone będzie po pierwsze, 

do określonych gatunków ptaków, a po drugie 

– do określonych typów siedlisk (tzn. takich, 

które mogą zostać zaklasyfikowane jako obszary 

wodno-błotne) pełniących rolę biocentrów lub 

stepping-stones. 

Pierwszym z obowiązków wynikających z Konwencji 

jest wyznaczenie przez państwa-strony 

odpowiednich obszarów wodno-błotnych na 

swoim terytorium w celu włączenia ich do Spisu 

Obszarów Wodno-Błotnych o Międzynarodowym 

Znaczeniu (dalej jako Spis) (art. 2 ust. 1 

Konwencji). Wyboru obszarów wodno-błotnych, 

które powinny być zamieszczone w Spisie, należy 

dokonać na podstawie ich międzynarodowego 

znaczenia ekologicznego, botanicznego, zoologicznego, 

limnologicznego lub hydrologicznego. 

W pierwszym rzędzie powinny być do niego włączone 

obszary wodno-błotne o międzynarodowym 

znaczeniu jako środowisko życiowe ptactwa 

wodnego we wszystkich porach roku. Szczegółowe 

kryteria wyboru obszarów do Spisu zawierają 

wytyczne przyjęte przez Konferencje Stron; 

w oparciu o te kryteria Polska wskazała następujące 

obszary, które zostały umieszczone w Spisie: 

1. Biebrzański Park Narodowy; 

2. Rezerwat Przyrody „Jezioro Drużno”; 

3. Rezerwat Przyrody „Jezioro Karaś”; 

4. Rezerwat Przyrody „Jezioro Siedmiu Wysp”; 

5. Rezerwat Przyrody „Jezioro Łuknajno” 

( położony na obszarze Mazurskiego Parku 

Krajobrazowego); 

6. Rezerwat Przyrody „Stawy Milickie”; 

7. Narwiański Park Narodowy; 

8. Poleski Park Narodowy; 

9. Słowiński Park Narodowy; 

10. Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim 

Parku Narodowym; 

11. Rezerwat Przyrody „Jezioro Świdwie”; 

12. Park Narodowy „Ujście Warty”; 

13. Wigierski Park Narodowy. 

Na podstawie art. 3 ust. 2 Konwencji, informacje 

o zmianach warunków ekologicznych, które 

już nastąpiły, następują lub mogą nastąpić na 

tych obszarach na skutek rozwoju technologicznego, 

skażenia środowiska lub innej działalności 

ludzkiej powinny być jak najszybciej przekazywane 

do Biura Konwencji.

ocena uwarunkowań efektywności prawnej ochrony korytarzy ekologicznych 

Strony Konwencji zobowiązały się również do 

ustanowienia rezerwatów przyrody na obszarach 

wodno-błotnych zarówno umieszczonych, 

jak i nieumieszczonych w Spisie (art. 4 Konwencji). 

Samo wyznaczenie rezerwatów – bez dodatkowych 

działań ochronnych – może odnieść ten 

skutek, że staną się one odizolowanymi wyspami, 

a z czasem liczba gatunków będzie ulegać stopniowemu 

zmniejszeniu. Dlatego Konwencja 

Ramsarska wprowadza ogólny obowiązek 

uwzględniania przez państwa-strony konieczności 

ochrony obszarów wodno-błotnych w planowaniu 

przestrzennym, Stosownie do art. 3 ust. 1, 

„Umawiające się Strony opracowują i realizują 

swoje plany w sposób sprzyjający utrzymaniu obszarów 

wodnobłotnych zamieszczonych w Spisie 

oraz w miarę możliwości racjonalnemu użytkowaniu 

innych obszarów wodnobłotnych znajdujących 

się na ich terytoriach.”. Konferencja Stron 

opracowała wytyczne dotyczące tego „racjonalnego 

użytkowania”, który to termin rozumiany 

jest jako synonim „zrównoważonego rozwoju”. 

Przyjęła ona także szczegółowe wytyczne dotyczące 

sporządzania krajowych polityk dotyczących 

ochrony obszarów wodno-błotnych oraz 

planów zarządzania tymi obszarami (Rezolucja 

VIII.14 – New Guidelines for management planning 

for Ramsar sites and other wetlands), zalecając 

w tym zakresie podejście ekosystemowe (co 

ma m. in. pozwolić na zachowanie różnorodności 

biologicznej). Skuteczność samych wytycznych 

jest raczej ograniczona z uwagi na dobrowolność 

ich stosowania, chociaż mogą być one stosowane 

przez organy i sądy krajowe przy interpretacji 

poszczególnych postanowień Konwencji. Możliwość 

posiłkowania się tymi wytycznymi jest jednak 

ściśle związana ze sposobem implementacji 

Konwencji Ramsarskiej do prawa polskiego. 

W aktualnym stanie prawnym niemożliwe jest 

jednoznaczne określenie, które normy jakich aktów 

prawnych mają na celu implementację Konwencji, 

w żadnym z aktów normatywnych nie 

odniesiono się bowiem w sposób bezpośredni do 

postanowień Konwencji Ramsarskiej. Tymczasem 

przepisy, które można by uznać za implementujące 

Konwencję zostały rozrzucone w szeregu 

różnych aktów prawnych rangi ustawowej, 

jak i podustawowej. Utrudnia to ocenę stanu 

implementacji Konwencji do prawa polskiego, 

ale przede wszystkim powoduje u podmiotów 

stosujących prawo niepewność co do możliwości 

powołania się w konkretnej sprawie na normy 

zawarte w prawie międzynarodowym. 

W praktyce zatem, faktyczna skuteczność 

Konwencji Ramsarskiej jako środka ochrony korytarzy 

ekologicznych ogranicza się do objęcia 

ochroną owych 13 obszarów umieszczonych 

w spisie oraz obejmowania ochroną w formie rezerwatów 

niektórych obszarów spełniających 

określone kryteria przyrodnicze. Efektywność 

postanowień Konwencji obligujących państwa-strony 

do uwzględniania obszarów wodno- 

-błotnych i innych obszarów podmokłych w planowaniu 

przestrzennym jest znikoma. Przyczynia 

się do tego brak sformułowania w u.p.z.p. 

bezpośredniego nakazu uwzględniania i ochrony 

obszarów podmokłych w planach zagospodarowania 

przestrzennego różnych szczebli, jak i niewydolność 

samego systemu planowania przestrzennego 

2 . 

Reasumując, z uwagi na zakres i sposób regulacji 

Konwencja Ramsarska jest aktem prawnym 

o istotnie ograniczonej efektywności. Za w pełni 

skuteczne można uznać w zasadzie wyłącznie 

normy obligujące państwa-strony do wyznaczenia 

obszarów wodno-błotnych do umieszczenia 

w Spisie, objęcia tych obszarów ochroną oraz podejmowania 

odpowiednich środków zapobiegawczych 

lub zaradczych w przypadku pogorszenia 

się stanu tych obszarów. Normy zobowiązujące 

do ochrony pozostałych obszarów podmokłych 

są normami o niskiej efektywności, których 

skuteczność jest ściśle uzależniona od sposobu 

ich implementacji do prawa krajowego. Przewidziane 

Konwencją środki, a mianowicie przegląd 

i wspieranie implementacji przez Konferencję 

stron są w stanie jedynie wspierać proces implementacji, 

nie mogą jednak zapewnić jego pełnej 

skuteczności. Ich efektywność jest zatem ograniczona. 

3.1.2. Konwencja Bońska 

Na mocy Konwencji Bońskiej państwa-strony 

uznały wagę ochrony gatunków wędrownych 

i wyraziły zgodę na podjęcie działań w celu

38 


ochrony tych gatunków wszędzie tam, gdzie jest 

to możliwe i stosowne. W działaniach owych 

w szczególności uwzględnione zostać powinny 

te gatunki zwierząt wędrownych, których stan 

zachowania jest niekorzystny. Strony powinny 

podejmować starania w celu zapewnienia bezpośredniej 

ochrony gatunków wędrownych wymienionych 

w załączniku I Konwencji Bońskiej, 

a także podejmować starania w celu zawarcia 

porozumień dotyczących ochrony i kontroli gatunków 

wędrownych wymienionych w jej załączniku 

II. Co istotne, strony będące tzw. państwami 

strefy w stosunku do jakiegokolwiek gatunku 

wędrownego wymienionego w załączniku I, podejmować 

winny starania w celu ochrony oraz, 

jeżeli jest to możliwe i stosowne, odtworzenia 

tych siedlisk gatunku, których odtworzenie jest 

konieczne do zapobieżenia groźbie jego zagłady, 

oraz do zapobiegania, usuwania, równoważenia 

lub minimalizowania niekorzystnego wpływu 

działań lub przeszkód poważnie utrudniających 

bądź uniemożliwiających wędrówkę gatunków. 

Oceniając przepisy Konwencji w kontekście 

ochrony korytarzy ekologicznych należy zauważyć, 

że w świetle definicji „gatunku wędrownego” 

z art. 1 ust. 1 lit. a Konwencji 3 za gatunek wędrowny 

nie zostanie uznany na przykład wilk 

(Canis lupus), który to gatunek jest jednym z podstawowych 

wyznaczników planowania sieci korytarzy 

ekologicznych 4 i pod którego kątem 

w bardzo szerokim zakresie wariantuje się 

przedsięwzięcia liniowe, a także projektuje środki 

minimalizujące i kompensujące negatywny 

efekt barierowy infrastruktury transportowej 5 . 

Przyjęta w Konwencji definicja gatunku wędrownego 

uniemożliwia zatem skuteczną realizację 

podstawowego jej celu, tj. ochronę gatunków dzikich 

zwierząt, które wędrują przez lub poza granicami 

jednej jurysdykcji krajowej. 

Zastosowanie CMS jako narzędzia planowania 

i ochrony korytarzy ekologicznych jest w istotny 

sposób ograniczone ramowością konwencji. 

Co prawda obliguje ona państwa-strony do podejmowania 

odpowiednich działań ochronnych, 

jednak obowiązki te są ustalone na bardzo ogólnym 

poziomie. Ich uszczegółowienie następuje 

w porozumieniach zawieranych pod auspicjami 

Konwencji, a także w trakcie implementacji do 

prawa krajowego. Na tym poziomie poważne zagrożenie 

dla skuteczności Konwencji stanowi 

taki rodzaj implementacji, który nie pozwala na 

jednoznaczne określenie celu ustanowienia danej 

normy. Uniemożliwia to rekonstrukcję normy 

wynikającej z prawa międzynarodowego w normie 

prawa krajowego. Z taką sytuacją mamy do 

czynienia w prawie polskim, które ani w ustawach, 

ani w aktach wykonawczych nie odnosi się 

do CMS. Jedynie rozporządzenie Ministra Środowiska 

z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków 

dziko występujących zwierząt objętych 

ochroną 6 w §10 pkt 3 lit. h jako jedną z metod 

wykonywania zabiegów ochronnych utrzymujących 

właściwy stan siedliska zwierząt wymienia 

„tworzenie i utrzymywanie korytarzy umożliwiających 

migrację”. Ponieważ jednak norma ta sama 

wymaga implementacji poprzez jej wprowadzenie 

do aktów planistycznych (PO, PZO, plany z zakresu 

gospodarki przestrzennej), jej efektywność 

jest ograniczona. W tym stanie rzeczy trudno 

mówić o efektywnej implementacji Konwencji 

do prawa polskiego, a co za tym idzie – o stopniu 

skuteczności samej Konwencji. 

Konwencja Bońska stała się podstawą do 

przyjęcia porozumień w sprawie ochrony gatunków 

wędrownych. Ograniczona ilość porozumień 

oraz sposób określenia w nich obowiązków państw 

stron wskazuje jednak, że porozumienia te mogłyby 

z podobną skutecznością funkcjonować 

również bez Konwencji. Polska jest stroną dwóch 

porozumień przyjętych na podstawie Konwencji, 

a mianowicie: 

– Porozumienia o ochronie nietoperzy w Europie, 

podpisanego w Londynie dnia 4 grudnia 

1991 r. 7 oraz 

– Porozumienia o Ochronie Małych Waleni 

Bałtyku i Morza Północnego sporządzonego 

w Nowym Jorku dnia 31 marca 1992 r. 8 . 

Pierwsze z nich zobowiązuje państwa-strony 

do wskazania stanowisk ważnych dla utrzymania 

stanu zachowania i ochrony nietoperzy, 

w tym ich schronień. Biorąc pod uwagę czynniki 

ekonomiczne i społeczne, państwa–strony powinny 

chronić te miejsca przed zniszczeniem lub 

zakłócaniem w nich spokoju. Ponadto, strony 

mają dążyć do identyfikacji i ochrony przed nisz-


czeniem żerowisk ważnych dla nietoperzy 

i przed zakłócaniem spokoju na tych obszarach. 

Porozumienie EUROBATS, chociaż bardziej 

szczegółowe niż Konwencja Bońska, nadal jest 

zbyt ogólne, aby zapewnić skuteczną ochronę 

nietoperzy oraz ich korytarzy ekologicznych 

na terytorium państw-stron porozumienia. Porozumienie 

nie konstruuje żadnych konkretnych 

obowiązków, które miałyby zapewnić skuteczną 

ochronę nietoperzy w szeroko pojętym planowaniu 

oraz w procesie inwestycyjnym. W zasadzie 

jedynym środkiem zabezpieczającym wywiązywanie 

się przez państwo stronę z jego zobowiązań 

międzynarodowych jest system składania 

sprawozdań z wykonania postanowień porozumienia. 

Normy Porozumienia EUROBATS konstruujące 

system ochrony nietoperzy trudno zatem 

uznać za cechujące się wysoką efektywnością. 

Przykładem problemów związanych z funkcjonowaniem 

systemu ochronnego Porozumienia 

EUROBATS dla ochrony migracji nietoperzy 

jest wykonanie Rezolucji 5.6 oraz Rezolucji 6.15. 

Pierwsza z nich obliguje państwa-strony do wypracowania 

i stosowania wytycznych dotyczących 

wpływu elektrowni wiatrowych na nietoperze, 

druga – do wypracowania i stosowania wytycznych 

dotyczących wpływu infrastruktury 

transportowej. Dotychczas, w oparciu o zalecenia 

stanowiące załącznik do Rezolucji 5.6, opracowane 

zostały „Tymczasowe wytyczne dotyczące 

oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na 

nietoperze (wersja II, grudzień 2009)”. Wytyczne 

te są jednak stosowane sporadycznie, w ramach 

dobrych praktyk inwestora. Do chwili obecnej 

nie zostały natomiast wypracowane wytyczne 

dotyczące wpływu infrastruktury transportowej 

na nietoperze, co, wobec ilości realizowanych 

obecnie projektów infrastrukturalnych, należy 

ocenić jako przejaw nieskuteczności Porozumienia 

EUROBATS 9 . 

Z kolei Porozumienie ASCOBANS nakłada na 

strony m. in. obowiązek ograniczenia przyłowu 

małych waleni 10 poprzez modyfikację narzędzi 

i metod rybołówstwa, oraz zabezpieczenie narzędzi 

połowowych przed niekontrolowanym 

dryfowaniem i pozostawaniem w morzu. Prawidłowa 

realizacja tych obowiązków wymaga, 

podobnie jak w przypadku Porozumienia EURO- 

BATS, właściwej implementacji na poziomie 

państw stron. Przekłada się to na uzależnienie 

efektywności zapisów Porozumienia ASCOBANS 

od ich prawidłowej transpozycji do prawa krajowego. 

Jednocześnie jednak należy pamiętać, 

że wspólna polityka rybołówstwa należy do wyłącznej 

kompetencji Unii Europejskiej 11 . Realizacja 

Porozumienia ASCOBANS w zakresie modyfikacji 

narządzi i metod rybołówstwa, a także zabezpieczenia 

narzędzi połowowych przed niekontrolowanym 

dryfem realizowana będzie zatem 

na poziomie wspólnotowym. Temu celowi 

ma służyć zwłaszcza rozporządzenie Rady (WE) 

nr 812/2004 z dnia 26 kwietnia 2004 r. ustanawiające 

środki dotyczące przypadkowych odłowów 

waleni na łowiskach i zmieniające rozporządzenie 

(WE) nr 88/98 12 . Zawiera ono bezpośrednio 

skuteczne przepisy materialne dotyczące 

stosowania urządzeń akustycznych odstraszających 

walenie o wysokim poziomie efektywności. 

Jeżeli zaś chodzi o zabezpieczenie przed niekontrolowanym 

dryfowaniem i pozostawianiem 

w morzu narzędzi połowowych, odpowiednie przepisy 

dla realizacji tego celu zostały ustanowione 

w rozporządzeniu Rady (WE) nr 2187/2005 

z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zachowania 

zasobów połowowych w wodach Morza Bałtyckiego, 

cieśnin Bełt i Sund poprzez zastosowanie 

środków technicznych oraz zmieniające rozporządzenie 

(WE) nr 1434/98 i uchylające rozporządzenie 

(WE) nr 88/98 13 . Obydwa rozporządzenia: 

– określają zasady prowadzenia połowów 

tak, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia 

przyłowu; 

– wprowadzają odpowiednie procedury delimitacji 

połowów; 

– zawierają normy materialne ustalające warunki 

prowadzenia połowów oraz wymagania 

techniczne dla sieci i kutrów rybackich. 

Z uwagi na bezpośrednią skuteczność rozporządzeń 

oraz ścisłe określenie warunków i obowiązków 

związanych z ochroną małych waleni 

przed przyłowem stanowią one efektywny instrument 

implementacji zapisów Porozumienia 

ASCOBANS w omawianym zakresie.

40 


3.1.3. Konwencja o ochronie gatunków 

dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, 

sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r. 14 

Celem Konwencji Berneńskiej jest ochrona gatunków 

dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych, 

zwłaszcza tych, których ochrona wymaga 

współdziałania kilku państw, oraz wspieranie 

współdziałania w tym zakresie. Szczególny 

nacisk położono na ochronę gatunków zagrożonych 

i ginących, włączając w to gatunki wędrowne. 

Państwa-strony powinny podejmować właściwe 

i niezbędne środki ustawodawcze i administracyjne 

by zapewnić ochronę siedlisk dzikiej 

flory i fauny, w szczególności gatunków wymienionych 

w załącznikach I i II Konwencji oraz 

ochronę zagrożonych siedlisk naturalnych. W polityce 

dotyczącej planowania i rozwoju państwa 

muszą mieć na względzie potrzebę ochrony obszarów 

chronionych celem uniknięcia bądź 

zmniejszenia tak dalece, jak jest to możliwe 

wszelkiego pogarszania się stanu takich terenów. 

Szczególną uwagę należy zwrócić na ochronę obszarów 

ważnych dla gatunków wędrownych, które 

są odpowiednio usytuowane na szlakach wędrówek 

i spełniają rolę terenów zimowania, odpoczynku, 

żerowania, rozmnażania lub pierzenia. 

Obszary te wymienione są w załącznikach II 

i III Konwencji. Ponadto, państwa-strony obowiązane 

są do zapewnienia, aby okresy ochronne 

i/lub procedury regulujące eksploatację łownych 

gatunków wędrownych zwierząt, wymienionych 

w załączniku III Konwencji, były wystarczające 

do spełnienia wymagań tych gatunków i właściwie 

zastosowane. 

Powyższe zobowiązania mają charakter ogólny, 

pozostawiając przy ich implementacji dość 

szeroki zakres uznania stronom Konwencji. 

W rezultacie regulacje dotyczące ochrony siedlisk 

oraz gatunków ustanawiane są w płaszczyźnie 

prawa krajowego, zdeterminowanego 

również wymogami Dyrektywy Siedliskowej 15 , 

Dyrektywy Ptasiej oraz przepisami Konwencji 

Berneńskiej. Przepisy tej ostatniej w zakresie ścisłej 

ochrony gatunkowej są na tyle precyzyjne 

i jasne, że nadają się do bezpośredniego stosowania. 

Chodzi tu w szczególności o zakazy w zakresie 

niszczenia okazów gatunków dzikiej flory 

z załącznika I oraz zakazy względem okazów gatunków 

zwierząt z załącznika II, w stosunku do 

których zabrania się między innymi: umyślnego 

uszkadzania lub niszczenia miejsc rozrodu lub 

odpoczynku oraz umyślnego niepokojenia dzikich 

zwierząt, zwłaszcza w okresie rozrodu, wychowu 

młodych lub snu zimowego 16 . Odstępstwa 

od powyższych zakazów stosowane są w drodze 

indywidualnych zezwoleń po spełnieniu przesłanek, 

o których mowa w art. 9 ust. 1 Konwencji. 

Co istotne, art. 22 ust. 1 Konwencji zezwala jej 

stronom na zgłoszenie jednego lub kilku zastrzeżeń 

odnoszących się do niektórych gatunków 

wymienionych w załącznikach od I do III i/lub 

niektórych gatunków wymienionych w zastrzeżeniu 

lub zastrzeżeniach odnoszących się do stosowania 

pewnych urządzeń i metod zabijania, 

chwytania lub innej eksploatacji wyliczonych 

w załączniku IV przy podpisywaniu lub składaniu 

dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęciu, zatwierdzeniu 

lub przystąpieniu do Konwencji. Z tej 

możliwości skorzystała Polska, która zgłosiła zastrzeżenie 

w odniesieniu do 16 gatunków roślin 

z załącznika I wskazując, że nie zostaną one objęte 

ochroną, ponieważ w Polsce nie są one zagrożone. 

Zastrzeżenie o analogicznej treści zostało 

zgłoszone również w odniesieniu do umieszczonej 

w załączniku III słonecznicy (Leucaspius delineatus). 

Z kolei w odniesieniu do wilka (Canis lupus) 

Polska zastrzegła, że zostanie on objęty innym 

reżimem ochronnym niż wprowadzony 

Konwencją Berneńską. Zastrzeżenia te nie zostały 

wycofane, jednakże Konwencja Berneńska na 

mocy decyzji Rady z dnia 3 grudnia 1981 r. dotyczącej 

zawarcia Konwencji o ochronie gatunków 

dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk 

17 weszła do unijnego porządku prawnego, 

w związku z czym jest wiążąca dla Polski w pełnym 

zakresie. Zgłoszone zastrzeżenia pozostają 

zatem bez wpływu na efektywność ochrony gatunków 

objętych Konwencją i ich korytarzy ekologicznych. 

Podobnie jak w przypadku CMS, pomimo kilkakrotnych 

zmian w załącznikach do Konwencji 

Berneńskiej, aktualne wersje załączników nie zostały 

opublikowane w Dzienniku Ustaw RP.


W przypadku Dziennika Urzędowego UE ostatnią 

z uwzględnionych zmian jest ta wprowadzona na 

Konferencji Stron w 1997 r. (od tego czasu załączniki 

zmieniano kolejno w latach 1998, 1999 

i 2001). Ze względu na swój charakter wprowadzone 

zmiany mają jednak znikome znaczenie 

dla efektywności tych postanowień Konwencji 

Berneńskiej, które dotyczą kwestii łączności ekologicznej. 

Spośród omówionych aktów prawa międzynarodowego 

Konwencja Berneńska jest aktem o największej 

efektywności, pomimo że normy w niej 

zawarte są co do zasady (poza normami odnoszącymi 

się do ochrony gatunkowej) ogólne i nie nadają 

się do bezpośredniego stosowania. Na przykładzie 

tej Konwencji wskazać można następujące 

czynniki poprawiające skuteczność praktycznego 

stosowania nieefektywnych, wydawałoby 

się, przepisów Konwencji: 

1. powołanie Stałego Komitetu uprawnionego 

do wysuwania wszelkich propozycji dotyczących 

poprawy skuteczności Konwencji, 

w tym do konstruowania w tym zakresie 

odpowiednich wytycznych i zaleceń; 

2. przyznanie Stałemu Komitetowi uprawnienia 

do występowania z indywidualnymi zaleceniami 

dotyczącymi środków koniecznych 

do podjęcia w celu stosowania Konwencji 

przez państwo-stronę; 

3. ustanowienie procedur inicjujących podjęcie 

przez Stały Komitet odpowiedniego 

działania 18 . 

3.1.4. Konwencja o różnorodności biologicznej, 

sporządzona w rio de janeiro 

dnia 5 czerwca 1992 r. 19 

CBD zobowiązuje do właściwego zarządzania 

zasobami biologicznymi ważnymi dla zachowania 

różnorodności biologicznej 20 zarówno na obszarach 

objętych ochroną, jak i poza ich granicami. 

Strony powinny wspierać ochronę ekosystemów 

i naturalnych siedlisk oraz utrzymanie 

zdolnych do życia populacji gatunków (wszystkich, 

nie tylko rzadkich lub zagrożonych wyginięciem) 

w ich naturalnym otoczeniu, jak również 

racjonalny i zrównoważony rozwój na obszarach 

sąsiadujących z obszarami chronionymi, mając 

na uwadze wzmocnienie ochrony tych obszarów. 

Biorąc pod uwagę definicję różnorodności biologicznej, 

jej ochrona musi być realizowana w sposób 

kompleksowy. Państwa-strony są zatem 

zobowiązane m. in. do wprowadzenia – w miarę 

możliwości – odpowiednich uregulowań w zakresie 

SOOŚ dla programów i polityk, które mogą 

mieć znaczące negatywne oddziaływanie na różnorodność 

biologiczną, a także do ustanowienia 

procedury OOŚ przedsięwzięć, które mogą mieć 

istotne negatywne skutki dla różnorodności biologicznej. 

Normy CBD są normami ramowymi i nie nadają 

się do bezpośredniego stosowania. Z uwagi na szeroki 

zakres materii regulowany w CBD, wprowadzenie 

drobiazgowych regulacji było jednak niemożliwe; 

prawodawca międzynarodowy zakładał 

późniejsze uregulowanie poszczególnych kwestii 

w protokołach do Konwencji 21 . Jednak do chwili 

obecnej nie powstał odpowiedni protokół odnoszący 

się do ochrony łączności ekologicznej 22 . 

Środkiem, który ma poprawić skuteczność implementacji 

CBD jest obowiązek monitoringu 

i składania Konferencji Stron sprawozdań z działań 

podejmowanych w celu wdrożenia Konwencji 

(art. 26 CBD) oraz powołanie organów pomocniczych 

w celu zapewnienia doradztwa w zakresie 

wdrażania CBD. Faktycznie, Konferencja Stron 

wydała dotychczas szereg decyzji, a organy pomocnicze 

opublikowały wiele dokumentów mogących 

stanowić istotną pomoc we wdrażaniu 

Konwencji. Jednak akty te nie mają charakteru 

wiążącego; co więcej, materiały organów pomocniczych 

nie są publikowane w języku polskim. 

Taki stan rzeczy utrudnia, jeżeli nie uniemożliwia, 

stosującym prawo organom krajowym (zarówno 

sądom, jak i organom administracji) korzystanie 

z tych dokumentów w procesie subsumpcji stanu 

faktycznego do norm wdrażających przepisy 

CBD. Przekłada się to na obniżenie efektywności 

CBD jako środka ochrony różnorodności biologicznej 

w procesie stosowania prawa. 

Oceniając efektywność Konwencji należy także 

zwrócić uwagę, iż nie zawiera ona przepisów 

uprawniających organy Konwencji do prowadzenia 

stałego monitoringu implementacji jej prze-

42 


pisów przez państwa-strony i wydawania zaleceń 

adresowanych indywidualnie do państw 

stron CBD. W zasadzie jedynymi instrumentami 

nacisku wprowadzonymi w Konwencji stają się 

obowiązek raportowania oraz mechanizm finansowy 

(art. 21 CBD). O ile skuteczność tego pierwszego 

jest dyskusyjna, to środek ekonomiczny 

bezsprzecznie wpływa na skuteczniejsze stosowanie 

Konwencji w praktyce 23 . 

3.1.5. Europejska Konwencja Krajobrazowa, 

sporządzona we Florencji 

dnia 20 października 2000 r. 24 

Ogólnym celem EKK jest zachęcanie władz publicznych 

do przyjmowania na poziomie lokalnym, 

regionalnym, krajowym i międzynarodowym 

polityk i środków, których celem będzie 

utrzymanie i poprawa jakości krajobrazu, jak 

również doprowadzenie do prawnego uznania 

wartości i znaczenia krajobrazów jako istotnego 

komponentu otoczenia ludzi, jako wyrażenia 

dzielonej przez nich różnorodności kulturowej 

i przyrodniczej oraz podstawy ich tożsamości. 

Dla celów EKK „krajobraz” oznacza „obszar, 

postrzegany przez ludzi, którego charakter jest 

wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych 

i/lub ludzkich”. Stosowanie Konwencji 

nie jest zatem ograniczone do elementów naturalnych, 

zabytkowych czy będących wytworem 

człowieka i obejmuje wszystkie składniki danego 

obszaru, włączając w to krajobraz miejski, wiejski, 

naturalny czy przemysłowy. Dla zidentyfikowanych 

i ocenionych krajobrazów Konwencja 

wprowadza obowiązek zdefiniowania celów jakości 

krajobrazu 25 oraz zintegrowania krajobrazu 

z własną polityką w zakresie planowania regionalnego 

i urbanistycznego, oraz własną polityką 

kulturalną, środowiskową, rolną, społeczną 

i gospodarczą, jak również z wszelką inną polityką, 

która bezpośrednio lub pośrednio oddziałuje 

na krajobraz. W celu wprowadzenia w życie polityki 

w zakresie krajobrazu, państwa-strony mają 

też podjąć działania na rzecz wprowadzenia instrumentów 

mających na celu ochronę, gospodarkę 

i/lub planowanie krajobrazu. 

Ogólnikowe zapisy EKK oraz brak wprowadzenia 

mechanizmów sprawozdawczych oraz 

wspierających wdrażanie konwencji przekładają 

się na niską efektywność Konwencji jako środka 

ochrony krajobrazu. Ze względu na ramowy charakter, 

normy EKK dla swojej skuteczności wymagają 

ich zaimplementowania do prawa krajowego, 

w związku z czym brak implementacji 

przekłada się na całkowitą nieefektywność tego 

aktu prawnego. Niestety, przykładem takiej sytuacji 

jest prawo polskie. Pomimo, iż EKK została 

ratyfikowana we wrześniu 2004 r., jej zapisy do 

chwili obecnej nie zostały efektywnie wdrożone. 

Obszary chronionego krajobrazu z uwagi na sposób 

ich regulacji (brak obowiązku podejmowania 

działań zmierzających do ochrony krajobrazu, 

szeroki katalog odstępstw od zakazów obowiązujących 

na tych obszarach) nie stanowią skutecznego 

narzędzia ochrony krajobrazu i integracji 

polityk planowania przestrzennego. Istotne 

jest też, że samo pojęcie „krajobrazu” nie zostało 

zdefiniowane w żadnym z aktów prawnych 26 , 

co w zasadzie uniemożliwia odwoływanie się do 

celów EKK przez organy stosujące prawo. Na koniec 

należy zauważyć też, że kolejne rozwiązania 

w zakresie realizacji inwestycji wprowadzane 

przez ustawodawcę krajowego (tzw. specustawy), 

prowadzą do dezintegracji systemu planowania 

przestrzennego i uniemożliwiają skuteczne 

osiąganie celów Konwencji. 

3.1.6. ramowa konwencja o ochronie 

i zrównoważonym rozwoju Karpat, 

sporządzona w Kijowie 

dnia 22 maja 2003 r. 27 

Konwencja Karpacka jest konwencją ramową, 

określającą ogólne cele polityczne w zakresie 

ochrony przyrodniczego i kulturowego dziedzictwa 

Karpat. Z tego względu jej skuteczność uzależniona 

będzie od dokonania właściwej implementacji 

do prawa krajowego. 

Konwencja zobowiązuje państwa-strony m. in. 

do podjęcia odpowiednich środków dla zapewnienia 

wysokiego stopnia ochrony i zrównoważonego 

użytkowania naturalnych i półnatural-


nych siedlisk, ich ciągłości i łączności oraz gatunków 

flory i fauny charakterystycznych dla Karpat. 

W szczególności zobowiązanie to związane jest z: 

– ochroną gatunków zagrożonych i endemicznych 

oraz wielkich drapieżników, 

– opracowaniem kompatybilnych systemów 

monitoringu oraz rejestrów gatunków oraz 

siedlisk, 

– uwzględnieniem celów ochrony i zrównoważonego 

użytkowania różnorodności biologicznej 

i krajobrazowej w politykach sektorowych. 

Państwa-strony są także obowiązane do stosowania 

ocen ryzyka, OOŚ i SOOŚ, biorąc pod 

uwagę specyfikę karpackich ekosystemów górskich, 

przeprowadzenia konsultacji w sprawie 

przedsięwzięć o transgranicznym charakterze 

w Karpatach i dokonania oceny ich oddziaływań 


Bardziej szczegółowe postanowienia mają 

znaleźć się w protokołach tematycznych do Konwencji. 

Pierwszym z nich jest Protokół o ochronie 

i zrównoważonym użytkowaniu różnorodności 

biologicznej i krajobrazowej do Ramowej 

Konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwoju 

Karpat, sporządzonej w Kijowie dnia 22 maja 

2003 r., sporządzony w Bukareszcie dnia 19 czerwca 

2008 r. 28 . Protokół ten uszczegóławia obowiązki 

państw-stron w zakresie: 

– harmonizacji i koordynacji działań oraz 

współpracy na rzecz ochrony, utrzymywania 

i zrównoważonego użytkowania siedlisk 

naturalnych i półnaturalnych oraz zabezpieczenia 

ich ciągłości i spójności pomiędzy 

nimi; 

– odtwarzania zdegradowanych siedlisk; 

– ochrony i zrównoważonego użytkowania 

gatunków flory i fauny charakterystycznych 

dla Karpat, a w szczególności w dziedzinie 

ochrony gatunków zagrożonych lub endemicznych 

i dużych drapieżników. 

Protokół nakłada na Konferencję Stron obowiązek 

przyjęcia listy zagrożonych naturalnych 

i półnaturalnych rodzajów siedlisk rodzimych dla 

Karpat (tzw. Karpackiej Czerwonej Listy Siedlisk) 

oraz listy zagrożonych rodzimych gatunków flory 

i fauny Karpat (tzw. Karpackiej Czerwonej Listy 

Gatunków). W odniesieniu do siedlisk i gatunków 

umieszczonych na listach państwa-strony 

zobowiązane są do „podjęcia szczególnych działań 

w celu zapewnienia ich długoterminowej 

ochrony lub zrównoważonego użytkowania i odtworzenia”. 

Z uwagi na posłużenie się niedookreślonym 

pojęciem „szczególnych” działań przepis ten 

trudno uznać za efektywny i gwarantujący osiągniecie 

ustalonego w nim celu, tj. zapewnienie 

długoterminowej ochrony lub zrównoważonego 

użytkowania i odtworzenia. Co więcej, efektywność 

ta zostaje jeszcze obniżona, ponieważ podjęcie 

jakichkolwiek działań uzależnione jest od 

przyjęcia przez Konferencję Stron Karpackich 

Czerwonych List Siedlisk i Gatunków. Jeżeli chodzi 

o praktyczną skuteczność tego uregulowania, 

jest ona trudna do prognozowania z uwagi na 

krótki czas od przyjęcia Konwencji. 

Każda ze stron Konwencji ma również obowiązek 

podjąć środki w celu poprawy i zapewnienia 

ciągłości oraz wzajemnej spójności pomiędzy 

naturalnymi i półnaturalnymi siedliskami 

w Karpatach tak, aby umożliwić rozprzestrzenianie 

się i migrację populacji dzikich gatunków 

(w szczególności dużych drapieżników) oraz 

wymianę genetyczną pomiędzy takimi populacjami. 

Jednym ze środków poprawy łączności 

ekologicznej ma być powołanie karpackiej sieci 

ekologicznej – systemu obszarów powiązanych 

ekologicznie i fizycznie, składającego się z obszarów 

węzłowych, korytarzy ekologicznych i stref 

buforowych. Sieć ta ma stanowić element sieci 

ECONET. Dodatkowo, państwa-strony powinny 

także opracować system monitoringu oraz planów 

zarządzania siedliskami i gatunkami. 

Z kolei przepisy Protokołu Bukaresztańskiego 

w zakresie powoływania karpackiej sieci ekologicznej 

są przepisami o charakterze materialnym, 

co przekłada się na ich wysoką skuteczność. 

Oznacza to, że w dalszym horyzoncie czasowym 

państwa-strony zobowiązane będą do opracowania 

i wdrożenia sieci korytarzy ekologicznych 

w Karpatach. Zatem w tym zakresie Protokół Bukaresztański 

stać się może ważnym instrumentem 

ochrony łączności ekologicznej. Jednak 

z punktu widzenia ochrony korytarzy ekologicznych 

wchodzących w skład karpackiej sieci ekologicznej 

mankamentem jest brak określenia

44 


w Protokole statusu ochronnego tej sieci, 

w szczególności uprawnień i obowiązków 

państw–stron związanych z jej funkcjonowaniem 

w praktyce. W kontekście ogólnej ochrony korytarzy 

ekologicznych zabiegiem zapewniającym 

skuteczność systemu jest natomiast z pewnością 

powiązanie karpackiej sieci ekologicznej z siecią 

ECONET, co może zdopingować ustawodawcę do 

stworzenia spójnego systemu ochrony korytarzy 

ekologicznych na terenie całego kraju, a nie tylko 

Karpat. Niemniej jednak w porównaniu z normami 

nakładającymi obowiązek utworzenia sieci 

ekologicznej, normy regulujące jej status cechują 

się mniejszą skutecznością. 

Reasumując, Konwencja Karpacka wraz z Protokołem 

Bukaresztańskim zawierają normy 

o różnym stopniu efektywności. W zakresie w jakim 

dotyczą one obowiązku stworzenia sieci korytarzy 

ekologicznych na terenie Karpat normy 

te są wysoce efektywne, natomiast w zakresie 

statusu tej sieci oraz wynikających z niego obowiązków 

ochronnych efektywność norm znacznie 

spada. Praktyczna ocena skuteczności tych 

instrumentów prawnomiędzynarodowych obecnie 

jest niemożliwa – zarówno Konwencja Karpacka, 

jak i Protokół Bukaresztański są instrumentami 

młodymi, a sposób ich realizacji dopiero 

się kształtuje. Jak dotąd, Konferencja Stron nie 

opracowała również Strategicznego Planu Działania, 

w oparciu o który ma nastąpić wdrożenie 

Protokołu Bukaresztańskiego. 

3.1.7. Konwencja o ochronie środowiska 

morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, 

sporządzona w helsinkach 

dnia 9 kwietnia 1992 r. 29 

Zasadniczym celem Konwencji Helsińskiej jest 

ochrona środowiska morskiego obszaru Morza 

Bałtyckiego 30 przed zanieczyszczeniem 31 , ale zawiera 

ona również postanowienia dotyczące 

ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, 

istotne dla ochrony łączności ekologicznej. I tak 

– zgodnie z art. 15 Konwencji – państwa–strony są 

zobowiązane do „podjęcia, indywidualnie i wspólnie, 

wszelkich właściwych środków w odniesieniu 

do obszaru Morza Bałtyckiego i jego przybrzeżnych 

ekosystemów, na które wpływ wywiera Morze 

Bałtyckie, w celu zachowania środowisk przyrodniczych 

i różnorodności biologicznej oraz ochrony 

procesów ekologicznych”. Środki takie mają zostać 

również podjęte „w celu zapewnienia zrównoważonego 

wykorzystania zasobów naturalnych na 

obszarze Morza Bałtyckiego. W tym celu umawiające 

się Strony będą dążyć do przyjęcia dalszych 

dokumentów zawierających odpowiednie wytyczne 

i kryteria”. Art. 15 Konwencji Helsińskiej jest 

przepisem ramowym, nakładającym na państwa 

dosyć ogólne obowiązki. Jego efektywność obniża 

również odesłanie do „dalszych dokumentów 

zawierających odpowiednie wytyczne i kryteria”. 

W tym stanie rzeczy system ochrony przyrody 

i różnorodności biologicznej Morza Bałtyckiego 

zaczyna być kształtowany przez dokumenty niewiążące, 

które zaliczyć można do miękkiego prawa 

międzynarodowego. Oczywiście, nie można 

zaprzeczyć, że soft law odgrywa w praktyce dużą 

rolę dla kształtowania postaw i praktyk w poszczególnych 

państwach, cechując się w tym zakresie 

pewną skutecznością motywacyjną. Jednak 

realna efektywność norm tego typu jest niewielka 

ze względu na brak jakiegokolwiek mechanizmu 

stanowiącego zabezpieczenie, iż w sytuacji, 

w której dane wytyczne lub dokumenty 

powinny znaleźć zastosowanie państwa–strony 

zachowają się zgodnie z ich wskazaniami 32 . 

Konwencja Helsińska zastąpiła Konwencję 

o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza 

Bałtyckiego, sporządzoną w Helsinkach dnia 

22 marca 1974 r. 33 , przy czym zalecenia i decyzje 

przyjęte na podstawie Konwencji z 1974 r. nadal 

mają zastosowanie w takim zakresie, w jakim są 

one zgodne z Konwencją Helsińską, jeśli nie zostały 

wyraźnie uchylone przez tę Konwencję lub 

jakąkolwiek decyzję podjętą na jej podstawie. 

Jedną z takich decyzji jest Deklaracja Morza 

Bałtyckiego, przyjęta w Ronneby w dniach 2-3 

września 1990 r., na mocy której zdecydowano 

o powołaniu BSPAs 34 . Z kolei w Deklaracji pierwszego 

wspólnego spotkania na szczeblu ministerialnym 

HELCOM i Komisji OSPAR 35 podkreślono 

znaczenie morskich obszarów chronionych 

i wskazano na konieczność ustanowienia sieci 

dobrze zarządzanych morskich obszarów


chronionych (składającej się z BSPAs i obszarów 

powołanych na mocy Konwencji OSPAR), ekologicznie 

spójnej z siecią Natura 2000. Pomimo, 

że Deklaracja nie jest umową międzynarodową, 

to jednak zawarte w niej zapisy są realnie skuteczne. 

Państwa-strony Konwencji Helsińskiej 

realizują bowiem wyznaczone w Deklaracji postępowanie 

wyznaczając BSPAs i tym samym dążąc 

do osiągania zamierzonego przez prawodawcę 

międzynarodowego stanu rzeczy. Co za tym 

idzie, pomimo iż określonym w Deklaracji normom 

z uwagi na ich strukturę oraz niewiążący 

charakter nie można przypisać waloru efektywności, 

to jednak w praktyce są one stosunkowo 

skutecznym środkiem obejmowania ochroną kolejnych 

obszarów Morza Bałtyckiego. 

Ponadto, HELCOM na Konferencji Ministerialnej 

z 15 listopada 2007 r. sformułowała Bałtycki 

Plan Działań, zakładający m. in. zapewnienie korzystnego 

stanu ochrony bioróżnorodności Morza 

Bałtyckiego. Dla realizacji tego założenia Bałtycki 

Plan Działań przewiduje podejmowanie 

odpowiednich działań w obszarze 3 podstawowych 

zagadnień, mianowicie: 

– naturalne krajobrazy morskie i lądowe 

(przybrzeżne); 

– dobrze funkcjonujące i pozostające w równowadze 

populacje roślin i zwierząt; 

– żywotne populacje gatunków. 

Powyższe założenia mają być realizowane 

m.in. poprzez odtworzenie i utrzymanie integralności 

dna morskiego na poziomie gwarantującym 

funkcjonowanie ekosystemów i tworzenie 

obszarów chronionych. Istotną rolę w zapewnieniu 

równowagi gatunkowej odgrywa zrównoważona 

polityka rybacka oraz ochrona zagrożonych 

gatunków ichtiofauny (zwłaszcza: pstrąga morskiego, 

gatunków pelagicznych i wędrownych: 

węgorza i łososia). 

Bałtycki Plan Działań stanowi podstawę do 

przyjmowania na poziomie krajowym odpowiednich 

środków planistycznych gwarantujących 

realizację planu. Nie zawiera on zatem norm 

prawnych, a jego efektywność na poziomie implementacji 

do porządku krajowego państw 

stron Konwencji Helsińskiej nie jest w żaden sposób 

zabezpieczona. Jeśli jednak chodzi o skuteczność 

formalną, należy zauważyć, że Polska podjęła 

odpowiednie kroki w celu realizacji Planu. Bałtycki 

Plan Działań należy zatem uznać za środek 

o skutecznym charakterze. 

3.2. 

Prawo unii Europejskiej 

3.2.1. dyrektywa Parlamentu Europejskiego 

i rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. 

w sprawie ochrony dzikiego ptactwa oraz 

dyrektywa rady 92/43/EWG 

z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony 

siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 

Celem Dyrektywy Ptasiej jest ochrona wszystkich 

gatunków ptactwa występujących naturalnie 

w stanie dzikim na europejskim terytorium 

państw członkowskich. Z kolei Dyrektywa Siedliskowa 

„ma na celu przyczynienie się do zapewnienia 

różnorodności biologicznej poprzez ochronę 

siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 

na europejskim terytorium Państw Członkowskich, 

do którego stosuje się Traktat.” (art. 2 ust. 1 

Dyrektywy Siedliskowej). Dla osiągnięcia tych 

założeń Dyrektywy przewidują utworzenie 

dwóch komplementarnych systemów: systemu 

ochrony obszarowej (w ramach OSOP i SOOS) 

oraz systemu ochrony gatunkowej 36 . 

Jeżeli chodzi o system ochrony obszarowej, 

to jego elementami są OSOP oraz SOOS. Obszary 

te tworzą razem spójną europejską sieć ekologiczną 

N2000 (art. 3 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej). 

Co się tyczy SOOS sieć N2000 ma umożliwić 

zachowanie we właściwym stanie ochrony w ich 

naturalnym zasięgu lub, w stosownych wypadkach, 

odtworzenie typów siedlisk przyrodniczych 

wymienionych w załączniku I Dyrektywy

46 


Siedliskowej i siedlisk gatunków wymienionych 

w załączniku II tej Dyrektywy. 

Definicja właściwego stanu ochrony siedliska 

przyrodniczego, stanowiącego jeden z podstawowych 

przedmiotów ochrony w obrębie obszarów 

N2000 uznaje, że stan taki ma miejsce m. in. gdy 

istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć w dającej 

się przewidzieć przyszłości szczególna struktura 

i funkcje konieczne do długotrwałego zachowania 

tego siedliska (art. 1 lit. e) Dyrektywy Siedliskowej). 

Z Dyrektywy nie wynika, aby ten obowiązek 

zachowania struktury i funkcji (m. in. 

ekologicznych), dotyczył tylko samych obszarów 

N2000. W przypadku gdy ich istnienie jest konieczne 

dla zachowania siedlisk i gatunków będących 

przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, 

odpowiednia struktura i funkcje powinny być 

utrzymane także na obszarach nieobjętych 

ochroną prawną w ramach sieci N2000. Dotyczy 

to w szczególności korytarzy ekologicznych łączących 

obszary N2000. Obszary tego rodzaju, 

położone w różnych miejscach regionów biogeograficznych, 

można uznać za obszary, których 

rolą jest „przyczynienie się do zachowania lub odtworzenia 

typu siedliska przyrodniczego wymienionego 

w załączniku I lub gatunku wymienionego 

w załączniku II, we właściwym stanie ochrony 

oraz znaczące przyczynienie się do spójności sieci 

N2000 i/lub przyczynienie się znacząco do zachowania 

różnorodności biologicznej w obrębie danego 

regionu lub regionów biogeograficznych.”. 

Ponadto, jeżeli przyjmie się założenie, iż wymiana 

puli genowej między lokalnymi i regionalnymi 

populacjami tych gatunków zwierząt stanowi jeden 

z istotnych czynników ich przetrwania, dalszą 

konsekwencję tego założenia stanowi potrzeba 

utrzymania korytarzy ekologicznych, umożliwiających 

migrację populacji tych gatunków (jeśli 

występują one w obrębie ich naturalnego zasięgu). 

Biorąc pod uwagę, że w przypadku gatunków 

zwierząt występujących na dużych obszarach, 

tereny mające znaczenie dla Wspólnoty znajdują 

się w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, 

obejmującego fizyczne lub biologiczne czynniki 

istotne dla ich życia lub reprodukcji” (art. 1 lit. 

k Dyrektywy Siedliskowej) można uznać, że korytarze 

ekologiczne łączące obszary N2000 

mieszczą się w dyrektywowej definicji terenów 

mających znaczenie dla Wspólnoty (Tereny o Znaczeniu 

Wspólnotowym – dalej jako TZW). Wrażenie 

to ulega jeszcze wzmocnieniu z uwagi na zawarty 

w art. 3 ust. 3 Dyrektywy Siedliskowej wymóg 

„podjęcia starań przez państwa członkowskie 

w celu poprawy ekologicznej spójności N2000, poprzez 

zachowanie, a w stosownych przypadkach, 

rozwinięcie cech krajobrazu o dużym znaczeniu 

dla dzikiej fauny i flory”. 

Definicja TZW stwierdza też, że „w przypadku 

gatunków zwierząt występujących na dużych obszarach, 

tereny mające znaczenie dla Wspólnoty 

znajdują się w obrębie naturalnego zasięgu takich 

gatunków, obejmującego fizyczne lub biologiczne 

czynniki istotne dla ich życia lub reprodukcji”. Jeśli 

przyjmie się założenie, iż wymiana puli genowej 

między lokalnymi i regionalnymi populacjami 

tych gatunków zwierząt stanowi jeden z istotnych 

czynników ich przetrwania, dalszą konsekwencję 

tego założenia stanowi potrzeba utrzymania 

korytarzy ekologicznych, umożliwiających 

migrację populacji tych gatunków (jeśli występują 

one w obrębie ich naturalnego zasięgu). Korytarze 

takie można więc uznać za TZW, jeśli spełniają 

w/w warunki, nawet jeśli w ich obrębie nie 

występują stale siedliska i gatunki będące przedmiotem 

zainteresowania Wspólnoty. Przesłanki 

te ulegają jeszcze wzmocnieniu poprzez zawarty 

w art. 3 ust. 3 Dyrektywy Siedliskowej wymóg 

„podjęcia starań przez państwa członkowskie 

w celu poprawy ekologicznej spójności N2000, poprzez 

zachowanie, a w stosownych przypadkach, 

rozwinięcie cech krajobrazu o dużym znaczeniu 

dla dzikiej fauny i flory”. 

Jeżeli natomiast chodzi o gatunki ptaków, dla 

ochrony których wyznaczone zostały OSOP, to 

obowiązek ich zachowania we właściwym stanie 

ochrony nie wynika bezpośrednio z przepisów 

Dyrektywy Ptasiej. Analogiczny obowiązek można 

jednak wyprowadzić z art. 2 tej Dyrektywy, 

który nakazuje państwom członkowskim podjęcie 

wszelkich niezbędnych środków w celu zachowania 

populacji dzikich ptaków na poziomie, 

który „odpowiada w szczególności wymogom ekologicznym, 

naukowym i kulturowym, mając na 

uwadze wymogi ekonomiczne i rekreacyjne lub 

w celu dostosowania populacji tych gatunków do 

tego poziomu.” 37 . Art. 3 ust. 2 Dyrektywy Ptasiej


wśród środków tych wymienia „(...) utrzymanie 

i gospodarowanie, zgodnie z potrzebami ekologicznymi 

naturalnych siedlisk w ramach stref 

ochronnych i poza nimi;”, z czego wynikają obowiązki 

ochronne również w odniesieniu do korytarzy 


Scharakteryzowane powyżej przepisy Dyrektyw 

Ptasiej i Siedliskowej zawierają wysoce efektywne 

normy, wywołujące skutek nawet w przypadku 

braku transpozycji lub właściwej implementacji 

do porządku krajowego państw członkowskich. 

Efektywność ta znajdowała wielokrotnie 

swoje potwierdzenie w wyrokach Europejskiego 

Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako 

ETS). Z drugiej jednak strony ilość spraw związanych 

z wdrożeniem sieci N2000 wskazuje na 

istotne problemy z formalną skutecznością tych 

norm. Państwa członkowskie, w tym Polska, 

uchylały się bowiem od wyznaczenia obszarów 

jako OSOP czy SOOS pomimo, że spełniały one 

określone w Dyrektywach kryteria przyrodnicze. 

Skuteczność norm musiała być zatem zapewniana 

w drodze orzecznictwa ETS. 

Pomimo tego, że w zakresie, w jakim obliguje 

państwa członkowskie do utworzenia sieci 

N2000 art. 3 Dyrektywy Siedliskowej cechuje się 

wysoką efektywnością, to w kontekście ochrony 

korytarzy ekologicznych na jej obniżenie wpływa 

brak jasnego zdefiniowania pojęcia „spójności 

sieci”. Posłużenie się przez Dyrektywę terminem 

„sieć” wskazuje, że układ obszarów N2000 powinien 

stanowić w miarę ciągły w przestrzeni system, 

utrzymujący powiązania ekologiczne pomiędzy 

jego poszczególnymi elementami obszarowymi. 

Natomiast ekologiczna spójność sieci 

N2000 zależy od obecności w niej poszczególnych 

obszarów, a także od stanu ochrony typów 

siedlisk przyrodniczych i gatunków występujących 

na tych obszarach. Spójność tę należałoby 

zatem rozpatrywać zarówno na poziomie regionu 

biogeograficznego, badając kompletność przestrzennych 

połączeń między obszarami N2000, jak 

i odnosząc się do konkretnych obszarów, pod 

względem odstępstw od ich właściwego stanu 

ochrony, gdyż nawet spójna przestrzennie sieć 

może nie funkcjonować prawidłowo, gdy ten stan 

ochrony jest niezadowalający 38 . Stanowisko to 

jest uzasadnione w świetle celów zarówno 

Dyrektywy Siedliskowej jak i Dyrektywy Ptasiej, 

ponieważ dla zachowania i poprawy spójności 

sieci N2000 podstawowe znaczenie posiadają 

korytarze wyznaczone dla potrzeb gatunków stanowiących 

przedmioty ochrony w obszarach 

N2000. Jednak wyżej scharakteryzowane rozumienie 

terminu „spójność sieci” do chwili obecnej 

nie znalazło bezpośredniego potwierdzenia 

ani w prawodawstwie wspólnotowym, ani 

w orzecznictwie ETS. W związku z tym należy 

stwierdzić, że obecnie efektywność przepisów 

powołujących sieć N2000 jest ograniczona tylko 

do niektórych elementów sieci ekologicznej, 

a mianowicie do biocentrów, stepping stones oraz 

części korytarzy ekologicznych spełniających 

określone kryteria przyrodnicze. Pozostałe części 

korytarzy ekologicznych, chociaż wpływają 

na zapewnienie spójności sieci, korzystają ze 

słabszej ochrony, niejako przy okazji ochrony obszarów 

N2000. 

Środkami ochrony obszarów N2000, które 

mogą zostać wykorzystane również dla ochrony 

korytarzy ekologicznych są art. 6 ust. 2-4 Dyrektywy 

Siedliskowej 39 oraz art. 4 ust. 4 zd. 2 Dyrektywy 

Ptasiej. Ten ostatni przepis zobowiązuje 

państwa członkowskie do unikania powstawania 

zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych 

siedlisk również poza OSOP, jeżeli 

może to pogorszyć warunki lub spowodować 

wpływające na ptactwo zakłócenia na obszarze 

OSOP. W stosunku do SOOS podobny obowiązek 

wynika (choć nie expressis verbis) z art. 6 ust. 2 

Dyrektywy Siedliskowej. W orzecznictwie ETS 

wskazywano wielokrotnie, że zapewnienie ochrony 

prewencyjnej może wymagać podjęcia odpowiednich 

środków również wobec terenów położonych 

poza obszarami wchodzącymi w skład 

sieci, ale mającymi wpływ na jej spójność – 

jak np. korytarze migracyjne. Co istotne, obowiązek 

zapewnienia tej ochrony powstaje jeszcze 

zanim odnotowany zostanie jakikolwiek spadek 

w populacji chronionego gatunku lub zanim dojdzie 

do pogorszenia stanu chronionego siedliska 

lub siedliska chronionego gatunku, czy też do jakichkolwiek 

zagrożeń w powyższym zakresie 

(zob. sprawy C-355/90 Santoña Marshes 40 oraz 

C-117/00 Komisja przeciwko Irlandii 41 ).

48 


Zapewnienie efektywności prawa UE wymaga 

od państw członkowskich dążenia do zmaksymalizowania 

skuteczności podejmowanych środków 

ochronnych. W tym celu powinny one przyznać 

właściwym organom kompetencje do skutecznego 

podejmowania takich środków 42 , a także 

zapewnić odpowiednie wykonywanie tych 

kompetencji. W świetle orzecznictwa ETS, drugi 

ze wskazanych obowiązków realizowany jest poprzez 

podjęcie wszelkich rozsądnych i możliwych 

działań zapobiegających pogorszeniom 

i dążących do zachowania właściwego stanu 

ochrony typów siedlisk oraz gatunków, a w stosunku 

do OSOP – utrzymania siedliska gatunku 

zgodnie z jego potrzebami ekologicznymi. Działania 

te powinny być spójne i ukierunkowane na 

konkretny rezultat (zob. wyroki w sprawach 

C-6/04 Komisja przeciwko Wielkiej Brytanii 43 

oraz C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii 44 ), zaś 

ich charakter może wynikać z samego tylko spodziewanego 

pogorszenia lub zakłócenia i nie jest 

ograniczony wyłącznie do samego obszaru 

N2000. Co za tym idzie, właściwe organy państwa 

członkowskiego obowiązane są podejmować 

działania również w stosunku do obszarów 

położonych poza granicami obszarów N2000. 

Logiczne uzupełnienie reżimu ochronnego 

art. 6 ust. 2 Dyrektywy Siedliskowej stanowią 

przepisy jej art. 6 ust. 3 i 4. Ustanawiają one procedurę 

udzielania zgody na realizację planów lub 

przedsięwzięć, które mogą istotnie negatywnie 

oddziaływać na obszar N2000, a które nie są bezpośrednio 

związane lub konieczne dla zarządzania 

obszarem (tzw. procedurę oceny habitatowej). 

Zgodnie z art. 7 Dyrektywy Siedliskowej 

procedura ta ma zastosowanie również do obszarów 

wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. 

Co istotne, za plany i przedsięwzięcia wymagające 

przeprowadzenia procedury oceny habitatowej 

uznawane są również plany i przedsięwzięcia 

realizowane poza granicami obszaru 

N2000, ale mogące na ten obszar oddziaływać 45 

– np. poprzez likwidację części żerowisk gatunku 

ptaka chronionego na danym obszarze N2000 46 . 

Procedura oceny habitatowej składa się z czterech 

etapów, których wyniki powinny wskazywać, 

że: 

1. nie wystąpi znaczące oddziaływanie na obszar 

N2000 (etap 1 – z ang. Screening); 

2. nie wystąpi negatywny wpływ na integralność 

obszaru N2000 (etap 2 – Ocena właściwa); 

3. brak jest alternatywnych wariantów przedsięwzięcia 

lub planu, który prawdopodobnie 

będzie miał negatywny wpływ na integralność 

obszaru N2000 (etap 3 – Ocena 

rozwiązań alternatywnych); 

4. istnieją środki kompensacyjne, które zachowają 

lub wzmocnią spójność sieci N2000 

(etap 4 – Ocena środków kompensacyjnych) 47 . 

Ocena skutków dla danego obszaru powinna 

być „odpowiednia”. Prawodawca wspólnotowy 

posłużył się tutaj pojęciem niedookreślonym, co 

w praktyce spowodowało liczne problemy związane 

z właściwą implementacją Dyrektywy przez 

państwa członkowskie. Norma ta nie została zatem 

przez prawodawcę wspólnotowego sformułowana 

w sposób gwarantujący jej należytą efektywność. 

Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku 

pojęcia „braku wariantów alternatywnych” 

oraz „nadrzędnych wymogów interesu publicznego”. 

Na praktyczną skuteczność procedury 

oceny habitatowej wpływa zatem nie sam sposób 

jej uregulowania w Dyrektywie Siedliskowej, ale 

raczej rozbudowane orzecznictwo. Objęcie korytarzy 

ekologicznych reżimem ochrony z art. 6 ust. 

2 oraz uwzględnianie ich w procedurze oceny habitatowej 

ukształtowanej art. 6 ust. 3 i 4 wynika 

nie bezpośrednio z samej normy, ale z celu regulacji, 

jakim jest utworzenie spójnej europejskiej 

sieci obszarów N2000. 

W oparciu o cele regulacji orzecznictwo ETS 

ukształtował pewne zasady prowadzenia oceny 

habitatowej. Wynika z nich przede wszystkim 

obowiązek zbadania wszystkich aspektów planu 

i przedsięwzięcia oraz ich wpływu na założenia 

ochrony danego obszaru (tak osobno, jak i w powiązaniu 

z innymi planami i przedsięwzięciami) 

48 , zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w danej 

dziedzinie. Zakres badań powinien być na 

tyle szeroki, aby pozwolić na zidentyfikowanie 

wszystkich potencjalnych istotnych wpływów 

przedsięwzięcia. W świetle orzecznictwa ETS założenia 

te powinny być ustalone na podstawie


znaczenia danego obszaru dla zachowania lub 

odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, typu 

siedliska przyrodniczego wymienionego w załączniku 

I lub gatunku wymienionego w załączniku II 

Dyrektywy Siedliskowej, dla zapewnienia przetrwania 

i reprodukcji gatunków ptaków chronionych 

na tym obszarze (pomocne mogą być tutaj 

zwłaszcza kryteria przyrodnicze, na podstawie 

których sklasyfikowano dany obszar jako OSOP 

lub SOOS, w tym kryteria odnoszące się do łączności 

ekologicznej), a także dla celów spójności 

sieci N2000 49 . W związku z tym, ponieważ korytarze 

ekologiczne między obszarami N2000 odgrywają 

istotną rolę dla celów spójności sieci 

N2000 i – w zależności od rodzaju obszaru 

N2000 – mogą pełnić ważną rolę dla ochrony założeń 

obszaru, plany i przedsięwzięcia mogące 

negatywnie wpływać na takie korytarze ekologiczne 

powinny zostać poddane screeningowi. 

Na etapie oceny właściwej, po rozpoznaniu 

możliwych oddziaływań planu lub przedsięwzięcia, 

możliwe jest zaprojektowanie środków łagodzących. 

Są to działania mające na celu minimalizację 

lub nawet eliminację negatywnego oddziaływania 

planu lub przedsięwzięcia w czasie jego 

realizacji lub po jej zakończeniu, stanowiące integralną 

część specyfikacji planu lub przedsięwzięcia 

50 . Do takich środków zalicza się m. in. środki 

zmierzające do zapewnienia ciągłości ekologicznej 

rzek, czy też przejścia dla zwierząt. 

Jeżeli kompetentne organy uznały, że brak jest 

alternatywnych wariantów realizacji planu lub 

przedsięwzięcia mogącego znacząco negatywnie 

oddziaływać na obszar N2000, a za realizacją 

planu lub przedsięwzięcia przemawiają konieczne 

wymogi nadrzędnego interesu publicznego, 

konieczne jest przeprowadzenie oceny środków 

kompensujących. Ich zadaniem jest utrzymanie 

spójności sieci N2000 jako całości (jest to podstawowe 

kryterium oceny środków kompensujących), 

muszą być one zatem właściwe i efektywne 51 . 

Jednak nawet zasady procedury habitatowej 

ustalone w orzecznictwie ETS nie gwarantują 

pełnej ochrony wszystkich korytarzy ekologicznych. 

Ochrona jest ograniczona wyłącznie do korytarzy 

ekologicznych mających znaczenie dla 

integralności obszarów N2000 oraz funkcjonowania 

sieci. W praktyce oznacza to, że chronione 

będą wyłącznie korytarze ekologiczne gatunków 

stanowiących przedmiot ochrony obszarów N2000, 

a i to wyłącznie w zakresie, w jakim oddziaływanie 

na te korytarze może mieć znaczący negatywny 

wpływ na integralność danego obszaru i spójność 

sieci. W związku z tym, system ochrony obszarowej 

powołany Dyrektywą Siedliskową nie 

jest wystarczająco szeroki, aby zapewnić efektywną 

ochronę łączności ekologicznej jako takiej. 

Systemem komplementarnym do ochrony obszarowej 

jest ochrona gatunkowa, realizowana 

odrębnie na podstawie Dyrektywy Ptasiej i odrębnie 

na podstawie Dyrektywy Siedliskowej. 

Dyrektywa Ptasia w art. 5 ust. 1 zobowiązuje 

państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych 

środków „w celu ustanowienia powszechnego systemu 

ochrony dla wszystkich gatunków ptaków 

występujących naturalnie w stanie dzikim na 

europejskim terytorium państw członkowskich, 

zabraniającego w szczególności: 

a) umyślnego zabijania lub chwytania jakimikolwiek 

metodami; 

b) umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich 

gniazd i jaj lub usuwania ich gniazd; 

c) wybierania ich jaj dziko występujących oraz 

zatrzymania tych jaj, nawet gdy są puste; 

d) umyślnego płoszenia tych ptaków, szczególnie 

w okresie lęgowym i wychowu młodych, 

jeśli mogłoby to mieć znaczenie w odniesieniu 

do celów niniejszej dyrektywy; 

e) przetrzymywania ptactwa należącego do 

gatunków, na które polowanie i których 

chwytanie jest zabronione”. 

Z kolei Dyrektywa Siedliskowa w art. 12 ust. 1 

stanowi, że „Państwa członkowskie podejmą wymagane 

środki w celu ustanowienia systemu ścisłej 

ochrony gatunków zwierząt wymienionych 

w załączniku IV lit. a) w ich naturalnym zasięgu, 

zakazujące: 

a) jakichkolwiek form celowego 52 chwytania 

lub zabijania okazów tych gatunków dziko 

występujących; 

b) celowego niepokojenia tych gatunków, 

w szczególności podczas okresu rozrodu, 

wychowu młodych, snu zimowego i migracji; 

c) celowego niszczenia lub wybierania jaj; 

d) pogarszania stanu lub niszczenia terenów 

rozrodu lub odpoczynku.”

50 


Zarówno art. 5 ust. 1 Dyrektywy Ptasiej, jak i 

art. 12 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej ustanawiają 

jasne i konkretne normy prawne, których efektywność 

w zasadzie nie jest uzależniona od ich 

wdrożenia do prawa krajowego. Z uwagi na konstrukcję 

art. 12 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej 

stanowisko ETS znajduje pełne zastosowanie 

również na gruncie Dyrektywy Ptasiej. 

W przypadku zakazów z Dyrektywy Ptasiej 

ich faktyczna skuteczność jest jednak osłabiona 

poprzez zbyt wąskie możliwości uzyskania derogacji. 

Katalog przesłanek uzasadniających udzielenie 

przez właściwe organy państwa członkowskiego 

odstępstw od tych zakazów ograniczony 

jest bowiem do następujących powodów: 

1) interes zdrowia i bezpieczeństwa publicznego, 

2) interes bezpieczeństwa lotniczego, 

3) zapobieganie poważnym szkodom w odniesieniu 

do zbóż, inwentarza żywego, lasów, 

rybołówstwa i wody, 

4) ochrona flory i fauny, 

5) cele badawcze i naukowe, repopulacja lub 

ponowne wprowadzanie oraz wylęg niezbędny 

do powyższych celów, 

6) zezwolenie, przy zachowaniu ściśle nadzorowanych 

warunków oraz na zasadach selektywnych, 

na chwytanie, przetrzymywanie 

lub inne legalne wykorzystywanie niektórych 

ptaków w małych ilościach. 

Biorąc pod uwagę, że ETS zobowiązuje do 

zwężającej interpretacji tych przesłanek, aktualnie 

brak jest np. możliwości udzielenia odstępstwa 

od obowiązujących zakazów z uwagi na wymogi 

nadrzędnego interesu publicznego innego, 

niż zdrowie i bezpieczeństwo publiczne 53 . Z drugiej 

jednak strony, istnieje możliwość udzielenia 

odstępstwa na podstawie art. 9 ust. 2 Dyrektywy 

Ptasiej dla takich celów, jak rekreacyjne polowanie 

(zob. wyrok w sprawie C-182/02 Ligue pour 

la protection des oiseaux i in. 54 ). W efekcie system 

powszechnej ochrony ptaków staje się nie 

tylko zbyt restrykcyjny, ale również niezrozumiały 

dla jego adresatów, co wpływa na ich zachowania. 

Unikają oni stosowania przepisów art. 9 ust. 

1 Dyrektywy Ptasiej (np. poprzez nieujawnianie, 

że na danym obszarze występują chronione 

gatunki ptaków), co bezpośrednio wpływa na 

faktyczną skuteczność realizacji zakazów z art. 5 

ust. 1. 

Obowiązki nałożone na państwa członkowskie 

w art. 5 ust. 1 Dyrektywy Ptasiej oraz w art. 

12 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej nie ograniczają 

się wyłącznie do właściwej implementacji zakazów 

wyrażonych w tych przepisach. Z norm tych 

wynika obowiązek podjęcia niezbędnych środków 

w celu ustanowienia odpowiednio systemu 

powszechnej ochrony ptaków oraz systemu ścisłej 

ochrony gatunkowej zwierząt z załącznika 

IV(a) Dyrektywy Siedliskowej. Państwa członkowskie 

są zatem zobowiązane do ustanowienia 

kompletnych ram prawnych w celu zapewnienia 

z jednej strony efektywnego poszanowania zakazów, 

z drugiej – osiągnięcia celu, jakim jest utrzymanie 

chronionych zwierząt przez długi okres 

lub ich przywrócenie w odpowiednich dla nich 

siedliskach. 

O ile jednak w przypadku zakazów są one 

w stanie skutecznie funkcjonować nawet bez 

transpozycji do prawa wspólnotowego, to już 

utrzymanie chronionych gatunków zwierząt 

przez długi okres lub ich przywrócenie w odpowiednich 

dla nich siedliskach wymaga podjęcia 

konkretnych działań ustawodawczych i wykonawczych 

przez państwa członkowskie. Jak trafnie 

wskazał ETS w sprawach C-103/00 Caretta 

caretta 55 i C-183/05 Komisja przeciwko Irlandii 

56 , na gruncie art. 12 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej 

samo ustanowienie ram prawnych nie 

jest wystarczające dla zagwarantowania, że założony 

Dyrektywą cel zostanie osiągnięty. Jeszcze 

zanim nastąpi zmniejszenie liczby osobników gatunku 

objętego ochroną, państwo członkowskie 

powinno podjąć odpowiednie działania ochronne 

– w tym o charakterze prewencyjnym – dopasowane 

do sytuacji i specyfiki danego gatunku. 

Za skuteczny środek wywiązania się z tych zobowiązań 

uznaje się takie działania, jak programy 

ochrony gatunków, które dostarczają ważnych 

informacji na temat gatunku, jego siedlisk oraz 

obszarów odpoczynku i rozrodu, a także określają 

szczególne zalecenia mające na celu zapewnienie 

odpowiedniej ochrony danego gatunku (zob. 

opinia Rzecznika Generalnego w sprawie 

C-183/05 Komisja przeciwko Irlandii). Zalecenia 

te dotyczyć mogą w szczególności zapewnienia


danemu gatunkowi odpowiedniego poziomu 

ochrony podczas migracji. 

Regulacje Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej, 

w zakresie, w jakim ustanawiają system ochrony 

gatunkowej, są regulacjami materialno-prawnymi, 

w związku z czym można im przypisać przymiot 

wysokiej efektywności. W praktyce jednak 

funkcjonowanie norm dotyczących podejmowania 

innych środków ochronnych niż zakazy i reglamentacja 

stosowania odstępstw od zakazów 

cechuje się niską skutecznością formalną. Przykładowo, 

do chwili obecnej w Polsce nie zgromadzono 

wystarczających danych obrazujących 

stan ochrony chronionych gatunków zwierząt 

ani nie wprowadzono przepisów precyzyjnie 

określających zasady konstruowania programów 

ochrony gatunkowej. 

Na zakończenie, oceniając efektywność przepisów 

Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej, należy odnieść 

się jeszcze do regulacji art. 10 Dyrektywy 

Siedliskowej. W polskiej wersji językowej przepis 

ten zobowiązuje państwa członkowskie, aby 

w planowaniu zagospodarowania przestrzennego 

oraz formułowaniu polityki rozwoju dążyły, 

tam gdzie uznają to za stosowne do „pobudzania 

zagospodarowywania” elementów krajobrazu 

o istotnym znaczeniu dla dzikiej fauny i flory. Angielska 

wersja językowa posługuje się tutaj wyrażeniem 

„encourage the management of features of 

the landscape”, które to wyrażenie może być tłumaczone 

również jako „wspieranie utrzymania 

cech krajobrazu”, natomiast wersja niemiecka 

„die Pflege von Landschaftselementen zu fördern”, 

który to zwrot również powinien być rozumiany 

jako „wspieranie utrzymania cech krajobrazu”. 

Zatem w istocie norma art. 10 Dyrektywy Siedliskowej 

zobowiązuje państwa członkowskie, aby 

w swoich planach zagospodarowania przestrzennego 

oraz politykach rozwoju starały się – tam 

gdzie uznają to za konieczne – wspierać utrzymanie 

cech krajobrazu o istotnym znaczeniu dla fauny 

i flory. Konieczność zawarcia w planach zagospodarowania 

przestrzennego oraz politykach 

rozwoju kwestii dotyczących utrzymania łączności 

ekologicznej jest więc pozostawiona całkowicie 

uznaniu państw członkowskich; co więcej, 

nawet tam, gdzie konieczność taka zostanie przez 

nie zaakceptowana, nie mają one obowiązku 

zapewnienia wsparcia w utrzymaniu łączności 

ekologicznej, a jedynie podjęcia starań w tym kierunku. 

W efekcie art. 10 Dyrektywy Siedliskowej 

ma raczej charakter wytycznej dla państw członkowskich, 

a jego rola sprowadza się w zasadzie 

do stwierdzenia, że korytarze ekologiczne faktycznie 

istnieją i odgrywają istotną rolę dla roślin, 

zwierząt i sieci N2000. Efektywność tego przepisu 

jest zatem znikoma. 


i rady 2000/60/WE z dnia 23 października 

2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego 

działania w dziedzinie polityki wodnej 57 

Celem RDW jest m. in. ustalenie takich ram dla 

ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, 

wód przejściowych oraz wód przybrzeżnych, 

które zapobiegają dalszemu pogarszaniu oraz 

chronią i poprawiają stan ekosystemów wodnych 

oraz, w odniesieniu do ich potrzeb wodnych, ekosystemów 

lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio 

uzależnionych od ekosystemów wodnych. 

W związku z tym Dyrektywa zawiera również 

ramy dla działań mających na celu przywracanie 

lub utrzymanie ciągłości ekologicznej rzek. 

Głównym instrumentem wprowadzonym 

przez RDW dla osiągnięcia jej celów są plany gospodarowania 

wodami w dorzeczu 58 , które powinny 

zostać opublikowane w terminie 9 lat od 

dnia wejścia Dyrektywy w życie. Plany powinny 

zawierać programy środków, uwzględniające dla 

wód powierzchniowych m. in. następujące cele 

środowiskowe: 

– wdrożenie środków koniecznych do zapobieżenia 

pogorszeniu się stanu wszystkich 

części wód powierzchniowych (art. 4 ust. 1 

lit. a pkt i RDW), 

– ochrona, poprawa i przywrócenie wszystkich 

części wód powierzchniowych w celu 

osiągnięcia dobrego stanu wód powierzchniowych, 

a w przypadku sztucznych i silnie 

zmienionych części wód – w celu osiągnięcia 

dobrego potencjału ekologicznego i dobrego 

stanu chemicznego wód powierzch-

52 


niowych (art. 4 ust. 1 lit. a pkt ii oraz iii 

RDW). 

Cele te mają istotne znaczenie dla ochrony 

łączności ekologicznej rzek, co wynika z przyjętej 

przez RDW definicji dobrego stanu wód powierzchniowych. 

Oznacza on bowiem stan osiągnięty 

przez część wód powierzchniowych, jeżeli 

zarówno ich stan ekologiczny, jak i chemiczny 

jest określony jako co najmniej „dobry” (art. 2 

pkt 18 RDW). Stan ekologiczny to określenie jakości 

struktury i funkcjonowania ekosystemu 

wodnego związanego z wodami powierzchniowymi, 

ustalony zgodnie z załącznikiem V RDW. 

W świetle tego załącznika, elementem jakości dla 

klasyfikacji stanu ekologicznego rzek jest m. in. 

ciągłość rzeki („element hydromorfologiczny 

wspierający elementy biologiczne”). W odniesieniu 

do ciągłości rzeki, stan bardzo dobry ma 

miejsce wtedy, gdy „ciągłość rzeki nie jest zakłócona 

na skutek działalności antropogenicznych 

i pozwala na niezakłóconą migrację organizmów 

wodnych i transport osadów”. Stan dobry odnoszony 

jest do sytuacji gdy dla ichtiofauny „istnieją 

niewielkie zmiany w składzie gatunkowym i liczebności 

ichtiofauny w porównaniu do zespołów specyficznych 

dla danego typu wód, które mogą być 

przypisane antropogenicznym wpływom na fizykochemiczne 

i hydromorfologiczne elementy jakości. 

Struktura wiekowa populacji ryb wykazuje 

oznaki zmian, które mogą być przypisane antropogenicznym 

wpływom na fizykochemiczne lub 

hydromorfologiczne elementy jakości oraz, w niektórych 

przypadkach, jest wskaźnikiem zaburzeń 

reprodukcji lub rozwoju określonych gatunków 

w stopniu mogącym spowodować zanik niektórych 

klas wiekowych.”. Podobnie – poprzez osiągnięcie 

wartości dla biologicznych elementów 

jakości – określony został stan umiarkowany. 

W odniesieniu do ichtiofauny stan umiarkowany 

będzie miał miejsce jeżeli „Skład i liczebność gatunków 

ryb różnią się umiarkowanie w porównaniu 

do zespołów specyficznych dla danego typu 

wód, na skutek antropogenicznego wpływu na 

fizykochemiczne i hydromorfologiczne elementy 

jakości. Struktura wiekowa populacji ryb wykazuje 

poważne oznaki zaburzeń antropogenicznych 

do tego stopnia, że umiarkowana część gatunków 

specyficznych dla danego typu wód nie występuje 

lub jest bardzo nieliczna.” Punktem wyjścia dla 

oceny potencjału ekologicznego jest natomiast 

stan łączności ekologicznej rzeki, bowiem za rzeki 

o maksymalnym potencjale ekologicznym 

uznaje się te, w których m. in. warunki hydromorfologiczne 

„odpowiadają jedynie oddziaływaniom 

na część wód powierzchniowych wynikających 

z jej charakterystyk jako części wód sztucznej 

lub silnie zmienionej, po podjęciu wszystkich działań 

ochronnych, aby zapewnić najlepsze zbliżenie 

do ekologicznego kontinuum, w szczególności 

w odniesieniu do migracji fauny oraz odpowiednich 

tarlisk i warunków rozmnażania”. Analogicznie 

jak w przypadku stanu wód, dobry potencjał 

ekologiczny oraz umiarkowany potencjał ekologiczny 

są definiowane w odniesieniu do potencjału 

ekologicznego dla biologicznych elementów 

jakości 59 . 

Biorąc pod uwagę powołaną wyżej klasyfikację 

jednoznacznie widać, że ciągłość ekologiczna 

rzeki jest parametrem wpływającym na osiąganie 

celów środowiskowych RDW. Osiągnięcie dobrego 

stanu wód nie jest bowiem możliwe bez 

utrzymania lub przywrócenia odpowiedniej 

łączności ekologicznej. Ponieważ dobry stan wód 

powinien zostać osiągnięty w ciągu 15 lat od dnia 

wejścia RDW w życie (z zastrzeżeniem stosowania 

przedłużeń czasowych), środki podejmowane 

przez państwa członkowskie powinny być wystarczająco 

efektywne, aby zapewnić zachowanie 

tego terminu. RDW pozostawia państwom członkowskim 

pewną swobodę w wyborze środków, 

określając jednak środki „podstawowe” (minimalne 

wymogi do spełnienia) oraz środki „dodatkowe”. 

Do środków podstawowych RDW zalicza 

m. in. kontrolę piętrzenia słodkich wód powierzchniowych 

60 oraz środki dla każdych innych 

zidentyfikowanych szkodliwych wpływów na 

stan wód, w szczególności dla zapewnienia, 

że warunki hydromorfologiczne części wód są 

zgodne z osiągnięciem wymaganego stanu ekologicznego 

czy dobrego potencjału ekologicznego 

dla części wód określonych jako sztuczne lub silnie 

zmienione 61 . Biorąc pod uwagę elementy klasyfikacji 

stanu ekologicznego, kontrola ta powinna 

obejmować w szczególności kontrolę piętrzenia 

wód oraz kontrolę warunków hydromorfologicznych 

pod kątem istnienia ciągłości ekologicz-


nej rzeki (w tym kontrolę funkcjonowania przepławek 

lub obejść dla ryb). Co do środków dodatkowych, 

to otwarty ich wykaz zawiera załącznik 

VI część B RDW, wymieniając tutaj m. in. instrumenty 

prawne, administracyjne, wynegocjowane 

porozumienia dotyczące środowiska, kodeksy 

dobrej praktyki oraz projekty konstrukcji. 

Naruszeniem postanowień RDW będą w szczególności 

sytuacje, w których: 

– programy środków nie będą zawierały 

wszystkich wymaganych przez RDW środków 

o charakterze podstawowym, 

– środki przyjęte przez państwo członkowskie 

nie będą efektywne dla osiągnięcia dobrego 

stanu ekologicznego lub dobrego potencjału 

ekologicznego wód powierzchniowych. 

Oznacza to, że brak efektywnych działań dotyczących 

utrzymania lub przywrócenia łączności 

ekologicznej rzek stanowił będzie naruszenie 

prawa UE. Jeżeli z prowadzonego monitoringu 

lub innych danych wynikało będzie, że dobra ciągłość 

rzek prawdopodobnie nie zostanie osiągnięta 

w terminie przewidzianym w RDW, państwa 

członkowskie obowiązane są zapewnić, że 

– przyczyny możliwego niepowodzenia zostaną 

zbadane; 

– odpowiednie pozwolenia i zezwolenia zostaną 

właściwie zbadane i poddane kontroli; 

– programy monitorowania zostaną poddane 

kontroli i właściwie dostosowane; 

– zostaną ustalone dodatkowe środki, jakie 

mogą być konieczne do osiągnięcia celów. 

Brak odpowiednich działań stanowił będzie 

naruszenie RDW. 

Reasumując, z RDW wynika obowiązek utrzymania 

lub przywrócenia takiej łączności ekologicznej 

rzek, która pozwoli na osiągnięcie dobrego 

stanu wód. Obowiązek ten nie jest ograniczony 

wyłącznie do gatunków chronionych, ale obejmuje 

wszystkie organizmy wodne. Z tego punktu 

widzenia, w odniesieniu do rzek pełniących funkcję 

korytarzy ekologicznych RDW ma szerszy zakres 

zastosowania niż Dyrektywa Siedliskowa. 

Jednak przepisy RDW nie są co do zasady na tyle 

jasne i konkretne, aby mogły być bezpośrednio 

stosowane (z wyjątkiem np. klauzul derogacyjnych 

z art. 4 ust. 4 i 4 ust. 7 RDW). Wymagają one 

zatem właściwej transpozycji do prawa krajowego, 

co w znacznym stopniu uzależnia efektywność 

przepisów RDW od państw członkowskich. 

Czynnikami, które mogą wpływać w sposób negatywny 

na skuteczność przepisów RDW jest też 

jej piętrowa konstrukcja i specjalistyczny charakter. 

Utrudniają one bowiem stosowanie przepisów 

w praktyce. 


i rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. 

w sprawie oceny wpływu niektórych planów 

i programów na środowisko 62 

Celem Dyrektywy SOOŚ jest zapewnienie wysokiego 

poziomu ochrony środowiska i przyczynienie 

się do uwzględniania aspektów środowiskowych 

w przygotowaniu i przyjmowaniu planów 

i programów. Ma to nastąpić poprzez zapewnienie, 

że te z nich, które potencjalnie mogą 

mieć znaczący wpływ na środowisko podlegają 

procedurze SOOŚ. Zgodnie z doktryną ocen strategicznych, 

procedura ta służy przede wszystkim 

rzeczywistemu uwzględnieniu w procesie tworzenia 

dokumentów strategicznych problematyki 

ekologicznej (poprzez analizę rozwiązań alternatywnych, 

skutków skumulowanych i wielkoskalowych) 

oraz określeniu ryzyka występowania 

korzyści, strat i konfliktów w nawiązaniu do 

problematyki ekologicznej. 

Przepisy Dyrektywy SOOŚ mają charakter 

proceduralny, a jej implementacja powinna odbyć 

się w drodze włączenia jej wymogów do postępowań 

planistycznych istniejących w państwach 

członkowskich albo ustanowienia procedur 

szczególnych mających na celu implementację 

Dyrektywy. Sposoby te mają zapewnić, aby 

SOOŚ poddawane były zasadniczo dwie grupy 

dokumentów strategicznych: 

1. dokumenty, które są przygotowane dla rolnictwa, 

leśnictwa, rybołówstwa, energetyki, 

przemysłu, transportu, gospodarki odpadami, 

gospodarki wodnej, telekomunikacji, 

turystyki, planów zagospodarowania 

przestrzennego lub użytkowania gruntu 

i które ustalają ramy dla przyszłego zezwo-

54 


lenia na inwestycję, dotyczącego projektów 

wymienionych w załącznikach I i II Dyrektywy 

SOOŚ; 

2. plany lub programy, które, ze względu na 

potencjalny wpływ na obszar N2000, zostały 

uznane za wymagające oceny na podstawie 

art. 6 i 7 Dyrektywy Siedliskowej 

(wymóg ten stanowi zatem rozszerzenie 

art. 6 ust. 3 Dyrektywy Siedliskowej, bowiem 

stosowna ocena podlegać będzie 

również przepisom Dyrektywy SOOŚ) 63 . 

Państwa członkowskie są także obowiązane 

ustalać, czy plany i programy inne niż należące 

do w/w dwóch grup i określające ramy dla przyszłego 

zezwolenia na realizację przedsięwzięć, 

mogą potencjalnie mieć znaczący wpływ na środowisko. 

Obowiązkiem badania są również objęte 

niewielkie modyfikacje planów i programów 

obligatoryjnie wymagających przeprowadzenia 

SOOŚ, a także plany i programy „określające użytkowanie 

małych obszarów na poziomie lokalnym”. 

KE wskazuje tutaj, że „Całe wyrażenie („małe obszary 

na poziomie lokalnym”) jasno daje do zrozumienia, 

że nie można wykluczyć całego obszaru 

działania organów władzy lokalnej (chyba że obszar 

ten byłby bardzo mały). W niektórych państwach 

członkowskich obszary działania organów 

władzy lokalnej mogą być naprawdę bardzo duże, 

a wyłączenie całości takiego obszaru stanowiłoby 

poważną lukę w zakresie stosowania.” 64 . 

Badanie konieczności poddania planu lub programu 

SOOŚ następuje albo poprzez jednostkową 

ocenę jego wpływu, albo poprzez wyszczególnienie 

określonych kategorii planów lub programów, 

albo poprzez połączenie obu tych podejść. 

Co istotne, wybór określonych kategorii planów 

lub programów jako wymagających przeprowadzenia 

SOOŚ nie może prowadzić do wyłączenia 

całych kategorii planów i programów spod obowiązku 

oceny, chyba że wszystkie te plany i programy 

(gdyby postrzegać je jako całość) mogłyby 

być traktowane jako niemające prawdopodobnego 

znaczącego wpływu na środowisko 65 . Komisja 

Europejska zwraca też uwagę, że o ile przepisy 

prawa krajowego mogą być traktowane jako odstępstwo 

od wymogów Dyrektywy SOOŚ, nie 

mogą one podlegać interpretacji zwężającej 66 . 

Podstawowe kryteria określające potencjalne 

znaczenie wpływu planu lub programu na środowisko 

określone zostały w załączniku II Dyrektywy 

i dzielą się na kryteria dotyczące charakterystyki 

planu lub programu (ust. 1) oraz jego wpływu 

i obszaru objętego oddziaływaniem (ust. 2). 

Chociaż brak tutaj bezpośredniego kryterium 

odnoszącego się do badania wpływu na łączność 

ekologiczną, w świetle celów Dyrektywy oraz jej 

motywu trzeciego 67 obowiązek taki wynika z kryterium 

„problemów dotyczących środowiska, mających 

związek z planem i programem” (załącznik 

II ust. 1 tiret 4). Ponadto, jeżeli chodzi o wpływ 

planu lub programu oraz obszar objęty oddziaływaniem, 

charakterystyki wskazane w ust. 2 załącznika 

II mają jedynie charakter przykładowy. 

Z punktu widzenia efektywnej ochrony korytarzy 

ekologicznych rozwiązanie takie nie zasługuje 

na aprobatę. Zbyt ogólne kryteria screeningu 

nie zapewniają wystarczającego stopnia pewności 

prawnej, że wpływ planu lub programu na 

łączność ekologiczną zostanie we wszystkich 

państwach członkowskich uznany za kryterium 

bezpośrednio wymagane dyrektywą. W odniesieniu 

do łączności ekologicznej zagrożona jest zatem 

realizacja jednego z celów Dyrektywy, tj. zapewnienia, 

że różne systemy oceny wpływu na 

środowisko, funkcjonujące w państwach członkowskich 

będą zawierały zestaw wspólnych wymogów 

proceduralnych niezbędnych do osiągnięcia 

wysokiego poziomu ochrony środowiska 

(motyw 6 Dyrektywy). 

Jeśli chodzi o właściwą procedurę SOOŚ, jej 

głównym elementem jest sporządzenie prognozy 

oddziaływania na środowisko. Prognoza ta powinna 

zawierać informacje wymagane art. 5 i załącznikiem 

I Dyrektywy SOOŚ, w szczególności 

zaś identyfikować, opisywać i oszacowywać potencjalny 

negatywny wpływ na środowisko wynikający 

z realizacji planu lub przedsięwzięcia, 

„w tym w odniesieniu do kwestii różnorodności 

biologicznej, populacji, zdrowia ludzkiego, fauny, 

flory, powierzchni ziemi, wody, powietrza, czynników 

klimatycznych, dóbr materialnych, dziedzictwa 

kulturowego obejmującego dziedzictwo architektoniczne 

i archeologiczne, krajobrazu oraz 

wzajemne powiązania między powyższymi czynnikami”. 

W tym przykładowym wyliczeniu brak jest 

wyraźnego obowiązku badania wpływu na łącz-


ność ekologiczną, jednak należyte rozważenie 

wpływu planu lub programu na różnorodność 

biologiczną wymaga uwzględnienia w analizach 

również kwestii korytarzy ekologicznych i łączności 

przyrodniczej w ogóle. Ponadto, biorąc pod 

uwagę znaczenie korytarzy ekologicznych dla 

dziko żyjących gatunków zwierząt, niemożliwa 

jest właściwa ocena wpływu danego planu i programu 

bez zbadania, jak skutki realizacji tego 

planu lub programu mogą wpływać na korytarze 

migracyjne zwierząt. Zatem pomimo że Dyrektywa 

SOOŚ nie nakłada expressis verbis obowiązku 

zbadania skutków planu lub programu dla łączności 

ekologicznej na danym obszarze, to jednak 

zbadanie tej kwestii warunkuje prawidłowe 

przeprowadzenie SOOŚ. Tym niemniej należałoby 

postulować wprowadzenie do treści Dyrektywy 

wyraźnego obowiązku uwzględniania w prognozie 

kwestii korytarzy ekologicznych, dopiero 

bowiem takie ujęcie zapewni zharmonizowanie 

systemu ocen oddziaływania na środowisko 

w państwach członkowskich. Takie rozwiązanie z 

pewnością zwiększyłoby efektywność SOOŚ jako 

środka ochrony korytarzy ekologicznych zarówno 

na poziomie krajowym, jak i wspólnotowym. 

Jak już wskazano wcześniej, Dyrektywa SOOŚ 

jest dyrektywą zawierającą normy czysto proceduralne 

i nie określa materialnoprawnych przesłanek 

warunkujących dopuszczalność realizacji 

danego planu lub programu albo przesłanki wyboru 

do realizacji jednego z rozsądnych rozwiązań 

alternatywnych danego planu lub przedsięwzięcia. 

Wymagane jest jedynie uzasadnienie wyboru 

przyjętej formy planu lub programu w odniesieniu 

do innych rozpatrywanych rozsądnych rozwiązań 

alternatywnych. Z przepisów wynika jednak 

obowiązek zaproponowania odpowiednich 

środków zapobiegawczych, minimalizujących 

i kompensujących w sytuacji, gdy wybrany wariant 

może powodować negatywne oddziaływanie 

na środowisko. Ponadto, Dyrektywa SOOŚ wprowadza 

obowiązek zaproponowania środków 

w zakresie monitoringu znaczącego wpływu planu 

lub programu na środowisko, tak aby właściwy 

organ miał możliwość podjęcia odpowiednich 

działań naprawczych w sytuacji, gdy ujawniono 

negatywne oddziaływania na środowisko. 

M. Pchałek i M. Behnke zwracają tutaj uwagę 

na dwa istotne problemy 68 . Po pierwsze, stwierdzenie 

niepożądanego wpływu, o którym mowa 

w Dyrektywie SOOŚ może się okazać wykonalne 

dopiero w oparciu o zsumowane wyniki monitoringu 

przedsięwzięć 69 . W związku z tym należy 

przypomnieć, że Dyrektywa SOOŚ dotyczy w szczególności 

planów i programów wyznaczających 

ramy dla późniejszych przedsięwzięć z załącznika 

I i II Dyrektywy OOŚ. Ta ostatnia nie przewiduje 

natomiast obowiązku prowadzenia monitoringu. 

Po drugie, problematyczne jest ustalenie postaci 

niezbędnych środków zaradczych. Do zastosowania 

możliwy jest tutaj wyłącznie środek polegający 

na zmianie planu lub programu. Dzieje 

się tak, ponieważ środki zaradcze na poziomie 

przedsięwzięcia nie wchodzą w zakres regulacji 

Dyrektywy SOOŚ i pozostają domeną odpowiedzialności 

administracyjnej i cywilnej, skierowanej 

do określonych podmiotów eksploatujących 

przedsięwzięcie lub nim zarządzających. Regulacje 

Dyrektywy SOOŚ nie są zatem wystarczające 

do zapewnienia skutecznych działań naprawczych 

w zakresie wpływu, który nie został 

uprzednio zidentyfikowany w procedurze SOOŚ. 

Przekłada się to na drastyczny spadek skuteczności 

SOOŚ jako narzędzia zarządzania oddziaływaniem; 

poprawa tej skuteczności zależała będzie 

od ustanowienia odpowiednich regulacji na 

poziomie ustawodawstwa krajowego. 

Zasadniczym warunkiem prawidłowego funkcjonowania 

całego systemu SOOŚ jest zapewnienie 

należytej jakości sprawozdań dotyczących 

środowiska. Mając na uwadze doświadczenia 

z nierzetelnymi raportami OOŚ przedsięwzięć, 

prawodawca wspólnotowy zdecydował się na 

wprowadzenie do Dyrektywy SOOŚ wymogu zapewnienia 

należytej jakości sprawozdań dotyczących 

środowiska, nie określając jednak narzędzi 

wystarczających dla jego egzekwowania. 

Po pierwsze, forma realizacji tego obowiązku 

pozostawiona została wyłącznie w zakresie kompetencji 

państw członkowskich, które są jedynie 

zobowiązane do powiadomienia Komisji Europejskiej 

o środkach podejmowanych w odniesieniu 

do jakości tych sprawozdań. Skoro Wspólnota 

wydała akt prawa wspólnotowego nakładający 

na państwa członkowskie określone obowiązki,

56 


to powinna również w sposób efektywny kontrolować, 

jak obowiązki te są wykonywane. Za efektywne 

mogłoby zostać uznane składanie KE 

sprawozdań nie na temat podejmowania samych 

środków w zakresie jakości prognoz SOOŚ, ale 

dotyczących skuteczności tych środków. Dopiero 

takie informacje dałyby bowiem legislatorowi 

wspólnotowemu obraz stopnia zapewnienia 

przez państwa członkowskie effet utile prawu 

UE. Po drugie, zagwarantowane Dyrektywą SOOŚ 

środki kontroli (obowiązek przeprowadzenia 

konsultacji społecznych oraz konsultacji z organami 

ochrony środowiska) są nieefektywne, nie 

dają bowiem podstaw do zakwestionowania legalności 

procedur przyjmowania danego planu 

lub programu z punktu widzenia zgodności z Dyrektywą 

SOOŚ przed sądem lub innym niezależnym 

organem. W rezultacie, pomimo iż charakter 

SOOŚ predysponuje ją do roli podstawowego 

środka ochrony i utrzymania korytarzy ekologicznych, 

brak jest narzędzi gwarantujących należytą 

jakość SOOŚ, co wpływa na istotne obniżenie 

rangi tego instrumentu. 

3.2.4. dyrektywa rady 85/337/EWG z dnia 

27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków 

wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia 

publiczne i prywatne na środowisko naturalne 70 

W świetle preambuły Dyrektywy OOŚ za cele 

tego aktu należy uznać zidentyfikowanie znaczących 

oddziaływań na środowisko na etapie 

udzielania zezwoleń na realizację inwestycji oraz 

wprowadzenie adekwatnych środków łagodzących 

i kompensujących. Podobnie jak Dyrektywa 

SOOŚ, Dyrektywa OOŚ również nie zawiera przepisów 

materialnych, a jedynie regulacje proceduralne, 

których efektywność może być zapewniona 

wyłącznie poprzez ich konsekwentną implementację 

na całym obszarze Unii Europejskiej. 

Implementacja ta powinna realizować fundamentalny 

cel Dyrektywy wyrażony w art. 2 ust. 1, 

którym jest zapewnienie, aby przedsięwzięcia 71 

mogące znacząco oddziaływać na środowisko 

naturalne, między innymi z powodu ich charakteru, 

rozmiarów lub lokalizacji, spełniały odpowiednie 

wymagania w celu uzyskania zezwolenia 

na realizację inwestycji i podlegały ocenie 

w odniesieniu do ich skutków przed udzieleniem 

zezwolenia. Dla realizacji tego celu państwa 

członkowskie mają obowiązek przyjąć wszystkie 

możliwe środki. Nie są one zatem uprawnione do 

zawężania zakresu zastosowania Dyrektywy 

OOŚ, a swoboda, którą dysponują przy kwalifikacji 

przedsięwzięć do OOŚ jest ograniczona. 

Co do zasady, w przypadku postępowań obejmujących 

kilka etapów, OOŚ powinna być wykonana 

tak szybko, jak tylko możliwe jest zidentyfikowanie 

i ocenienie wszystkich skutków wywieranych 

przez przedsięwzięcie na środowisko. Jeżeli 

istnieje podział na decyzje zasadnicze i wykonawcze, 

to wskazane jest przeprowadzenie 

OOŚ na etapie decyzji zasadniczej pod warunkiem, 

że kolejne decyzje nie będą wykraczały 

poza parametry w niej ustalone, a ocenienie 

wszystkich skutków środowiskowych będzie realnie 

możliwe 72 . 

Zgodnie z art. 1 ust. 2 Dyrektywy OOŚ „zezwolenie 

na inwestycję” (ang. development consent) 

jest decyzją właściwej władzy lub władz, na podstawie 

której wykonawca otrzymuje prawo do 

wykonania przedsięwzięcia. Pojęcie to dotyczy 

decyzji (wydawanej w jednym lub wielu etapach) 

umożliwiającej wykonawcy rozpoczęcie prac 

w celu wykonania przedsięwzięcia 73 . Jest to pojęcie 

wspólnotowe, wchodzące w wyłączny zakres 

stosowania prawa wspólnotowego, a takim terminom 

należy w zasadzie nadać w całej Unii Europejskiej 

niezależną i jednolitą wykładnię, która 

powinna zostać ustalona przy uwzględnieniu 

kontekstu przepisu i celu, jakiemu służą dane 

uregulowania 74 . Zapewnienie jednolitego interpretowania 

podstawowych definicji Dyrektywy 

ma bowiem fundamentalne znaczenie dla jej 

właściwej implementacji na obszarze całej UE, 

zabezpieczając jednocześnie efektywność realizacji 

norm dyrektywy. 

Procedura regulowana przepisami Dyrektywy 

OOŚ rozpoczyna się od czynności wstępnych, polegających 

na kwalifikacji przedsięwzięcia do postępowania 

OOŚ (ang. screening) oraz ustalenia 

zakresu raportu OOŚ (ang. scoping). Stosownie 

do art. 4 ust. 1 Dyrektywy OOŚ, ocenie zawsze 

podlegają przedsięwzięcia wymienione w jej za-


łączniku I. Natomiast w odniesieniu do przedsięwzięć 

z załącznika II obowiązek przeprowadzenia 

OOŚ jest ustalany w drodze indywidualnego 

badania poszczególnych przedsięwzięć (ang. case-by 

case examination), przeprowadzonego za 

pomocą progów lub kryteriów ustalonych przez 

państwo członkowskie 75 , albo przy zastosowaniu 

obu tych podejść. Niezależnie jednak od przyjętej 

metody screeningu, każdorazowo konieczne jest 

uwzględnienie kryteriów selekcji z załącznika III 

Dyrektywy OOŚ. Są one podzielone na trzy podstawowe 

grupy: 

1. cechy przedsięwzięcia; 

2. lokalizacja przedsięwzięcia; 

3. cechy potencjalnego oddziaływania. 

Pomimo tego, że kryteria selekcji są dość rozbudowane, 

nie zawierają bezpośredniego odwołania 

do wpływu przedsięwzięcia na korytarze 

ekologiczne, co może zachęcać do pomijania tej 

kwestii przy ocenie, czy dane przedsięwzięcie 

powinno podlegać OOŚ. Efektem takiego stanu 

rzeczy może być zróżnicowanie poziomu ochrony 

korytarzy w różnych państwach członkowskich 

UE, a co za tym idzie dezintegracja systemu 

ochrony łączności ekologicznej na poziomie 

wspólnotowym. W związku z tym należy przypomnieć, 

że zgodnie z motywem 11 do Dyrektywy 

OOŚ skutki przedsięwzięcia na środowisko muszą 

być oceniane ze względu na zachowanie różnorodności 

gatunków i zdolności reprodukcyjnej 

ekosystemów jako podstawy utrzymania życia. Z 

kolei stosownie do pkt 2 załącznika III Dyrektywy 

OOŚ, środowiskowa wrażliwość obszarów 

geograficznych, które mogą być dotknięte skutkami 

spowodowanymi przez przedsięwzięcia 

musi być rozpatrywana z uwzględnieniem 

względnej obfitości, jakości i zdolności do odtwarzania 

zasobów naturalnych na danym obszarze. 

Nie ulega wątpliwości, że zwierzęta (w tym ptaki) 

w stanie dzikim zaliczyć należy do zasobów 

naturalnych. Utrzymanie zdrowych i żywotnych 

populacji zwierząt wymaga umożliwienia im 

przemieszczania się w celu zdobycia pożywienia, 

ustanowienia terytoriów osobniczych, znalezienia 

partnerów do rozrodu, czy zabezpieczenia 

możliwości ucieczki przed drapieżnikiem i zdarzeniami 

losowymi 76 . Zachowanie drożności korytarzy 

ekologicznych ma zatem bezpośredni 

wpływ na obfitość, jakość i zdolność do odtwarzania 

populacji dzikich zwierząt na danym obszarze. 

Ponadto, w pkt 2 załącznika III Dyrektywy 

OOŚ, w odniesieniu do lokalizacji przedsięwzięć, 

wśród kryteriów określania środowiskowej 

wrażliwości obszarów geograficznych narażonych 

na oddziaływanie przedsięwzięcia wymienia 

się także zdolność absorpcji środowiska naturalnego, 

ze zwróceniem szczególnej uwagi na: 

– tereny podmokłe; 

– strefy nabrzeżne; 

– góry i obszary leśne; 

– rezerwaty naturalne i parki; 

– obszary sklasyfikowane lub chronione przez 

ustawodawstwo państw członkowskich; 

– obszary N2000. 

Wymienione obszary odpowiadają strukturom 

krajobrazowym identyfikowanym jako korytarze 

ekologiczne w skali krajobrazu – zarówno o charakterze 

liniowym, jak i nieciągłym (tj. stepping 

stones). Co za tym idzie, pomimo braku wyraźnego 

odwołania się w załączniku III Dyrektywy OOŚ do 

kryterium wpływu przedsięwzięcia na łączność 

ekologiczną, państwa członkowskie powinny je 

jednak uwzględniać podczas dokonywania selekcji 

przedsięwzięcia. Ma to szczególne znaczenie, 

zważywszy na ciążący na państwach członkowskich 

obowiązek wykazania, iż odstępując od 

przeprowadzenia OOŚ właściwie rozważyły, czy 

dane przedsięwzięcie wymaga takiej oceny. 

Na etapie screeningu istotnym zagrożeniem 

dla efektywności przepisów Dyrektywy OOŚ jest 

także stosowana niekiedy praktyka dzielenia 

przedsięwzięcia na dwie lub więcej części tak, 

aby każda z nich nie wymagała oceny i w efekcie 

całe przedsięwzięcie również jej uniknęło 77 . Spotykane 

są również sytuacje, w których inwestor 

uzyskuje zezwolenie dla inwestycji w wartościach 

podprogowych, a następnie usiłuje je stosownie 

do potrzeb rozbudować. Działania te noszą 

wspólną nazwę „salami slicing”. M. Bar oraz J. 

Jendrośka zwracają uwagę, że niedopuszczalne 

jest nie tyle samo „salami slicing” co sytuacja, 

w której spowoduje ono, że przy rozstrzyganiu 

czy poszczególne fragmenty przedsięwzięcia 

powinny zostać poddane OOŚ właściwe organy

58 


nie wezmą pod uwagę ich skumulowanego 

oddziaływania 78 . Jednakże ocena oddziaływań 

skumulowanych na etapie screeningu stanowi 

istotny problem, brakuje bowiem przejrzystych 

wytycznych dla wykonawców ocen, rekomendujących 

takie kwestie jak metodyka wyznaczania 

granic obszaru poddawanego ocenie czy konieczność 

współpracy pomiędzy różnymi inwestorami 

i organami administracji w płaszczyźnie dostępu 

do informacji. Ma to oczywiście wpływ na jakość 

przeprowadzanych na tym etapie analiz, a co za 

tym idzie, na efektywność stosowania przepisów 

Dyrektywy OOŚ. 

Dodatkowo na obniżenie efektywności regulacji 

wpływa brak jasnego przyznania organizacjom 

ekologicznym prawa do zaskarżenia decyzji 

władz krajowych o konieczności poddania danego 

przedsięwzięcia OOŚ. Tymczasem mechanizm 

społecznej kontroli postępowania ustanowiony 

w art. 10a Dyrektywy OOŚ jest w zasadzie jedynym 

powołanym w Dyrektywie mechanizmem 

jakościowej weryfikacji prowadzonych OOŚ. Brak 

jego rozciągnięcia na etap screeningu jest szczególnie 

dotkliwy w tych systemach, w których nie 

ma wystarczająco rozwiniętych instrumentów 

kontroli jakościowej dokumentacji przedkładanej 

na tym etapie. Dlatego ETS w wyroku w sprawie 

C-435/97 WWF i in 79 wskazał na uprawnienie 

zainteresowanej społeczności (w tym organizacji 

ekologicznych) do zaskarżania przez zainteresowaną 

społeczność wyników screeningu 

przed sąd krajowy. 

Przechodząc do etapu scopingu 80 , należy zauważyć, 

że jego celem jest zidentyfikowanie: 

– zakresu czasowego i przestrzennego badań 

środowiskowych; 

– charakteru badań podstawowych niezbędnych 

do opisu istniejącego środowiska; 

– poziomu analizy środowiskowej; 

– postaci informacji środowiskowej; 

– typów znaczących oddziaływań i czynników, 

które należy poddać szczegółowej 

analizie oraz sprawozdaniu w raporcie OOŚ. 

Ważne jest tutaj zaproponowanie inwestorowi 

metodologii i kryteriów oceny istotności oddziaływania, 

zakresu potencjalnych rozwiązań 

alternatywnych oraz środków łagodzących zalecanych 

do rozpatrzenia. Dla efektywności tej 

regulacji istotne znaczenie będzie miał zatem 

zakres swobody w określaniu tych zagadnień 

przyznany kompetentnym organom państw 

członkowskich. Istotne będzie tutaj zagwarantowanie 

minimalnych wymogów merytorycznych 

przy jednoczesnym zapewnieniu organom odpowiedniej 

elastyczności w określaniu metodyki 

sporządzania raportu OOŚ. 

Zakres badań ustalony na etapie scopingu stanowi 

punkt wyjścia dla analiz przeprowadzanych 

na etapie oceny właściwej. W trakcie tej oceny 

prezentowany jest m. in. raport OOŚ, podsumowujący 

ocenę oddziaływania na środowisko. Stanowi 

on podstawowy środek dowodowy w postępowaniu 

zmierzającym do wydania zgody na 

realizację przedsięwzięcia. Raport sporządzany 

jest najczęściej na zlecenie inwestora przez interdyscyplinarny 

zespół konsultantów środowiskowych. 

Zgodność z wymogami prawnymi oceniają 

organy uczestniczące w postępowaniu, przy 

czym ocena ta obejmuje również jakość sporządzonej 

dokumentacji, w tym zgodność z metodami 

dobrych praktyk. Zakres i poziom szczegółowości 

raportu zdeterminowany jest ustaleniami 

z fazy scopingu oraz obowiązującymi przepisami, 

w szczególności zaś z załącznikiem IV Dyrektywy 

OOŚ. W myśl pkt 3 tego załącznika, raport OOŚ 

powinien zawierać opis aspektów środowiska, 

na które może w znaczący sposób oddziaływać 

wnioskowane przedsięwzięcie, obejmujący 


– zaludnienie; 

– faunę; 

– florę; 

– glebę; 

– wodę; 

– powietrze; 

– czynniki klimatyczne; 

– dobra materialne, włącznie z dziedzictwem 

architektonicznym i archeologicznym; 

– krajobraz; 

– wzajemne oddziaływanie między wyżej 

wymienionymi czynnikami. 

Co istotne, wymienienie aspektów środowiska 

ma jedynie charakter przykładowy, jeżeli zatem 

przedsięwzięcie może znacząco oddziaływać na 

inne jeszcze aspekty, to – w świetle regulacji pkt 3 

załącznika IV Dyrektywy OOŚ – raport powinien


zawierać ich opis. Mimo to, łączność ekologiczna 

nie może zostać uznana za odrębny aspekt, bowiem 

obowiązek badania wpływu na korytarze 

ekologiczne wynika bezpośrednio z obowiązku 

rozważenia wpływu planowanego przedsięwzięcia 

na florę, faunę i krajobraz oraz na wzajemne 

oddziaływanie pomiędzy nimi. 

Rzetelny opis aspektów środowiska narażonych 

na znaczące oddziaływanie przedsięwzięcia 

stanowi punkt wyjścia dla właściwego oszacowania 

jego oddziaływań oraz zaproponowania 

adek watnych działań łagodzących oraz kompensujących. 

Skuteczność całej procedury OOŚ jest 

zatem uzależniona od jakości i adekwatności danych 

dostarczonych w raporcie OOŚ. Tymczasem, 

poza mechanizmem kontroli społecznej i współdziałaniem 

organu specjalistycznego, Dyrektywa 

nie konstruuje żadnych narzędzi gwarantujących 

jakość raportów, a w konsekwencji – jakość procedur 

OOŚ. 

Na obniżenie efektywności OOŚ w odniesieniu 

do zapewnienia należytej jakości oceny wpływa 

również brak unormowania w przepisach Dyrektywy 

OOŚ relacji czasowej pomiędzy oceną środowiskową, 

zgodą na realizację przedsięwzięcia 

i rzeczywistym czasem budowy bądź oddania 

przedsięwzięcia do użytkowania. W przypadku 

istotnych odstępów czasowych uwarunkowania 

środowiskowe mogą się zmienić, co spowoduje 

dezaktualizację informacji z zakresu warunków 

podstawowych inwestycji. To z kolei podda 

w wątpliwość adekwatność prognoz oddziaływań, 

ocenę ich istotności oraz skuteczność środków 

łagodzących i kompensacyjnych. 

W końcu ostatnim z czynników wpływających 

na skuteczność OOŚ jako instrumentu zarządzania 

oddziaływaniem jest brak obowiązku w zakresie 

monitoringu przedsięwzięcia. Tymczasem 

w przypadku łączności ekologicznej monitoring 

oddziaływania przedsięwzięcia oraz skuteczności 

środków łagodzących te oddziaływania odgrywa 

niezwykle istotną rolę. W związku z tym, 

brak określenia w Dyrektywie OOŚ stosownego 

obowiązku w tym przedmiocie znacząco wpływa 

na obniżenie efektywności regulacji jako możliwego 

instrumentu ochrony korytarzy ekologicznych. 

Reasumując, pomimo swojego długoletniego 

funkcjonowania, Dyrektywa OOŚ nie jest jeszcze 

dojrzałym i w pełni efektywnym instrumentem 

pozwalającym na zapewnienie w całej UE jednolitego 

standardu oceny środowiskowych skutków 

realizacji przedsięwzięć oraz na zarządzanie 

oddziaływaniami tych przedsięwzięć. Do najistotniejszych 

braków wpływających na obniżenie 

skuteczności regulacji należy zaliczyć brak mechanizmów 

kontroli jakości OOŚ, wyłączenie 

udziału społeczeństwa na etapie screeningu oraz 

brak obowiązku monitoringu skutków środowiskowych 

przedsięwzięcia po jego zrealizowaniu. 


i rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. 

ustanawiająca ramy działań Wspólnoty 

w dziedzinie polityki środowiska morskiego 

(dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) 81 

RDM nie zawiera postanowień bezpośrednio 

odnoszących się do ochrony łączności ekologicznej, 

ale ustanawia ramy, w których państwa 

członkowskie podejmują niezbędne środki na 

rzecz osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu 

ekologicznego środowiska morskiego 82 . Zatem 

już z uwagi na zakres regulacji stosowanie RDM 

będzie ograniczone do organizmów (w tym ssaków) 

morskich oraz niektórych ryb dwuśrodowiskowych. 

Jeżeli chodzi o dobry stan środowiska, oznacza 

on w szczególności „taki stan środowiska wód 

morskich tworzących zróżnicowane i dynamiczne 

pod względem ekologicznym oceany i morza”, 

w którym „struktura, funkcje i procesy składające 

się na ekosystemy morskie, a także powiązane 

czynniki fizjograficzne, geograficzne, geologiczne 

i klimatyczne umożliwiają ekosystemom normalne 

funkcjonowanie i zachowanie odporności na 

zmiany środowiskowe wywołane przez człowieka. 

Chroni się gatunki i siedliska morskie, zapobiega 

spadkowi naturalnej różnorodności biologicznej 

będącemu skutkiem działalności człowieka, a równowaga 

funkcjonowania różnorodnych składników 

biologicznych jest zachowana”. Zachowanie 

różnorodności biologicznej wymaga zapewnienia 

wymiany biologicznej pomiędzy poszczegól-

60 


nymi siedliskami, a zatem – zachowania ciągłości 

ekologicznej. Jednak w przypadku organizmów 

morskich możliwość określenia ich korytarzy 

ekologicznych jest bardzo ograniczona. Z tego 

względu RDM dla osiągnięcia założonych w niej 

celów przewiduje zarządzanie opracowane na 

podstawie podejścia opartego na ekosystemie 

w celu osiągnięcia dobrego stanu środowiska. 

Wskaźnikami służącymi do określania dobrego 

stanu środowiska są m. in. sytuacje, gdy utrzymana 

jest różnorodność biologiczna i populacje 

wszystkich ryb i skorupiaków eksploatowanych 

w celach handlowych utrzymują się w bezpiecznych 

granicach biologicznych, a ich rozmieszczenie 

ze względu na wiek i rozmiar populacji 

świadczy o dobrym zdrowiu zasobów. Dookreślenie 

tych wskaźników należy do państw członkowskich 

i powinno nastąpić w oparciu o najlepsze 

dane naukowe. 

RDM jest jeszcze dyrektywą bardzo młodą, 

której implementacja dopiero się rozpoczyna. 

Należy jednak zwrócić uwagę, że jest to dyrektywa 

stricte ramowa, obligująca państwa członkowskie 

do prowadzenia odpowiedniej polityki. 

Pojęcia i definicje użyte w RDM są niedookreślone, 

pozostawiając państwom członkowskim dużo 

swobody w ich interpretacji. Trzeba się spodziewać, 

że ich doprecyzowanie w dłuższym okresie 

czasu należało będzie do ETS – taka praktyka nie 

jest jednak pożądana, jako naruszająca zasadę 

pewności prawa. Ramowość norm RDM powoduje, 

że są to normy nieefektywne. Pozostawienie 

państwom członkowskim tak dużej swobody stanowić 

może zagrożenie dla realizacji celów założonych 

w RDM. 


i rady 2004/35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. 

w sprawie odpowiedzialności za środowisko 

w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania 

szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu 83 

Celem Dyrektywy Szkodowej jest zapobieganie 

i zaradzanie szkodom wyrządzonych środowisku 

naturalnemu. Pojęcie „szkody wyrządzonej 

środowisku naturalnemu” zostało zdefiniowane 

w art. 2 pkt 1 Dyrektywy Szkodowej, jednak 

właściwe odczytanie tej definicji wymaga 

uprzedniego odniesienia się do definicji „szkody” 

zawartej w art. 2 pkt 2 tej Dyrektywy. 

Przez „szkodę” rozumieć należy „mierzalną 

negatywną zmianę w zasobach naturalnych lub 

mierzalne osłabienie użyteczności zasobów naturalnych, 

które może ujawnić się bezpośrednio lub 

pośrednio”. Po zastąpieniu użytych w tej definicji 

pojęć „zasoby naturalne” oraz „użyteczność zasobów 

naturalnych” ich definicjami legalnymi z art. 

2 pkt 12 i 13 Dyrektywy Szkodowej otrzymamy 

następującą konstrukcję: „szkoda oznacza mierzalną 

negatywną zmianę w gatunkach chronionych 

i siedliskach przyrodniczych, wodzie i powierzchni 

ziemi lub mierzalne osłabienie funkcji 

spełnianych przez gatunki chronione i siedliska 

przyrodnicze, wodę i powierzchnię ziemi na rzecz 

innych gatunków chronionych, siedlisk przyrodniczych, 

wody, powierzchni ziemi bądź obywateli”. 

W świetle tej definicji, za szkodę zostanie uznana 

nie tylko negatywna mierzalna zmiana w siedliskach 

przyrodniczych pełniących funkcję korytarzy 

ekologicznych, ale również mierzalne osłabienie 

tej funkcji. 

Jeżeli chodzi natomiast o mierzalność, to nie 

została ona zdefiniowana w Dyrektywie Szkodowej. 

Jak jednak wskazuje się w doktrynie, poprzez 

mierzalność należy rozumieć możliwość 

porównania stanu sprzed powstania szkody ze 

stanem po jej powstaniu, przy czym chodzi tutaj 

o możliwość dostrzeżenia i zidentyfikowania sytuacji, 

w której stan sprzed wyrządzenia szkody 

jest inny, niż stan po jej wyrządzeniu 84 . 

Przechodząc już bezpośrednio do „szkód wyrządzonych 

środowisku naturalnemu”, zgodnie 

z art. 2 pkt 1 lit. b) Dyrektywy Szkodowej, oznaczają 

one m. in. „szkody wyrządzone w wodach, 

które stanowią dowolną szkodę mającą znaczący 

negatywny wpływ na ekologiczny, chemiczny i/lub 

ilościowy stan i/lub ekologiczny potencjał, określony 

w Dyrektywie 2000/60/WE [RDW], danych 

wód, z wyjątkiem negatywnego wpływu, do którego 

odnosi się art. 4 ust. 7 wspomnianej dyrektywy;”. 

Przesłanką determinującą uznanie szkody 

wyrządzonej w wodach za szkodę wyrządzoną 

środowisku naturalnemu jest jej „znaczący nega-


tywny wpływ” m. in. na stan ekologiczny lub 

potencjał ekologiczny (w tym na ciągłość rzeki). 

Oczywiście pogorszenie stanu ekologicznego 

wód ze stanu bardzo dobrego do stanu słabego 

lub złego zostanie z pewnością uznane za znaczący 

negatywny wpływ w rozumieniu Dyrektywy, 

jednak w mniej skrajnych przypadkach ustalenie 

znaczenia tego zwrotu będzie już znacznie utrudnione 

wobec nieokreślenia przez prawodawcę 

wspólnotowego kryteriów wartościowania szkód 

w wodach. Ponieważ uznanie szkody w wodach 

za szkodę wyrządzoną środowisku naturalnemu 

warunkuje zakres stosowania przepisów Dyrektywy 

Szkodowej (zob. art. 3), jakakolwiek niepewność 

w tym zakresie wpływa na obniżenie 

efektywności jej przepisów. 

Stosownie do art. 2 pkt 1 lit. a Dyrektywy 

Szkodowej, „szkoda wyrządzona środowisku naturalnemu” 

oznacza także „szkody wyrządzone 

gatunkom chronionym i siedliskom przyrodniczym, 

które stanowią dowolną szkodę mającą znaczący 

negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie 

właściwego stanu ochrony takich siedlisk 

lub gatunków. Waga takiego wpływu ma być oceniona 

w odniesieniu do warunków początkowych, 

z uwzględnieniem kryteriów określonych w załączniku 

I. 

Szkody wyrządzone gatunkom chronionym i siedliskom 

przyrodniczym nie obejmują uprzednio zidentyfikowanego 

negatywnego wpływu wynikającego 

z działania podmiotu gospodarczego, który 

został wyraźnie upoważniony przez odpowiednie 

władze zgodnie z przepisami wykonawczymi do 

art. 6 ust. 3 i 4 lub art. 16 dyrektywy 92/43/EWG 

[Dyrektywy Siedliskowej] lub art. 9 dyrektywy 

79/409/EWG [Dyrektywy Ptasiej] lub, w przypadku 

siedlisk i gatunków nieobjętych prawem wspólnotowym, 

zgodnie z równoważnymi przepisami 

prawa krajowego w sprawie ochrony przyrody (…).” 

Zgodnie z definicją z art. 2 pkt 3 Dyrektywy 

Szkodowej, gatunki chronione to gatunki: 

– ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej; 

– ptaków regularnie występujących gatunków 

wędrownych niewymienionych w załączniku 

I Dyrektywy Ptasiej; 

– roślin i zwierząt z załącznika II i IV Dyrektywy 

Siedliskowej; 

– innych roślin i zwierząt, które zostały objęte 

ochroną w państwie członkowskim dla 

celów równoważnych celom Dyrektyw Ptasiej 

i Siedliskowej. 

Natomiast siedliska przyrodnicze oznaczają: 

– siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy 

Siedliskowej; 

– siedliska gatunków roślin i zwierząt z załącznika 

II Dyrektywy Siedliskowej; 

– stanowiska rozrodcze lub stanowiska gatunków 

z załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej; 

– siedliska gatunków ptaków z załącznika I 

Dyrektywy Ptasiej; 

– siedliska gatunków ptaków regularnie występujących 

gatunków wędrownych niewymienionych 

w załączniku I Dyrektywy Ptasiej; 

– inne siedliska objęte ochroną przez państwo 

członkowskie dla celów równoważnych 

do tych ustanowionych Dyrektywami 

Ptasią oraz Siedliskową. 

Co istotne, odpowiedzialność za szkodę nie 

jest ograniczona terytorialnie do siedlisk gatunków 

chronionych lub chronionych siedlisk przyrodniczych. 

Oznacza to obowiązek podjęcia odpowiednich 

działań naprawczych w każdym 

przypadku, gdy mierzalna negatywna zmiana 

w gatunkach chronionych lub siedliskach przyrodniczych 

lub też mierzalne osłabienie funkcji 

korytarzy ekologicznych pełnionej przez siedliska 

przyrodnicze lub wodę ma istotny negatywny 

wpływ na osiągnięcie właściwego stanu ochrony 

gatunków chronionych albo chronionych siedlisk 

przyrodniczych 85 . 

Podobnie kształtuje się odpowiedzialność za 

bezpośrednie zagrożenie szkodą, z tym, że przesłanką 

dla powstania obowiązku podjęcia działań 

zapobiegawczych jest „wystarczająco wysokie 

prawdopodobieństwo wyrządzenia szkód w przyszłości”. 

Wymaga to identyfikacji negatywnych 

oddziaływań na zasoby naturalne oraz dokonania 

naukowej oceny ryzyka, które ze względu na 

braki w informacjach, ich nieprzekonujący lub 

nieprecyzyjny charakter, jest niemożliwe do określenie 

z wystarczającą pewnością 86 . Oceny ryzyka 

należy dokonać w świetle kryteriów z załącznika 

I.

62 


Istotnym aspektem dotyczącym określenia zakresu 

stosowania Dyrektywy Szkodowej jest wyłączenie 

spod odpowiedzialności szkód uprzednio 

zidentyfikowanych w procedurze oceny habitatowej 

lub udzielania zezwolenia na odstępstwa 

obowiązujące w ramach systemu powszechnej 

ochrony ptaków lub ścisłej ochrony gatunkowej 

roślin i zwierząt z załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej. 

Wyłączenie takie nie występuje w przypadku 

wpływów zidentyfikowanych w procedurze 

OOŚ niepołączonej z procedurą oceny habitatowej, 

a także względem siedlisk przyrodniczych 

oraz gatunków zwierząt z załącznika II Dyrektywy 

Siedliskowej niebędących przedmiotami 

ochrony obszarów N2000. W tym ostatnim przypadku 

nie jest bowiem konieczne przeprowadzenie 

oceny habitatowej, ani uzyskanie derogacji, 

o których mowa w art. 16 Dyrektywy Siedliskowej. 

Paradoksalnie zatem, odpowiedzialność za 

bezpośrednie zagrożenie szkodą lub szkodę 

w gatunkach zwierząt z załącznika II Dyrektywy 

Siedliskowej oraz siedliskach przyrodniczych, 

które nie są przedmiotami ochrony obszaru 

N2000 jest bardziej restrykcyjna, niż za szkodę 

w gatunkach ptaków, w gatunkach zwierząt z załącznika 

IV (a) Dyrektywy Siedliskowej oraz obszarach 

N2000. 

Dla oceny zasadności takiego rozwiązania 

legislacyjnego nie bez znaczenia jest też ograniczenie 

zakresu stosowania Dyrektywy Szkodowej 

wprowadzone w art. 3 pkt 1 lit. b) Dyrektywy 

Szkodowej. Podmiot gospodarczy odpowiada bowiem 

za szkody wyrządzone gatunkom chronionym 

i siedliskom przyrodniczym przez wykonywanie 

działalności innej niż wymieniona w załączniku 

II oraz za bezpośrednie zagrożenie wystąpieniem 

takich szkód, gdy ta szkoda lub zagrożenie 

wystąpiły z winy lub w wyniku zaniedbania 

podmiotu gospodarczego. 

Jak wynika z powyższych rozważań, ustalenie 

zakresu stosowania Dyrektywy Szkodowej oraz 

określenie przesłanek dla realizacji ustalonych 

w niej obowiązków zapobiegawczych i naprawczych 

jest dosyć skomplikowane z uwagi na piętrową 

konstrukcję definicji „szkody wyrządzonej 

środowisku naturalnemu”. Może to powodować 

problemy w jej stosowaniu. Z drugiej jednak strony, 

zarówno definicje jak i przesłanki ocenne zostały 

w Dyrektywie określone na tyle wyczerpująco, 

że jej transpozycja nie jest warunkiem koniecznym 

do stwierdzenia wystąpienia szkody 

lub bezpośredniego nią zagrożenia. 

Przechodząc do pozostałych przepisów Dyrektywy 

Szkodowej, konstrukcja art. 5 ust. 1, art. 6 

ust. 1, art. 7 ust. 1 oraz art. 8 ust. 1 wskazuje, że 

nakładają one na podmioty gospodarcze konkretne 

obowiązki w zakresie zapobiegania i zaradzania 

szkodom 87 . ETS jednak wielokrotnie 

stwierdzał, że zasada pewności prawa sprzeciwia 

się temu, aby dyrektywy same przez się nakładały 

obowiązki na jednostki. W związku z tym 

państwo członkowskie nie może powoływać się 

na dyrektywy przeciwko jednostkom 88 . Natomiast 

co do zasady dopuszczalne jest, aby państwo 

członkowskie mogło powołać się wobec 

jednostek na prowspólnotową wykładnię prawa 

krajowego 89 . Co za tym idzie, w stosunku wertykalnym 

nie jest możliwe bezpośrednie zastosowanie 

wymienionych przepisów Dyrektywy 

Szkodowej, jednak mogą być one powoływane 

dla celów wykładni w przypadku, gdy ich transpozycja 

do prawa krajowego nie jest właściwa. 

Wyegzekwowanie obowiązku podjęcia działań 

zapobiegawczych i zaradczych od podmiotów, 

efektem działalności których jest szkoda lub bezpośrednie 

zagrożenie szkodą zależy zatem od należytej 

transpozycji Dyrektywy. 

Należy jednak zauważyć, że art. 12 i 13 Dyrektywy 

Szkodowej daje jednostkom uprawnienie 

do żądania od właściwych władz państw członkowskich 

podjęcia działań na mocy Dyrektywy 

Szkodowej. Przepisy te są na tyle precyzyjne, jasne 

i konkretne, aby możliwe było przyznanie im 

skutku bezpośredniego na płaszczyźnie wertykalnej. 

Taka sytuacja będzie miała jednak bezpośredni 

wpływ na obowiązki podmiotów gospodarczych, 

które nie są częścią stosunku wertykalnego 

(obowiązek podjęcia działań zapobiegawczych 

i zaradczych). W świetle orzecznictwa ETS 

nie było to jednak przeszkodą dla uznania bezpośredniego 

skutku Dyrektywy. Przykładami takiego 

stanowiska są: wyrok w sprawie 103/88 Fratelli 

Costanzo 90 , wyrok w sprawie C-435/97 

World Wildlife Fund i in. 91 , wydany w postępowaniu 

odwoławczym, zainicjowanym przez osoby 

sąsiadujące z lotniskiem i dwa stowarzyszenia


ochrony środowiska, w którym zaskarżono projekt 

przebudowy jego urządzeń oraz wyrok 

w sprawie C-201/02 Wells 92 . Ostatni z powołanych 

wyroków ma również istotne znaczenie dla 

oceny horyzontalnego skutku dyrektywy. ETS 

przyznał w nim bezpośrednią skuteczność normom 

dyrektywy, z których wynikają obowiązki 

jednostki wobec państwa i jednocześnie dotyczą 

stosunków między jednostkami Chodzi tutaj 

mianowicie o uprawnienie jednostki do uzasadnionego 

roszczenia do inwestora o przeprowadzenie 

oceny oddziaływania na środowisko 

przedsięwzięcia w sytuacji, gdy inwestor obowiązkowi 

oceny uchybił. Istotnym jest też, że konieczność 

jednolitej wykładni prawa wspólnotowego 

pod kątem zasady pierwszeństwa stosowania 

prawa wspólnotowego wymaga, aby dać sędziemu 

sądu krajowego lub właściwemu organowi 

administracji inną możliwość poza zastosowaniem 

przepisu prawa krajowego sprzecznego 

z celem Dyrektywy Szkodowej, jakim jest zapobieganie 

i zaradzanie szkodom 93 . W tej sytuacji 

omawiane przepisy Dyrektywy należało będzie 

uznać za efektywne. 

3.3. 

Prawo polskie 

3.3.1. Przepisy kreujące formy 

ochrony środowiska 

Punktem wyjścia dla analizy dotyczącej efektywności 

obowiązujących lub projektowanych 

rozwiązań prawnych powinno być zawsze ratio 

legis tych regulacji, czyli cel, jaki dana regulacja 

ma osiągnąć. 

Sieci ekologiczne pełnią wielorakie funkcje; 

z punktu widzenia niniejszego opracowania najistotniejsza 

jest jej funkcja ochronna wyrażająca 

się w ochronie łączności ekologicznej, gdzie owa 

łączność przyrodnicza jest tzw. dobrem chronionym. 

Na podstawie prawa międzynarodowego 

i wspólnotowego można przyjąć, że ochrona 

łączności przyrodniczej powinna być tym ratio 

legis, której podporządkowany powinien być cały 

system regulacji prawnych odnoszących się do 


Aby tak rozumiany cel sieci przyrodniczych 

mógł być zrealizowany efektywnie regulacje 

prawne dotyczące sieci przyrodniczych muszą 

spełniać dwa warunki: 

1) warunek klarowności – ze względu na swój 

elementarny charakter, kluczowe dla tych 

instytucji przepisy ustalające podstawowy 

aparat pojęciowy (definicje legalne kluczowych 

pojęć: łączność ekologiczna, sieć ekologiczna, 

korytarze ekologiczne) muszą być 

sformułowane w sposób zapewniający 

maksymalną ich efektywność, w tym przypadku 

rozumianą zarazem jako zgodność 

z prawem międzynarodowym i wspólnotowym 

(koherentność), a także jako uniwersalną 

operacyjność na gruncie prawa krajowego, 

tj. adekwatność do innych regulacji 

prawnych i interdyscyplinarność; 

2) warunek efektywności – muszą one uwzględniać 

wszystkie aspekty, które w ocenie naukowców 

decydują o efektywności sieci 

jako instrumentu służącego ochronie łączności 

przyrodniczej. 

Odnośnie klarowności regulacji prawych, podanie 

przez ustawodawcę legalnych definicji takich 

pojęć jak łączność ekologiczna, sieć ekologiczna 

oraz korytarze ekologiczne jest istotne 

o tyle, że wywołuje określone skutki prawne – na 

gruncie u.o.p., a także w szeregu innych aktów 

prawnych odwołujących się do tej ustawy, bądź 

pozostających z nią w związku genetycznie-funkcjonalnym 

zakres treściowy tych pojęć będzie 

wyłącznie taki, jaki wyznaczy go ustawodawca. 

Legalne/ustawowe wyznaczenie zakresu treściowego 

danego pojęcia „powołuje do życia” 

określoną instytucję prawną, która staje się kategorią 

ściśle normatywną. Wówczas, na gruncie 

praktyki, czyli stosowania prawa w konkretnych 

sprawach, ramy takiej instytucji prawnej mogą 

być wyznaczane wyłącznie treścią przepisu, co 

zawęża pole uznania administracyjnego do niezbędnego 

minimum. Legalne/ustawowe zdefi-

64 


niowanie danych pojęć skutkuje zazwyczaj ujednoliceniem 

odnoszącego się do nich orzecznictwa, 

a ewolucyjnie prowadzi do wyklarowania 

się samych instytucji. Dopiero klarowność określonych 

instytucji prawnych stanowi skuteczną 

gwarancję tego, iż w praktyce będą one stosowane 

zgodnie z celem założonym przez ustawodawcę, 

czyli zgodnie z ratio legis. 

Pojęcia łączności ekologicznej oraz sieci ekologicznej 

nie są formalnie zdefiniowane w prawie 

polskim. Nie oznacza to, że treść, jaka się za 

nimi kryje może być odkodowywana przez organy 

administracji stosujące prawo wyłącznie według 

swobodnego uznania, bowiem w przypadku 

tych pojęć zakres treściowy musi być w każdej 

konkretnej sprawie ustalany z uwzględnieniem: 

– odpowiednich norm prawa międzynarodowego; 

– prawa wspólnotowego; 

– polskiej doktryny prawa ochrony środowiska; 

– orzecznictwa krajowego; 

– dorobku nauk przyrodniczych. 

Pomimo to, brak legalnych definicji wprowadza 

element uznaniowości, który w określonych 

sytuacjach może osłabiać efektywność ochrony 

łączności ekologicznej. 

Nieco inna sytuacja ma miejsce w przypadku 

korytarzy ekologicznych, które definiuje art. 5 ust. 

2 u.o.p. Zgodnie z powołanym przepisem, pod pojęciem 

korytarzy ekologicznych na gruncie prawa 

polskiego rozumieć należy „obszary umożliwiające 

migrację roślin, zwierząt lub grzybów”. 

Zestawiając tak sformułowaną definicję z koncepcjami 

naukowymi scharakteryzowanymi 

w rozdziale I opracowania wyraźnie widać, iż definicja 

korytarzy ekologicznych zawarta w art. 5 

pkt 2 u.o.p. jest na tyle ogólnikowa, że nie sposób 

przyporządkować jej w pełni do żadnej z koncepcji 

naukowych tłumaczących istotę korytarzy 


Definicja zawarta w art. 5 pkt 2 u.o.p. nie pozwala 

kwalifikować jako korytarzy ekologicznych 

szeregu obszarów, które według koncepcji naukowych 

powinny podlegać szczególnej ochronie 

ze względu na szczególne znaczenie dla zachowania 

łączności sieci przyrodniczych lub 

przywracania jej tam, gdzie łączność ekologiczna 

została zakłócona lub zerwana. Jak wynika z zarysowanego 

w drugiej części opracowania przeglądu 

regulacji obowiązujących w niektórych 

państwach europejskich, możliwe jest skuteczne 

odwołanie się na poziomie legislacji do aktualnego 

stanu wiedzy przyrodniczej o roli i znaczeniu 

sieci ekologicznych oraz obszarów służących 

ochronie łączności przyrodniczej w ramach tych 

sieci. Podział na dwie kategorie obszarów zapewniających 

jej zachowanie (obszary istotne dla populacji 

organizmów, określane jako płaty, i korytarze 

ekologiczne sensu stricte) przewidują na 

przykład regulacje estońskie i czeskie; regulacje 

holenderskie uzupełniają ten podział wprowadzając 

jeszcze jeden, dodatkowy, pośredni element 

(obszary odbudowy przyrodniczej). Do takiego 

podziału powinna też nawiązywać regulacja 

polska. 

Drugą przyczyną obniżenia efektywności regulacji 

polskich dotyczących ochrony łączności 

przyrodniczej jest niejasny status prawny korytarzy 

ekologicznych. Na gruncie prawa polskiego 

niewiele jest regulacji, które przewidywałyby 

ochronę korytarzy ekologicznych jako odrębnego 

obszaru wymagającego ochrony prawnej. Niewiele 

jest przepisów szczególnych, które bezpośrednio 

odnosiłyby się do korytarzy ekologicznych, 

jako odrębnej kategorii prawnej. Istniejąca 

regulacja nie tworzy samodzielnego i spójnego 

systemu prawnej ich ochrony. Przepisy dotyczące 

korytarzy ekologicznych są rozproszone, fragmentaryczne 

i nie do końca spójne. Ochrona korytarzy 

ekologicznych prowadzona jest przede 

wszystkim w oparciu o instrumenty właściwe dla 

form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 

ust. 1 u.o.p., ale także w oparciu o inne instrumenty, 

między innymi przewidziane w u.l. czy pr. 

wod. Mimo że formalnie ochroną prawną w Polsce 

objęta jest znacząca część korytarzy ekologicznych 

94 , to wykorzystywanie do tego celu instrumentów 

prawnych profilowanych pod kątem 

innych aspektów ochrony przyrody niż ochrona 

łączności przyrodniczej powoduje, że nie zawsze 

i nie w pełni instrumenty te są adekwatne do wymagań 

ochrony korytarzy ekologicznych. 

Na gruncie u.o.p. korytarze ekologiczne nie 

stanowią odrębnych form ochrony przyrody. 

Ochronie obszarowej podlegają wyłącznie te ich


części, które powierzchniowo pokrywają się 

z obszarowymi formami ochrony przyrody z art. 

6 ust. 1 u.o.p. Spośród obszarowych form ochrony 

przyrody funkcje związane z ochroną korytarzy 

ekologicznych ustawa przypisuje wprost tylko 

obszarom chronionego krajobrazu (dalej jako 

OChK) 95 . Oznacza to, iż tylko OChK zostały uznane 

przez ustawodawcę za instrument bezpośrednio 

dedykowany dla ochrony korytarzy ekologicznych. 

Analiza przepisów określających charakter 

prawny OChK wskazuje tymczasem, że tak 

zdefiniowanej funkcji instrument ten nie jest 

w stanie realizować w sposób dostatecznie efektywny. 

Niewielką efektywność OChK jako instrumentów 

ochrony łączności ekologicznej powodują 

takie czynniki, jak: 

1) sposób tworzenia OChK – udział w procedurze 

samorządów lokalnych, niezainteresowanych 

wyłączaniem spod celów komercyjnych 

często atrakcyjnych terenów stanowiących 

korytarze ekologiczne; 

2) nieefektywność środków prawnych dostępnych 

w ramach tej formy ochrony przyrody: 

a) brak instrumentów planistyczno-zarządczych 

– dla obszarów chronionego krajobrazu 

nie sporządza się wieloletnich planów 

ochrony; 

b) wyłączność środków o charakterze reglamentacyjnym 

– jedynymi środkami jakimi 

dysponuje RDOŚ jest możliwość wprowadzania 

zakazów określonego zachowania się, 

szczegółowo wymienionych w art. 24 ust. 1 

u.o.p.; 

c) fakultatywność instrumentu reglamentacyjnego 

– art. 24 ust. 1 u.o.p. uprawnia, ale 

nie zobowiązuje RDOŚ do wprowadzenia 

danego zakazu lub określonych zakazów; 

d) uznaniowość instrumentu reglamentacyjnego 

– przepisy nie wskazują przesłanek 

uzasadniających wprowadzenie danego zakazu; 

e) względność instrumentu reglamentacyjnego 

– moc prawną zakazów ograniczają 

klauzule derogacyjne, o których mowa 

w art. 24 ust. 2 u.o.p. 

3.3.2. Przepisy reglamentujące korzystanie 

z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi 

3.3.2.1. Zasady zarządzania elementami 

środowiska 

Cele ochrony poszczególnych elementów środowiska, 

w tym korytarzy ekologicznych, środki 

służące realizacji tych celów oraz instrumenty 

nadzoru nad ich realizacją przynależą do sfery 

zarządzania elementami środowiska. 

W procesie zarządzania elementami środowiska 

najważniejszymi instrumentami są następujące 

kategorie instrumentów: 

1) instrumenty planistyczne; 

2) instrumenty wykonawcze; 

3) instrumenty związane z nadzorem. 

W niniejszej części opracowania omówione 

zostaną wyłącznie niektóre instrumenty planistyczne. 

Instrumentom wykonawczym (np. środkom 

stosowanym w ramach OOŚ, instrumentom 

finansowym) i związanym z nadzorem poświęcone 

zostanie miejsce w kolejnych częściach opracowania, 

w zakresie, w jakim będzie to niezbędne 

do oceny efektywności regulacji dotyczących 

ochrony łączności ekologicznej. 

Jeżeli chodzi o instrumenty planistyczne znajdujące 

zastosowanie w odniesieniu do korytarzy 

ekologicznych, dla potrzeb niniejszego opracowania 

można je podzielić na cztery podkategorie: 

1) instrumenty planistyczne służące planowaniu 

ochrony na obszarowych formach 


2) instrumenty planistyczne obowiązujące 

w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; 

3) instrumenty planistyczne związane z planowaniem 

w sferze gospodarowania wodami 

i w ochronie przeciwpowodziowej; 

4) inne instrumenty planistyczne. 

W tej części opracowania omówiona zostanie 

wyłącznie pierwsza podkategoria; ze względu na 

swoją wagę i znaczenie praktyczne instrumenty 

planistyczne obowiązujące w planowaniu i zagospodarowaniu 

przestrzennym będą analizowane 

w odrębnym rozdziale. Charakterystyka i ocena

66 


instrumentów planistycznych związanych z planowaniem 

w sferze gospodarowania wodami 

i w ochronie przeciwpowodziowej oraz innych 

instrumentów planistycznych przekracza ramy 

niniejszego opracowania. 

Analizę w zakresie efektywności instrumentów 

planistycznych służących planowaniu ochrony 

korytarzy ekologicznych w ramach obszarowych 

form ochrony przyrody rozpocząć należy 

od przypomnienia tezy zawartej w poprzednim 

podrozdziale: w przypadku OChK, jedynej obszarowej 

formy ochrony przyrody służącej bezpośrednio 

ochronie korytarzy ekologicznych, polskie 

ustawodawstwo nie przewiduje w ogóle 

stosowania instrumentów planistycznych. Fakt, 

iż dla obszarów chronionego krajobrazu nie 

przewiduje się sporządzania dokumentów analogicznych 

do planów ochrony w sposób istotny 

ogranicza efektywność tej formy ochrony przyrody. 

Inaczej jest w przypadku takich obszarowych 

form ochrony przyrody jak park narodowy, rezerwat 

przyrody, park krajobrazowy i obszar 

N2000 (w ramach których mogą i powinny być 

chronione korytarze ekologiczne), dla których 

przewiduje się opracowanie i wdrożenie określonych 

instrumentów planistycznych. 

Zgodnie z art. 18 ust. 1 u.o.p. dla parków narodowych, 

rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych 

sporządza się i realizuje plany ochrony 

(PO). 

Zakres opracowań, jakie obligatoryjnie muszą 

zostać uwzględnione w każdym PO określa art. 

20 ust. 1 u.o.p., zakres prac niezbędnych do wykonania 

w ramach ich sporządzenia – ust. 2 przywołanego 

przepisu. W art. 20 ust. 3 i ust. 4 u.o.p. 

ustawodawca określił natomiast bloki zagadnień, 

do których obligatoryjnie muszą odnosić się odpowiednio 

PO parku narodowego i rezerwatu 

przyrody (ust. 3) oraz parku krajobrazowego 

(ust. 4). 

Normy wynikające z art. 20 ust. 1 i ust. 2 u.o.p. 

sformułowane zostały przez ustawodawcę 

w sposób, który nie pozwala z nich wyprowadzić 

wprost i bezpośrednio obowiązków dotyczących 

rozpoznania przez organy administracji zobligowane 

do sporządzenia PO roli, jaką w ochronie 

danych parków narodowych, rezerwatów przyrody 

i parków krajobrazowych odgrywają korytarze 

ekologiczne sensu stricte, ani roli, jaką 

te formy ochrony przyrody odgrywają jako płaty 

w sieciach ekologicznych. Ponieważ analizowane 

przepisy nie nakładają na organy planistyczne 

obowiązków w zakresie rozpoznania uwarunkowań 

zachowania łączności przyrodniczej, wątpliwe 

jest, aby na etapie sporządzania samych PO 

zarówna ta kwestia, jak i ściśle z nią związana 

kwestia ochrony korytarzy ekologicznych mogła 

uzyskać wymaganą rangę. Ustawa nie zapewnia, 

że w każdym PO ustanowiony zostanie spójny zespół 

norm prawnych, identyfikujący właściwie 

cele ochrony łączności przyrodniczej, określający 

adekwatne do tych celów środki oraz wskazujący 

odpowiednie uwarunkowania ich realizacji, 

z prawidłową diagnozą w zakresie ewentualnych 

zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych. Brak 

jest na poziomie ustawy efektywnych gwarancji 

zapewniających traktowanie ochrony łączności 

przyrodniczej jako jednej z kwestii pierwszorzędnych 

na etapie prac rozpoznawczych i koncepcyjnych 

prowadzonych w ramach opracowywania 

PO parku narodowego, rezerwatu przyrody 

i parku krajobrazowego. Z punktu widzenia 

ochrony łączności przyrodniczej i ochrony korytarzy 

ekologicznych jest to istotne ograniczenie 

efektywności regulacji zawartej w art. 20 ust. 1 

i ust. 2 u.o.p. 

Analogiczne zastrzeżenia budzą normy zawarte 

w art. 20 ust. 3 i 4 u.o.p. Z bezpośredniego 

brzmienia tych przepisów nie wynika jednoznacznie, 

aby organ administracji sporządzający 

PO musiał w ramach obligatoryjnych bloków zagadnień 

wprowadzać zapisy bezpośrednio odnoszące 

się do kwestii związanych z ochroną korytarzy 

ekologicznych, czy – szerzej – z zapewnieniem 

ochrony łączności przyrodniczej. 

Regulacje określające szczegółowo zakres prac 

na potrzeby sporządzenia projektów PO oraz zakres 

i sposoby ochrony zasobów, tworów i składników 

przyrody określił Minister Środowiska w 

rozporządzeniu z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie 

sporządzania projektu planu ochrony dla parku 

narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, 

dokonywania zmian w tym planie 

oraz ochrony zasobów, tworów i składników 

przyrody 96 , wypełniając tym samym dyspozycję 

z art. 21 u.o.p. Dopiero na poziomie aktu wyko-


nawczego prawodawca wprowadził wymogi formalne 

zobowiązujące do uwzględniania w PO 

parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz 

parku krajobrazowego niektórych zagadnień 

związanych bezpośrednio z ochroną korytarzy 


Przepisy § 8 ust. 1 pkt 5 w związku z § 11 ust. 1 

pkt 8 oraz § 14 ust. 1 pkt 4 w związku z § 16 ust. 1 

pkt 14 rozporządzenia expressis verbis nakazują, 

aby zakres prac poprzedzających sporządzenie 

projektów PO obejmował dokonanie ustaleń niezbędnych 

do identyfikacji i oceny istniejących 

i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych 

97 , w tym ustalenie elementów infrastruktury 

utrudniających migrację roślin, zwierząt 

lub grzybów. Prace wykonuje się w formie 

opisów, zestawień oraz map tematycznych. Zgodnie 

z § 13 pkt 11 i § 18 pkt 6 rozporządzenia, 

mapy tematyczne powinny przedstawiać występowanie 

korytarzy ekologicznych („w zależności 

od potrzeb”). W § 15 pkt 8 rozporządzenia zawarty 

został nakaz, aby w ramach wykonanej inwentaryzacji 

zasobów, tworów i składników przyrody, 

walorów krajobrazowych oraz wartości kulturowych 

w parku krajobrazowym zidentyfikowane 

zostały wszystkie krajobrazy ekologiczne, 

z uwzględnieniem ich składników i powiązań 

ekologicznych, w tym obszary spełniające funkcję 

korytarzy ekologicznych. Analogicznego nakazu 

nie zawierają § 10 i § 11 rozporządzenia, 

określające zakres inwentaryzacji w ramach prac 

nad projektem PO dla parku narodowego i rezerwatu 

przyrody. Szczególne znaczenie przypisać 

należy wyraźnemu zobowiązaniu organów planistycznych 

do obligatoryjnego wprowadzania 

w PO 98 zasad określających „utrzymanie korytarzy 

ekologicznych łączących park narodowy lub 

rezerwat przyrody z otoczeniem, w tym kształtowanie 

obiektów infrastruktury w sposób umożliwiający 

migrację roślin, zwierząt lub grzybów” 

(§ 12 pkt 2 i § 17 pkt 2 rozporządzenia). 

Zgodnie z § 20 pkt 3 rozporządzenia, zakres 

ochrony zasobów, tworów i składników przyrody 

w parku narodowym i rezerwacie przyrody obejmuje 

między innymi populacje roślin, zwierząt 

lub grzybów dziko występujących, w szczególności 

gatunków objętych ochroną ścisłą, zagrożonych 

wyginięciem lub rzadko występujących, 

z uwzględnieniem ich różnorodności genetycznej. 

Według § 21 rozporządzenia, sposoby ochrony 

zasobów, tworów i składników przyrody są 

zróżnicowane na obszarach objętych ochroną 

ścisłą, czynną oraz krajobrazową. Obszary objęte 

ochroną ścisłą ex definitione podlegają ochronie 

w zakresie wszystkich pełnionych funkcji przyrodniczych 

99 . Zachowane więc powinny być również 

wszelkie walory pozwalające im pełnić funkcję 

płatów w sieciach ekologicznych. W przypadku 

obszarów objętych ochroną czynną, ochronie 

ich funkcji jako płatów w sieciach ekologicznych 

służyć powinny określone zabiegi ochronne. 

Zgodnie z § 28 pkt 3, 6 oraz 7 rozporządzenia, zabiegi 

ochronne na obszarach objętych ochroną 

czynną w stosunku do zwierząt dziko występujących 

powinny obejmować między innymi: 

– utrzymywanie w odpowiednim stanie szlaków 

migracyjnych; 

– budowę przepławek i kanałów służących 

udrożnieniu cieków wodnych dla zwierząt; 

– zachowanie w ciekach co najmniej przepływu 

nienaruszalnego; 

– budowę przejść dla zwierząt pod i nad drogami 

publicznymi oraz liniami kolejowymi. 

Podobne normy obowiązują w odniesieniu do 

parku krajobrazowego. Ustalenie w PO zakresu 

ochrony zasobów, tworów i składników przyrody 

obejmować musi między innymi krajobraz wraz 

z jego powiązaniami ekologicznymi oraz różnorodność 

biologiczną na poziomie gatunkowym, 

ekosystemowym i krajobrazowym (§ 33 pkt 1-2 

rozporządzenia). Wśród sposobów ochrony zasobów, 

tworów i składników przyrody rozporządzenie 

wymienia: 

– kształtowanie zagospodarowania przestrzennego 

w sposób umożliwiający zachowanie 

walorów przyrodniczych i krajobrazowych 

oraz wartości kulturowych, „w szczególności 

przez zachowanie ciągłości korytarzy 

ekologicznych i niewprowadzanie barier 

ekologicznych” (§ 34 pkt 3 lit. d) oraz 

– ochronę czynną zasobów, tworów i składników 

przyrody w warunkach zrównoważonego 

rozwoju i w uzgodnieniu z właścicielami 

gruntów, „w szczególności przez zachowanie 

lub odtwarzanie korytarzy ekologicznych” 

(§ 34 pkt 6 lit. f).

68 


Plany ochrony ustanawia się w terminie 5 lat 

od dnia utworzenia parku narodowego, uznania 

obszaru za rezerwat przyrody albo utworzenia 

parku krajobrazowego (art. 18 ust. 2 u.o.p.). Art. 

22 ust. 1 u.o.p. stanowi, iż do czasu przyjęcia PO 

organ sprawujący nadzór zarządza parkiem narodowym, 

rezerwatem przyrody lub parkiem 

krajobrazowym na podstawie swoistego prowizorium 

PO, czyli tzw. zadań ochronnych (ZO). Art. 

22 ust. 3 u.o.p. określa zakres treściowy ZO bardzo 

ogólnie, uzależniając zawarcie w nim odniesień 

do korytarzy ekologicznych od uznania organu 

sporządzającego ZO. 

U.o.p. przewiduje analogiczny model zarządzania 

dla obszarów N2000. Również w tym 

przypadku podstawą zarządzania powinny być 

PO, przy czym, inaczej niż ma to miejsce w przypadku 

PO parku narodowego, rezerwatu przyrody 

i parku krajobrazowego, dokument ten nie ma 

charakteru obligatoryjnego. Zakres treściowy PO 

N2000 wyczerpująco określa art. 29 ust. 8 u.o.p. 

Ustawa nie zawiera dyspozycji do wydania rozporządzenia, 

w którym wymogi co do treści PO 

uległyby uszczegółowieniu i doprecyzowaniu. 

Ogólnikowość art. 29 ust. 8 u.o.p. obniża jego 

efektywność. 

Z punktu widzenia ochrony korytarzy ekologicznych 

istotne jest zawarte w art. 29 ust. 9 pkt 

2 u.o.p. stwierdzenie, iż ujmowane w PO zestawienie 

działań ochronnych niezbędnych dla 

utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu 

ochrony przedmiotów ochrony obszaru N2000, 

może obejmować utrzymanie korytarzy ekologicznych 

łączących obszary N2000. Fakt, iż obowiązek 

ujęcia zagadnień związanych z utrzymaniem 


N2000 ustawodawca uznał za fakultatywny obniża 

efektywność analizowanej regulacji, albowiem 

taka konstrukcja prawna w praktyce uzależnia 

wprowadzenie do PO zabiegów ochronnych zorientowanych 

na ochronę łączności przyrodniczej 

od wyłącznego uznania organu zobowiązanego 

do opracowania i wdrożenia PO (jak wyżej 

zaznaczono, od uznania organu zależy również 

sama decyzja o ustanowieniu PO). 

Dla każdego obszaru N2000 obligatoryjnie 

sporządza się natomiast PZO 100 . Określając w art. 

28 ust. 10 u.o.p. zakres treściowy tego dokumentu 

ustawodawca nie odniósł się bezpośrednio do 

zagadnień związanych z ochroną łączności przyrodniczej. 

Wniosek, iż problematyka ta powinna 

być poruszona w PZO wyciągnąć można jedynie 

na podstawie wykładni celowościowej 101 . Powoduje 

to, iż PZO w roli instrumentu zarządzania 

ochroną korytarzy ekologicznych nie stanowi instytucji 

prawnej o najwyższej efektywności. 

Szczegółowy zakres prac koniecznych dla sporządzenia 

projektu PZO określa rozporządzenie 

Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. 

w sprawie sporządzania projektu planu zadań 

ochronnych dla obszaru Natura 2000 102 . Analogicznie 

jak w przypadku ustawy, w rozporządzeniu 

nie ma bezpośredniego odwołania do kwestii 

związanych z ochroną łączności przyrodniczej. 

Także w tym przypadku obowiązki w zakresie 

uwzględniania w PZO problematyki ochrony korytarzy 

ekologicznych wywodzić można jedynie 

przy zastosowaniu reguł wykładni celowościowej 

103 , w związku z czym, analogicznie jak 

w przypadku regulacji zawartej w art. 28 ust. 10 

u.o.p., rozporządzenia nie można uznać za akt, 

którego efektywność w zakresie zapewnienia 

gwarancji prawnych ochronie korytarzy ekologicznych 

jest wysoka. 

Zgodnie z art. 30 ust. 1 u.o.p., PO dla parku narodowego, 

rezerwatu przyrody lub parku krajobrazowego 

położonego w granicach obszaru 

N2000 uwzględniający zakres PO dla obszaru 

N2000 (o którym mowa w art. 29 ustawy), staje 

się PO dla tej części obszaru N2000. W tym przypadku 

pierwsze skojarzenie może wskazywać, 

iż regulacje znajdujące zastosowanie do ochrony 

łączności przyrodniczej będą bardziej efektywne 

w efekcie kumulacji obowiązków, jednak głębsza 

analiza wskazuje na pozorność takiego wniosku. 

Rzeczywiście, poprzez rozszerzenie zakresu regulacji 

znajdujących zastosowanie do samych 

płatów (części obszarów N2000 położonych 

w granicach parku narodowego, rezerwatu przyrody 

lub parku krajobrazowego), rozszerzeniu 

ulegają obowiązki organów przygotowujących 

PO dla tego rodzaju obszarów. Jednak w sytuacji, 

kiedy pozostają one niezmienne w odniesieniu 

do korytarzy ekologicznych położonych poza 

granicami parku narodowego, rezerwatu przyrody, 

parku krajobrazowego części obszaru N2000,


w praktyce może zaistnieć paradoks rażącej dysproporcji 

zakresu ochrony – bardzo szeroki zakres 

ochrony będzie obowiązywał na terenie samego 

płatu, dużo węższy na terenie korytarzy 

ekologicznych służących zachowaniu łączności 

między tym płatem a innymi płatami, co globalnie 

obniży efektywność ochrony łączności przyrodniczej 

104 . 

Szczególny instrument zarządzania obszarem 

N2000 przewiduje art. 30 ust. 2 u.o.p. Plan urządzenia 

lasu dla nadleśnictwa położonego w granicach 

obszaru N2000, uwzględniający zakres 

PO sporządzanego dla tego obszaru na podstawie 

art. 29 u.o.p., staje się planem ochrony dla tej 

części obszaru N2000. Analizowany przepis nie 

zwiększa efektywności regulacji jako całości, 

albowiem korytarze ekologiczne (i szerzej łączność 

ekologiczna) chronione są w tym przypadku 

w stopniu, w jakim zapewniają to wyżej oceniane 

regulacje stosowane przy „zwykłych” PO sporządzanych 

dla obszaru N2000. 

U.o.p. nie zawiera regulacji, które przewidywałyby 

zastosowanie instrumentów zarządzania 

do pozostałych obszarowych form ochrony przyrody. 

Ze względu na funkcje jakie formy te (pomniki 

przyrody, stanowiska dokumentacyjne, 

użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo- 

-krajobrazowe) pełnią w świetle obowiązujących 

regulacji, nie można ich zaliczyć do instrumentów 

szczególnie użytecznych do realizacji celów 


Jeżeli chodzi o ochronę gatunkową, nie można 

wprawdzie przyjąć na gruncie regulacji formalnych, 

że podlega ona wyodrębnionym materialnie 

lub proceduralnie procesom zarządzania, 

niemniej stosowanie zakazów i nakazów przez 

organy do tego upoważnione może, a nawet powinno 

wpisywać się w określoną politykę ochrony 

gatunków chronionych i może być uznane zarówno 

za samodzielny instrument zarządzania 

ochroną środowiska (zwłaszcza na terenach położonych 

poza granicami obszarowych form 

ochrony przyrody), jak też za instrument uzupełniający 

w ramach zarządzania obszarowego, stosowany 

równolegle do środków ochrony ustalonych 

w PO, ZO czy PZO realizowanych na terenie 

parku narodowego, rezerwatu przyrody, parku 

krajobrazowego lub obszaru N2000. 

W ramach ochrony gatunkowej roślin, zwierząt 

i grzybów prowadzona jest ochrona ścisła, 

częściowa, i strefowa. Wydane na podstawie art. 

48–50 u.o.p. rozporządzenia wykonawcze 105 

określiły m.in. następujące zakazy w zakresie 

ochrony gatunkowej: 

1) zakaz niszczenia siedlisk, ostoi, gniazd, mrowisk, 

nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk 

i innych schronień oraz umyślnego 

płoszenia i niepokojenia, a także przemieszczania 

z miejsc regularnego przebywania 

na inne miejsca względem zwierząt 

objętych ochroną ścisłą i częściową; 

2) zakaz zrywania, niszczenia, uszkadzania, 

przemieszczania, niszczenia siedlisk i ostoi, 

dokonywania zmian stosunków wodnych, 

niszczenia gleby w ostojach względem roślin 

objętych ochroną ścisłą i częściową oraz 

grzybów objętych ochroną ścisłą. 

Zezwolenia na czynności objęte powyższymi 

zakazami mogą zostać wydane przez: 

1) GDOŚ względem zakazu zrywania, niszczenia, 

uszkadzania, przemieszczania roślin 

i grzybów objętych ochroną ścisłą oraz 

względem zakazu umyślnego płoszenia 

i niepokojenia zwierząt objętych ochroną 

ścisłą 106 ; 

2) RDOŚ względem pozostałych zakazów. 

Uzyskanie odstępstwa od tych zakazów możliwe 

jest wyłącznie, jeżeli brak jest rozwiązań alternatywnych, 

a odstępstwo nie spowoduje zagrożenia 

dla dziko występujących populacji chronionych 

gatunków roślin, zwierząt lub grzybów 

i występuje jedna z następujących przyczyn uzasadniających 

udzielenie odstępstwa: 

1) udzielenie odstępstwa wynika z konieczności 

ograniczenia poważnych szkód w gospodarce, 

w szczególności rolnej, leśnej lub 

rybackiej, 

2) odstępstwo jest konieczne z uwagi na zdrowie 

lub bezpieczeństwo powszechne, 

3) jeżeli odstępstwo dotyczy gatunków objętych 

ochroną ścisłą, gatunków ptaków oraz 

gatunków wymienionych w załączniku IV 

dyrektywy siedliskowej – udzielenie odstępstwa 

wynika z koniecznych wymogów 

nadrzędnego interesu publicznego, w tym

70 


wymogów o charakterze społecznym lub 

gospodarczym lub wymogów związanych 

z korzystnymi skutkami o podstawowym 

znaczeniu dla środowiska, 

4) jeżeli odstępstwo dotyczy innych gatunków 

niż wymienione w pkt 3 – udzielenie odstępstwa 

wynika ze słusznego interesu 

strony lub koniecznych wymogów nadrzędnego 

interesu publicznego, w tym wymogów 

o charakterze społecznym lub gospodarczym 

lub wymogów związanych 

z korzystnymi skutkami o podstawowym 

znaczeniu dla środowiska. 

Co istotne, możliwość udzielenia odstępstwa 

z uwagi na konieczne wymogi nadrzędnego interesu 

publicznego (pkt 3) w odniesieniu do gatunków 

ptaków jest ograniczona wyłącznie do odstępstwa 

od zakazu niszczenia siedlisk i ostoi. 

W związku z tym, nawet jeżeli brak jest rozwiązań 

alternatywnych, a udzielenie odstępstwa nie 

spowoduje zagrożenia dla dziko występujących 

populacji ptaków, to wymogi nadrzędnego interesu 

publicznego nie będą mogły uzasadnić 

udzielenia odstępstwa od zakazów innych, niż 

zakaz niszczenia siedlisk i ostoi. 

Podobną funkcję w tym kontekście pełnią 

strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin, stref 

ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania 

zwierząt oraz stref ochrony ostoi i stanowisk 

grzybów, ustanawiane (fakultatywnie) 

przez RDOŚ. Bez zezwolenia RDOŚ zabrania się 

m.in. wycinania drzew lub krzewów, dokonywania 

zmian stosunków wodnych, jeżeli nie jest to 

związane z potrzebą ochrony poszczególnych gatunków 

oraz wznoszenia obiektów, urządzeń 

i instalacji. Wydając zezwolenie na odstąpienie od 

powyższych zakazów, RDOŚ kieruje się wymogami 

ochrony ostoi oraz stanowisk roślin, zwierząt 

lub grzybów objętych ochroną gatunkową. 

Należy zwrócić uwagę, iż efektywność regulacji 

w zakresie zakazów i nakazów związanych 

z ochroną gatunkową oraz z ustanawianiem strefy 

ochrony ostoi oraz stanowisk roślin, stref 

ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania 

zwierząt oraz stref ochrony ostoi i stanowisk 

grzybów obniża brak ustawowego obowiązku 

uwzględniania rozstrzygnięć w tym 

przedmiocie w PO, ZO i PZO. 

3.3.2.2. Zasady dopuszczalności realizacji PP 

mogących znacząco oddziaływać na przedmiot 

ochrony w przepisach o ocenach 

oddziaływania na środowisko 

W rozdziale I opracowania stwierdzono, iż 

najistotniejszym środkiem prawnym ochrony 

elementów środowiska w procesie inwestycyjnym 

są normy określające warunki realizacji PP. 

Przedstawiono tam również ogólne uwagi dotyczące 

polskich regulacji w zakresie takich instrumentów 

ochrony środowiska, jak: 

– SOOŚ; 

– OOŚ sensu stricte; 

– oceny habitatowe (tj. oceny oddziaływania 

planów i programów oraz przedsięwzięć 

na obszary N2000). 

W tej części opracowania zaprezentowane zostaną 

wyłącznie oceny dotyczące efektywności 

wymienionych instrumentów w zakresie zapewnienia 


Strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko 

podlegają plany i programy wymienione 

w art. 46–47 u.o.o.ś. 107 . 

Podstawą oceny dokonywanej w ramach SOOŚ 

jest prognoza oddziaływania na środowisko. 

Zakres przedmiotowy tego dokumentu określa 

art. 51 ust. 2 u.o.o.ś. Z przepisu bezpośrednio nie 

wynika, aby obligatoryjne było zawarcie w prognozie 

odniesień do kwestii związanych z zapewnieniem 

łączności przyrodniczej; nie wynika także, 

aby organ opracowujący prognozę miał obowiązek 

odnieść się bezpośrednio do kwestii 

ochrony korytarzy ekologicznych. Pewne obowiązki 

w tym zakresie można wyinterpretować 

wyłącznie w oparciu o reguły wykładni celowościowej 

108 . Przykładowo, w części zawierającej 

informacje o powiązaniach prognozy z innymi 

dokumentami, wskazanie powiązań z PO, ZO i PZO, 

w których poruszane były kwestie związane 

z ochroną korytarzy ekologicznych, siłą rzeczy 

musi odnosić się do zagadnień związanych 

z ochroną łączności przyrodniczej oraz wskazywać, 

w jakim kontekście do ustaleń tych dokumentów 

pozostaną działania przewidziane 

w ocenianym planie (programie). W części prognozy, 

w której określa się, analizuje i ocenia „istniejący 

stan środowiska oraz potencjalne zmiany 

tego stanu w przypadku braku realizacji projekto-


wanego dokumentu oraz stan środowiska na obszarach 

objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem”, 

musi być rozważana kwestia stanu 

łączności przyrodniczej, gdyż stanowi ona na 

tyle istotny aspekt stanu środowiska, iż pominięcie 

tej kwestii czyniłoby opis niepełnym. Za bezwzględnie 

celowe uznać należy odniesienie się 

do problemów związanych z ochroną korytarzy 

ekologicznych w części prognozy identyfikującej 

istniejące problemy ochrony środowiska istotne 

z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, 

w szczególności dotyczące obszarów 

podlegających ochronie na podstawie u.o.p. Odniesienie 

się do kwestii korytarzy ekologicznych 

w tej części opracowania uznać należy za pożądane 

zarówno dlatego, że zdecydowana większość 

obszarów podlegających ochronie na podstawie 

u.o.p. pełni w sieciach ekologicznych rolę płatów, 

jak również dlatego, że powiązania między tymi 

obszarami, czyli korytarze ekologiczne, w szeregu 

przypadków warunkują zapewnienie właściwego 

(korzystnego) stanu ochrony obszarów formalnie 

podlegających ochronie na podstawie 

u.o.p. Właściwe zidentyfikowanie w tej części prognozy 

najważniejszych aspektów ochrony łączności 

przyrodniczej powinno być traktowane 

jako jedna z kwestii priorytetowych przede 

wszystkim w prognozach przygotowywanych w 

postępowaniach SOOŚ, w których jednocześnie 

dokonuje się oceny habitatowej. Wynika to z faktu, 

iż spójność i integralność tworzą ex lege normatywny 

kontekst, w których ujmować należy 

ochronę sieci N2000. Kwestia ochrony korytarzy 

ekologicznych nie może być pominięta w części 

opracowania opisującej cele ochrony środowiska 

ustanowione na szczeblu międzynarodowym, 

wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia 

projektowanego dokumentu, oraz sposoby, 

w jakich te cele i inne problemy środowiska 

zostały uwzględnione podczas opracowywania 

dokumentu. Jeżeli chodzi o uzasadnienie prawne 

proponowanej wykładni, w poprzednim podrozdziale 

szczegółowo wyjaśniono, jak wiele miejsca 

problematyce ochrony korytarzy ekologicznych 

poświęca się w regulacjach prawa międzynarodowego 

i wspólnotowego, zwrócono także 

uwagę na konkretne obowiązki związane z bezpośrednim 

stosowaniem tych norm przez organy 

administracji publicznej w Polsce. Cele ochrony 

środowiska ustanowione w prawie międzynarodowym 

i wspólnotowym bezpośrednio i pośrednio 

odnoszące się do ochrony korytarzy ekologicznych 

muszą być brane pod uwagę przez autorów 

prognoz, a w niezbędnym zakresie, jeżeli 

cele te są istotne z punktu widzenia projektowanego 

dokumentu, należy je do prognoz transponować. 

Przedsięwzięcia przewidziane w planie 

(programie) muszą zostać w prognozie szczegółowo 

i wnikliwie przeanalizowane pod kątem 

wpływu (skutków) na realizację celów ochrony 

środowiska istotnych z punktu widzenia projektowanego 

dokumentu, również tych związanych 

z ochroną korytarzy ekologicznych. Wykładnia 

celowościowa pozwala także przyjąć, iż kwestie 

związane z ochroną łączności przyrodniczej muszą 

być przedmiotem analizy w części prognozy, 

w której opisuje się przewidywane znaczące oddziaływania, 

w tym oddziaływania: 

– bezpośrednie i pośrednie; 

– wtórne; 

– skumulowane; 

– krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe; 

– stałe i chwilowe; 

– pozytywne i negatywne; 

na cele i przedmiot ochrony obszaru N2000 oraz 

integralność tego obszaru, a także na środowisko, 

z uwzględnieniem zależności między tymi 

elementami środowiska i między oddziaływaniami 

na te elementy. Przykładowo, takie skutki 

realizacji planu/programu jak fragmentacja czy 

efekt bariery z zasady znacząco oddziałują 

na środowisko, a w przypadku obszarów N2000 

dotyczą zwykle pryncypiów. Skoro obszary N2000 

funkcjonują w sieci przyrodniczej, naruszenie 

łączności przyrodniczej spowodowane na przykład 

zamknięciem lub likwidacją łączących je korytarzy 

ekologicznych nie może pozostawać bez 

wpływu na cele i przedmiot ich ochrony oraz ich 

integralność. Konkretne sposoby i działania 

chroniące korytarze ekologiczne powinny być 

przewidziane w części prognozy, w której przedstawia 

się rozwiązania mające na celu zapobieganie, 

ograniczanie lub kompensację przyrodniczą 

negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących 

być rezultatem realizacji projektowanego

72 


dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot 

ochrony obszaru N2000 oraz integralność tego 

obszaru 109 . Strategiczne znaczenie ma rozpatrzenie 

zidentyfikowanych problemów związanych 

z ochroną łączności przyrodniczej w analizie wariantowej 

– kluczowej części analizowanego dokumentu. 

Art. 51 ust. 2 pkt 3 lit. b) u.o.o.ś. zobowiązując 

do prezentacji „rozwiązań alternatywnych 

w stosunku do rozwiązań zawartych w projektowanym 

dokumencie wraz z uzasadnieniem 

ich wyboru” nakazuje expressis verbis brać pod 

uwagę między innymi „cele i przedmiot ochrony 

obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru”. 

Z opisywanych wyżej względów, wymóg 

uwzględnienia tych przesłanek, w szczególności 

w ramach SOOŚ, w której dokonuje się oceny habitatowej, 

musi odnosić się do kwestii związanych 

z ochroną łączności przyrodniczej. Warto 

zwrócić uwagę, iż w przypadku, kiedy w prognozie 

wskazuje się na bezalternatywność planu/ 

programu (ściślej – przewidzianych w nim przedsięwzięć), 

należy również obligatoryjnie podać 

wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, 

które nie może pomijać wyczerpującej i wnikliwej 

oceny okoliczności, przesądzających o przyjęciu 

nieistnienia alternatywy dla rozwiązań 

szczegółowych zawartych w planie/programie 

mogących naruszać łączność przyrodniczą. 

Oceniając, w jakim stopniu obowiązująca 

w Polsce regulacja dotycząca postępowania OOŚ 

indywidualnych przedsięwzięć spełnia postulat 

zapewnienia efektywnej ochrony łączności przyrodniczej, 

odnieść się trzeba do co najmniej kilku 

aspektów tego postępowania. 

Jeżeli chodzi o postępowanie OOŚ przeprowadzane 

w ramach etapu zasadniczego, czyli w ramach 

postępowania w sprawie wydania decyzji 

o środowiskowych uwarunkowaniach (dalej jako 

DŚU), gwarancje zapewniające ochronę łączności 

przyrodniczej powinny być wprowadzone już na 

etapie screeninigu. Obowiązujące wykazy przedsięwzięć 

podlegających OOŚ (I i II grupa przedsięwzięć) 

110 odpowiadają wykazom przyjętym 

na gruncie prawa UE. Ponieważ została w nich 

ujęta większość z tych przedsięwzięć, które ze 

względu na swój przedmiot w praktyce najczęściej 

wpływają niekorzystnie na łączność przyrodniczą 

– można przyjąć, iż prawo polskie 

zapewnia niezbędne minimum ochrony łączności 

przyrodniczej na etapie screeninigu. 

Dla przedsięwzięć z grupy I przeprowadzenie 

OOŚ jest obligatoryjne. 

Dla przedsięwzięć z grupy II obowiązek przeprowadzenia 

OOŚ powstaje, jeżeli łącznie zostaną 

spełnione wszystkie dodatkowe przesłanki 

wymienione w art. 63 ust. 1 u.o.o.ś. 111 . Charakterystyczne, 

iż w licznej grupie uwarunkowań wymienionych 

w powołanym przepisie nie znalazła 

się kategoria bezpośrednio nawiązująca do łączności 

przyrodniczej. Organ ma obowiązek zbadać 

między innymi „usytuowanie przedsięwzięcia, 

z uwzględnieniem możliwego zagrożenia dla środowiska, 

w szczególności przy istniejącym użytkowaniu 

terenu, zdolności samooczyszczania się środowiska 

i odnawiania się zasobów naturalnych, 

walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz 

uwarunkowań miejscowych planów zagospodarowania 

przestrzennego”, uwzględniając w badaniu 

dziewięć kategorii obszarów o szczególnym znaczeniu 

dla środowiska. Wprawdzie nie wymienia 

się w tej grupie expressis verbis korytarzy ekologicznych, 

będą one jednak brane pod uwagę, 

gdyż, z uwagi na funkcję i strukturę w większości 

przypadków mieszczą się w kategoriach wymienionych 

w art. 63 ust. 1 pkt 2 u.o.o.ś. 112 . Oddziaływanie 

przedsięwzięcia z II grupy na korytarze 

ekologiczne nie należące do żadnej z kategorii 

wymienionych przez ustawodawcę w art. 63 

ust. 1 pkt 2 u.o.o.ś. pozostaje bez prawnego znaczenia 

dla ustalania przez organ obowiązku przeprowadzenia 

OOŚ. Analizowany przepis ewidentnie 

więc obniża efektywność ochrony łączności 

przyrodniczej na tym etapie. 

Podstawą przeprowadzenia oceny oddziaływania 

przedsięwzięcia na środowisko jest raport 

OOŚ. Jego obligatoryjne elementy wymienia 

art. 66 ust. 1 u.o.o.ś. Podobnie jak w przypadku 

prognozy SOOŚ – przepis określający zakres przedmiotowy 

raportu OOŚ nie wymienia wprost i bezpośrednio 

kwestii związanych z ochroną łączności 

przyrodniczej, co obniża efektywność przywołanej 

regulacji rozpatrywanej pod kątem zapewnienia 


Dopiero posługując się regułami wykładni celowościowej 

można wyprowadzić wniosek, iż odniesienia 

do ochrony korytarzy ekologicznych


muszą się znaleźć w co najmniej kilku częściach 

raportu OOŚ, o ile oczywiście dane przedsięwzięcie 

może wywierać skutki niekorzystne dla 

ochrony łączności ekologicznej. I tak, w części raportu 

OOŚ zawierającej opis elementów przyrodniczych 

środowiska objętych zakresem przewidywanego 

oddziaływania planowanego przedsięwzięcia 

na środowisko, w tym elementów 

środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy 

o ochronie przyrody powinien znaleźć się 

opis zarówno korytarzy ekologicznych posiadających 

formalny status obszarów chronionych 

w rozumieniu u.o.p., jak też korytarzy ekologicznych, 

które nie są formalnie objęte ochroną obszarową 

na podstawie tych przepisów, ponieważ 

nawet korytarze nie objęte ochroną na podstawie 

przepisów u.o.p. mieszczą się w kategorii elementów 

przyrodniczych środowiska, o których 

mowa w art. 66 ust. 1 pkt 2 u.o.o.ś. Kwestie związane 

z ochroną łączności przyrodniczej muszą 

być także rozważane w częściach raportu OOŚ 

zawierających opis przewidywanych skutków 

dla środowiska w przypadku niepodejmowania 

przedsięwzięcia (art. 66 ust. 1 pkt 4 u.o.o.ś.) oraz 

opis i analizę wariantów przedsięwzięcia (art. 66 

ust. 1 pkt 5 u.o.o.ś.). Organ wydający DŚU powinien 

w ramach postępowania OOŚ przeprowadzić 

badania do tego stopnia wnikliwie i szczegółowe, 

aby na podstawie raportu OOŚ oraz ewentualnych 

dodatkowych opracowań i analiz sporządzanych 

w ramach postępowania uzyskać 

wszelką dostępną wiedzę na temat tego, jak przebiegałyby 

niezakłócone procesy składające się na 

łączność przyrodniczą w tzw. wariancie zerowym. 

Ustalenia w tym zakresie powinny stanowić 

punkt odniesienia dla analizy pozostałych 

wariantów. Nie ulega wątpliwości, że zapewnienie 

odpowiedniej ochrony korytarzy ekologicznych 

musi być uwzględnione w opisie i analizie 

wszystkich wariantów, które są obligatoryjne w 

analizie wariantowej (wariant proponowany 

przez wnioskodawcę, racjonalny wariant alternatywny, 

wariant najkorzystniejszy dla środowiska). 

W części raportu OOŚ, w której następuje 

określenie przewidywanego oddziaływania na 

środowisko analizowanych wariantów (art. 66 

ust. 1 pkt 6 u.o.o.ś.) powinna zostać przeprowadzona 

analiza zakończona między innymi konkluzjami, 

w których za pomocą porównywalnych 

markerów Inwestor szczegółowo zilustruje oddziaływanie 

poszczególnych wariantów na łączność 

przyrodniczą. Trudno sobie wyobrazić, aby 

wśród prawnie istotnych markerów nie znalazły 

się między innymi takie kwestie jak przykładowo: 

drożność istniejących korytarzy ekologicznych 

oraz przewidywane zmiany w tym zakresie, 

znaczenie korytarzy dla najbliższych i dalszych 

płatów w sieci przyrodniczej, czy stopień planowanej 

fragmentacji środowiska w każdym wariancie. 

Pominięcie tak istotnego aspektu, jak 

łączność przyrodnicza, czy też dobór markerów 

nieistotnych lub niemiarodajnych dla oceny stopnia 

ochrony łączności przyrodniczej w każdym z 

wariantów nie pozwoli w sposób odpowiedni 

przygotować części raportu OOŚ, w której podaje 

się „uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę 

wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania 

na środowisko” (art. 66 ust. 1 pkt 7 u.o.o.ś.). 

W uzasadnieniu proponowanego wariantu Inwestor 

musi określić jego obiektywne oddziaływanie 

między innymi na siedliska przyrodnicze. Siedlisk 

przyrodniczyh nie można traktować jako 

obiektów wyizolowanych. Przy wyborze i ocenie 

proponowanego wariantu należy brać pod uwagę 

zarówno rolę wyjściową korytarzy ekologicznych 

(stwierdzoną i opisaną w raporcie OOŚ według 

stanu sprzed realizacji przedsięwzięcia), jak 

i wpływ planowanego przedsięwzięcia na ich 

dotychczasowe funkcje w zakresie zapewnienia 

łączności przyrodniczej. Wykładnia celowościowa 

przepisów o zakresie treściowym raportu 

OOŚ prowadzi do wniosku, że opis przewidywanych 

znaczących oddziaływań planowanego 

przedsięwzięcia na środowisko, obejmujący bezpośrednie, 

pośrednie, wtórne, skumulowane, 

krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe 

oddziaływania na środowisko nie byłby wyczerpujący, 

gdyby nie przedstawiono w nim 

wszystkich znaczących skutków o wielorakim 

charakterze (jak tego wymaga art. 66 ust. 1 pkt 8 

u.o.o.ś.) dla stanu, w jakim obszar dotknięty skutkami 

przedsięwzięcia pozostaje w łączności ekologicznej 

z innymi obszarami, w tym zwłaszcza 

chronionymi na podstawie przepisów u.o.p. Kwestia 

ochrony korytarzy ekologicznych wysuwa 

się w tym przypadku na plan pierwszy, jeżeli

74 


uwzględnić, iż są one elementami środowiska 

o pierwszorzędnym znaczeniu dla zachowania 

łączności przyrodniczej. Nie można zignorować 

ochrony korytarzy ekologicznych w części raportu 

OOŚ zawierającej opis przewidywanych działań 

mających na celu zapobieganie, ograniczanie 

lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań 

na środowisko, w szczególności na 

cele i przedmiot ochrony obszaru N2000 oraz 

integralność tego obszaru. Raport OOŚ powinien 

stanowić w sposób jasny i wyczerpujący, iż w ramach 

prewencji, mitygacji oraz kompensacji 

( odpowiednio i w zależności od charakteru znaczącego 

oddziaływania i jego skutków) Inwestor 

jest w stanie za pomocą proponowanych przez 

siebie środków zachować stan łączności przyrodniczej 

dotkniętego obszaru sprzed realizacji 

przedsięwzięcia, a jeżeli nie jest to możliwe – 

ograniczyć pogorszenie do niezbędnego minimum 

oraz je skompensować. 

Najbardziej adekwatnym instrumentem kompensującym 

utratę walorów danego obszaru jako 

korytarza ekologicznego lub płata w sieci przyrodniczej 

powinny być działania realizowane na 

rzecz zwiększenia ochrony przyrodniczej w innym 

miejscu lub w inny sposób (według reguły 

„łączność za łączność”). Jeżeli przedsięwzięcie 

będzie w sposób znaczący oddziaływać na korytarze 

ekologiczne, w szczególności gdy na etapie 

postępowania OOŚ nie jest możliwe wyczerpujące 

rozeznanie co do jego skutków dla łączności 

przyrodniczej, w części raportu OOŚ, w której 

musi się znaleźć przedstawienie propozycji monitoringu 

oddziaływania planowanego przedsięwzięcia 

na etapie jego budowy i eksploatacji lub 

użytkowania, w szczególności na cele i przedmiot 

ochrony obszaru N2000 oraz integralność tego 

obszaru, Inwestor powinien zaproponować taki 

zakres i metody monitoringu, które zapewnią 

bieżącą analizę procesów związanych z ochroną 

łączności przyrodniczej. W przypadku, kiedy stopień 

jej ochrony okaże się na etapie jego budowy, 

eksploatacji lub użytkowania niższy niż założony 

w raporcie OOŚ i w DŚU – Inwestor zapewni podjęcie 

dodatkowych działań ochronnych, w tym 

wynikających z odrębnych przepisów 113 . 

Zasadność stosowania reguł wykładni celowościowej 

przy interpretacji art. 66 ust. 1 u.o.o.ś. 

w zakresie ochrony obszarów N2000 potwierdza 

zasada wyrażona w art. 66 ust. 2 u.o.o.ś. 114 . Pierwszorzędne 

znaczenie korytarzy ekologicznych 

dla ochrony obszarów N2000 musi rodzić określone 

konsekwencje zwłaszcza w tych postępowaniach 

OOŚ, w których przeprowadza się ocenę 

habitatową. Muszą się one sprowadzać przede 

wszystkim do tego, aby we wskazanych wyżej 

częściach raportu OOŚ kwestie dotyczące korytarzy 

ekologicznych zostały zidentyfikowane, a następnie, 

aby w oparciu o prawidłową identyfikację 

przedsięwzięcie zostało wyprofilowane w sposób, 

który wyłączy, a jeżeli to niemożliwe, zminimalizuje 

negatywny wpływ na funkcje, które korytarze 

pełniły przed realizacją przedsięwzięcia. 

Zgodnie z art. 66 ust. 6 u.o.o.ś., raport OOŚ powinien 

uwzględniać oddziaływanie przedsięwzięcia 

na etapach jego realizacji, eksploatacji 

lub użytkowania oraz likwidacji. Nakaz dotyczy 

oczywiście także oddziaływania przedsięwzięcia 

na korytarze ekologiczne i na ogólną łączność 

przyrodniczą dotkniętego obszaru z innymi obszarami. 

Zobligowanie Inwestora do szerokiego 

ujęcia problematyki oddziaływania przedsięwzięcia 

(analiza musi obejmować cały cykl życia 

przedsięwzięcia) wzmacnia efektywność regulacji 

w ogóle, jak również efektywność ujmowaną 

w aspektach związanych z ochroną łączności 

przyrodniczej. Raport OOŚ przygotowany zgodnie 

z przywołaną normą powinien pozwalać 

prześledzić oddziaływania na łączność przyrodniczą 

w całym kontinuum przedsięwzięcia. 

Wyżej analizowany art. 66 ust. 1 u.o.o.ś. określa 

wiążący katalog zagadnień, które muszą być 

ujęte w raporcie OOŚ przygotowywanym dla 

przedsięwzięć z grupy I. 

W przypadku przedsięwzięć z grupy II, zgodnie 

z art. 63 ust. 4 u.o.o.ś., zakres raportu OOŚ jest 

określany przez organ właściwy do wydania DŚU, 

w postanowieniu, w którym rozstrzyga on o obowiązku 

przeprowadzenia postępowania OOŚ dla 

konkretnego przedsięwzięcia. Autonomia organu 

jest w zasadniczy sposób ograniczona. Ustalając 

zakres raportu OOŚ organ jest związany trzema 

normami – art. 66 ust. 1 u.o.o.ś., art. 68 ust. 1 

u.o.o.ś. oraz art. 68 ust. 2 u.o.o.ś. Organ może albo 

ograniczyć zakres elementów raportu OOŚ wymaganych 

przez art. 66 ust. 1 u.o.o.ś., albo niektó-


re wymagania określone w tym przepisie uszczegółowić 

(skonkretyzować). Pierwsze uprawnienie 

można uznać za niemal neutralne dla efektywności 

regulacji w zakresie zapewnienia odpowiedniej 

ochrony łączności przyrodniczej 115 . 

Drugie uprawnienie wzmacnia efektywność regulacji 

w analizowanym aspekcie 116 . Określając 

zakres raportu organ ma obowiązek uwzględniać 

stan współczesnej wiedzy i metod badań oraz istniejące 

możliwości techniczne i dostępność danych 

(art. 68 ust. 1 u.o.o.ś.). Mając w pamięci chociażby 

opracowania przywoływane w przypisach 

do niniejszego opracowania można przyjąć tezę, 

iż ze stanu współczesnej wiedzy w sposób jednoznaczny 

wynika, iż ochrona szeregu obszarów, 

w szczególności objętych obszarową formą 

ochrony przyrody, zwłaszcza zaś ochrona obszarów 

N2000 w zasadniczym stopniu zależy od 

prawidłowego funkcjonowania korytarzy ekologicznych. 

Transpozycja tej konstatacji na język 

prawny oznacza w kontekście art. 68 ust. 1 u.o.o- 

.ś. bezwzględny nakaz brania pod uwagę kwestii 


Uwagi dotyczące instytucji ustalania zakresu 

raportu OOŚ dla przedsięwzięć z II grupy odnoszą 

się w pełnym zakresie do sytuacji przewidzianej 

w art. 69 ust. 1 u.o.o.ś., kiedy to na wniosek 

Inwestora i na podstawie załączonej do tego 

wniosku karty informacyjnej przedsięwzięcia 

organ w drodze postanowienia ustala zakres raportu 

OOŚ dla przedsięwzięcia z grupy I 117 . 

W tym przypadku wynikające z art. 68 ust. 2 

pkt 1 u.o.o.ś. uprawnienie organu do ograniczenia 

zakresu raportu OOŚ nie może dotyczyć dróg 

publicznych oraz linii kolejowych będących 

przedsięwzięciami z grupy I. Wyłączenie dotyczące 

przedsięwzięć szczególnie „wrażliwych” 

w kontekście ochrony łączności przyrodniczej 

dodatkowo wzmacnia efektywność komentowanej 

regulacji. 

Podsumowując rozważania dotyczące efektywności 

przepisów określających zakres treściowy 

raportu OOŚ można stwierdzić, iż od strony 

formalnej zapewniają one podstawową gwarancję, 

aby w każdym przypadku, który tego wymaga, 

raport OOŚ opisywał i analizował kwestie 

związane z ochroną łączności przyrodniczej. Warunkiem 

osiągnięcia pełnej efektywności jest raczej 

odpowiednie ukształtowanie sfery stosowania 

prawa, co może następować stopniowo, 

jako skutek utrwalania się postulowanej w niniejszym 

opracowaniu linii orzeczniczej organów 

administracji i sądów administracyjnych. 

Aktualnie organy prowadzące postępowania OOŚ 

zbyt rzadko posługują się regułami wykładni celowościowej. 

Poprzestając na wykładni literalnej, 

sankcjonują nawet takie raporty OOŚ, które pozostają 

w całkowitym oderwaniu od problematyki 

ochrony łączności przyrodniczej. Jakość raportów 

OOŚ oraz innej dokumentacji sporządzanej 

dla potrzeb postępowań OOŚ pozostawia wiele 

do życzenia także z uwagi na brak jakiejkolwiek 

reglamentacji w zakresie podmiotów uprawnionych 

do jej sporządzania, z uwagi na niską efektywność 

przepisów o komisjach ds. OOŚ, które 

w aktualnym stanie prawnym nie odgrywają znaczącej 

roli w kształtowaniu dobrych praktyk, czy 

chociażby brak wdrożenia (skutecznej w innych 

krajach) jednolitych list sprawdzających raporty 

OOŚ i pozostałą sporządzaną dokumentację. 

Przepisy u.o.o.ś. pozostawiają organowi prowadzącemu 

postępowania OOŚ pewien margines 

uznania w ocenie raportu OOŚ, w tym także w zakresie 

oceny wariantu przedsięwzięcia proponowanego 

przez Inwestora. Zgodnie z przepisem 

art. 81 ust. 1 u.o.o.ś., jeżeli z oceny oddziaływania 

przedsięwzięcia na środowisko wynika zasadność 

realizacji przedsięwzięcia w wariancie 

innym niż proponowany przez wnioskodawcę, 

organ właściwy do wydania DŚU, za zgodą wnioskodawcy, 

wskazuje w decyzji wariant dopuszczony 

do realizacji lub, w razie braku zgody 

wnioskodawcy, odmawia zgody na realizację 

przedsięwzięcia. Przywołany przepis może być 

efektywnie wykorzystywany także w celu zapewnienia 

możliwie najwyższego stopnia ochrony 

łączności przyrodniczej. Jeżeli organ stwierdzi, 

iż realizacja wariantu proponowanego przez 

Inwestora wpłynie na łączność przyrodniczą 

w stopniu wyższym, niż miałoby to miejsce w innym, 

możliwym do realizacji wariancie, może 

wskazać wariant korzystniejszy, ewentualnie, 

przy braku zgody Inwestora na zmianę wariantu, 

może odmówić zgody na realizację przedsięwzięcia 

w wariancie istotnie naruszającym łączność 

przyrodniczą.

76 


Instrumentem prawnym ostatecznie kształtującym 

uwarunkowania środowiskowe przedsięwzięć 

z grupy I i przedsięwzięć z grupy II, dla 

których została przeprowadzona OOŚ, jest DŚU. 

DŚU jest także instrumentem, w którym efektywnie 

można określić warunki ochrony łączności 

przyrodniczej na każdym etapie realizacji 

przedsięwzięcia. 

Obligatoryjne wymogi co do treści DŚU ustala 

art. 82 ust. 1 u.o.o.ś. 

Tak jak w przypadku prognozy SOOŚ oraz raportu 

OOŚ, ustawa określająca zakres treściowy 

DŚU nie wymaga wprost, aby znalazły się w niej 

rozstrzygnięcia odnoszące się bezpośrednio do 

kwestii związanych z ochroną łączności przyrodniczej. 

Także więc i w tym przypadku regulacji nie 

sposób uznać za w pełni efektywną, skoro obowiązki 

organu w zakresie uwzględnienia w rozstrzygnięciach 

DŚU kwestii analizowanych 

w opracowaniu można ustalić wyłącznie w drodze 

zaawansowanej wykładni. Posługując się regułami 

wykładni celowościowej można dojść do wniosku, 

że kwestie związane z ochroną korytarzy ekologicznych 

muszą być brane pod uwagę w rozstrzygnięciach 

DŚU dotyczących między innymi: 

1) warunków wykorzystywania terenu w fazie 

realizacji i eksploatacji lub użytkowania 

przedsięwzięcia, ze szczególnym uwzględnieniem 

konieczności ochrony cennych 

wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych 

i zabytków oraz ograniczenia uciążliwości 

dla terenów sąsiednich; 

2) wymagań w zakresie ochrony środowiska 

koniecznych do uwzględnienia w dokumentacji 

wymaganej do wydania decyzji, o których 

mowa w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś., w szczególności 

w projekcie budowlanym, w przypadku 

decyzji, o których mowa w art. 72 

ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś. 118 ; 

3) wykonania kompensacji przyrodniczej; 

4) zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania 

oddziaływania przedsięwzięcia na 

śro dowisko. 

Wysoką efektywność samej decyzji DŚU gwarantuje 

art. 86 u.o.o.ś. i wyrażona w nim zasada 

związania organów wydających decyzje, o których 

mowa w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś. postanowieniami 

DŚU. Jeżeli więc w DŚU pojawią się odpowiednio 

skonstruowane zapisy zapewniające 

właściwy poziom ochrony łączności przyrodniczej, 

ochrona łączności na późniejszych etapach 

procesu inwestycyjnego powinna być tylko 

wzmacniana dodatkowymi warunkami, zastrzeganymi 

w kolejnych decyzjach, o których mowa 

w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś. Efektywność regulacji dotyczącej 

OOŚ zwiększa możliwość zastosowania 

tzw. ponownej oceny OOŚ. Ponowna ocena może 

być wykorzystywana między innymi jako skuteczny 

instrument profilowania przedsięwzięć 119 

pod kątem zapewnienia odpowiedniego stopnia 

ochrony łączności przyrodniczej. Ponowna ocena 

może w tym kontekście spełniać funkcję korygującą, 

i to w dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, 

może stanowić dodatkową gwarancję w przypadku, 

kiedy problematyczne kwestie związane z 

zapewnieniem ochrony łączności przyrodniczej 

wyłonią się w zasadniczym postępowaniu OOŚ, a 

nie będzie możliwe lub celowe ich wyczerpujące 

wyjaśnianie na tak wczesnym etapie procesu inwestycyjnego 

120 . Po drugie może stanowić dodatkowe 

zabezpieczenie na wypadek takiej zmiany 

parametrów przedsięwzięcia po wydaniu DŚU 121 , 

która w istotny sposób zwiększy jego negatywny 

wpływ na łączność przyrodniczą. 

W kontekście ochrony łączności przyrodniczej 

szczególną uwagę poświęcić należy ocenie habitatowej, 

czyli ocenie oddziaływania przedsięwzięcia 

na obszar N2000. 

Ocena habitatowa dotyczy: 

1) planów i programów oraz przedsięwzięć 

z grupy I i II, jeżeli równocześnie mogą one 

znacząco oddziaływać na obszar N2000; 

2) przedsięwzięć z grupy III, innych niż mogące 

znacząco oddziaływać na środowisko, 

nie związanych bezpośrednio z ochroną obszaru 

N2000 lub nie wynikających z tej 

ochrony, mogących znacząco oddziaływać 


W pierwszym przypadku ocena habitatowa 

stanowi część postępowania SOOŚ lub zasadniczego 

postępowania OOŚ i prowadzona jest w ramach 

tych postępowań. W drugim przypadku 

stanowi odrębne postępowanie, oparte na zasadach 

określonych w art. 96 i nast. u.o.o.ś., ograniczone 

wyłącznie do oceny wpływu przedsięwzięcia 

z grupy III na obszary N2000.


Ponieważ aspekty postępowania SOOŚ oraz 

zasadniczego postępowania OOŚ, istotne z punktu 

widzenia zapewnienia należytej ochrony łączności 

przyrodniczej przeanalizowano wyżej, 

w tym miejscu omówione zostaną tylko analogiczne 

aspekty postępowania oceny habitatowej 

przedsięwzięć z grupy III. Odrębnie przedstawione 

zostaną regulacje kluczowe dla oceny habitatowej 

planów i programów oraz wszystkich grup 

przedsięwzięć zawarte w art. 33-35a u.o.p. 

Postępowanie w sprawie oceny habitatowej 

przedsięwzięć z grupy III jest inicjowane przez 

organ właściwy do wydania jednej z decyzji wymienionych 

w art. 96 ust. 2 u.o.o.ś. Jeżeli organ 

uzna, że przedsięwzięcie z grupy III może potencjalnie 

znacząco oddziaływać na obszar N2000, 

wydaje postanowienie w sprawie nałożenia obowiązku 

przedłożenia właściwemu miejscowo 

RDOŚ dokumentów niezbędnych do podjęcia 

rozstrzygnięcia w przedmiocie konieczności 

przeprowadzenia oceny habitatowej 122 . 

Po ich otrzymaniu RDOŚ sprawdza, czy w danym 

przypadku zasadne jest nałożenie na Inwestora 

obowiązku przeprowadzenia oceny habitatowej. 

RDOŚ musi przy tym uwzględnić łącznie 

uwarunkowania brane pod uwagę przy nakładaniu 

obowiązku przeprowadzenia zasadniczego 

postępowania OOŚ z art. 63 ust. 1 u.o.o.ś. O ich 

znaczeniu w kontekście ochrony łączności przyrodniczej 

była już mowa wyżej, w tym miejscu 

należy więc jedynie uzupełnić, iż zgodnie z art. 

97 ust. 1 u.o.o.ś. kryteria te RDOŚ musi rozpatrzyć 

w odniesieniu do oddziaływania przedsięwzięcia 

na obszar N2000, w szczególności w odniesieniu 

do integralności i spójności tych obszarów, 

oraz biorąc pod uwagę skumulowane oddziaływanie 

przedsięwzięcia z innymi przedsięwzięciami. 

Ponieważ łączność przyrodnicza pozostaje 

w ścisłym związku funkcjonalnym z integralnością 

i spójnością obszarów N2000, zagadnienia 

związane z jej ochroną co do zasady muszą 

odgrywać jedną z głównych ról przy podejmowaniu 

rozstrzygnięcia o nałożeniu obowiązku przeprowadzenia 

oceny habitatowej. RDOŚ stwierdza 

obowiązek przeprowadzenia oceny habitatowej 

przedsięwzięcia z grupy III w drodze postanowienia, 

w którym jednocześnie: 

1) nakłada obowiązek przedłożenia raportu 

o oddziaływaniu przedsięwzięcia na N2000; 

2) określa zakres tego raportu. 

Zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia 

na obszar N2000 powinien być ograniczony do 

określenia oddziaływania przedsięwzięcia na obszar 

N2000 (art. 97 ust. 4 u.o.o.ś.). Przepis nie stanowi 

przeszkody, aby w sprawach, w których korytarze 

ekologiczne warunkują właściwy stan 

ochrony obszarów N2000 organ nakazał identyfikację 

w raporcie także tych oddziaływań, które 

wywierają negatywny wpływ na łączność przyrodniczą. 

Określając zakres raportu RDOŚ może 

zastosować wyżej analizowany art. 68 u.o.o.ś. 123 . 

RDOŚ uzgadnia warunki realizacji przedsięwzięcia 

w zakresie oddziaływania na obszar N2000 

(w formie postanowienia) tylko jeżeli przeprowadzona 

ocena habitatowa wykazała, że: 

1) przedsięwzięcie nie będzie znacząco negatywnie 

oddziaływać na ten obszar; 

2) przedsięwzięcie może znacząco negatywnie 

oddziaływać na ten obszar, ale jednocześnie 

zachodzą przesłanki, o których 

mowa w art. 34 u.o.p. 

Efektywność oceny habitatowej wzmacniają 

dodatkowe gwarancje formalne – postanowienie 

uzgadniające RDOŚ wiąże organ właściwy do wydania 

decyzji, o której mowa w art. 96 ust. 1 

u.o.o.ś. Dodatkowo – w przypadku gdy z oceny 

habitatowej wynika taka potrzeba, w decyzji, o 

której mowa w art. 96 ust. 1, organ właściwy do 

jej wydania jest obowiązany: 

1) stwierdzić konieczność wykonania kompensacji 

przyrodniczej; 

2) nałożyć obowiązek zapobiegania, ograniczania 

oraz monitorowania oddziaływania 

przedsięwzięcia na środowisko. 

W każdej ocenie habitatowej, niezależnie od 

tego, czy jest ona prowadzona dla planów i programów 

lub przedsięwzięć z grupy I i II (w ramach 

SOOŚ/zasadniczego postępowania OOŚ) 

czy też dla przedsięwzięć z grupy III (samodzielne 

postępowanie w sprawie oceny habitatowej) 

punktem odniesienia dla Inwestorów, organów 

opracowujących plany i programy, wydających 

DŚU oraz decyzje realizacyjne (np. pozwolenie na 

budowę, pozwolenie wodnoprawne) muszą być 

zasady wyrażone w art. 33-35a u.o.p.

78 


Art. 33 ust. 1 u.o.p. ustanawia zasadę ogólną 

obowiązującą w ochronie obszarów N2000 w postaci 

zakazu podejmowania wszelkich działań, 

mogących, osobno lub w połączeniu z innymi 

działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać 

na cele ochrony obszaru N2000 124 , w tym 


1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub 

siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których 

ochrony wyznaczono obszar N2000; 

2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których 

ochrony został wyznaczony obszar 

N2000; 

3) pogorszyć integralność obszaru N2000 lub 

jego powiązania z innymi obszarami. 


szczególnego wymiaru nabiera przesłanka z art. 

33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. – zakaz podejmowania 

wszelkich działań, mogących pogorszyć integralność 

obszaru N2000 lub jego powiązania z innymi 

obszarami. 

Istotne, iż obok integralności obszaru N2000 

zakaz wyrażony w art. 33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. 

wprost i bezpośrednio odnosi się do powiązań 

obszaru N2000 z innymi obszarami. Dla ochrony 

łączności przyrodniczej znaczenie art. 33 ust. 1 

pkt 3 u.o.p. jest nie do przecenienia. Na gruncie 

prawa polskiego jest to norma, która zapewnia 

najdalej idącą ochronę łączności przyrodniczej 

i stanowi elementarną gwarancję ochrony korytarzy 


Art. 33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. musi być brany uwagę 

przez każdy podmiot planujący lub podejmujący 

działania mogące znacząco negatywnie oddziaływać 

na cele ochrony obszaru N2000. Rozważanie, 

czy w danym konkretnym przypadku 

PP (plan lub program albo przedsięwzięcie) nie 

pozostają w kolizji z regułami zawartymi w tym 

artykule zawsze jest warunkiem wstępnym oceny 

w zakresie dopuszczalności ich realizacji. 

Dzięki art. 33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. problem ewentualnego 

wpływu PP na powiązania obszaru 

N2000 z innymi obszarami oraz stopień, charakter 

i znaczenie tego wpływu dla ochrony korytarzy 

ekologicznych zawsze musi być przedmiotem 

badania na najwcześniejszym etapie oceny habitatowej. 

Dopiero wnioski z tego rodzaju analizy 

wstępnej pozwalają przejść do dalszego etapu 

planowania lub realizacji PP. Stwierdzenie, że PP 

w żaden sposób nie będzie oddziaływać na cele 

ochrony obszaru N2000, w tym na powiązania 

obszaru N2000 z innymi obszarami, albo że 

oddziaływanie nie będzie znacząco negatywne 

zwalnia z dalszego prowadzenia oceny habitatowej. 

Natomiast stwierdzenie, że PP może znacząco 

oddziaływać na cele ochrony obszaru N2000, 

w tym na powiązania obszaru N2000 z innymi 

obszarami uprawnia do udzielenia zgody na realizację 

wyłącznie pod warunkiem, że w danym 

przypadku spełnione zostały łącznie wszystkie 

warunki z art. 34 u.o.p. 125 

Wśród warunków zawartych w art. 34 ust. 1 

u.o.p. warto zwrócić uwagę na obowiązek zapewnienia 

kompensacji przyrodniczej. Zgodnie z art. 

35 ust. 1 u.o.p. wydając zezwolenie, o którym 

mowa w art. 34 ust. 1, właściwy miejscowo RDOŚ, 

w porozumieniu z zarządcą terenu, stosownie do 

skali i rodzaju negatywnego oddziaływania na 

cele ochrony obszaru N2000 126 , ustala zakres, 

miejsce, termin i sposób wykonania kompensacji 

przyrodniczej, zobowiązując do jej wykonania nie 

później niż w terminie rozpoczęcia działań powodujących 

negatywne oddziaływanie. Kompensacja 

przyrodnicza może być efektywnym instrumentem 

zmierzającym do zapewnienia odpowiedniego 

stanu ochrony łączności przyrodniczej. 

Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 8 p.o- 

.ś., kompensacja przyrodnicza to zespół działań 

obejmujących w szczególności 

– roboty budowlane; 

– roboty ziemne; 

– rekultywację gleby; 

– zalesianie; 

– zadrzewianie; 

– tworzenie skupień roślinności, prowadzących 

do przywrócenia równowagi przyrodniczej; 

– tworzenie skupień roślinności, prowadzących 

do przywrócenia równowagi przyrodniczej 

na danym terenie; 

celem wyrównania szkód dokonanych w środowisku 

przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie 

walorów krajobrazowych. 

Orzekając o obowiązku kompensacji RDOŚ 

może tak ustalić jego treść, aby Inwestor w ramach


kompensacji wykonał działania zwiększające 

ochronę korytarzy ekologicznych. 

Regulacja art. 33 ust. 1 w związku art. 34 u.o.p. 

stanowi najbardziej efektywny instrument prawny 

służący ochronie łączności przyrodniczej tych 

korytarzy ekologicznych, które znajdują się 

w sieci N2000 albo zapewniają łączność obszarów 

N2000 z innymi obszarami N2000 lub innymi 

obszarami chronionymi. 

Niestety, korytarze ekologiczne położone poza 

siecią N2000 i służące zachowaniu łączności 

przyrodniczej między innymi obszarami chronionymi, 

a zwłaszcza między obszarami formalnie 

nie objętymi żadnymi formami ochrony przyrody 

są pozbawione ochrony z art. 33 ust. 1 

w związku art. 34 u.o.p. 

Na gruncie prawa polskiego nie istnieją odpowiedniki, 

czy surogaty komentowanej regulacji, 

które obowiązywałyby w stosunku do korytarzy 

ekologicznych, które formalnie nie zostały ujęte 

w sieci N2000. Podobnie kształtuje się sytuacja 

korytarzy, które nie służą zachowaniu łączności 

przyrodniczej między obszarami N2000 a między 

innymi obszarami cennymi przyrodniczo. 

3.3.2.3. Przepisy o planowaniu przestrzennym 

Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.p.z.p., ustawa ta określa 

zasady kształtowania polityki przestrzennej 

przez jednostki samorządu terytorialnego i organy 

administracji rządowej, a także zakres i sposoby 

postępowania w sprawach przeznaczania terenów 

na określone cele oraz ustalania zasad ich 

zagospodarowania i zabudowy. 

Z punktu widzenia ochrony korytarzy ekologicznych 

i szerzej – łączności przyrodniczej, 

szczególnej wagi nabierają dwa nakazy obowiązujące 

w sferze planowania przestrzennego: 

1) wynikający z art. 1 ust. 2 pkt 1 u.p.z.p. nakaz 

uwzględniania w planowaniu i zagospodarowaniu 

przestrzennym wymagań 

ładu przestrzennego; 

2) wyrażony w art. 1 ust. 2 pkt 3 u.p.z.p. nakaz 

uwzględniania w planowaniu i zagospodarowaniu 

przestrzennym wymagań ochrony 

środowiska. 

Pierwszy nakaz jest istotny ze względu na 

fakt, iż jego wypełnienie musi następować w szerokim 

kontekście wynikającym z zasady zrównoważonego 

rozwoju. Jej fundament stanowią dwie 

szczegółowe reguły operacyjne, istotne z punktu 

widzenia ochrony łączności przyrodniczej: nakaz 

zachowania równowagi przyrodniczej oraz nakaz 

zachowania trwałości podstawowych procesów 

przyrodniczych 127 . 

Z drugiego nakazu wynika istotny dla zachowania 

łączności przyrodniczej, zwłaszcza w ramach 

sieci N2000, obowiązek takiego kształtowania 

polityki przestrzennej, aby służyła ona 

między innymi przywracaniu elementów przyrodniczych 

do stanu właściwego, w tym przywróceniu 

siedlisk przyrodniczych i gatunków do 

właściwego stanu ochrony 128 . 

Ocena ich efektywności nie jest procesem prostym. 

Z jednej strony, same w sobie stanowią one 

regulację nieprecyzyjną, odwołującą się do pojęć 

niedookreślonych, przez co trudną w interpretacji 

i problematyczną w sferze stosowania prawa 

129 . Z drugiej, posiadając status zasad ogólnych 

w planowaniu przestrzennym, oba nakazy zapewniają 

(przynajmniej w pewnym stopniu, jako 

gwarancja o charakterze formalnym), iż w konkretnych 

dokumentach planistycznych kwestie 

związane z ochroną łączności przyrodniczej zostaną 

jednak uwzględnione. 

Ambiwalentność oceny efektywności nakazów 

zawartych w art. 1 ust. 2 pkt 1 u.p.z.p. oraz 

art. 1 ust. 2 pkt 3 u.p.z.p. pogłębia nierówna efektywność 

dalszych, szczegółowych rozwiązań 

u.p.z.p., w których komentowane nakazy są rozwijane 

i konkretyzowane. 

Planowanie przestrzenne odbywa się na trzech 

szczeblach: 

1. krajowym (art. 3 ust. 4 u.p.z.p.) w k.p.z.k.; 

2. wojewódzkim (art. 3 ust. 3 u.p.z.p.) w p.z.p.w.; 

3. gminnym i lokalnym (art. 3 ust. 1 u.p.z.p.) 

w s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. 

K.p.z.k. jest dokumentem strategicznym, tj. 

uwzględniającym cele zawarte w rządowych dokumentach 

strategicznych, określającym uwarunkowania, 

cele i kierunki zrównoważonego 

rozwoju w skali kraju w oparciu o uwarunkowania 

przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekonomiczne 

oraz działania niezbędne do jego osiągnięcia 

(art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.z.p.).

80 


Wymogi co do treści k.p.z.k. ustawa formułuje 

w sposób otwarty, określając jedynie minimum, 

jakie musi spełniać ten dokument (art. 47 ust. 2 

u.p.z.p.) 130 . Ustalenie ostatecznego zakresu k.p.z.k. 

ustawa pozostawia uznaniu ministra do spraw 

rozwoju regionalnego. Tak szeroki margines 

swobody w zakresie strategicznego planowania 

przestrzennego może budzić wątpliwości. Dotyczą 

one między innymi tego, czy zakres formalnych 

gwarancji, iż w k.p.z.k. zostaną uwzględnione 

kwestie związane z ochroną środowiska jest 

dostateczny. 

Jedyną formalną gwarancją uwzględnienia 

problematyki związanej z ochroną łączności 

przyrodniczej, jest zawarte w art. 47 ust. 1 pkt 1 

i ust. 2 u.p.z.p. zastrzeżenie, iż k.p.z.k. musi odnosić 

się do zrównoważonego rozwoju, uwarunkowań 

przyrodniczych oraz wymagań ochrony środowiska 

z uwzględnieniem obszarów podlegających 

ochronie 131 . Ustanowienie tak ogólnikowego 

„pasa transmisyjnego” zagadnień istotnych 


w sferę planowania przestrzennego na 

szczeblu krajowym nie jest rozwiązaniem efektywnym. 

Konkretne obowiązki ministra w zakresie 

uwzględnienia w k.p.z.k. kwestii związanych 

z ochroną łączności przyrodniczej daje się wyinterpretować 

z art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.z.p. 

dopiero po zastosowaniu wykładni celowościowej. 

W takiej sytuacji trudno mówić o prawnych 

gwarancjach zapewniających utworzenie spójnego 

systemu ochrony łączności przyrodniczej na 

poziomie planowania przestrzennego w skali kraju. 

Korzystniejszym rozwiązaniem byłoby z pewnością 

przyjęcie expressis verbis, iż k.p.z.k. określa 

podstawowe elementy krajowej sieci obszarów 

chronionych, wymagania w zakresie zachowania 

spójności tych sieci i integralności obszarów 

chronionych, a także warunki niezbędne do 

zachowania bioróżnorodności oraz powiązań 

krajowej sieci obszarów chronionych z sieciami 

o znaczeniu międzynarodowym. 

Jeżeli chodzi o aktualną praktykę planowania 

przestrzennego na szczeblu krajowym, trudno 

oceniać ją inaczej niż negatywnie. Od czasu wejścia 

w życie obowiązującej u.p.z.p. 132 nie przyjęto 

nowej k.p.z.k., mimo że poprzedni dokument 

strategiczny dotyczący planowania przestrzennego 

na szczeblu krajowym powstał w diametralnie 

różnym kontekście prawnym (przed akcesją 

do UE) i aktualnie całkowicie utracił jakiekolwiek 

znaczenie praktyczne (pojawiła się jedynie 

niesformalizowana aktualizacja k.p.z.k.) 133 . Obecnie 

trwają prace związane z opracowaniem 

i przyjęciem Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania 

Kraju 2030 134 . 

Efektywność regulacji zapewniających ochronę 

łączności przyrodniczej w sferze planowania 

przestrzennego na szczeblu krajowym pośrednio 

zwiększa regulacja zawarta w art. 48 ust. 3 u.p.z.p. 

Rozszerza ona zakres zastosowania art. 47 ust. 2 

u.p.z.p. także na programy rządowe. Zgodnie 

z art. 48 ust. 3 u.p.z.p., uwarunkowania wymienione 

w art. 47 ust. 2 u.p.z.p. (w tym wymagania 

z zakresu ochrony środowiska z uwzględnieniem 

obszarów podlegających ochronie) muszą być 

uwzględniane w programach zawierających zadania 

rządowe służące realizacji inwestycji celu 

publicznego o znaczeniu krajowym, sporządzanych 

przez ministrów i centralne organy administracji 

rządowej. Oznacza to, analogicznie jak 

przy k.p.z.k., iż z normy, o której mowa w art. 48 

u.p.z.p. w związku 47 ust. 2 u.p.z.p. wynika bezwzględny 

obowiązek takiego kształtowania treści 

programów rządowych, aby wynikały z nich 

konkretne obowiązki dotyczące przywracania 

elementów przyrodniczych do stanu właściwego, 

w tym przywrócenia siedlisk przyrodniczych 

i gatunków do właściwego stanu ochrony. 

K.p.z.k. oraz programy rządowe, o których 

mowa w art. 48 ust. 1 u.p.z.p. nie są aktami powszechnie 

obowiązującymi, w związku z czym 

zawarte w nich zapisy nie wiążą Inwestorów. 

Ustalenia tych dokumentów nie wiążą również 

organów wydających indywidualne decyzje administracyjne 

w procesie inwestycyjnym. 

Planowanie przestrzenne na szczeblu wojewódzkim 

ma charakter strategiczny. P.z.p.w. nie 

są aktami prawa miejscowego, tj. nie są aktami 

powszechnie obowiązującymi, nie przesądzają 

o przeznaczeniu konkretnych terenów i lokalizacji 

konkretnych przedsięwzięć. 

Analogiczne jak k.p.z.k. i programy rządowe, 

nie wiążą one Inwestorów ani organów wydających 

w procesie inwestycyjnym decyzje realizacyjne.


Wymogi co do treści p.z.p.w. wymienia art. 39 

ust. 3-5 u.p.z.p. Z punktu widzenia ochrony łączności 

przyrodniczej podstawowe znaczenie ma 

ta część p.z.p.w., w której obligatoryjnie określa 

się system obszarów chronionych, w tym obszary 

ochrony środowiska i przyrody. Istotne są również 

części, w których określa się podstawowe 

elementy sieci osadniczej województwa i ich powiązania 

komunikacyjne oraz infrastrukturalne, 

w tym kierunki powiązań transgranicznych; rozmieszczenie 

inwestycji celu publicznego o znaczeniu 

ponadlokalnym; obszary problemowe 

wraz z zasadami ich zagospodarowania oraz obszary 

metropolitalne. Pozostałe części mają 

mniejsze znaczenie. 

Obowiązek określenia systemu obszarów 

chronionych, w tym obszarów ochrony środowiska 

i przyrody stanowi w pełni efektywną gwarancję, 

iż w p.z.p.w. ujęte zostaną korytarze ekologiczne 

położone w granicach obszarowych 

form ochrony przyrody. Z art. 39 ust. 3 pkt 2 

u.p.z.p. nie wynika natomiast bezpośrednio, aby 

w p.z.p.w. należało obligatoryjnie wskazać także 

korytarze ekologiczne znajdujące się poza obszarowymi 

formami ochrony przyrody. Wprawdzie 

w analizowanym przepisie mowa jest o systemie 

obszarów chronionych, w tym obszarów ochrony 

środowiska i przyrody, a nie o formach ochrony 

przyrody, niemniej brak definicji legalnych użytych 

w tym zwrocie pojęć (system obszarów 

chronionych, obszary ochrony środowiska, 

obszary ochrony przyrody) prowadzi do praktyki, 

iż nie w każdym przypadku organ planistyczny 

stosuje wykładnię celowościową, według której 

korytarze ekologiczne należałoby zaliczyć do 

jednej z tych grup. 

Podstawowe znaczenia w planowaniu przestrzennym 

mają akty najniższego rzędu: s.u.k.z.p.g. 

oraz m.p.z.p. 

S.u.k.z.p.g. jest opracowywane dla terenu całej 

gminy. Określa ono politykę przestrzenną gminy 

i w tym sensie jest przede wszystkim aktem planowania 

strategicznego, niezależnie od tego, że 

zawarte w nim zapisy cechuje znacznie wyższy 

stopień konkretności i szczegółowości, niż ma to 

miejsce w przypadku k.p.z.k. i p.z.p.w. S.u.k.z.p.g. 

nie jest aktem powszechnie obowiązującym i Inwestorzy 

nie są bezpośrednio związani ustaleniami 

tego dokumentu. Jednak w przeciwieństwie 

do k.p.z.k. i p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. wiąże radę 

gminy w zakresie opracowania m.p.z.p. (art. 9 

ust. 4 u.p.z.p.), dzięki czemu zawarte w nim zapisy 

podlegają bezpośredniej transpozycji do m.p.z.p. 

Treść s.u.k.z.p.g. ustala art. 10 ust. 1 i 2 u.p.z.p. 

Z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej 

istotne są zarówno niektóre części s.u.k.z.p.g., 

w których określa się stan wyjściowy (art. 10 ust. 

1 u.p.z.p.), jak i niektóre z tych części, w których 

określa się kierunki przyszłego zagospodarowania 

gminy (art. 10 ust. 2 u.p.z.p.). 

W pierwszej grupie wskazać można te spośród 

części s.u.k.z.p.g. wymienionych w art. 10 

ust. 1 u.p.z.p., w których określa się: 

1) stan ładu przestrzennego i wymogi jego 

ochrony 135 ; 

2) stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej 

przestrzeni produkcyjnej, wielkości 

i jakości zasobów wodnych oraz wymogów 

ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu 

kulturowego; 

3) występowanie obiektów i terenów chronionych 

na podstawie przepisów odrębnych; 

4) występowanie terenów górniczych wyznaczonych 

na podstawie przepisów odrębnych; 

5) stan systemów komunikacji i infrastruktury 

technicznej, w tym stopień uporządkowania 

gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej 

oraz gospodarki odpadami; 

6) zadania służące realizacji ponadlokalnych 

celów publicznych; 

7) wymagania dotyczące ochrony przeciwpowodziowej. 

Do drugiej grupy zaliczyć należy te części spośród 

wymienionych w art. 10 ust. 2 u.p.z.p., 

w których obligatoryjnie wskazuje się: 

1) kierunki zmian w strukturze przestrzennej 

gminy oraz w przeznaczeniu terenów; 

2) kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania 

oraz użytkowania terenów, w tym 

tereny wyłączone spod zabudowy; 

3) obszary oraz zasady ochrony środowiska 

i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu 

kulturowego i uzdrowisk; 

4) kierunki rozwoju systemów komunikacji 

i infrastruktury technicznej;

82 


5) obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje 

celu publicznego o znaczeniu lokalnym; 

6) obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje 

celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, 

zgodnie z ustaleniami planu 

zagospodarowania przestrzennego województwa 

i ustaleniami programów (o których 

mowa w art. 48 ust. 1 u.p.z.p.); 

7) obszary, dla których gmina zamierza sporządzić 

miejscowy plan zagospodarowania 

przestrzennego, w tym obszary wymagające 

zmiany przeznaczenia gruntów rolnych 

i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne; 

8) kierunki i zasady kształtowania rolniczej 

i leśnej przestrzeni produkcyjnej; 

9) obszary narażone na niebezpieczeństwo 

powodzi i osuwania się mas ziemnych; 

10) obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji 

lub rekultywacji; 

11) obszary, na których rozmieszczone będą 

urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych 

źródeł energii o mocy przekraczającej 

100 kW, a także ich strefy ochronne 

związanych z ograniczeniami w zabudowie 

oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu. 

Szczegółowy zakres projektu s.u.k.z.p.g. w części 

tekstowej i graficznej, w tym wymogi dotyczące 

materiałów planistycznych, skali opracowań 

kartograficznych, stosowanych oznaczeń, nazewnictwa, 

standardów oraz sposobu dokumentowania 

prac planistycznych określone zostały 

w rozporządzeniu z dnia 28 kwietnia 2004 r. 136 . 

Na podstawie § 4 ust. 2 rozporządzenia, 

w projekcie s.u.k.z.p.g. należy określić wpływ poszczególnych 

uwarunkowań, o których mowa 

w art. 10 ust. 1 u.p.z.p. na ustalenie kierunków 

i zasad zagospodarowania przestrzennego gminy. 

Ustalenia części tekstowej projektu s.u.k.z.p.g. 

muszą być zapisywane zgodnie ze standardami 

określonymi w § 6 rozporządzenia. Standaryzacja 

zwiększa efektywność prawnej ochrony łączności 

przyrodniczej na etapie s.u.k.z.p.g. 137 . 

Aktem o podstawowym znaczeniu w planowaniu 

i zagospodarowaniu przestrzennym jest 

m.p.z.p. 

Zgodnie z art. 4 ust. 1 u.p.z.p., w m.p.z.p. następuje 

ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszczenie 

inwestycji celu publicznego oraz określenie 

sposobów zagospodarowania i warunków 

zabudowy terenu. 

M.p.z.p. jest aktem prawa miejscowego (art. 

14 ust. 8 u.p.z.p.). Jego zapisy są powszechnie 

obowiązujące, a więc wiążą każdego indywidualnego 

Inwestora oraz – w pełnym zakresie – organy 

wydające indywidualne decyzje administracyjne 

w procesie inwestycyjnym (np. DŚU, pozwolenie 

wodnoprawne i pozwolenie na budowę). 

Moc wiążąca m.p.z.p. sprawia, iż zawarte 

w nim zapisy charakteryzuje najwyższa efektywność. 

Jeżeli do m.p.z.p. wprowadzone zostaną odpowiednie 

zapisy gwarantujące ochronę korytarzy 

ekologicznych, zapisy te zostaną transponowane 

w pełnym zakresie do indywidualnych decyzji 

administracyjnych, co zapewni ochronę 

łączności przyrodniczej także na etapie realizacji 

i eksploatacji indywidualnych przedsięwzięć. 

Zapisy m.p.z.p. mają więc kluczowe znaczenie 

w zapewnieniu właściwej ochrony łączności 


Otwartym pozostaje pytanie, czy ustawodawca 

w przepisach określających wymogi co do treści 

m.p.z.p. oraz ustalających przebieg procedury 

uchwalania tego dokumentu zawarł dostateczne 

gwarancje ku temu, aby w m.p.z.p. znalazły się 

zapisy zapewniające odpowiedni poziom ochrony 

łączności przyrodniczej. 

Części obligatoryjne m.p.z.p. wymienia art. 15 

ust. 2 u.p.z.p., części fakultatywne, tj. takie, które 

m.p.z.p. powinien zawierać w zależności od potrzeb 

– art. 15 ust. 3 u.p.z.p. 

Jeżeli chodzi o części obligatoryjne, w szeregu 

z nich powinny być zawierane zapisy odnoszące 

się do kwestii związanych z ochroną łączności 

przyrodniczej, w tym odnoszące się bezpośrednio 

do ochrony korytarzy ekologicznych, przy 

czym, podobnie jak w przypadku aktów planistycznych 

wyższego rzędu – obowiązki organu 

planistycznego w tym zakresie nie wynikają bezpośrednio 

z treści art. 15 ust. 2 u.p.z.p., ale dają 

się wyprowadzić z treści tego przepisu dopiero 

po zastosowaniu reguł wykładni celowościowej. 

Brak normy, z której expressis verbis wynikałyby 

obowiązki organu planistycznego dotyczące


uwzględniania w m.p.z.p. kwestii związanych 

z ochroną łączności przyrodniczej istotnie osłabia 

efektywność regulacji 138 . 

Wykładnia celowościowa art. 15 ust. 2 u.p.z.p. 

nakazuje przyjąć, iż ochrona łączności przyrodniczej 

powinna być brana pod uwagę przede 

wszystkim w tych obligatoryjnych częściach 

m.p.z.p., w których określa się: 

1) przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające 

tereny o różnym przeznaczeniu lub 

różnych zasadach zagospodarowania; 

2) zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego; 

3) zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu 

kulturowego; 

4) zasady kształtowania zabudowy oraz 

wskaźniki zagospodarowania terenu, maksymalną 

i minimalną intensywność zabudowy 

jako wskaźnik powierzchni całkowitej 

zabudowy w odniesieniu do powierzchni 

działki budowlanej, minimalny udział 

procentowy powierzchni biologicznie 

czynnej w odniesieniu do powierzchni 

działki budowlanej, maksymalną wysokość 

zabudowy, minimalną liczbę miejsc do parkowania 

i sposób ich realizacji oraz linie 

zabudowy i gabaryty obiektów; 

5) granice i sposoby zagospodarowania terenów 

lub obiektów podlegających ochronie, 

ustalonych na podstawie odrębnych przepisów, 

w tym terenów górniczych, a także 

narażonych na niebezpieczeństwo powodzi 

oraz zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych; 

6) szczególne warunki zagospodarowania terenów 

oraz ograniczenia w ich użytkowaniu, 

w tym zakaz zabudowy; 

7) zasady modernizacji, rozbudowy i budowy 

systemów komunikacji i infrastruktury 

technicznej; 

8) sposób i termin tymczasowego zagospodarowania, 

urządzania i użytkowania terenów. 

Jeżeli chodzi o fakultatywne elementy m.p.z.p., 

ochrona korytarzy ekologicznych powinna być 

brana pod uwagę w kontekście ustalania: 

1) granic obszarów wymagających przekształceń 

lub rekultywacji; 

2) granic terenów pod budowę urządzeń wytwarzających 

energię z odnawialnych źródeł 

energii o mocy przekraczającej 100 kW, 

a także granic ich stref ochronnych związanych 

z ograniczeniami w zabudowie oraz 

zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu 

oraz występowaniem znaczącego oddziaływania 

tych urządzeń na środowisko; 

3) granic terenów rozmieszczenia inwestycji 

celu publicznego o znaczeniu lokalnym; 

4) granic terenów inwestycji celu publicznego 

o znaczeniu ponadlokalnym, umieszczonych 

w p.z.p.w. lub w ostatecznych decyzjach 

o lokalizacji drogi krajowej, wojewódzkiej 

lub powiatowej, linii kolejowej 

o znaczeniu państwowym, lotniska użytku 

publicznego, inwestycji w zakresie terminalu 

lub przedsięwzięcia Euro 2012; 

5) granic terenów zamkniętych oraz granic 

stref ochronnych terenów zamkniętych 139 . 

Ochronę łączności przyrodniczej w m.p.z.p. 

wzmacniają do pewnego stopnia zasady wyrażone 

w art. 73 ust. 1 i 2 p.o.ś. Art. 73 ust. 1 pkt 1 

p.o.ś. nakazuje uwzględniać w m.p.z.p. ograniczenia 

wynikające z ustanowienia parku narodowego, 

rezerwatu przyrody, parku krajobrazowego, 

obszaru chronionego krajobrazu, obszaru N2000, 

zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, użytku 

ekologicznego, stanowiska dokumentacyjnego, 

pomników przyrody oraz ich otulin. Przepis nie 

gwarantuje wprawdzie, iż w m.p.z.p. zostaną 

uwzględnione ograniczenia wynikające bezpośrednio 

z istnienia korytarzy ekologicznych, ale 

zastosowanie wykładni celowościowej musi prowadzić 

do wniosku, iż obowiązek taki istnieje 

w odniesieniu do tych wszystkich obszarowych 

form ochrony przyrody, w granicach których 

znajdują się korytarze i dla których prawidłowego 

funkcjonowania zapewnienie łączności przyrodniczej 

ma istotne znaczenie. Kwestie związane 

z ochroną łączności przyrodniczej będą musiały 

być uwzględnione w szczególności w tych 

m.p.z.p., które dotyczą obszarów chronionego 

krajobrazu (powoływanych bezpośrednio w celu 

ochrony korytarzy ekologicznych) oraz obszarów 

N2000, z uwagi na szczególny walor i ochronę 

spójności sieci N2000. Z oczywistych względów 

art. 73 ust. 1 p.o.ś. nie zabezpiecza w żaden

84 


sposób ochrony korytarzy ekologicznych położonych 

poza granicami wymienionych w nim obszarowych 

form ochrony przyrody. 

Organ planistyczny opracowując m.p.z.p. musi 

również uwzględnić zasadę wyrażoną w art. 73 

ust. 2 pkt 2 p.o.ś., zgodnie z którą linie komunikacyjne, 

napowietrzne i podziemne rurociągi, linie 

kablowe oraz inne obiekty liniowe przeprowadza 

się i wykonuje w sposób zapewniający ograniczenie 

ich oddziaływania na środowisko, w tym 

możliwość przemieszczania się dziko żyjących 

zwierząt. 

Efektywność przepisu obniżają w znacznym 

stopniu regulacje specustaw, które wyłączają zastosowanie 

przepisów o planowaniu przestrzennym 

w stosunku do inwestycji drogowych, autostrad, 

linii kolejowych, przedsięwzięć Euro 2012, 

inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego, 

inwestycji w zakresie terminalu regazyfikacyjnego 

skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu, 

regionalnych sieci szerokopasmowych (telekomunikacyjnych) 

oraz inwestycji w zakresie budowli 

przeciwpowodziowych. 

Spory potencjał m.p.z.p. w zakresie ochrony 

łączności przyrodniczej w praktyce wykorzystywany 

jest niewielkim stopniu. Przyczyny tkwią nie 

tylko w braku przepisów, które jednoznacznie nakazywałyby 

ujmowanie w m.p.z.p. kwestii związanych 

z ochroną korytarzy ekologicznych. Efektywność 

m.p.z.p. w równie istotnym stopniu obniża 

brak regulacji obligujących lub zachęcających organy 

planistyczne do uchwalania m.p.z.p. 140 i związany 

z tym niski współczynnik pokrycia powierzchni 

kraju planami miejscowymi. 

W przypadku braku m.p.z.p. określenie sposobów 

zagospodarowania i warunków zabudowy 

terenu następuje w drodze decyzji wzizt. W przypadku 


na środowisko, przed decyzją wzizt 

konieczne jest uzyskanie DŚU. Do wzizt odnoszą 

się wszystkie omawiane w poprzednich akapitach 

zasady wyrażone w art. 73 ust. 1 i 2 p.o.ś. 

Na ostateczną treść dokumentów planistycznych 

istotny wpływ mają nie tylko przepisy bezpośrednio 

ustalające ich zakres treściowy. Całościowa 

ocena przepisów o planowaniu przestrzennym 

w kontekście ich efektywności w zakresie 

zapewnienia odpowiedniego poziomu 

ochrony łączności przyrodniczej nie może pominąć 

takich kwestii, jak: 

1) stopień spójności systemu planowania 

przestrzennego – rodzaj i jakość powiązań 

między poszczególnymi dokumentami planistycznymi 

oraz mechanizmy regulujące 

sposób i zasady uwzględniania w s.u.k.z.p.g. 

i m.p.z..p. ustaleń przyjętych w k.p.z.k. 

i p.z.p.w.; 

2) związanie lub brak związania organów planistycznych 

ustaleniami zawartymi w instrumentach 

zarządzania środowiskiem 

służących planowaniu ochrony na obszarowych 

formach ochrony przyrody; 

3) możliwość wpływania na ostateczną treść 

dokumentów planistycznych przez inne 

podmioty niż organy planistyczne; 

4) wymogi dotyczące ochrony środowiska 

w zagospodarowaniu przestrzennym, ustalone 

w przepisach p.o.ś., w tym obowiązek 

sporządzania i uwzględniania ustaleń zawartych 

w opracowaniu ekofizjograficznym 

lub analizie uwarunkowań środowiskowych; 

5) obowiązek uwzględniania ustaleń zawartych 

w prognozie oddziaływania na środowisko, 

sporządzanej w ramach SOOŚ. 

Niespójność między poszczególnymi szczeblami 

planowania przestrzennego była wielokrotnie 

przedmiotem krytyki, jednak kolejne nowelizacje 

u.p.z.p. nie doprowadziły do całkowitego 

usunięcia separacji poszczególnych szczebli 

kształtowania polityki przestrzennej. Tymczasem 

z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej 

koherentność polityki przestrzennej 

jest jedną z kwestii o fundamentalnym znaczeniu. 

Ochrona łączności przyrodniczej wymaga 

podejścia całościowego. Korytarze ekologiczne 

mogą pełnić swoje funkcje wyłącznie w ramach 

sieci ekologicznych. Sieci ekologiczne składają 

się z płatów oraz korytarzy ekologicznych o różnym 

znaczeniu: międzynarodowym, ponadregionalnym, 

regionalnym, lokalnym. Z jednej strony 

wymagają one ochrony przede wszystkim na 

szczeblach planowania przestrzennego odpowiadających 

skali ich znaczenia (np. korytarze 

o znaczeniu międzynarodowym – w k.p.z.k.; korytarze 

o znaczeniu lokalnym – w m.p.z.p.), z dru-


giej – sieci ekologiczne jako systemy ściśle powiązane 

funkcjonalnie powinny być chronione 

systemowo, uzupełniająco także na pozostałych 

szczeblach systemu planowania przestrzennego. 

Przykładowo, ustalenia dotyczące ochrony korytarzy 

ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym 

zawarte w k.p.z.k. powinny przenikać do 

aktów planistycznych niższego rzędu, aż do 

szczebla m.p.z.p., gdzie powinny być rozwijane 

i uszczegóławiane. Analogicznie, aby możliwa 

była skuteczna ochrona korytarzy lokalnych 

w m.p.z.p., k.p.z.k. oraz p.z.p.w. powinny ustalać 

globalne zasady pozwalające tworzyć taki kontekst 

lokalny, w którym łączność przyrodnicza 

będzie musiała być potraktowana zarówno 

z uwzględnieniem perspektywy szerszej (tj. krajowej 

i regionalnej), jak i właściwej dla aktów 

najniższego rzędu (tj. gminnej i lokalnej). 

Analiza przepisów u.p.z.p. prowadzi do wniosku, 

że zabezpieczają one bezpośrednio wyłącznie 

zgodność ustaleń planistycznych podjętych 

na szczeblu krajowym i regionalnym, nie przewidują 

natomiast wystarczająco efektywnych gwarancji, 

iż z dokumentami strategicznymi zgodne 

będą s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. Efektywność regulacji 

osłabia mechanizm, zgodnie z którym ustalenia 

k.p.z.k. i programów rządowych wprowadza się 

do s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. wyłącznie pośrednio 141 . 

Efektywność formalnej ochrony łączności przyrodniczej 

w procesach planistycznych zwiększa 

z kolei zasada wyrażona w art. 20 ust. 3 pkt 7 

i ust. 4 pkt 6 u.o.p. Nakazuje ona, aby w PO parków 

narodowych, rezerwatów przyrody i parków 

krajobrazowych zawarte zostały „ustalenia 

dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń 

wewnętrznych” lub zewnętrznych podlegające 

obligatoryjnemu wprowadzeniu do p.z.p.w., 

s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. Związanie organów planistycznych 

wyżej wskazanymi ustaleniami PO 

gwarantuje ich efektywną transpozycję do aktów 

planowania przestrzennego. 

Nie ma analogicznej normy dotyczącej PZO. 

Żaden przepis nie nakazuje wprost, aby w p.z.p.w., 

s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. uwzględniać ustalenia 

PZO. Obniża to globalną efektywność regulacji. 

Po pierwsze, w sytuacji posługiwania się w praktyce 

planistycznej niemal wyłącznie wykładnią 

językową brak bezpośredniego nakazu prowadzi 

do ignorowania przez organy planistyczne zapisów 

PZO i ustaleń PO innych niż dotyczące eliminacji 

lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych 

lub zewnętrznych, nawet jeżeli przewidują one 

rozwiązania dotyczące ochrony łączności przyrodniczej, 

które bez wzmocnienia na poziomie 

aktów z zakresu planowania przestrzennego nie 

dadzą się skutecznie zrealizować. Po drugie, 

ustawodawca zagwarantował transpozycję określonych 

zapisów PO (dokumentów fakultatywnych), 

nie rozciągając tego obowiązku na PZO, 

mimo że to PZO jako dokumenty obligatoryjne 

odgrywają większą rolę praktyczną. Taka konstrukcja 

sprawia, że jedynie w drodze wykładni 

celowościowej można wyprowadzić obowiązki 

organu planistycznego w zakresie konieczności 

przenoszenia do p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. 

ustaleń zawartych w PZO oraz tych ustaleń PO, 

które wykraczają poza ustalenia dotyczące eliminacji 

lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych 

lub zewnętrznych. 

Efektywność polityki przestrzennej zwiększają 

przepisy proceduralne gwarantujące udział 

w procesach planistycznych szerokiego kręgu 

podmiotów niezależnych od organów planistycznych. 

Udział społeczeństwa oraz współdziałanie 

organu planistycznego z organami specjalistycznymi 

zwiększają także efektywność polityki 

przestrzennej jako instrumentu służącego ochronie 


Ustawa zapewnia udział społeczeństwa w najszerszym 

możliwym zakresie – każdy może 

wnieść wnioski do s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p., które muszą 

być rozpatrzone przed sporządzeniem projektów 

tych dokumentów. W trybie wniosków 

mogą być skutecznie zgłaszane między innymi 

propozycje zapisów istotnych dla ochrony korytarzy 


Zobowiązanie organów planistycznych do 

współdziałania z innymi organami administracji 

publicznej gwarantuje, iż w procesie planistycznym 

zostaną wzięte pod uwagę (opiniowanie) 

lub zostaną uwzględnione (uzgadnianie) uwarunkowania 

o szczególnym charakterze, zagadnienia 

specjalistyczne, wymagające wiadomości 

specjalnych oraz problemy, których rozstrzygnięcie 

wykracza poza kompetencje organów planistycznych.

86 



między obszarami N2000 szczególnej wagi 

nabiera współdziałanie organu planistycznego 

z RDOŚ. Mogłoby ono stanowić w pełni efektywną 

gwarancję uwzględniania w aktach planistycznych 

kwestii związanych z ochroną łączności 

przyrodniczej między obszarami N2000, gdyby 

ustawodawcy nie zabrakło konsekwencji. 

Zgodnie z art. 30 ust. 3 u.o.p., projekty p.z.p.w., 

s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. w części „dotyczącej istniejącego 

lub projektowanego obszaru Natura 

2000” wymagają uzgodnienia z RDOŚ w zakresie 

„ustaleń mogących znacząco negatywnie oddziaływać 

na obszar Natura 2000”. Charakter uzgodnienia 

powoduje, iż RDOŚ ma głos współdecydujący 

i może zarówno skutecznie negować zapisy 

niekorzystne (odmawiając uzgodnienia), jak też 

powodować wprowadzenie rozwiązań pożądanych 

z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej. 

Forma uzgodnienia gwarantuje pełną 

efektywność działania RDOŚ, ale wyłącznie w 

zakresie ustaleń mogących znacząco negatywnie 

oddziaływać na obszar N2000. W ramach uzgodnienia, 

o którym mowa w art. 30 ust. 3 u.o.p., 

RDOŚ nie może wprowadzić dowolnych rozwiązań, 

które zwiększałyby stopień ochrony łączności 

przyrodniczej, ale wyłącznie takie, które będą 

prowadzić do zniesienia, ograniczenia lub kompensacji 

skutków wynikających z ustaleń dokumentów 

planistycznych „mogących znacząco negatywnie 

oddziaływać na obszar Natura 2000”. 

Kolejne ograniczenie efektywności udziału 

RDOŚ dotyczy korytarzy ekologicznych położonych 

poza granicami obszarów N2000 lub projektowanych 

obszarów N2000. Odnoszące się do 

nich ustalenia s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. RDOŚ wyłącznie 

opiniuje. Opinia, w przeciwieństwie do 

uzgodnienia, nie wiąże organu planistycznego, co 

utrudnia RDOŚ w pełni skuteczne kształtowanie 

rozwiązań pożądanych z punktu widzenia ochrony 

łączności przyrodniczej. Ograniczenie ma 

jeszcze szerszy zakres na etapie uchwalania 

p.z.p.w., gdzie udział RDOŚ ustawodawca ograniczył 

wyłącznie do uzgadniania ustaleń „mogących 

znacząco negatywnie oddziaływać na obszar 

Natura 2000”, nie przewidując nawet opiniowania 

pozostałych ustaleń. W konsekwencji RDOŚ 

nie posiada wyraźnego formalnego wpływu na 

treść ustaleń p.z.p.w., które mogłyby dotyczyć korytarzy 

ekologicznych położonych poza granicami 

obszarów N2000 lub projektowanych obszarów 

N2000. 

Jeżeli chodzi o wymogi dotyczące ochrony środowiska 

w zagospodarowaniu przestrzennym 

ustalone w art. 71 i nast. p.o.ś., z ochroną łączności 

przyrodniczej wiązać należy przede wszystkim 

te z nich, które wynikają z art. 71 i 72 ust. 1 

i 2 p.o.ś. 

Art. 71 ust. 1 p.o.ś. stanowi, iż podstawę do 

sporządzania k.p.z.k., strategii rozwoju województw, 

p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. stanowią 

zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony 

środowiska. Większe znaczenie przypisać należy 

art. 71 ust. 2 p.o.ś. Nakazuje on, aby we wszystkich 

dokumentach planistycznych uwzględnić 

„rozwiązania niezbędne do przywracania środowiska 

do właściwego stanu” oraz „warunki realizacji 

przedsięwzięć, umożliwiające uzyskanie optymalnych 

efektów w zakresie ochrony środowiska”. 

Art. 72 ust. 1 p.o.ś. konkretyzuje i uzupełnia 

powyższą regulację, ale wyłącznie w odniesieniu 

do ustaleń s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. W s.u.k.z.p.g. i 

m.p.z.p. muszą zostać zapewnione „warunki 

utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalną 

gospodarkę zasobami środowiska”, w szczególności 

przez zapisy odnoszące się do kwestii szczegółowo 

wymienionych w pkt 1-6 analizowanego 

przepisu. Żadna z nich nie dotyczy bezpośrednio 

ochrony łączności, niemniej wykładnia celowościowa 

prowadzi do stwierdzenia, iż wymóg zapewnienie 

warunków utrzymania równowagi 

przyrodniczej nie może zostać spełniony bez rozstrzygnięć 

w przedmiocie korytarzy ekologicznych. 

Zawarty w art. 72 ust. 1 p.o.ś. zwrot 

„w szczególności” pozwala przyjąć, iż wymienione 

w nim obszary problemowe nie stanowią katalogu 

zamkniętego i jeżeli zachodzi taka potrzeba, 

jedną z kwestii branych pod uwagę powinna 

być ochrona łączności przyrodniczej. Według art. 

72 ust. 2 p.o.ś. w s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p., „przy 

przeznaczaniu terenów na poszczególne cele oraz 

przy określaniu zadań związanych z ich zagospodarowaniem 

w strukturze wykorzystania terenu, 

ustala się proporcje pozwalające na zachowanie 

lub przywrócenie na nich równowagi przyrodniczej 

i prawidłowych warunków życia”. „Zachowa-


nie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej” 

w wielu przypadkach jest na tyle ściśle związane 

z korytarzami ekologicznymi i ich ochroną, iż bez 

uwzględnienia związanej z tym problematyki 

spełnienie omawianego wymogu może być niemożliwe. 

Art. 72 ust. 4 i 7 p.o.ś. stanowią, iż wymagania, 

o których między innymi mowa w ust. 1 i 2 tego 

przepisu, określa się na podstawie opracowań 

ekofizjograficznych, stosownie do rodzaju sporządzanego 

dokumentu, cech poszczególnych 

elementów przyrodniczych i ich wzajemnych powiązań. 

W tym kontekście – opracowania ekofizjograficzne 

uznać można za instrumenty prawne o fundamentalnym 

znaczeniu dla transponowania 

kwestii związanych z ochroną łaczności przyrodniczej 

w obszar planowania przestrzennego. 

Przez opracowanie ekofizjograficzne rozumie 

się dokumentację charakteryzującą poszczególne 

elementy przyrodnicze na obszarze objętym 

studium lub planem i ich wzajemne powiązania 

(art. 72 ust. 5 p.o.ś.). Opracowanie ekofizjograficzne 

sporządza się obligatoryjnie dla potrzeb 

p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p.; dla potrzeb 

k.p.z.k. obligatoryjnie sporządza się analizę uwarunkowań 

środowiskowych. 

Opracowanie ekofizjograficzne i analiza uwarunkowań 

środowiskowych powinny być sporządzone 

przed wykonaniem projektu danego aktu 

planistycznego, tak, aby możliwe było określenie 

w projekcie szczegółowych wymogów, o których 

mowa w art.. 72 ust. 1 i 2 p.o.ś. Rodzaje, zakres 

i sposób wykonania opracowań ekofizjograficznych 

oraz dane będące podstawą sporządzania 

tych opracowań szczegółowo określa rozporządzenie 

Ministra Środowiska z dnia 9 września 

2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych 

142 . W dyspozycji do wydania rozporządzenia 

(art. 72 ust. 6 p.o.ś.) ustawodawca zastrzegł, 

iż powinno ono uwzględniać „konieczność zapewnienia 

trwałości podstawowych procesów przyrodniczych 

na obszarze objętym planem zagospodarowania 

przestrzennego”. W § 1 rozporządzenia 

zawarte zostały wymogi, aby oprócz zapewnienia 

„trwałości podstawowych procesów przyrodniczych 


przestrzennego” opracowanie ekofizjograficzne 

było sporządzane pod kątem tak 

istotnych z punktu widzenia ochrony łączności 

przyrodniczej czynników jak: „dostosowanie 

funkcji, struktury i intensywności zagospodarowania 

przestrzennego do uwarunkowań przyrodniczych; 

zapewnienie warunków odnawialności zasobów 

środowiska”, a także „eliminowanie lub 

ograniczanie zagrożeń i negatywnego oddziaływania 

na środowisko”. Wymogi te zostały w dalszej 

części rozporządzenia uszczegółowione niemniej 

nie w takim zakresie, aby można było 

stwierdzić pełną efektywność regulacji rozporządzenia. 

Jeżeli chodzi o § 1, jego efektywność 

ogranicza brak jakichkolwiek sankcji za niespełnienie 

określonych w nim wymogów. 

Rozporządzenie przewiduje dwa rodzaje 

opracowań ekofizjograficznych: 

– podstawowe – sporządzane na potrzeby aktów 

planistycznych oraz 

– problemowe – wykonywane w przypadku 

konieczności bardziej szczegółowego rozpoznania 

cech wybranych elementów przyrodniczych 

lub określenia wielkości i zasięgów 

konkretnych zagrożeń środowiska 

i zdrowia ludzi. 

Także w tym przypadku brak wyraźnego zastrzeżenia, 

iż opracowanie problemowe może 

w szczególności dotyczyć rozpoznania cech występujących 

korytarzy ekologicznych ogranicza 

efektywność tego rodzaju opracowania jako instrumentu 

służącego bezpośrednio kształtowaniu 

pożądanych zapisów dotyczących ochrony 


Z tej samej perspektywy ocenić należy zakres 

tzw. dokumentów wejściowych do opracowania 

ekofizjograficznego 143 . Niektóre z nich będą 

wprawdzie poruszać kwestie związane z ochroną 

łączności przyrodniczej (np. niektóre dokumenty 

planistyczne opracowywane na podstawie pr. 

wod. oraz PO rezerwatów przyrody, parków narodowych 

i krajobrazowych), ale brak wyraźnego 

zastrzeżenia, iż opracowania ekofizjograficzne 

muszą uwzględniać dokumenty analizujące 

bezpośrednio rolę występujących korytarzy ekologicznych 

naraża na wystąpienie sytuacji, 

iż kwestia ochrony łączności przyrodniczej 

w dokumentach wejściowych zostanie pominięta. 

Odrębną kwestię stanowi fakt, że obowiązujące

88 


przepisy nie przewidują sporządzania odrębnej, 

szczególnej dokumentacji określającej rolę korytarzy 

ekologicznych oraz identyfikujących potrzeby 

związane z zapewnieniem odpowiedniego 

poziomu ochrony łączności przyrodniczej. 

Opracowanie ekofizjograficzne powinno się 

składać z części kartograficznej i opisowej. 

Zakres treściowy opracowania podstawowego 

wyznacza § 6 rozporządzenia. Spośród przepisów 

rozporządzenia § 6 w najszerszym zakresie 

nakazuje uwzględniać kwestie związane z ochroną 

łączności przyrodniczej 144 . 

W przypadku opracowania problemowego 

poszczególne jego części obligatoryjnie muszą 

zawierać rozszerzenie lub uszczegółowienie rozpoznania 

i charakterystyki: 

1) stanu i funkcjonowania wybranych elementów 

przyrodniczych, udokumentowanych 

i zinterpretowanych przestrzennie, w szczególności 

stanowiących o wrażliwości i odporności 

na możliwe oddziaływanie planowanego 

sposobu zagospodarowania, wynikających 

ze specyfiki regionalnej; 

2) możliwych zagrożeń wybranych elementów 

przyrodniczych, wynikających z planowanego 

sposobu zagospodarowania. 

Formuła opracowania problemowego może 

wiec być bardziej efektywną formą kształtowania 

odpowiednich zasad ochrony łączności przyrodniczej, 

zwłaszcza jeżeli za § 7 ust. 2 rozporządzenia 

uwzględnić, iż szczegółowy zakres opracowania 

problemowego dostosowuje się do rodzaju 

i przedmiotu sporządzanego planu zagospodarowania 

przestrzennego oraz stanu i specyfiki 

środowiska analizowanego obszaru objętego 

tym planem. 

3.3.4. Przepisy instytucjonalne i kompetencyjne 

Ochrona łączności przyrodniczej musi być 

procesem interdyscyplinarnym, odbywającym 

się w wielu płaszczyznach organizacyjno-prawnych, 

co ex definitione wymusza pewne rozproszenie 

kompetencji i autonomizację organów 

i podmiotów wykonujących poszczególne działania 

z jej zakresu. Jednak aby system instytucjonalny 

działał efektywnie, wspomniane rozproszenie 

nie może sięgać kompetencyjnego chaosu, 

a autonomizacja dezintegracji zarządzania. 

W obecnym stanie prawym efektywność systemu 

instytucjonalnego, w ramach którego realizowane 

są zdania związane z ochroną łączności 

przyrodniczej nie jest najwyższa. Przyczyn takiego 

stanu rzeczy upatrywać należy nie tyle w błędnym 

lub nietrafnym rozłożeniu kompetencji, ile 

w braku norm spajających i wzmacniających 

współdziałanie, integrujących system i wykluczających 

luki kompetencyjne bądź dublowanie 

się kompetencji. 

Aktualnie, główny ciężar zadań związanych 

z ochroną łączności ekologicznej spoczywa na 

RDOŚ, odpowiedzialnych za funkcjonowanie sieci 

N2000, kluczowej z punktu widzenia ochrony 

łączności przyrodniczej. RDOŚ współdziałają 

z organami planistycznymi oraz organami zarządzającymi 

obszarowymi formami ochrony przyrody 

innymi niż sieć N2000, zajmującymi istotne 

miejsce w instytucjonalnym modelu ocen środowiskowych 

i władnymi egzekwować odpowiedzialność 

za szkody w środowisku. Niestety, brak 

jest przepisów, które integrowałyby kompetencje 

RDOŚ w zakresie ochrony łączności przyrodniczej. 

Nie ma regulacji, które temu organowi 

powierzałyby kompetencje w zakresie ochrony 

korytarzy ekologicznych położonych poza obszarowymi 

formami ochrony przyrody. Z punktu widzenia 

ochrony łączności przyrodniczej, powierzenie 

kompetencji związanych z ustanawianiem 

i funkcjonowaniem obszarów chronionego krajobrazu 

samorządom województw jest nieefektywne; 

lepszym rozwiązaniem byłoby powierzenie 

tych zadań właśnie RDOŚ. 

Jeżeli chodzi o inne organy administracji rządowej 

odpowiedzialne za zadania z zakresu 

ochrony łączności przyrodniczej (np. dyrekcje 

parków narodowych, RDOŚ, Regionalny Zarząd 

Gospodarki Wodnej (dalej jako RZGW), Lasy Państwowe 

czy Agencję Nieruchomości Rolnych) – 

zakres ich zadań jest określony adekwatnie do 

potrzeb. 

Kompetencje organów jednostek samorządu 

terytorialnego koncentrują się w obszarze planowania 

przestrzennego. Efektywność norm prawnych 

w tym zakresie pozostawia sporo do życzenia, 

przy czym problem wydaje się wykraczać


poza ramy niniejszego opracowania, bowiem 

model planowania przestrzennego w Polsce jest 

przedmiotem krytyki, która odnosi się nie tyle 

do planowania przestrzennego w kontekście obszarów 

chronionych, ile do obowiązującego systemu 

w ogóle. Co ciekawe, krytyka ma charakter 

dwubiegunowy – z jednej strony system uznaje 

się za mało elastyczny, z drugiej za zbyt elastyczny, 

a osią sporu jest przede wszystkim rola, charakter 

i obligatoryjność planów miejscowych 

oraz skutki prawne, jakie powinny się wiązać z 

ich uchwaleniem bądź nieuchwaleniem. Z punktu 

widzenia ochrony łączności przyrodniczej wydaje 

się wskazane, aby dokumenty planistyczne 

uchwalane dla terenów w ramach obszarowych 

form ochrony przyrody miały charakter obligatoryjny 

i ściśle określone wymogi co do treści. 

Wskazane jest, aby powyższa zasada odnosiła się 

także do korytarzy ekologicznych położonych 

poza granicami obszarowych form ochrony przyrody. 

Pewne kompetencje organów jednostek samorządu 

terytorialnego ustawodawca ustalił 

również w sferze ocen środowiskowych. Wszystkie 

samorządy prowadzą szerokie planowanie 

strategiczne, w związku z czym objęte są licznymi 

obowiązkami w zakresie SOOŚ – w ramach 

tych procedur muszą uwzględniać kwestie związane 

z ochroną łączności przyrodniczej. Wójtowie, 

burmistrzowie i prezydenci miast wydają 

także decyzje środowiskowe w ramach OOŚ 

(współdziałając z RDOŚ). Ocena efektywności regulacji 

dotyczących SOOŚ i OOŚ była przedmiotem 

wcześniejszych rozważań. 

3.3.5. Przepisy finansowe 

W rozdziale II opracowania zaznaczono, iż finansowanie 

ochrony przyrody jest procesem złożonym, 

na który składają się co najmniej 3 subsystemy 

norm prawnych: 

– przepisy określające ogólne obowiązki 

w zakresie finansowania działań na rzecz 


– normy określające źródła finansowania 

działań instytucji ochrony przyrody oraz 

– normy określające źródła finansowania 

działań z zakresu ochrony przyrody. 

Efektywność systemu finansowania działań 

związanych z ochroną łączności przyrodniczej 

jest bezpośrednią pochodną efektywności systemu 

instytucjonalno-kompetencyjnego ustanowionego 

w tym obszarze. Zasadą powinno być: 

„ile zadań i kompetencji – tyle pieniędzy”. Zasada 

ta nie jest w Polsce efektywnie realizowana, przy 

czym w większym stopniu brak efektywności 

spowodowany jest brakiem środków, niż ich niewłaściwym, 

tj. wymuszanym systemowo dedykowaniem 

lub wydatkowaniem. 

Podstawowym źródłem finansowania zadań 

związanych z ochroną łączności przyrodniczej są 

środki pochodzące bezpośrednio z budżetu państwa. 

Ze środków tych finansowana jest działalność 

RDOŚ, RZGW, dyrekcji parków narodowych 

oraz dyrekcji parków krajobrazowych. Finansowana 

jest także większość pozostałych omawianych 

wyżej zadań organów administracji rządowej 

w związku z ochroną łączności przyrodniczej. 

Przepisy okołobudżetowe nie gwarantują 

stałej ich wysokości i nie przewidują automatycznego 

wzrostu w przypadku zwiększenia zadań. 

Ponadto, nie opracowuje się długoterminowych 

planów finansowania ochrony łączności 

przyrodniczej, co uniemożliwia planowanie w tym 

zakresie w dłuższej perspektywie. Z kolei finansowanie 

zadań przez Lasy Państwowe jest procesem 

złożonym. U.l. pozostawia Lasom Państwowym 

znaczną autonomię prawno-finansową. 

Nie ma ustawowych wskazań, gwarantujących, iż 

Lasy Państwowe przeznaczą na ochronę przyrody 

– w tym na ochronę łączności przyrodniczej – 

określoną pulę środków, które pozostają w ich 

dyspozycji, co powoduje, iż to źródło finansowania 

również nie ma cech stabilności i stałości. 

Ponieważ ochrona łączności przyrodniczej 

odbywa się przede wszystkim w ramach ochrony 

obszarów N2000, kluczowym przepisem w zakresie 

jej finansowania jest art. 39 u.o.p., według 

którego koszty związane z wdrożeniem i funkcjonowaniem 

sieci obszarów N2000 w zakresie nieobjętym 

finansowaniem przez Wspólnotę są finansowane 

z budżetu państwa, a także z budżetów 

JST oraz ze środków Narodowego Funduszu 

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dalej 

jako NFOŚiGW)i wojewódzkich funduszy ochrony 

środowiska i gospodarki wodnej.

90 


Nie ma przepisów, które gwarantowałyby finansowanie 

ochrony korytarzy ekologicznych 

położonych poza obszarowymi formami ochrony 

przyrody. 

Brak również norm gwarantujących jednostkom 

samorządu terytorialnego adekwatność dochodów 

do wydatków na ochronę przyrody, w tym 

na ochronę łączności przyrodniczej. Z punktu 

widzenia ochrony łączności przyrodniczej szczególnie 

krytycznie ocenić należy brak gwarancji 

finansowych dla samorządów województwa 

w zakresie zadań wykonywanych w związku z powoływaniem 

i utrzymywaniem obszarów chronionego 

krajobrazu. Niedofinansowanie tych zadań 

stanowi kolejne istotne ograniczenie znaczenia 

tej instytucji jako instrumentu służącego 

ochronie korytarzy ekologicznych. Zadania z zakresu 

ochrony przyrody wykonywane przez JST 

jako zadania własne rzadko traktowane są jako 

priorytetowe. Tym samym ich budżetowanie (ze 

środków własnych JST) pozostaje zwykle na minimalnym 

poziomie. W efekcie, samorządy terytorialne 

zadania z zakresu ochrony przyrodniczej 

wykonują tylko w zakresie niezbędnego minimum, 

przeważnie ograniczając się do finansowania 

wykonywania zadań o charakterze orzeczniczym 

(czyli do wydawania rozstrzygnięć administracyjnych, 

do których zobowiązują je przepisy 

o charakterze bezwzględnie obowiązującym). 

Nie ma również efektywnych przepisów, które 

pozwalałyby współfinansować z budżetu państwa 

lub z innych źródeł wykonywanie zadań samorządów 

w zakresie planowania przestrzennego. 

Nieobligatoryjność m.p.z.p. w połączeniu 

z brakiem środków na ich uchwalanie, w tym na 

wykonywanie kosztownych opracowań analitycznych, 

powoduje, iż planów miejscowych, 

w tym zwłaszcza planów uwzględniających potrzeby 

zapewnienia warunków dla ochrony łączności 

przyrodniczej nie przybywa wiele. 

Uzupełniającym źródłem wydatków administracji 

rządowej i JST na cele związane z ochroną 

łączności przyrodniczej są fundusze celowe, 

w szczególności NFOŚiGW oraz wojewódzkie 

fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 

funkcjonujące na podstawie art. 400 i nast. 

p.o.ś. 145 . W przepisach tych brak jest wyraźnego 

zaznaczenia, iż dopuszcza się z nich finansowanie 

ochrony łączności przyrodniczej. Finansowanie 

tego celu odbywać się więc musi pośrednio, 

w ramach zadań, których finansowanie powołane 

przepisy dopuszczają wprost. 

Niektóre zadania związane z ochroną łączności 

przyrodniczej, w szczególności wkomponowane 

w zadania związane z ochroną obszarów 

N2000, mogą być finansowane lub współfinasowane 

ze środków UE, przy czym źródła tego nie 

można uznać ani za źródło wystarczające, ani stałe, 

skoro finansowanie odbywa się w systemie 

perspektyw finansowych i w trybie konkursowym. 

3.3.6. Przepisy o charakterze technicznym 

W rozdziale II opracowania wskazano, iż bezpośrednio 

lub pośrednio ochronie łączności 

przyrodniczej powinny również służyć przepisy 

o charakterze technicznym, określające standardy 

ochrony środowiska w zakresie realizacji 

i funkcjonowania obiektów infrastrukturalnych 

oraz regulacje określające parametry specjalistycznych 

obiektów służących ochronie korytarzy 

ekologicznych, zagrożonych realizacją i funkcjonowaniem 

obiektów infrastrukturalnych. 

W omawianej kategorii szczególne znaczenie 

mają rozporządzenia określające parametry 

techniczne: 

– obiektów komunikacyjnych (dróg publicznych 

i drogowych obiektów inżynierskich 

146 , linii kolejowych 147 ); 

– lotnisk 148 ; 

– linii przesyłowych (linii elektrycznych, 

telekomunikacyjnych 149 ; 

– linii cieplnych, gazowych 150 , ropociągów 151 ; 

– budowli hydrotechnicznych 152 ; 

– farm wiatrowych; obiektów górniczych, 

obiektów rolniczych 153 . 

Oceniając ich efektywność stwierdzić należy, 

iż generalnie pozostają one w oderwaniu od kwestii 


Znacząca większość wymienionych wyżej rozporządzeń 

albo całkowicie pomija kwestie ochrony 

korytarzy ekologicznych, albo wprowadza 

w tym zakresie normy o takim stopniu ogólności 

154 , iż ich efektywność w praktyce ochrony 

łączności przyrodniczej nie może być wysoka.


W rozporządzeniach zachodzi jedna z dwóch sytuacji: 

albo w ogóle brak jest wskazań ogólnych 

w postaci zasad programowych kierowanych do 

projektantów, które to zasady nakazywałyby stosowanie 

lub uwzględnianie w projektach technicznych 

takich rozwiązań, które służyłyby 

ochronie łączności przyrodniczej, czyli zapewniałyby 

maksymalnie nieskrępowaną migrację, 

albo zasady takie da się wyprowadzić wyłącznie 

pośrednio, drogą wykładni celowościowej, co 

w praktyce ogranicza ich stosowanie i egzekwowalność. 

Znacząca większość rozporządzeń technicznych 

nie zawiera przepisów szczegółowych 

dotyczących sytuowania obiektów infrastrukturalnych 

w kontekście ochrony łączności przyrodniczej, 

ani nie ustala parametrów tych obiektów 

w relacji do korytarzy ekologicznych. Z reguły 

rozporządzenia nie ustalają obowiązków w zakresie 

budowy, montażu lub instalacji konkretnych 

budowli, obiektów lub urządzeń bezpośrednio 

służących ochronie korytarzy ekologicznych. 

Nie formułują również standardów, ani wymogów 

w zakresie ich parametrów. 

Nawet te nieliczne regulacje, które w sposób 

bardziej bezpośredni ukierunkowane są na realizację 

celów związanych z ochroną korytarzy ekologicznych 

mają charakter incydentalny i nie stanowią 

zwartego systemu zapewniającego oczekiwaną 

efektywność ochrony łączności przyrodniczej. 

Przykładowo, efektowi bariery towarzyszącemu 

drogom publicznym zapobiegać powinny 

przejścia dla zwierząt wymagane przez rozporządzenie 

w sprawie warunków technicznych, 

jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie 

i ich usytuowanie. Przejścia dla zwierząt 

przez drogi publiczne nie mogą jednak spełniać 

w pełni efektywnie założonego celu, ponieważ 

rozporządzenie nie przewiduje ich wytyczania 

na odbudowywanych, rozbudowywanych 

i przebudowywanych drogach klasy GP i G (§ 10 

ust. 2 rozporządzenia), charakteryzujących się 

szczególnie dużym natężeniem ruchu. Ponadto, 

standaryzacja przejść (np. dla dużych zwierząt) 

nie uwzględnia ich zróżnicowanej typologii, według 

znaczenia korytarza migracyjnego, wymiarów 

przejścia oraz gatunków zwierząt, oraz modelowych 

wymiarów, wypracowanych przez naukowców, 

bowiem § 58 ust. 2 rozporządzenia 

określa wyłącznie minimalną szerokość obiektu 

pełniącego funkcję przejścia dla zwierząt 155 . 

3.3.7. Przepisy z zakresu odpowiedzialności 

odszkodowawczej za ograniczenie możliwości 


Ograniczenia możliwości korzystania z nieruchomości 

w związku z wymogami wynikającymi 

z ochrony łączności przyrodniczej w aktualnym 

stanie prawnym przede wszystkim odnosić należy 

do określonych nakazów lub zakazów związanych 

z objęciem danej nieruchomości jedną z obszarowych 

form ochrony przyrody, w której granicach 

znajdują się korytarze ekologiczne 156 . 

Obowiązujące przepisy z samymi korytarzami 

ekologicznymi nie wiążą bezpośrednio możliwości 

reglamentowania sposobów korzystania 

z nieruchomości. Nie ma norm, które upoważniałyby 

organy administracji publicznej do nakazywania 

wykonania określonych działań lub czynności, 

albo ich zaniechania, w celu utrzymania 

łączności przyrodniczej, jej przywrócenia albo – 

w ramach kompensacji – ustanowienia w innym 

miejscu. Brak tego rodzaju uregulowań osłabia 

efektywność prawnej ochrony łączności przyrodniczej. 

Podstawowe uprawnienia właścicieli nieruchomości, 

których dotyczy ochrona prowadzona 

na obszarowych formach ochrony przyrody 

(a więc, pośrednio, także ochrona łączności przyrodniczej) 

kreuje art. 129 ust. 1 i ust. 2 p.o.ś., 

zgodnie z którym właściciel ma prawo do żądania: 

1) wykupienia nieruchomości lub jej części, 

jeżeli w związku z ograniczeniem sposobu 

korzystania z nieruchomości korzystanie 

z niej lub z jej części w dotychczasowy sposób 

lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem 

stało się niemożliwe lub istotnie 

ograniczone (ust. 1) 157 ; 

2) odszkodowania za poniesioną szkodę, 

w tym za zmniejszenie wartości nieruchomości 

ust. 2) 158 . 

Roszczenie o wykup ma swój odpowiednik 

w roszczeniu z art. 36 ust. 1 u.p.z.p., natomiast

92 


roszczenie o odszkodowanie – w art. 36 ust. 3 

u.p.z.p. Należy podkreślić, że przepisy art. 36 ust. 

1 i ust. 3 u.p.z.p. stanowią samodzielne, szczególne 

w stosunku do określonych w art. 129 ust. 1 

i ust. 2 p.o.ś. podstawy roszczeń, znajdujące wyłączne 

zastosowanie w sytuacji, gdy ograniczenia 

w korzystaniu z nieruchomości niezbędne 

z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej 

ustanowiono w m.p.z.p. 

Efektywność przywołanych norm ocenić należy 

krytycznie. W szczególności kontrowersje 

musi budzić art. 129 ust. 2 p.o.ś., w którym ustawodawca 

nie ograniczył jednoznacznie roszczenia 

odszkodowawczego do wysokości rzeczywistej 

szkody (jak ma to miejsce w art. 36 ust. 1 

u.p.z.p.), a tym samym wprowadził mimowolnie 

czynnik demotywujący organy administracji publicznej 

władne ustanawiać obszarowe formy 

ochrony przyrody służące bezpośrednio lub pośrednio 

ochronie łączności przyrodniczej. Mogą 

one mieć uzasadnione obawy, iż w przypadku 

wprowadzenia nakazów lub zakazów ograniczających 

korzystanie z nieruchomości w związku 

z ochroną korytarzy ekologicznych będą w ramach 

odpowiedzialności odszkodowawczej ponosić 

także koszty korzyści utraconych przez właścicieli 

(lucrum cessans), często (np. w przypadku 

tzw. działek deweloperskich) wielokrotnie wyższych 

niż wartość samych nieruchomości. Biorąc 

pod uwagę, że organy te i tak dysponują skromnymi 

środkami na ochronę przyrody, obawa 

przed skutkami rozszerzonej odpowiedzialności 

odszkodowawczej potęguje jeszcze bariery, 

przed jakimi stoi wdrażanie ochrony korytarzy 


W literaturze kwestionuje się efektywność 

omawianej regulacji w związku z normą zawartą 

w art. 129 ust. 4 p.o.ś. 159 . Przepis stanowi, iż 

z roszczeniami o wykup lub o odszkodowanie 

można wystąpić w terminie zawitym (nieprzywracalnym) 

2 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia 

lub aktu prawa miejscowego powodującego 

ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, 

podczas gdy w tak krótkim terminie nie 

zawsze możliwe jest dokonanie precyzyjnej oceny 

zakresu ograniczenia korzystania z nieruchomości 

przez przepisy, a w szczególności skutków, 

jakie dla korzystania z nieruchomości mogą 

wystąpić długoterminowo oraz w zakresie potencjalnego 

zagospodarowania innego niż aktualny 

sposobu korzystania z nieruchomości. Zwraca 

również uwagę brak spójności omawianego 

przepisu z art. art. 33 ust. 2 u.o.p., który wymusza 

daleko ingerujące we własność ograniczenie 

w korzystaniu z nieruchomości, o którym mowa 

w art. 33 ust. 1 u.o.p. także w stosunku do nieruchomości 

zlokalizowanych na terenie projektowanych 

obszarów N2000. Ponieważ art. 129 ust. 4 

p.o.ś. uzależnia skuteczność roszczeń od wydania 

rozporządzenia krajowego o zatwierdzeniu projektowanych 

obszarów N2000, a u.o.p. przewiduje 

na to aż 6 lat, właściciele nieruchomości, z których 

korzystanie zostało ograniczone w związku 

z ochroną środowiska (w tym w związku z ochroną 

łączności przyrodniczej) swoje roszczenia 

będą mogli wysuwać w perspektywie istotnie 

odroczonej. 

Art. 36 ust. 3 u.o.p. przewiduje możliwość zawarcia 

przez RDOŚ i właściciela lub posiadacza 

nieruchomości umowy, która zawiera wykaz niezbędnych 

działań dostosowujących działalność 

gospodarczą, rolną, leśną, łowiecką lub rybacką 

do wymogów ochrony obszaru N2000, na którym 

nie mają zastosowania programy wsparcia 

z tytułu obniżenia dochodowości, sposoby i terminy 

ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia 

należności za wykonane czynności, a także 

wartość rekompensaty za dochody utracone 

w wyniku wprowadzonych ograniczeń. Fakultatywność 

tego rodzaju umów oraz brak gwarancji 

prawnych zapewniających ich stabilne i adekwatne 

do potrzeb finansowanie powodują, iż 

ich efektywność jest aktualnie bardzo niska. 

Niejasne są zasady odpowiedzialności za ograniczenie 

w korzystaniu z nieruchomości w związku 

z jej wykorzystaniem dla celów kompensacji 

przyrodniczej przez podmiot niebędący ich właścicielem. 

Art. 35 ust. 1 u.o.p. wskazuje, iż RDOŚ 

ustala zakres, miejsce, termin i sposób wykonania 

kompensacji przyrodniczej, stosownie do 

skali i rodzaju negatywnego oddziaływania na 

cele ochrony obszaru N2000, w porozumieniu 

z zarządcą terenu, przy czym zarządca nie musi 

być podmiotem realizującym plan lub przedsięwzięcie. 

Art. 35 ust. 2 u.o.p. ustanawia tylko bardzo 

ogólną zasadę ponoszenia kosztów kompen-


sacji przez podmiot realizujący plan lub przedsięwzięcie 

(zgodnie z zasadą zanieczyszczający 

płaci). Przepisy nie precyzują natomiast, kto 

ustala koszty kompensacji. W ustawie nie ma wyraźnego 

upoważnienia dla zawarcia umowy lub 

porozumienia między podmiotem obowiązanym 

do kompensacji, a właścicielem nieruchomości. 

Z kolei wykładnia językowa art. 35 ust. 2 u.o.p. 

prowadzi do konkluzji, iż uprawnienia w zakresie 

ustalenia kosztów nie ma także RDOŚ. Nieprecyzyjność 

regulacji obniża jej efektywność. 

Efektywność instytucji kompensacji ogólnie 

oraz jako mechanizmu, który mógłby służyć 

ochronie łączności przyrodniczej obniża także 

brak na gruncie prawa polskiego przepisów dopuszczających 

ustanowienie tzw. służebności 

kompensacji (służebności przyrodniczej) 160 . 

3.3.8. Przepisy z zakresu odpowiedzialności 

za szkody w środowisku 

Przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. 

o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie 

161 co do zasady stanowią transpozycję regulacji 

wspólnotowych. Ocena efektywności 

przepisów ustawy nie odbiega więc zasadniczo 

od oceny efektywności przepisów Dyrektywy, 

która we wcześniejszej części opracowania uznana 

została za stosunkowo wysoką 162 . Pozytywną 

ocenę polskiej regulacji opatrzyć należy jednak 

kilkoma zastrzeżeniami. 

Pierwsze zastrzeżenie dotyczy przyjętej definicji 

szkody w środowisku. Odpowiedzialność za 

szkody w środowisku traktować należy jako instrument 

służący ochronie łączności przyrodniczej 

w dwóch perspektywach – jako środek prewencyjny 

i jako instrument odpowiedzialności 

sensu stricte (odpowiedzialności następczej). 

W tym drugim kontekście podkreślić należy, 

iż szczególną rolę w ochronie łączności przyrodniczej 

odgrywa odpowiedzialność za szkody 

w gatunkach chronionych i w chronionych siedliskach 

przyrodniczych. Definicję tego rodzaju 

szkód ustawodawca zawarł w art. 6 pkt 11 lit. a) 

ustawy szkodowej, definicje gatunków chronionych 

w art. 6 pkt 7 tej ustawy, a chronionych siedlisk 

przyrodniczych – w art. 6 pkt 2. Z punktu 

widzenia korytarzy ekologicznych definicja szkody 

w chronionych siedliskach przyrodniczych 

jest nieefektywna. Obejmuje ona wyłącznie siedliska 

położone na terenie obszarowych form 

ochrony przyrody, na terenie proponowanych 

obszarów N2000 (z tzw. Shadow List), będące 

przedmiotem zainteresowania Wspólnoty 163 oraz 

siedliska i miejsca rozrodu gatunków chronionych. 

Przyjęta kwalifikacja wyłącza spod reżimu 

ustawy szkodowej większość korytarzy ekologicznych 

położonych poza obszarowymi formami 

ochrony, zwłaszcza jeżeli stanowią one szlaki 

migracyjne gatunków innych niż chronione. 

Nie powinna natomiast budzić kontrowersji 

przyjęta w odniesieniu do szkód w gatunkach 

chronionych i w chronionych siedliskach przyrodniczych 

klauzula derogacyjna przewidująca 

uchylenie odpowiedzialności za tego rodzaju 

szkody w przypadku, kiedy są one skutkiem zidentyfikowanego 

negatywnego wpływu, wynikającego 

z działania podmiotu korzystającego ze 

środowiska zgodnie z art. 34 u.o.p. lub zgodnie 

z DŚU. Klauzulę tę należy traktować nie jak element 

obniżający efektywność ustawy, a przeciwnie, 

jak swoistą premię za rzetelną OOŚ, która 

powinna wpływać na wzrost jakości OOŚ, a w jej 

ramach – na głębsze rozpoznanie potrzeb związanych 

z ochroną łączności przyrodniczej oraz 

bardziej adekwatne reagowanie na te potrzeby 

poprzez odpowiednie zapisy w DŚU, ewentualnie 

– na etapie ponownej oceny OOŚ. 


warto również podkreślić, że w ślad za Dyrektywą 

Szkodową niektóre krajowe kryteria oceny 

szkód w środowisku 164 bezpośrednio nawiązują 

do poszczególnych aspektów ochrony łączności 

przyrodniczej 165 . Pośrednio na ochronę korytarzy 

ekologicznych krajowy prawodawca 166 ukierunkował 

również działania naprawcze 167 . 

Efektywność ustawy, także w kontekście jej 

skuteczności w roli instrumentu służącego ochronie 

łączności przyrodniczej, jest osłabiona przed 

wąskie zakreślenie podmiotowego zakresu jej 

obowiązywania (w art. 2 ust. 1). Wprawdzie 

ustawa transponuje w tym zakresie postanowienia 

Dyrektywy Szkodowej, niemniej Dyrektywa 

nie sprzeciwia się w tym zakresie rozszerzeniu 

regulacji na szerszy krąg podmiotów. Ponadto,

94 


ustawa szkodowa nie znajduje zastosowania do 

szkód w środowisku spowodowanych bezpośrednio 

lub pośrednio przez osoby fizyczne, które 

nie spełniają kryterium podmiotu korzystającego 

ze środowiska, tj. nie są przedsiębiorcami; 

nie prowadzą działalności wytwórczej w rolnictwie 

w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli 

zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa 

i rybactwa śródlądowego; nie są osobami 

wykonującymi zawód medyczny w ramach 

indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej 

praktyki; przepisów ustawy nie stosuje 

się również jeśli działalność osób fizycznych, 

która spowodowała szkodę, nie wymagała zezwolenia. 

Tak daleko idące ograniczenia nie 

mogą nie spotkać się z krytyką. 

Zastrzeżenia powinny ponadto budzić dwie 

klauzule derogacyjne, wyłączające stosowanie 

ustawy w określonych przypadkach, dalece ograniczające 

jej efektywność w ogóle, w tym jako instrumentu 

służącego ochronie korytarzy ekologicznych. 

Po pierwsze, sprzeczne z Dyrektywą 

Szkodową jest wyłączenie zastosowania ustawy 

przewidziane w art. 4 pkt 2 lit. c) ustawy w przypadku 

„jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą 

w środowisku lub szkoda w środowisku zostały 

spowodowane przez działalność, której celem jest 

ochrona przed klęską żywiołową”. Taki zapis rozszerza 

w sposób niedopuszczalny klauzulę z Dyrektywy 

ograniczającą się do sytuacji, w której 

bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku 

lub szkoda w środowisku zostały spowodowane 

wyłącznie przez działalność, której celem jest 

ochrona przed klęską żywiołową 168 . Rozszerzenie 

derogacji eliminuje z reżimu ustawy na przykład 

szkody w środowisku spowodowane robotami regulacyjnymi, 

nawet jeżeli w danym przypadku ich 

związek z ochroną przed powodzią jest tylko hipotetyczny 

a celem głównym skutek inny niż zwiększenie 

stopnia ochrony przeciwpowodziowej. 

Po drugie, zakwestionować należy także 

wprowadzenie do ustawy „krajowej klauzuli derogacyjnej” 

nie obowiązującej na gruncie Dyrektywy 

Szkodowej, zwalniającej z odpowiedzialności 

podmioty, które spowodowały szkodę 

w związku z prowadzeniem gospodarki leśnej 

prowadzonej zgodnie z zasadami trwale zrównoważonej 

gospodarki leśnej. 

Efektywność całości regulacji dotyczącej odpowiedzialności 

za szkodę w środowisku teoretycznie 

zwiększają natomiast takie czynniki, jak 

szerokie zakreślenie kręgu podmiotów uprawnionych 

do zgłaszania szkody w środowisku oraz 

system sankcji karnych przewidzianych za niedopełnienie 

obowiązków wynikających z ustawy. 

W praktyce, efekt może natomiast niweczyć 

skomplikowane i kosztowne dowiedzenie związku 

przyczynowego między danym działaniem 

konkretnego podmiotu korzystającego ze środowiska 

a jego skutkami dającymi się kwalifikować 

jako szkoda w środowisku. 

3.3.9. zasady ochrony środowiska 

Zasady ogólne prawa ochrony środowiska: 

1) zasada kompleksowej ochrony (art. 5 p.o.ś.); 

2) zasada prewencji (art. 6 ust. 1 p.o.ś.); 

3) zasada przezorności (art. 6 ust. 2 p.o.ś.); 

4) zasada zanieczyszczający płaci (art. 7 p.o.ś.); 

podobnie jak wyżej oceniane przepisy ustawy 

szkodowej stanowią transpozycję odpowiednich 

uregulowań wspólnotowych, w związku z czym 

ocena ich efektywności w warstwie normatywnej 

nie odbiega od wysokiej oceny uregulowań 

wspólnotowych. 

Ogólna ocena w istotny sposób ulega natomiast 

obniżeniu w warstwie spójności zasad ogólnych 

z pozostałymi normami tworzącymi system 

prawnej ochrony łączności przyrodniczej. Krytycznie 

należy spojrzeć w szczególności na słabą 

korelację ogólnych zasad ochrony środowiska 

z treścią norm szczególnych, czyli przepisów prawa 

materialnego o większym stopniu konkretyzacji, 

obowiązujących w zakresie ochrony łączności 

przyrodniczej, i jeszcze gorsze przełożenie 

na obszar praktyki administracyjnej i orzecznictwa 

sądów administracyjnych. 

Korytarze ekologiczne podlegają stosunkowo 

efektywnej ochronie w ramach istniejących na 

gruncie ustawy o ochronie przyrody obszarowych 

form ochrony przyrody, ale poza tymi obszarami 

ochrona prawna praktycznie ich nie 

obejmuje. Analiza instrumentów charakterystycznych 

dla obszaru zarządzania elementami 

środowiska wskazuje z kolei, iż proces ten jest


procesem nieskoordynowanym, przynajmniej jeśli 

chodzi o segment łączności przyrodniczej. 

Jeżeli nałożymy na to krytyczną ocenę związaną 

z rozproszeniem kompetencji i dezintegracją 

procesów decyzyjnych, a następnie niezbyt stabilne 

i niewystarczające źródła finansowania, nie 

można powiedzieć, że polskie regulacje dotyczące 

ochrony łączności przyrodniczej są spajane 

przez zasadę kompleksowej ochrony. Przepisy 

o ochronie korytarzy ekologicznych nie do końca 

realizują postulat jaki z niej wynika – ich ochrona 

nie zawsze jest uwzględniana przy ochronie pozostałych 

elementów. środowiska. 

Z zasady prewencji dla ochrony łączności 

przyrodniczej płyną nie tylko wymogi związane 

z zapobieganiem negatywnemu oddziaływaniu 

na korytarze ekologiczne przez podmioty podejmujące 

działalność mogącą negatywnie oddziaływać 

na środowisko. Dalej idące wydają się implikacje, 

jakie zasada rodzi dla działań administracji 

publicznej i sądów administracyjnych. 

Przyjmując, iż zasada przezorności adresowana 

jest także do tych podmiotów 169 należy stwierdzić, 

ze nie zawsze jest ona brana pod uwagę 

w praktyce administracyjnej i orzeczniczej, co 

sprawia, że efektywność tej zasady w sferze stosowania 

prawa nie satysfakcjonuje. Dla ochrony 

łączności przyrodniczej równie istotne powinno 

być uwzględnianie zasady prewencji: 

– w praktyce planowania przestrzennego; 

– w zintegrowanym zarządzaniu elementami 

środowiska (w tym w ramach SOOŚ, która 

sama w sobie jest jednym z głównych instrumentów 

realizacji zasady prewencji); 

– w sferze realizacji określonych przedsięwzięć 

(tu głównie jej wyrazicielem powinna 

być OOŚ). 

Zasada przezorności leży także u podstaw odpowiedzialności 

za szkody w środowisku – ocenę 

jej efektywności przez pryzmat ustawy szkodowej 

prezentowano w poprzedniej części rozdziału. 

Nakaz jej skrupulatnego przestrzegania w odniesieniu 

do ochrony korytarzy ekologicznych 

wpisuje się w dalej idący postulat zapewnienia 

łączności przyrodniczej bardziej eksponowanego 

miejsca w procedurach SOOŚ i OOŚ poprzez 

uwzględnianie szczególnej funkcji tego czynnika 

jako integratora w obszarze ochrony obszarowej, 

integratora w obszarze ochrony gatunkowej oraz 

integratora obu tych obszarów ochrony. Funkcja 

integracyjna jest także istotna w kontekście wyżej 

omawianej zasady kompleksowej ochrony. 


zasada przezorności odgrywa podobną 

rolę co zasada prewencji. Analogiczna jest również 

ocena jej efektywności jako instrumentu 

służącego wzmocnieniu ochrony łączności przyrodniczej 

– efektywność ta nie jest najwyższa. 

Organy administracji często ignorują wynikające 

z niej nakazy, bądź nie podchodzą do nich z pełną 

restrykcyjnością, często nie orzekając o obowiązkach 

podjęcia działań zapobiegawczych na etapie 

sporządzania planów miejscowych, na etapie 

SOOŚ, czy w ramach OOŚ, mimo stwierdzenia 

w danym postępowaniu, że negatywne oddziaływanie 

podejmowanej działalności na środowisko 

– w tym na łączność przyrodniczą – nie jest 

w pełni rozpoznane. 

Oceniając na tle ochrony łączności przyrodniczej 

efektywność zasady zanieczyszczający płaci 

należy odnieść się do dwóch jej aspektów. 

Po pierwsze, przejawia się ona w obszarze kompensacji 

przyrodniczej. Podmioty, które poprzez 

swoje działanie powodują negatywne oddziaływanie 

na korytarze ekologiczne – w decyzjach 

środowiskowych są zobowiązywane do wykonywania 

kompensacji przyrodniczej i muszą ponosić 

jej koszty. Kompensacja przyrodnicza może 

polegać na przykład na nasadzeniach prowadzonych 

na terenie korytarzy ekologicznych, także 

położonych poza granicami obszarowych form 

ochrony przyrody. W tej płaszczyźnie zasada zanieczyszczający 

płaci pośrednio zwiększa efektywność 


Po drugie, zasada zanieczyszczający płaci leży u 

podstaw odpowiedzialności za szkody w środowisku. 

Jej efektywność w tym kontekście jest wysoka, 

tak jak wysoka jest efektywność całości regulacji 

ustawy szkodowej, oczywiście z zastrzeżeniami 

względem tej regulacji, na które zwrócono 

uwagę we wcześniejszej części rozdziału.

96 


Przypisy 

1 Dz. U. z 1978 r. Nr 7, poz. 24 z późn. zm.; dalej 

jako Konwencja Ramsarska. 

2 Na ten temat zob. szerzej rozdział 3.3. 

3 Przepis ten stanowi, że: „gatunek wędrowny 

oznacza całą populację lub jakąkolwiek geograficznie 

odrębną część populacji dowolnego gatunku 

lub niższej kategorii taksonomicznej dzikich 

zwierząt, którego znaczna część osobników 

w sposób cykliczny i możliwy do przewidzenia 

przekracza jedną lub kilka granic jurysdykcji 

państwowej”. 

4 Zob. Jędrzejewski, W., Nowak, S., Stachura, K., 

Skierczyński, M,. Mysłajek, R., Niedziałkowski, 

K., Jędrzejewska, B., Wójcik, J. M., Zalewska, H., 

Pilot, M.; Projekt korytarzy ekologicznych łączących 

Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce, Białowieża 

2005. 

5 Szerzej na ten temat w: Jędrzejewski, W. i inni; 

Animals and Roads, Mammals Research Institute, 

Polish Academy of Sciences, Białowieża 

2009. 

6 Dz. U. Nr 220, poz. 2237. 

7 Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1112; dalej jako Porozumienie 

EUROBATS. 

8 Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1108 z późn. zm.; 

dalej jako Porozumienie ASCOBANS. 

9 Jeśli chodzi o zagrożenie nietoperzy w związku 

z realizacją infrastruktury transportowej, już w 

„Raporcie z realizacji postanowień Porozumienia 

w Polsce w 2009 r.” wskazano, że „Badania 

prowadzone pod Warszawą wykazują, że istotnym 

zagrożeniem dla nietoperzy mogą być drogi 

szybkiego ruchu z dużym natężeniem ruchu 

– zwłaszcza gdy przecinają trasy stałych przelotów 

nietoperzy (np. na żerowiska) (G. Lesiński, 

inf. ustna).” Administracja ma zatem świadomość 

zagrożeń dla nietoperzy wynikających 

z realizacji infrastruktury, nie podejmuje jednak 

działań w celu realizacji rezolucji Konferencji 

Stron. Świadczy to o niskiej efektywności 

Porozumienia EUROBATS w tym zakresie. 

10 Przyłów oznacza łapanie w sieci rybackie gatunków 

innych, niż docelowe. 

11 Zgodnie z art. 38 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu 

Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana 

Dz. Urz. UE C 83 z 30.3.2010, str.47), do celów 

wspólnej polityki rybołówstwa należy: 

ochrona zasobów przed przełowieniem, zagwarantowanie 

dochodów rybakom, zapewnienie 

konsumentom i przemysłowi przetwórczemu 

regularnych dostaw po rozsądnych cenach 

oraz zrównoważona eksploatacja żywych 

zasobów wodnych z biologicznego, środowiskowego 

i gospodarczego punktu widzenia. 

12 Dz. Urz. UE L 150 z 30.4.2004, str. 12 z późn. zm. 

13 Dz. Urz. UE L 349 z 21.12.2005, str. 1 z późn. zm. 

14 Dz. U. z 1996 r. Nr 58, poz. 263 z późn. zm.; dalej 

jako Konwencja Berneńska. 

15 Sieć Natura 2000 tworzona na podstawie Dyrektywy 

Siedliskowej opiera się na tych samych 

kryteriach co ekologiczna sieć Emerald powołana 

na mocy Konwencji Berneńskiej (zob. 

Council of Europe, Development of the Emerald 

Network: General principles of the procedure for 

examining and approving Emerald sites put forward 

by states Secretariat’s proposals, Strasbourg 

29 September 2005). 

16 Zakaz umyślnego niepokojenia dzikich zwierząt, 

zwłaszcza w okresie rozrodu, wychowu 

młodych lub snu zimowego znajduje podstawę 

wyłącznie wówczas, gdy wskazane postępowanie 

będzie miało znaczące skutki w odniesieniu 

do celów niniejszej Konwencji. W praktyce weryfikacja 

takich skutków w postępowaniach administracyjnych 

mogłaby rodzić problemy, 

w związku z czym na przykład prawodawca 

polski zrezygnował z przesłanki konwencyjnej 

(zob. § 6. pkt 11 rozporządzenia Ministra Środowiska 

z dnia 28 września 2004 r. w sprawie 

gatunków dziko występujących zwierząt objętych 

ochroną, Dz. U. Nr 220, poz. 2237). 

17 Dz. Urz. UE L 38 z 10.2.1982, str. 1. 

18 Do procedur tych należą zwłaszcza prowadzony 

przez Komitet monitoring implementacji 

Konwencji oraz procedura skargowa. 

19 Dz. U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532; ang. Convention 

on Biological Diversity, dalej jako CBD. 

20 Zgodnie z art. 2 CBD, różnorodność biologiczna 

oznacza „zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów 

pochodzących, między innymi, z ekosystemów 

lądowych, morskich i innych wodnych 

ekosystemów oraz zespołów ekologicznych, których 

są one częścią. Dotyczy to różnorodności 

w obrębie gatunku, między gatunkami oraz ekosystemami”. 

21 Olembo, R. [w:] Bilderbeek, S., Wijgerde, A., 

v. Schaik, N.; Biodiversity and international law: 

the effectiveness of international environmental 

law, Amsterdam 1992, str. 7. 

22 CBD stała się natomiast podstawą do przyjęcia 

Paneuropejskiej Strategii Różnorodności Biolo-


gicznej i Krajobrazowej, opracowanej i zatwierdzonej 

przez Ministrów Ochrony Środowiska 

na konferencji ministerialnej w Sofii w 1996 r. 

Efektem realizacji tej Strategii jest opracowanie 

koncepcji Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej 

(ECONET), w której skład oprócz obszarów węzłowych 

wchodzą także korytarze ekologiczne. 

23 Zob. Chambers, W. B.; Towards an Improved Understanding 

of Legal Effectiveness of International 

Environmental Treaties, Georgetown International 

Environmental Law Review, Spring 

2004.. 

24 Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98; dalej jako EKK. 

25 Rozumianych jako sformułowane przez właściwe 

organy publiczne aspiracje społeczeństwa 

w odniesieniu do cech otaczającego je krajobrazu. 

26 W art. 5 pkt 8 u.o.p. definiuje natomiast pojęcie 

„ochrony krajobrazowej”, przez którą należy 

rozumieć „zachowanie cech charakterystycznych 

danego krajobrazu”. 

27 Dz. U. z 2007 r. Nr 96 poz. 634; dalej jako Konwencja 

Karpacka. 

28 Dz. U. z 2010 r. Nr 90 poz. 591; dalej jako Protokół 

Bukaresztański. 

29 Dz. U. z 2000 r. Nr 28 poz. 346; dalej jako 

Konwencja Helsińska. 

30 Środowisko to obejmuje wodę i dno morskie 

łącznie z ich żywymi zasobami i innymi formami 

życia w morzu. 

31 W art. 2 ust. 1 Konwencji Helsińskiej zanieczyszczenie 

zostało zdefiniowane jako „wprowadzenie 

przez człowieka, bezpośrednio lub pośrednio 

do morza, łącznie z ujściami rzek, substancji 

lub energii, które mogą stwarzać zagrożenie 

dla zdrowia człowieka, niszczyć żywe zasoby 

i morskie ekosystemy, stwarzać utrudnienie w 

dozwolonym użytkowaniu morza łącznie z rybołówstwem, 

pogarszać jakość użytkowanej wody 

morskiej oraz prowadzić do zmniejszenia walorów 

rekreacyjnych morza.” 

32 Chodzi tutaj przede wszystkim o zalecenia dotyczące 

stosowania Konwencji Helsińskiej, wydawane 

przez będącą organem wykonawczym 

Konwencji Komisję Ochrony Środowiska Morskiego 

Bałtyku (dalej jako HELCOM). W odniesieniu 

do ochrony łączności ekologicznej wskazać 

należy na Rekomendację HELCOM 19/2 

z dnia 26 marca 1998 r. „Protection and improvement 

of the wild salmon” oraz Rekomendację 

HELCOM 17/2 z dnia 12 marca 1996 r. „Protection 

of harbour porpoise in the baltic sea area”. 

Pierwsza z nich zaleca m. in. podjęcie wszelkich 

niezbędnych środków w celu poprawy środowiska 

obecnych i potencjalnych rzek łososiowych, 

aby ułatwić przyszłą naturalną reprodukcję 

łososia. Takie działania polegać mogą na 

poprawie ilości i jakości wody, odtwarzaniu 

siedlisk, usuwaniu sztucznych barier migracyjnych 

lub poprzez podejmowanie innych środków 

ułatwiających migrację łososia. Ponadto 

HELCOM zaleca, aby nie budować nowych 

przeszkód mechanicznych (zarówno czasowych 

jak i stałych), które mogłyby przeszkadzać 

migracji łososia w rzekach. Z kolei w Rekomendacji 

HELCOM 17/2 zalecono przyznanie 

najwyższego priorytetu działaniom podejmowanym 

dla uniknięcia przyłowów morświna 

oraz rozważenie utworzenia obszarów 

ochronnych morświnów w ramach Bałtyckich 

Obszarów Chronionych (ang. Baltic Sea Protection 

Areas – dalej jako BSPAs), jeżeli na danym 

BSPA potwierdzono występowanie morświnów. 

33 Dz. U. z 1980 r. Nr 18, poz. 64 z późn. zm. 

34 Do 2009 r. Polska zgłosiła 4 BSPAs, powierzchniowo 

odpowiadające dwóm parkom narodowym: 

Wolińskiemu i Słowińskiemu oraz dwóm 

parkom krajobrazowym: Nadmorskiemu PK 

i PK Mierzeja Wiślana. 

35 Komisja OSPAR jest organem powołanym przez 

Konwencję o ochronie środowiska morskiego 

obszaru Północno-Wschodniego Atlantyku (Dz. 

Urz. UE L 104 z 3.4.1998, str. 2). Treść deklaracji 

dostępna pod adresem: 

http://www.helcom.fi/ministerial_declarations/ 

en_GB/ospardeclaration/ 

36 Dla ptaków jest to system ochrony powszechnej 

(powołany Dyrektywą Ptasią), natomiast 

dla pozostałych zwierząt – system ścisłej 

ochrony gatunkowej (utworzony Dyrektywą 

Siedliskową). 

37 W praktyce obowiązek ten jest blisko związany 

z koncepcją właściwego stanu ochrony (np. definicję 

właściwego stanu ochrony stosuje się 

przy ustalaniu celów ochrony obszarów i nadzorze 

nad wyznaczonymi OSOP) – zob. Kettunen, 

M., Terry, A., Tucker, A., Jones, A.; Guidance 

on the maintenance of landscape connectivity 

features of major importance for wild flora 

and fauna. Guidance on the implementation of 

Article 3 of the Birds Directive (79/409/EEC) 

and Article 10 of the Habitats Directive (92/43/ 

EEC), Institute for European Environmental 

Policy, Bruksela 2007, str. 7.

98 


38 Komisja Europejska DG Środowisko, Zarządzanie 

obszarami NATURA 2000. Postanowienia artykułu 

6 dyrektywy „siedliskowej” 92/43/EWG, 

Wspólnoty Europejskie 2000, str. 18 i nast. 

39 Zgodnie z art. 7 Dyrektywy Siedliskowej, w odniesieniu 

do obszarów sklasyfikowanych jako 

OSOP obowiązki te zastępują wszelkie obowiązki 

wynikające z art. 4 ust. 4 zd. 1 Dyrektywy 

Ptasiej. 

40 ECR 1993, str. I-4221. 

41 ECR 2002, str. I-5335. 

42 Kompetencje te powinny łączyć się z obowiązkiem 

podjęcia przez organy odpowiednich 

działań w sytuacji, gdy wystąpiło zagrożenie 

pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych lub 

siedlisk gatunków lub też zagrożenie wystąpienia 

zakłóceń w funkcjonowaniu gatunków. 

43 ECR 2005, str. I-9017. 

44 ECR 2007, str. I-10947. 

45 Wyrok ETS w sprawie C-98/03 Komisja przeciwko 

Niemcom , ECR 2006, str. I-00053. 

46 Wyrok ETS w sprawie C-209/02 Komisja przeciwko 

Austrii, ECR 2004, str. I-01211. 

47 Zob. Oleszczuk, Ł., Jakiel, J.; Ocena efektywności 

… str. 11 oraz wyrok w sprawie C-127/02 Waddenzee 

(ECR 2004, str. I-07405). 

48 Jeżeli chodzi o zidentyfikowanie wpływów planu 

lub przedsięwzięcia, tradycyjnie wyróżnia 

się wpływy pośrednie lub bezpośrednie, oddziaływania 

krótko i długoterminowe, oddziaływania 

wynikające z budowy, eksploatacji, 

likwidacji, wpływy izolowane, wzajemne, skumulowane. 

49 Zob. wyrok ETS w sprawie C-127/02 Waddenzee 

oraz opinia Rzecznika Generalnego w tej 

sprawie. 

50 Należy je odróżnić od środków kompensujących, 

które są niezależne od przedsięwzięcia 

(w tym od powiązanych działań łagodzących) 

i których celem jest kompensacja negatywnych 

skutków planu lub przedsięwzięcia tak, by zachowana 

została ogólna spójność ekologiczna 

sieci N2000. Komisja Europejska DG Środowisko, 

Zarządzanie obszarami NATURA 2000..., 

str. 48. 

51 Komisja Europejska w trakcie wydawania opinii 

z art. 6 ust. 4 Dyrektywy Siedliskowej szczególną 

uwagę zwraca na adekwatność, harmonogram 

oraz system monitoringu kompensacji, 

a także na jej skoordynowanie z innymi działaniami 

na rzecz ochrony przyrody. W opinii 

z dnia 14 maja 2004 r., La Brena C (2004)1797, 

w sprawie hiszpańskiego zbiornika wodnego 

La Brenna II, Komisja zażądała przekazywania 

corocznego raportu na temat sukcesywności 

wdrażania środków kompensacyjnych. Z kolei 

w opinii z dnia 24 kwietnia 2003 r., Bothnia 

C(2003)1309, w sprawie linii kolejowej Nordmaling 

– Umea, zobowiązała rząd Szwecji 

do zagwarantowania niezbędnych środków 

finansowych, zapewniających realizację celów 

ochronnych. 

52 Dyrektywa Siedliskowa posługuje się tutaj terminem 

„celowego”, jednakże porównanie jej 

różnych wersji językowych jednoznacznie 

wskazuje, że właściwym terminem jest „umyślnego”. 

Angielska wersja językowa używa bowiem 

słowa „deliberate”, natomiast niemiecka 

„absichtlich”, co oznacza „umyślnie”, nie zaś 

„ celowo”. Również porównanie angielskiego 

brzmienia Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej 

wskazuje na konieczność zastąpienia w polskiej 

wersji językowej Dyrektywy Siedliskowej 

słowa „celowego” słowem „umyślnego”. W odniesieniu 

do zakazów umyślnego zabijania lub 

chwytania, czy umyślnego płoszenia obie Dyrektywy 

posługują się słowem „deliberate”. 

53 W tym zakresie zachodzi także niespójność 

z przepisami art. 6 ust. 4 Dyrektywy Siedliskowej. 

54 ECR 2003, str. I-12105. 

55 ECR 2002, str. I-01147. 

56 ECR 2007, str. I-00137. 

57 Dz. Urz. UE L 327 z 22.12.2000, str. 1 z późn. 

zm., dalej jako RDW. 

58 Plany gospodarowania wodami w dorzeczach 

mogą być uzupełniane poprzez opracowywanie 

bardziej szczegółowych programów i planów 

gospodarowania dla zlewni, sektora, zagadnienia 

lub typu wód, celem zajęcia się poszczególnymi 

aspektami gospodarki wodnej. 

59 Dobry potencjał ekologiczny dla biologicznych 

elementów jakości oznacza, że obecne są niewielkie 

zmiany w wartościach odpowiednich 

biologicznych elementów jakości w porównaniu 

do wartości dla maksymalnego potencjału 

ekologicznego. Umiarkowany potencjał ekologiczny 

oznacza, że obecne są umiarkowane 

zmiany w wartościach odpowiednich biologicznych 

elementów jakości w porównaniu do wartości 

dla maksymalnego potencjału ekologicznego. 

Wartości te są znacznie bardziej zmienione 

niż te, które występują przy dobrej jakości.


60 Kontrole te są systematycznie poddawane 

przeglądowi i w miarę potrzeby uaktualniane. 

61 Kontrole w tym celu mogą przyjąć formę wymogu 

uzyskania uprzedniego zezwolenia lub 

rejestracji opartej na ogólnie wiążących zasadach 

gdzie taki wymóg nie jest w inny sposób 

przewidziany przez prawodawstwo wspólnotowe. 

Kontrole takie są okresowo przeglądane 

i w miarę potrzeby uaktualniane. 

62 Dz. Ur. UE L 197 z 21.7.2001, str. 30; dalej jako 

Dyrektywa SOOŚ. 

63 Zob. Pchałek, M., Behnke, M.; Postępowanie 

w sprawie oceny oddziaływania na środowisko 

w prawie polskim i UE, Warszawa 2009, str. 34. 

64 Komisja Europejska, DG Środowisko, Wdrożenie 

dyrektywy 2001/42 w sprawie oceny wpływu 

niektórych planów i programów na środowisko, 

str. 14. 

65 Zob. przez analogię wyrok w sprawie C-72/95 

Kraaijevejd, ECR 1996, str. I-05403. 

66 Komisja Europejska, DG Środowisko, Wdrożenie 

dyrektywy 2001/42 w sprawie oceny wpływu 

niektórych planów i programów na środowisko, 

str. 15. 

67 Motyw ten odwołuje się do wymagań Konwencji 

o Bioróżnorodności, stanowiąc, że Konwencja 

ta „(...) wymaga, aby Strony brały pod uwagę, 

zależnie od możliwości i odpowiednio, ochronę 

i zrównoważone wykorzystywanie różnorodności 

biologicznej do stosownych sektorowych lub 

międzysektorowych planów i programów”. 

68 Pchałek, M., Behnke, M.; Postępowanie… , str. 37. 

69 W zależności od przyjętych wskaźników monitoringu 

i charakteru planu lub programu. Do takiej 

sytuacji może dojść w przypadku zastosowania 

wskaźników ilościowych w ramach monitoringu 

planów/programów realizowanych 

na szczeblu regionalnym, subregionalnym oraz 

lokalnym. 

70 Dz. Urz. UE L 175 z 5.7.1985, str. 40 z późn. zm.; 

dalej jako Dyrektywa OOŚ. 

71 Art. 1 ust. 2 Dyrektywy OOŚ definiuje „przedsięwzięcie” 

jako: 

„– wykonanie prac budowlanych lub innych instalacji 

lub systemów, 

– inne ingerencje w środowisko przyrodnicze 

i krajobraz, łącznie z wydobyciem zasobów mineralnych”. 

W świetle tej definicji za przedsięwzięcia powinny 

zostać uznane wszelkie działania powodujące 

powstanie barier ekologicznych (jako 

ingerujące w krajobraz). 

72 Zob. sprawa C-201/02 Wells, ECR 2004, str. 

I-00723, pkt 52 i 53. 

73 Zob. sprawa C-290/03 Barker, ECR 2006, str. 

I-03949, pkt 45. 

74 Zob. sprawa C-290/03 Barker, pkt 40 i 41. 

75 Zastosowanie tego kryterium nie może jednakże 

prowadzić do wyłączenia spod obowiązku 

oceny całych kategorii przedsięwzięć. Zob. wyrok 

ETS w sprawie C-72/95 Kraaijeveld, ECR 

1996, str. I-5403. 

76 Perzanowska, J., Makomaska-Juchniewicz, M., 

Cierlik, G., Król, W., Tworek, S., Kotońska, B., 

Okarma, H.; Korytarze ekologiczne w Małopolsce, 

Kraków 2005. 

77 Zob. zastrzeżenia Komisji Europejskiej odnośnie 

dzielenia przedsięwzięć drogowych w Hiszpanii 

– Rapid Press Releases: IP/06/1395, 13.10. 

2006 r. 

78 Bar, M., Jendrośka,J.; Wyrok Trybunału Sprawiedliwości 

w sprawie CODA a praktyka ocen oddziaływania 

na środowisko w Polsce [w:] red. 

Rakoczy, B., Pchałek, M.; Wybrane problemy 

prawa ochrony środowiska, Warszawa 2010. 

79 ECR 1999, str. I05613, pkt 6871. 

80 Scoping to proces określający treść i zakres 

spraw, które powinna obejmować informacja 

środowiskowa przedkładana kompetentnym 

organom w przypadku przedsięwzięć podlegających 

OOŚ. Zob. Guidance on EIA – Scoping, 

Luxembourg 2001, str. 10, Mulvihill, P.R., 

Jacobs, P.; Using Scoping as a Design Process, 

Environmental Impact Assessment Review 

1998, Nr 18 (4), str. 351-369. 

81 Dz. Urz. UE L 164 z 25.6.2008, str. 19, dalej jako 

RDM. 

82 Stan ten powinien zostać osiągnięty najpóźniej 

do 2020 r. 

83 Dz. Urz. UE L 143 z 30.4.2004, str. 56, dalej jako 

Dyrektywa Szkodowa. 

84 Rakoczy, B.; Odpowiedzialność za szkodę w środowisku. 

Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu 

Europejskiego i Rady. Komentarz, Toruń 2010, 

str. 33 

85 Rzecznik Generalna Juliane Kokott w opinii 

w sprawie C-221/04 Komisja przeciwko Hiszpanii 

wskazuje, że przesłanka istotnego negatywnego 

wpływu na osiągnięcie właściwego 

stanu ochrony gatunków oznacza, że dane zdarzenia 

muszą odnosić się do zdarzeń dotyczących 

większej liczby okazów danego gatunku.

100 


86 Communication from the Commission on the precautionary 

principle, Brussels, 02.02.2000 r., 

COM(2000) 1. 

87 Art. 5 ust. 1 Dyrektywy Szkodowej brzmi: 

„W przypadku gdy szkody wyrządzone środowisku 

naturalnemu jeszcze nie wystąpiły, ale istnieje 

bezpośrednie zagrożenie wystąpieniem takich 

szkód, podmiot gospodarczy podejmuje bezzwłocznie 

niezbędne środki zapobiegawcze.”, 

art. 6 ust. 1: „W przypadku pojawienia się szkód 

wyrządzonych środowisku naturalnemu podmiot 

gospodarczy informuje bezzwłocznie właściwe 

władze o wszelkich odpowiednich aspektach 

sytuacji i podejmuje: a) wszelkie możliwe 

kroki w celu natychmiastowego skontrolowania, 

ograniczenia, usunięcia lub w inny sposób opanowania 

odpowiednich zanieczyszczeń i/lub 

wszelkich innych szkodliwych czynników, aby 

ograniczyć szkody wyrządzone środowisku naturalnemu 

lub zapobiec dalszym szkodom i negatywnemu 

wpływowi na zdrowie ludzi bądź 

dalszemu osłabieniu użyteczności; oraz b) niezbędne 

środki zaradcze zgodnie z art. 7.”, art. 7 

ust. 1 „Podmioty gospodarcze określają, zgodnie 

z załącznikiem II, potencjalne środki zaradcze 

i przedkładają je właściwym władzom w celu ich 

zatwierdzenia, chyba że właściwe władze podjęły 

działania na mocy art. 6 ust. 2 lit. e) i ust. 3.”, 

natomiast art. 8 ust. 1: „Podmiot gospodarczy 

ponosi koszty działań zapobiegawczych i zaradczych 

podjętych na podstawie niniejszej dyrektywy.” 

88 Zob. w szczególności wyroki ETS w sprawie 

14/86 Pretore di Salò/X, ECR 1987, str. 2545, 

pkt 19 i 20; w sprawie 80/86 Kolpinghuis Nijmegen, 

ECR 1987, str. 3969, pkt 9 i 13; w sprawie 

C-168/95 Arcaro, ECR 1996, str. I-4705, 

pkt 36 i 37, a także w sprawach połączonych 

C-387/02, C-391/02 oraz C-403/02 Berlusconi 

i in., ECR 2005 str. I-3565, pkt 73 i 74. 

89 Zob. wyrok ETS w sprawie C-321/05 Kofoed, 

ECR 2007, str. I-5795. 

90 ECR 1989, str. 01839. 

91 ECR 1999, str. I-05613, pkt 69 i 71. 

92 ECR 2004, str. I-0723, pkt 57. 

93 Zob. opinia Rzecznika Generalnego Dámasa Ruiza-Jaraba 

Colomera w połączonych sprawach 

od C-397/01 do C-403/01, Bernhard Pfeiffer 

i in. przeciwko Deutsches Rotes Kreuz Kreisverband 

Waldshut eV. ECR 2004, str. I-08835. 

94 Na przykład w przypadku korytarzy ekologicznych 

dużych ssaków około 60% ich powierzchni 

pokrywa się z terenami objętymi ochroną 

prawną, z czego około 35% przypada na obszary 

chronionego krajobrazu, 21% na parki krajobrazowe, 

4% na parki narodowe i 1% na rezerwaty 

przyrody. Obszary N2000 pokrywają 

łącznie 36% powierzchni tego rodzaju korytarzy 

(obszary wyznaczone dla ptaków 32%, 

a siedliskowe 17%). Ponieważ na podstawie 

ustawy o lasach. lasy mają zagwarantowaną 

nienaruszalność powierzchni, łącznie około 

83% powierzchni korytarzy głównych i krajowych 

(dla dużych ssaków) podlega obecnie 

ochronie prawnej. [za:] Jędrzejewski, W.; Sieć 


chronione w Polsce, [w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, 

D. (red.); Ochrona łączności ekologicznej 

w Polsce, Konferencja międzynarodowa Wdrażanie 

koncepcji korytarzy ekologicznych w Polsce; 

Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii 

Nauk, Białowieża, 20-22.10.2008 r., s. 76-77. 

95 Zgodnie z art. 23 ust. 1 u.o.p., obszar chronionego 

krajobrazu obejmuje tereny chronione ze 

względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych 

ekosystemach, wartościowe między 

innymi ze względu na pełnioną funkcję korytarzy 


96 Dz. U. Nr 94, poz. 794. 

97 Dla potrzeb planów ochrony dla parku narodowego, 

rezerwatu przyrody oraz parku krajobrazowego 

zagrożenia te ocenia się w odniesieniu 

do całości przyrody oraz poszczególnych jej 

składników, biorąc pod uwagę ich wpływ na 

naturalne procesy przyrodnicze, siedliska 

przyrodnicze, ekosystemy, siedliska oraz populacje 

roślin, zwierząt lub grzybów, różnorodność 

ekosystemową i krajobrazową, przyrodę 

nieożywioną, wartości kulturowe oraz krajobraz 

(§ 11 ust. 2 rozporządzenia); dla potrzeb 

planów ochrony sporządzanych dla parku krajobrazowego 

– w odniesieniu do różnorodności 

biologicznej, krajobrazu oraz wartości kulturowych 

(§ 16 ust. 2 rozporządzenia); 

98 W części „ustalenia do studiów uwarunkowań 

i kierunków zagospodarowania przestrzennego 

gmin, miejscowych planów zagospodarowania 

przestrzennego, planów zagospodarowania 

przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania 

przestrzennego morskich wód 

wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej 

strefy ekonomicznej dotyczących eliminacji 

lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych”. 

99 Sposoby ochrony na obszarach objętych ochroną 

ścisłą polegają na rozpoznawaniu, monito-


rowaniu i eliminowaniu lub ograniczaniu zagrożeń 

antropogenicznych oraz na umożliwieniu 

przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych 

(§ 22 rozporządzenia). 

100 Zamknięty katalog sytuacji, w których nie ma 

obowiązku sporządzenia PZO zawiera art. 28 

ust. 11 u.o.p. PZO nie sporządza się dla obszaru 

N2000 lub jego części: 1) dla którego ustanowiono 

PO; 2) pokrywającego się w całości lub 

w części z obszarem parku narodowego, rezerwatu 

przyrody lub parku krajobrazowego, 

dla których ustanowiono PO; 3) pokrywającego 

się w całości lub w części z obszarem parku narodowego 

lub rezerwatu przyrody, dla których 

ustanowiono ZO; 4) znajdującego się w obszarach 

morskich. 

101 Kwestie te mogą być uwzględnione w niektórych 

ogólnych blokach zagadnień, które obligatoryjnie 

muszą być uwzględnione w PZO, jak: 

1) identyfikacja istniejących i potencjalnych 

zagrożeń dla zachowania właściwego stanu 


roślin i zwierząt i ich siedlisk będących 

przedmiotami ochrony; 2) cele działań ochronnych; 

4) określenie działań ochronnych; 

5) wskazania do zmian w istniejących studiach 

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania 

przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania 

przestrzennego, planach zagospodarowania 

przestrzennego województw 

oraz planach zagospodarowania przestrzennego 

morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego 

i wyłącznej strefy ekonomicznej dotyczące 

eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych 

lub zewnętrznych, jeżeli są niezbędne 

dla utrzymania lub odtworzenia właściwego 

stanu ochrony siedlisk przyrodniczych 

oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których 

ochrony wyznaczono obszar N2000. 

102 Dz. U. Nr 34, poz. 186. 

103 Do wniosków takich może prowadzić wykładnia 

między innymi § 3 rozporządzenia. Kwestie 

dotyczące ochrony korytarzy ekologicznych 

mogą być rozpoznane w zakresie niektórych 

prac koniecznych do sporządzania projektu 

PZO, na przykład w ramach analizy i oceny: 

1) uwarunkowań geograficznych, przyrodniczych, 

społecznych, gospodarczych i kulturowych, 

kierunków rozwoju społecznego i gospodarczego, 

a także uwarunkowań wynikających 

z istniejących form ochrony przyrody innych 

niż obszar i celów ochrony obszaru; 2) występowania 

przedmiotów ochrony oraz opisu ich 

stanu, zagrożeń, wymogów i możliwości ochrony; 

3) istniejących i projektowanych planów, 

studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania 

przestrzennego gmin, strategii 

i programów dotyczących obszaru lub mogących 

mieć na niego wpływ; 4) stanu ochrony 

przedmiotów ochrony, która w odniesieniu do 

siedlisk przyrodniczych powinna uwzględniać 

między innymi ich fragmentację, a w odniesieniu 

do gatunków ustaleniu parametru stanu 

populacji oraz parametru siedliska gatunku; 

5) istniejących i potencjalnych zagrożeń dla 

utrzymania lub osiągnięcia właściwego stanu 

przedmiotów ochrony. Wśród celów działań 

ochronnych rozporządzenie nakazuje obligatoryjnie 

uwzględnić konieczność utrzymania 

właściwego stanu ochrony, likwidacji, ograniczenia 

istniejących lub potencjalnych zagrożeń 

dla przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im – 

jeżeli obecny stan przedmiotów ochrony w obszarze 

został oceniony jako właściwy, albo potrzebę 

osiągnięcia właściwego stanu ochrony, 

konieczności likwidacji, ograniczenia istniejących 

lub potencjalnych zagrożeń odpowiedzialnych 

za niewłaściwy stan ochrony przedmiotu 

ochrony lub zapobieżenia im, jeżeli obecny stan 

przedmiotów ochrony w obszarze został oceniony 

jako niezadowalający lub zły. Ponieważ 

łączność ekologiczna musi być brana pod uwagę 

jako jeden z czynników wpływających na 

osiągnięcie właściwego stanu ochrony, na podstawie 

wykładni celowościowej wymagać należy, 

aby w PZO zostały wskazane konkretne 

i adekwatne w danym przypadku cele działań 

ochronnych ukierunkowane wprost na ochronę 

korytarzy ekologicznych oraz obszarów N2000. 

Analogicznie, potrzeby w zakresie zapewnienia 

łączności ekologicznej powinny odzwierciedlać 

ustalone w PZO działania ochronne wynikające 

z ustalonych celów działań ochronnych, jak 

również ustalenia dokonane w oparciu o analizę 

obowiązujących aktów z zakresu planowania 

przestrzennego, w tym przede wszystkim 

określane w PZO wskazania do zmiany tych 

studiów lub planów, których realizacja naruszy 

lub stworzy ryzyko naruszenia zakazu, o którym 

mowa w art. 33 u.o.p. 

104 Chodzi o obserwowane najczęściej na terenach 

otulin parków narodowych zjawisko, kiedy wysoki 

stopień ochrony zapewniony na terenie 

parku narodowego daje migrującym ssakom 

złudne poczucie pełnego bezpieczeństwa także 

w korytarzach ekologicznych poza granicami 

parku (gdzie zapewniono rażąco niższy stopień

102 


ochrony), co przyczynia się do zmniejszenia ich 

ostrożności, większego narażenia na czynniki 

niekorzystne, a w efekcie wzrostu śmiertelności 

i zmniejszenia populacji faktycznie migrującej. 

105 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 

lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących 

roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 

168, poz. 1764), rozporządzenie Ministra Środowiska 

z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków 

dziko występujących grzybów objętych 

ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765), rozporządzenie 

Ministra Środowiska z dnia 28 września 

2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących 

zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, 

poz. 2237). 

106 Oraz odnośnie wskazanych zakazów względem 

roślin, grzybów i zwierząt objętych ochroną 

częściową, jeżeli zezwolenie dotyczy obszaru 

wykraczającego poza granice jednego województwa. 

107 Przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania 

na środowisko wymagają projekty: 

1) koncepcji przestrzennego zagospodarowania 

kraju, studium uwarunkowań i kierunków 

zagospodarowania przestrzennego gminy, planów 

zagospodarowania przestrzennego oraz 

strategii rozwoju regionalnego; 2) polityk, strategii, 

planów lub programów w dziedzinie 

przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, 

gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, 

leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki 

i wykorzystywania terenu, opracowywanych 

lub przyjmowanych przez organy administracji, 

wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji 


na środowisko; 3) polityk, strategii, 

planów lub programów innych niż wymienione 

w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodować 

znaczące oddziaływanie na obszar Natura 

2000, jeżeli nie są one bezpośrednio związane 

z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają 

z tej ochrony. Przeprowadzenie strategicznej 

oceny oddziaływania na środowisko jest wymagane 

także w przypadku projektów dokumentów, 

innych niż wymienione w art. 46, jeżeli 

w uzgodnieniu z właściwym organem, o którym 

mowa w art. 57, organ opracowujący projekt 

dokumentu stwierdzi, że wyznaczają one 

ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć 

mogących znacząco oddziaływać na środowisko 

lub że realizacja postanowień tych dokumentów 

może spowodować znaczące oddziaływanie 


108 W art. 52 ust. 3 u.o.o.ś. ustawodawca upoważnił 

ministra właściwego do spraw budownictwa, 

gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, aby 

działając w porozumieniu z ministrem właściwym 

do spraw środowiska oraz ministrem 

właściwym do spraw zdrowia określił, w drodze 

rozporządzenia, dodatkowe wymagania, 

jakim powinna odpowiadać prognoza oddziaływania 

na środowisko dotycząca projektów 

miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 

Należy postulować, aby w rozporządzeniu 

expressis verbis ustanowiony został 

obowiązek rozważania w prognozie kwestii 


Rozporządzenie powinno także wprowadzić 

odpowiednie gwarancje prowadzenia w prognozach 

dotyczących m.p.z.p. analiz związanych 

z ochroną korytarzy ekologicznych. Jak 

dotąd, minister nie skorzystał z udzielonego 

upoważnienia. 

109 W doktrynie słusznie zauważa się, iż „definicja 

„znaczącego negatywnego oddziaływania na 

obszar N2000” z u.o.o.ś. odbiega od art. 6 ust. 3 

dyrektywy siedliskowej. Różnica pomiędzy art. 

6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej a polską definicją 

„znaczącego negatywnego oddziaływania 

na obszar N2000” polega na tym, że art. 6 ust. 3 

przewiduje obowiązek zbadania czy plan lub 

przedsięwzięcie może znacząco negatywnie 

oddziaływać ale na integralność obszaru (tak 

też orzecznictwo ETS w sprawach: C-209/02, 

C-304/05), podczas gdy prawo polskie – poprzez 

znaczące negatywne oddziaływania – rozumie 

również m.in. pogorszenie stanu siedlisk 

przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin 

i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony 

obszar N2000, lub negatywny wpływ na 

gatunki, dla których ochrony został wyznaczony 

obszar N2000. Należy podkreślić, że np. śladowe 

pogorszenie stanu siedliska przyrodniczego 

populacji, która może efektywnie korzystać 

z pozostałego siedliska nie będzie stanowiło 

w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej 

negatywnego oddziaływania na integralność 

obszaru. Wpływ na integralność obszaru 

jest oceniany w sposób zero jedynkowy, 

a pogorszenie stanu siedliska lub wpływ na gatunki 

może być negatywny, ale niekoniecznie 

znacząco negatywny. Ponieważ nie możemy 

przyjąć, że polska definicja „znaczącego negatywnego 

oddziaływania na obszar N2000” jest 

środkiem ostrzejszym w rozumieniu art. 176 

Traktatu z dnia 7 lutego 1992 r. ustanawiającego 

Wspólnotę Europejską (Dz. U. UE 2006,


C 321/1) a raczej definicją nie do końca przejrzystą, 

sugerujemy dokonywanie wykładni artykułu 

55 ust. 2 u.o.o.ś. oraz art. 33 u.o.p. zgodnej 

z wytycznymi KE oraz orzecznictwem ETS, 

tak ażeby znaczące negatywne oddziaływania 

na obszary N2000 (rodzące przejście do art. 34 

u.o.p.) oceniane były metodą 0:1 pod kątem naruszenia 

integralności obszarów N2000 i spójności 

sieci N2000.”. [za:] Pchałek, M., Kistowski, 

M.; Natura 2000 w planowaniu przestrzennym 

– rola korytarzy ekologicznych, Warszawa 2009, 

str. 12. 

110 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9.11. 

2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących 

znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 

213, poz. 1397). 

111 Zaistnienie przesłanek oraz orzeczenie 

w związku z ich zaistnieniem obowiązku przeprowadzenia 

OOŚ dla przedsięwzięć z II grupy 

stwierdza, w drodze postanowienia, organ właściwy 

do wydania DŚU. 

112 Przepis wymienia: 1) obszary wodno-błotne 

oraz inne obszary o płytkim zaleganiu wód 

podziemnych; 2) obszary wybrzeży; 3) obszary 

górskie lub leśne; 4) obszary objęte ochroną, 

w tym strefy ochronne ujęć wód i obszary 

ochronne zbiorników wód śródlądowych; 

5) obszary wymagające specjalnej ochrony ze 

względu na występowanie gatunków roślin 

i zwierząt lub ich siedlisk lub siedlisk przyrodniczych 

objętych ochroną, w tym obszary 

N2000 oraz pozostałe formy ochrony przyrody; 

6) obszary, na których standardy jakości środowiska 

zostały przekroczone; 7) obszary o krajobrazie 

mającym znaczenie historyczne, kulturowe 

lub archeologiczne; 8) obszary przylegające 

do jezior; 9) uzdrowiska i obszary ochrony 

uzdrowiskowej. 

113 Np. z u.z.s.ś. 

114 Zasada stanowi, że informacje, o których mowa 

w art. 66 ust. 1 pkt 4-8 u.o.o.ś., powinny uwzględniać 

przewidywane oddziaływanie analizowanych 

wariantów na cele i przedmiot ochrony 

obszaru N2000 oraz integralność tego obszaru. 

115 Art. 68 ust. 2 pkt 1 u.o.o.ś. upoważnia do odstąpienia 

od wymagań co do zawartości raportu, 

ale tylko tych wymienionych w art. 66 ust. 1 pkt 

4, 13, 15 i 16 u.o.o.ś. Spośród analizowanych 

wyżej elementów raportu OOŚ mających znaczenie 

dla efektywności ochrony łączności 

przyrodniczej odstępstwo może więc dotyczyć 

wyłącznie wymienionego w art. 66 ust. 1 pkt 4, 

u.o.o.ś. „opisu przewidywanych skutków dla środowiska 

w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia” 

(opisu wariantu zerowego). 

116 Określając zakres raportu organ może – kierując 

się usytuowaniem, charakterem i skalą oddziaływania 

przedsięwzięcia na środowisko – 

wskazać: a) rodzaje wariantów alternatywnych 

wymagających zbadania; b) rodzaje oddziaływań 

oraz elementy środowiska wymagające 

szczegółowej analizy; c) zakres i metody badań. 

W ramach tego uprawnienia organ posiadający 

właściwe rozeznanie co do potrzeb w zakresie 

ochrony łączności przyrodniczej może sformułować 

warunki opracowania raportu OOŚ wprost 

obejmujące kwestie związane z korytarzami 

ekologicznymi. Na przykład, orzekając o rodzajach 

wariantów alternatywnych wymagających 

zbadania można w postanowieniu zobowiązać 

Inwestora, aby przedmiotem badania uczynił 

warianty ukierunkowane na zapewnienie maksymalnej 


Analogicznie, wskazując w postanowieniu rodzaje 

oddziaływań oraz elementy środowiska 

wymagające szczegółowej analizy organ może 

uznać, iż szczegółowa analiza powinna objąć 

takie rodzaje oddziaływania, które odgrywają 

szczególnie negatywną rolę z punktu widzenia 


117 Podobnie jak przy ustalaniu zakresu raportu OOŚ 

dla przedsięwzięcia z grupy II, również w tym 

przypadku stosuje się przepisy art. 68 u.o.o.ś. 

118 Chodzi o decyzje: 1) o pozwoleniu na budowę, 

o zatwierdzeniu projektu budowlanego, o pozwoleniu 

na wznowienie robót budowlanych, 

o pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania 

obiektu budowlanego lub jego części, wydawane 

na podstawie ustawy budowlanej; 2) o zezwoleniu 

na realizację inwestycji drogowej, 

wydawane na podstawie specust. drogowej; 

3) o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej – wydawanej 

na podstawie u.t.k.; 4) o zezwoleniu na 

realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku 

publicznego w rozumieniu przepisów specust. 

lotniskowej. 

119 Należy przy tym pamiętać, że ponowną ocenę 

OOŚ można przeprowadzić tylko dla przedsięwzięć, 

które wymagają uzyskania tzw. decyzji 

budowlanych (o których mowa w art. 72 ust. 1 

pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś.). 

120 Art. 82 ust. 2 u.o.o.ś. upoważnia organ prowadzący 

zasadnicze postępowanie OOŚ do nałożenia 

w DŚU obowiązku przeprowadzenia ponownej 

OOŚ w ramach postępowania w sprawie 

wydania tzw. decyzji budowlanych (o któ-

104 


rych mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 

u.o.o.ś.), jeżeli w toku zasadniczego postępowania 

OOŚ zostanie stwierdzone, że: 1) posiadane 

na etapie wydawania DŚU dane na temat przedsięwzięcia 

nie pozwalają wystarczająco ocenić 

jego oddziaływania na środowisko, w tym na 

łączność przyrodniczą; 2) ze względu na rodzaj 

i charakterystykę przedsięwzięcia oraz jego powiązania 

z innymi przedsięwzięciami istnieje 

możliwość kumulowania się oddziaływań 

przedsięwzięć znajdujących się na obszarze, na 

który będzie oddziaływać przedsięwzięcie; 

3) istnieje możliwość oddziaływania przedsięwzięcia 

na obszary wymagające specjalnej 

ochrony ze względu na występowanie gatunków 

roślin i zwierząt lub ich siedlisk lub siedlisk 

przyrodniczych objętych ochroną, w tym 

obszary N2000 oraz pozostałe formy ochrony 

przyrody. 

121 Art. 88 ust. 1 u.o.o.ś. wymaga, aby ponowna 

OOŚ, w ramach postępowania w sprawie wydania 

decyzji budowlanych obligatoryjnie została 

przeprowadzona wówczas, gdy organ właściwy 

do wydania decyzji o których mowa w art. 72 

ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś. stwierdzi, że we 

wniosku o wydanie takiej decyzji zostały dokonane 

zmiany w stosunku do wymagań określonych 

w DŚU. 

122 Wymagane dokumenty zostały szczegółowo 

wymienione art. 96 ust. 3 u.u.o.ś. 

123 Uwagi o efektywności tego przepisu z punktu 

widzenia ochrony łączności przyrodniczej 

w postępowaniu OOŚ dla przedsięwzięć z grupy 

I i II pozostają aktualne także na gruncie postępowania 

w sprawie oceny habitatowej 

przedsięwzięć z grupy III. 

124 Zob. przypis nr 135. 

125 Skutek taki u.o.o.ś. przewiduje dla każdej oceny 

habitatowej prowadzonej w ramach OOŚ (dla 

planów i programów – w art. 55 ust. 2 u.o.o.ś.; 

dla przedsięwzięć z grup I i II – w art. 81 ust. 2 

u.o.o.ś.) oraz przy ocenie habitatowej przedsięwzięć 

z grupy III (art. 98 ust. 3 i art. 101 ust. 4 

u.o.o.ś. i art. 101 ust. 4 u.o.o.ś.). Zgodnie z art. 

34 ust. 1 u.o.p. udzielenie zgody na realizację 

PP mogących znacząco negatywnie oddziaływać 

na cele ochrony obszaru N2000 lub obszary 

znajdujące się na liście, o której mowa w art. 

27 ust. 3 pkt 1 u.o.p. wymaga bezwzględnego 

spełnienia następujących warunków: 1) za realizacją 

PP muszą przemawiać konieczne wymogi 

nadrzędnego interesu publicznego, w tym 

wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym; 

2) na podstawie analizy wariantowej 

należy wykazać brak rozwiązań alternatywnych; 

3) należy wykonać kompensację przyrodniczą 

niezbędną do zapewnienia spójności 

i właściwego funkcjonowania sieci obszarów 

N2000. 

126 Należy pamiętać, że w formule „cele ochrony obszaru 

Natura 2000”, zgodnie z art. 34 ust. 1 

u.o.p. mieszczą się również „powiązania obszaru 

Natura 2000 z innymi obszarami”. 

127 Obie reguły zostały bezpośrednio wyrażone 

w ustawowej definicji zrównoważonego rozwoju 

(art. 3 pkt. 50 p.o.ś.). W praktyce planistycznej 

ich realizacja pozostawia wiele do życzenia. 

Ponieważ prawo polskie nie definiuje 

ani pojęcia równowagi przyrodniczej ani pojęcia 

trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, 

w szeregu przypadków odwołujące 

się do nich reguły pozostają „martwą literą prawa”, 

obniżając w istotny sposób efektywność 

komentowanej regulacji. W literaturze przedmiotu 

przyjmuje się, że „równowaga przyrodnicza 

w procesie planowania przestrzennego 

wiązać się będzie ze spełnieniem warunku stabilności, 

czyli niewystępowania nagłych zmian 

liczebnościowych, jakościowych i funkcjonalnych 

odpowiednio w składnikach przyrody żywej, 

jak i nieożywionej”. Szeroko rozumiany 

obowiązek zapewnienia trwałości podstawowych 

procesów przyrodniczych powinien być 

interpretowany jako „konieczność podejmowania 

takich działań lub zaniechań, które przy 

uwzględnieniu dynamiki liczebności populacji 

określonych gatunków, przepływu energii, 

obiegu materii oraz zmian struktury układów 

przyrodniczych, prowadzić będą do zachowania 

równowagi przyrodniczej.” [w:] Pchałek, M., 

Kistowski, M.; Natura 2000 w planowaniu przestrzennym 

– rola korytarzy ekologicznych, Wyd. 

Ministerstwa Środowiska 2009, str. 10. 

128 Obowiązek taki można wyprowadzić z zawartej 

w art. 3 pkt. 13 p.o.ś. definicji pojęcia „ochrona 

środowiska” oraz zawartej w Dyrektywie Siedliskowej 

definicji właściwego stanu ochrony 

siedliska przyrodniczego oraz właściwego 

stanu ochrony gatunku. Zdaniem M. Pchałka 

i M. Kistowskiego, obowiązek wyrażony w art. 

1 ust. 2 pkt 3 u.p.z.p., w szczególności w kontekście 

ochrony korytarzy ekologicznych istotnych 

dla spójności sieci N2000, interpretować należy 

„jako podstawę wypracowania specjalnej 

polityki planistycznej”, różnej od aktualnie 

przyjętej praktyki. „Specjalna polityka planistyczna” 

powinna rządzić się „nową filozofią”,


nacechowaną „właściwym podejściem”, w której 

instrumenty planowania przestrzennego 

służą rozwojowi infrastrukturalnemu oraz 

ochronie środowiska poprzez wdrażanie takiej 

polityki przestrzennej, która realizuje z jednej 

strony postulaty gospodarcze i społeczne przy 

uwzględnieniu wymogów zrównoważonego 

rozwoju, z drugiej – równie istotnej – realizuje 

cel odrębny w postaci zachowania lub przywracania 

równowagi przyrodniczej. [za:] Pchałek, 

M., Kistowski, M.; Natura 2000 w planowaniu 

przestrzennym…, str. 11. 

129 Zob. przypis 3 (niejednoznaczność pojęć „równowaga 

przyrodnicza” i „trwałość podstawowych 

procesów przyrodniczych”) oraz przypis 

4 (problem wykładni pojęcia „przywracanie 

elementów przyrodniczych do stanu właściwego” 

i praktyka ignorowania w procesach planistycznych 

zasady uwzględniania w polityce 

przestrzennej działań zmierzających do przywrócenia 

siedlisk przyrodniczych i gatunków 

do właściwego stanu ochrony). 

130 K.p.z.k. powinna określać w szczególności: 

1) podstawowe elementy krajowej sieci osadniczej, 

z wyodrębnieniem obszarów metropolitalnych; 

2) wymagania z zakresu ochrony środowiska 

i zabytków, z uwzględnieniem obszarów 

podlegających ochronie; 3) rozmieszczenie 

infrastruktury społecznej o znaczeniu międzynarodowym 

i krajowym; 4) rozmieszczenie 

obiektów infrastruktury technicznej i transportowej, 

strategicznych zasobów wodnych i obiektów 

gospodarki wodnej o znaczeniu międzynarodowym 

i krajowym; 5) obszary problemowe 

o znaczeniu krajowym, w tym obszary zagrożeń 

wymagających szczegółowych studiów i planów. 

131 Podobnie jak w przypadku wyżej analizowanego 

nakazu uwzględniania w planowaniu przestrzennym 

wymagań ochrony środowiska (art. 

1 ust. 2 pkt 3 u.p.z.p.), proces wykładni pojęcia 

wymagania ochrony środowiska użytego w art. 

47 ust. 2 u.p.z.p. w odniesieniu do k.p.z.k. poprzez 

odwołanie się do zawartej w art. 3 pkt. 13 

p.o.ś. definicji pojęcia „ochrona środowiska” 

oraz zawartej w Dyrektywie Siedliskowej definicji 

„właściwego stanu ochrony siedliska przyrodniczego” 

oraz „właściwego stanu ochrony 

gatunku” musi prowadzić do konkluzji, iż z art. 

47 ust. 2 u.p.z.p. wynika bezwzględny obowiązek 

takiego ukształtowania krajowej polityki 

przestrzennej w k.p.z.k., aby z dokumentu tego 

wynikały konkretne obowiązki dotyczące przywracania 

elementów przyrodniczych do stanu 

właściwego, w tym przywrócenia siedlisk przyrodniczych 

i gatunków do właściwego stanu 

ochrony. 

132 Ustawa w obecnym kształcie weszła w życie 11 

lipca 2003 r. 

133 Chodzi o Koncepcję Polityki Przestrzennego 

Zagospodarowania Kraju, ogłoszoną obwieszczeniem 

Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 

2001 r. (M.P. Nr 26, poz. 432). 

134 Ostania wersja projektu k.p.z.k. 2030 (projekt z 

25 stycznia 2011 r.) dostępna na: http://www. 

mrr.gov.pl/ rozwoj_regionalny/Polityka_przestrzenna/KPZK/Documents/KPZK_2030_projekt_25012011_bez_map.pdf. 

W 2008 r., odnosząc 

się do ówcześnie konsultowanego projektu 

k.p.z.k. na Konferencji międzynarodowej 

Wdrażanie koncepcji korytarzy ekologicznych 

w Polsce, wypowiadano się o zawartych w nim 

zapisach dotyczących korytarzy ekologicznych 

w sposób umiarkowanie pozytywny (M. Degórski). 

Zwracano uwagę, iż w projekcie k.p.z.k. 

słusznie uznano korytarze ekologiczne za element 

strukturalny przestrzeni, zgodnie z teorią 

płatów i korytarzy (szerzej zob. rozdział I niniejszego 

opracowania – dop. aut.). Przychylnie 

oceniono przyjęcie rozszerzonej koncepcji korytarzy 

ekologicznych, w której ich wydzielanie 

jest wiązane nie tylko z kryteriami populacyjnymi, 

lecz opiera się na kryteriach stabilizujących 

system przyrodniczy i gdzie korytarze 

uznaje się za integralną część sieci ekologicznej 

kraju. Z uznaniem spotkało się wyznaczenie korytarzy 

w oparciu o szlaki migracji dużych 

zwierząt wyznaczone przez W. Jędrzejewskiego 

z zespołem (Jędrzejewski i in. 2005), z zastrzeżeniem, 

iż podstawą wydzielenia jest siedlisko 

przyjazne dla wielu gatunków zwierząt, 

a nie dla populacji jednego gatunku, w tym 

zwłaszcza obszary leśne. Za trafne uznano założenie, 

że aby korytarze ekologiczne utworzyły 

spójną sieć, niezbędne jest zaprogramowanie 

zabiegów technicznych w wielu regionach 

Polski, szczególnie w jej środkowej części, 

przede wszystkim pilne i niezbędne jest zalesienie 

i zadrzewienie wielu obszarów wyznaczonych 

jako korytarze ekologiczne. Stwierdzono, 

iż k.p.z.k. realizuje postulat „dowiązania” 

polskiej sieci korytarzy ekologicznych do sieci 

w krajach sąsiednich, co sieć polską pozwala 

uznać za rzeczywisty element struktury przestrzennej 

w zapewnieniu łączności przyrodniczej 

w skali kontynentalnej, zwłaszcza w ramach 

sieci N2000. W projekcie k.p.z.k. słusznie 

przyjęto, iż w skład sieci przyrodniczej muszą 

wchodzić obszary będące ogniwami (tereny

106 


przyrodniczo cenne) oraz odcinki łączące poszczególne 

ogniwa. Projekt k.p.z.k. prawidłowo 

uznaje, że w Polsce szczególne znaczenie mają 

dwa podsystemy korytarzy ekologicznych: korytarze 

tworzone przez rzeki i ich doliny oraz 

lądowe korytarze migracyjne dużych zwierząt. 

Jako prawidłowe uznano zakwalifikowanie 

w projekcie k.p.z.k. trzech głównych lądowych 

korytarzy (bałtycko-pojezierny, wyżynny, górski) 

jako korytarzy o znaczeniu ponadkrajowym. 

Z rezerwą przyjęto natomiast wyznaczenie 

korytarzy o znaczeniu krajowym, ze względu 

na pominięcie w tej kategorii korytarzy, 

które w opinii większości specjalistów faktycznie 

pełnią takie funkcje, i które stosownie do 

znaczenia powinny być objęte odpowiednią 

ochroną. Zgłoszono postulat włączenia do sieci 

korytarzy obszarów przyrodniczo cennych położonych 

w miastach. (Degórski, M.; Korytarze 

ekologiczne w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania 

Kraju, [w:] Jędrzejewski, W.; 

Ławreszuk, D. (red.); Ochrona łączności ekologicznej 

w Polsce, Białowieża 2009, str. 83 

i nast.). Jeżeli chodzi o aktualnie konsultowany 

Projekt KPZK 2030, w zakresie regulacji dotyczących 

ochrony łączności przyrodniczej zachował 

on zasadnicze założenia projektu, do 

którego odnoszą się uwagi M. Degórskiego. 

135 O związku nakazów zachowania równowagi 

przyrodniczej oraz zachowania trwałości podstawowych 

procesów przyrodniczych (będących 

elementami składowymi definicji ładu 

przestrzennego) z ochroną łączności przyrodniczej 

– zob. przypis 2. 

136 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 

28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu 

studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania 

przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, 

poz. 1233). 

137 Chodzi o następujące standardy: 1) ustalenia 

dotyczące kierunków zmian w strukturze przestrzennej 

gminy oraz w przeznaczeniu terenów 

powinny określać dopuszczalny zakres i ograniczenia 

tych zmian, a także zawierać wytyczne 

ich określania w m.p.z.p.; 2) ustalenia dotyczące 

kierunków i wskaźników dotyczących zagospodarowania 

oraz użytkowania terenów powinny 

w szczególności określać minimalne 

i maksymalne parametry i wskaźniki urbanistyczne, 

uwzględniające wymagania ładu przestrzennego, 

w tym urbanistyki i architektury 

oraz zrównoważonego rozwoju, wskazywać tereny 

do wyłączenia spod zabudowy, a także zawierać 

wytyczne określania tych wymagań 

w planach miejscowych; 3) ustalenia dotyczące 

zasad ochrony środowiska i jego zasobów oraz 

ochrony przyrody powinny zawierać w szczególności 

wytyczne ich określania w planach 

miejscowych, wynikające z potrzeb ochrony 

środowiska, o których mowa w art. 72 p.o.ś., 

obowiązujących ustaleń planów ochrony ustanowionych 

dla parków narodowych, rezerwatów 

przyrody i parków krajobrazowych oraz 

innych form ochrony przyrody występujących 

na terenach objętych projektem s.u.k.z.p.g.; 

4) ustalenia dotyczące kierunków rozwoju systemów 

komunikacji i infrastruktury technicznej 

powinny zawierać w szczególności wytyczne 

określania w planach miejscowych wykorzystania 

i rozwijania potencjału już istniejących 

systemów oraz koordynacji lokalnych 

i ponadlokalnych zamierzeń inwestycyjnych; 

5) ustalenia dotyczące kierunków i zasad 

kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej 

powinny określać w szczególności 

obszary, w których planuje się zmianę przeznaczenia 

gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze 

i nieleśne. 

138 Osłabienie to do pewnego stopnia niwelowane 

jest przez zasadę wyrażoną w art. 72 ust. 4 p.o.ś. 

Zgodnie z tą zasadą wymagania, o których w art. 

72 ust. 1-3 p.o.ś. (dotyczące szeroko pojętych zagadnień 

związanych z ochroną środowiska), 

określa się w s.u.k.z.p.g. m.p.z.p. na podstawie 

opracowań ekofizjograficznych. W dalszej części 

niniejszej części opracowania wskazano, iż w 

przypadku opracowań ekofizjograficznych obowiązujące 

przepisy wymagają szerzej i bardziej 

efektywnie uwzględniania kwestii związanych 

z ochroną łączności przyrodniczej. 

139 Co do zasady, dla terenów zamkniętych nie sporządza 

się m.p.z.p. (art. 14 ust. 6 u.p.z.p.). 

W m.p.z.p. ustala się jedynie granice terenów 

zamkniętych oraz granice ich stref ochronnych. 

W strefach ochronnych ustala się ograniczenia 

w zagospodarowaniu i korzystaniu z terenów, 

w tym zakaz zabudowy (art. 4 ust. 3 u.p.z.p.). 

Reguły te nie dotyczą terenów zamkniętych 

ustalanych przez ministra właściwego do 

spraw transportu (np. terenów kolejowych), 

dla których albo sporządza się m.p.z.p. na zasadach 

ogólnych, albo, częściej, zagospodarowuje 

się je na podstawie spec-przepisów ustawy 

o transporcie kolejowym, które w przypadku 

inwestycji kolejowych wyłączają stosowanie 

przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu 

przestrzennym.


140 Tylko dla niektórych, specjalnych kategorii 

struktur przestrzennych przepisy szczególne 

ustanawiają obowiązek sporządzenia m.p.z.p. 

Przykładowo, obligatoryjnie sporządza się 

m.p.z.p. dla terenów górniczych na podstawie 

art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo 

geologiczne i górnicze (tekst jedn. Dz. U. 

z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z późn. zm.). 

141 Art. 39 ust. 4 u.p.z.p. wymaga, aby w p.z.p.w. 

uwzględniać ustalenia k.p.z.k. oraz programów 

rządowych, a art. 39 ust. 5 u.p.z.p. – aby umieszczać 

w nich te inwestycje celu publicznego 

o znaczeniu ponadlokalnym, które zostały ustalone 

w dokumentach przyjętych przez Sejm RP, 

Radę Ministrów, ministrów lub sejmik województwa. 

Obie zasady gwarantują, iż na szczeblu 

wojewódzkim nie zostaną zakłócone lub 

zniesione ustalenia uwzględnione w aktach 

planistycznych wyższego rzędu, a także, że 

ustalenia profilowane na szczeblu krajowym 

pod kątem ochrony korytarzy ekologicznych 

zostaną następnie przeniesione na szczebel 

planowania w skali województwa. Minister 

właściwy do spraw budownictwa, gospodarki 

przestrzennej i mieszkaniowej koordynuje 

zgodność p.z.p.w. z k.p.z.k. (art. 46 u.p.z.p.) oraz 

występuje do marszałka właściwego województwa 

z wnioskiem o wprowadzenie programu 

rządowego do p.z.p.w. (art. 49 ust. 1 u.p.z.p.). 

Nie ma analogicznych norm wymagających 

uwzględniania k.p.z.k. w s.u.k.z.p.g. W projekcie 

s.u.k.z.p.g. muszą zostać uwzględnione jedynie 

ustalenia p.z.p.w., a w przypadku jego braku lub 

niewprowadzenia do p.z.p.w. zadań rządowych 

– ustalenia programów rządowych (art. 11 pkt 

2 u.p.z.p.). Transpozycja ustaleń strategicznych 

następuje więc wyłącznie w sposób pośredni. 

Ustalenia k.p.z.k. i programów rządowych „trafiają” 

do s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. nie wprost, a za 

pośrednictwem p.z.p.w. Prowadzi to często do 

tego, iż transponowane ustalenia tracą swój 

pierwotny (krajowy) kontekst. Problem może 

dotykać w szczególności korytarzy o znaczeniu 

międzynarodowym, jeżeli ustalenia k.p.z.k., 

które dotyczą ich ochrony na poziomie p.z.p.w. 

zostaną „zbyt zregionalizowane” (ograniczone 

do mniejszej skali), i jeżeli ten proces jeszcze 

się pogłębi przy transpozycji zapisów p.z.w.p. 

do s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p., jeżeli transpozycja nastąpi 

w duchu „zbyt lokalnym”. 

142 Dz. U. Nr 155, poz. 1298. 

143 W § 4 rozporządzenia stwierdza się, że opracowania 

ekofizjograficzne są wykonywane na 

podstawie kompleksowych badań i pomiarów 

terenowych, analizy danych teledetekcyjnych, 

archiwalnych materiałów kartograficznych, 

planistycznych, inwentaryzacyjnych i studialnych, 

a w szczególności: dokumentacji hydrogeologicznych 

i dokumentacji geologiczno-inżynierskich, 

dokumentacji geologicznych złóż 

kopalin, dokumentów planistycznych opracowywanych 

na podstawie pr. wod., map glebowo-rolniczych, 

planów urządzania lasów, PO 

rezerwatów przyrody, parków narodowych i 

krajobrazowych, dokumentacji różnych form 

ochrony przyrody, dokumentacji uzdrowisk 

oraz rejestru zabytków, ewidencji dóbr kultury 

i innych materiałów dokumentujących obiekty 

kulturowe i stanowiska archeologiczne. 

144 Obie części opracowania powinny obejmować 

miedzy innymi: 1) rozpoznanie i charakterystykę 

stanu oraz funkcjonowania środowiska, 

udokumentowane i zinterpretowane przestrzennie 

w zakresie: a) poszczególnych elementów 

przyrodniczych i ich wzajemnych powiązań 

oraz procesów zachodzących w środowisku; 

b) struktury przyrodniczej obszaru, 

w tym różnorodności biologicznej; c) powiązań 

przyrodniczych obszaru z jego szerszym otoczeniem; 

d) zasobów przyrodniczych i ich 

ochrony prawnej; e) jakości środowiska oraz 

jego zagrożeń wraz z identyfikacją źródeł tych 

zagrożeń; 2) diagnozę stanu i funkcjonowania 

środowiska, a w szczególności: a) ocenę stanu 

ochrony i użytkowania zasobów przyrodniczych, 

w tym różnorodności biologicznej; 

b) ocenę zgodności dotychczasowego użytkowania 

i zagospodarowania obszaru z cechami 

i uwarunkowaniami przyrodniczymi, c) ocenę 

charakteru i intensywności zmian zachodzących 

w środowisku; d) ocenę stanu środowiska 

oraz jego zagrożeń i możliwości ich ograniczenia; 

3) określenie przyrodniczych predyspozycji 

do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej, 

polegające w szczególności 

na wskazaniu obszarów, które powinny pełnić 

przede wszystkim funkcje przyrodnicze; 

4) ocenę przydatności środowiska, polegającą 

na określeniu możliwości rozwoju i ograniczeń 

dla różnych rodzajów użytkowania i form zagospodarowania 

obszaru; 5) określenie uwarunkowań 

ekofizjograficznych, formułowanych 

w postaci wniosków z analiz, prognoz i ocen, 

stosownie do przedmiotu i skali sporządzanego 

planu zagospodarowania przestrzennego, 

które w szczególności obejmują: a) wskazanie 

terenów, których użytkowanie i zagospodarowanie, 

z uwagi na cechy zasobów środowiska

108 


i ich rolę w strukturze przyrodniczej obszaru, 

powinno być podporządkowane potrzebom zapewnienia 

prawidłowego funkcjonowania środowiska 

i zachowania różnorodności biologicznej; 

b) określenie ograniczeń wynikających 

z konieczności ochrony zasobów środowiska 

lub występowania uciążliwości i zagrożeń środowiska 

oraz wskazanie obszarów, na których 

ograniczenia te występują. 

145 NFOŚiGW i wojewódzkie fundusze prowadzą 

samodzielną gospodarkę finansową, pokrywając 

z posiadanych środków i uzyskiwanych 

wpływów wydatki na finansowanie zadań 

określonych w ustawie oraz kosztów działalności 

(art. 400q ust. 1 p.o.ś.). 

146 Rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki 

Morskiej: z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie 

warunków technicznych, jakim powinny 

odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie 

(Dz. U. Nr 43, poz. 430 z późn. zm.) oraz z dnia 

30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, 

jakim powinny odpowiadać drogowe 

obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. 

Nr 63, poz. 735 z późn. zm.). 

147 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki 

Morskiej z dnia 10 września 1998 r. 

w sprawie warunków technicznych, jakim powinny 

odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie 

(Dz. U. Nr 151, poz. 987). 

148 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki 

Morskiej z dnia 31 sierpnia 1998 r. 

w sprawie przepisów techniczno-budowlanych 

dla lotnisk cywilnych (Dz. U. Nr 130, poz. 859, 

z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury 

z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie 

warunków, jakie powinny spełniać obiekty 

budowlane oraz naturalne w otoczeniu lotniska 

(Dz. U. Nr 130, poz. 1192, z późn. zm.). 

149 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 

26 października 2005 r. w sprawie warunków 

technicznych, jakim powinny odpowiadać telekomunikacyjne 

obiekty budowlane i ich usytuowanie 


150 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 

lipca 2001 r. w sprawie warunków technicznych, 

jakim powinny odpowiadać sieci gazowe 

(Dz. U. Nr 97, poz. 1055). 

151 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 

listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, 

jakim powinny odpowiadać bazy 

i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe 

dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej 

i produktów naftowych i ich usytuowanie 



kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, 

jakim powinny odpowiadać budowle 

hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 

86, poz. 579). 

153 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki 

Żywnościowej z dnia 7 października 1997 

r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny 

odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie 


154 Na przykład w rozporządzeniu w sprawie warunków 

technicznych, jakim powinny odpowiadać 

sieci gazowe jedyną normą, którą można 

traktować jako odnoszącą się, chociażby pośrednio 

do kwestii ochrony łączności przyrodniczej 

jest przepis § 3, zgodnie z którym „przy 

projektowaniu i budowie sieci gazowej należy 

uwzględniać wymagania ochrony środowiska”. 

155 Ł. Oleszczuk i J. Jakiel słusznie postulują przyjęcie 

podstawy prawnej umożliwiającej wydanie 

odrębnego rozporządzenia „w sprawie warunków 


przejścia dla zwierząt”. W zakres unormowania 

powinny wchodzić następujące kwestie: lokalizacja 

przejścia, określenie grupy zwierząt, dla 

których przeznaczone jest dane przejście, rozwiązanie 

wysokościowe przejścia: w poziomie 

obiektu liniowego, górne, dolne, wybór typu 

przejścia warunkowany odpowiednią matrycą 

podejmowania decyzji, gdzie wpływ mają czynniki 

takie jak znaczenie szlaku migracyjnego, 

liczba wędrówek zwierząt, plany odtworzenia 

lub wzmocnienia korytarza, natężenie ruchu 

(obecne i prognozowane), określenie parametrów 

technicznych, tj. szerokości, spadków podłużnych, 

elementów zagospodarowania powierzchni, 

po której będą przemieszczać się 

zwierzęta, elementów naprowadzających, dostosowanie 

parametrów technicznych w zakresie 

możliwości przyjęcia konkretnych rozwiązań 

zagospodarowania (np. pod kątem nasadzeń), 

zasady dopuszczenia wykorzystania 

przejścia przez ludzi i zwierzęta gospodarskie, 

określenie zakresu linii rozgraniczających, niezbędnych 

do wykonania obszarów naprowadzających, 

szczegółowe rozwiązania techniczne. 

[w:] Ocena efektywności polskich norm dotyczących 

przejść dla zwierząt i niezbędne kierunki 

zmian w prawie polskim w powyższym zakresie, 

2010. Trafne uwagi i postulaty przedstawiają 

także Jędrzejewski, W., Nowak, S., Kurek, R., 

Mysłajek, R.W., Stachura, K., Zawadzka, B. [w:] 

Zwierzęta a drogi. Metody ograniczenia negatywnego 

wpływu dróg na populację dzikich


zwierząt, Zakład Badań Ssaków PAN, Białowieża 

2006. 

156 Chodzi zarówno o nakazy lub zakazy wynikające 

bezpośrednio z ustawy o ochronie przyrody 

(np. w stosunku do obszarów N2000 – art. 33 

i art. 34 u.o.p.), jak też z aktów administracyjnych 

wiążących właścicieli nieruchomości, wydawanych 

na podstawie tej ustawy (np. PO 

i PZO), a nawet z rozstrzygnięć indywidualno- 

-konkretnych adresowanych bezpośrednio do 

właścicieli nieruchomości (np. DŚU). Oprócz 

poddania ochronie obszarów lub obiektów na 

podstawie przepisów u.o.p., art. 130 ust. 1 p.o.ś. 

dopuszcza także ograniczenie sposobu korzystania 

z nieruchomości w związku z ochroną 

zasobów środowiska poprzez: 1) ustalenie warunków 

korzystania z wód regionu wodnego 

lub zlewni oraz ustanowienie obszarów 

ochronnych zbiorników wód śródlądowych na 

podstawie przepisów pr. wod.; 2) wyznaczenie 

obszarów cichych w aglomeracji oraz obszarów 

cichych poza aglomeracją. Szerzej – zob. Trzcińska, 

D.; Natura 2000 a ograniczenie możliwości 

korzystania z nieruchomości, [w:] Pchałek, M., 

Rakoczy, B.; Wybrane problemy prawa ochrony 

środowiska, Warszawa 2010, str. 149 i nast. 

157 Zgodnie z art. 132 p.o.ś., do żądania wykupu 

nieruchomości w przypadkach ograniczenia 

sposobu korzystania z nieruchomości stosuje 

się odpowiednio zasady i tryb określone 

w ustawie o gospodarce nieruchomościami. 

158 Zgodnie z art. 129 ust. 3 p.o.ś. roszczenia o wykup 

i odszkodowanie przysługują również 

użytkownikowi wieczystemu nieruchomości, 

a roszczenie o odszkodowanie także osobie, 

której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości. 

159 Pchałek M. [w:] Górski M., Pchałek M., Radecki 

W., Jerzmański J., Bar M., Urban S., Jendrośka J., 

Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 

2011. 

160 Szerzej – zob. Juchnik, A.; Prawo do dysponowania 

nieruchomością na cele kompensacji przyrodniczej, 

[w:] Pchałek, M., Rakoczy, B.; Wybrane 

problemy prawa ochrony środowiska, Warszawa 

2010, str. 163 i nast. 

161 Dz. U. Nr 75, poz. 493, z późn. zm.; dalej jako 

ustawa o szkodach. 

162 Zob. część 3.2.4. opracowania. 

163 Wymienione w rozporządzeniu Ministra Środowiska 

z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie 

siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących 

przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, 

a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących 

się do uznania lub wyznaczenia jako obszary 

Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510). 

164 R.k.w.s.ś. 

165 Wśród kryteriów oceny wystąpienia szkody 

w gatunku chronionym rozporządzenie wymienia 

między innymi pogorszenie stanu lub funkcji 

jego populacji na terenie gminy lub województwa, 

kraju, regionu biogeograficznego lub 

WE, polegające na takich zdarzeniach wiążących 

się z ochroną łączności przyrodniczej, jak: 

zmniejszenie zagęszczenia populacji gatunku 

chronionego, zmniejszeniu zajmowanej przez 

nią powierzchni, pogorszenie możliwości jej 

rozmnażania się lub rozprzestrzeniania, ograniczenie 

możliwości kontaktu populacji gatunku 

chronionego z populacjami sąsiednimi, 

zmniejszenie powierzchni lub pogorszenie 

użyteczności dla zasobów jego siedliska, pogorszenie 

możliwości uzyskania właściwego stanu 

ochrony siedliska gatunku chronionego. Do kryteriów 

oceny wystąpienia szkody w chronionym 

siedlisku przyrodniczym zaliczono takie 

zdarzenia ze sfery wiążącej się z ochroną łączności 

przyrodniczej, jak: pogorszenie jego stanu 

lub funkcji na terenie gminy lub województwa, 

kraju, regionu biogeograficznego lub WE, 

polegające na: utracie części związanej z nim 

różnorodności biologicznej, utracie lub pogorszeniu 

specyficznych cech jego struktury, pogorszeniu 

realizacji funkcji ekosystemowych, 

pogorszeniu stanu ochrony gatunków chronionych 

typowych dla tego siedliska, a także na 

pogorszeniu możliwości ochrony chronionego 

siedliska przyrodniczego, w tym możliwości 

uzyskania właściwego stanu jego ochrony. 

Zależne od właściwego stopnia ochrony łączności 

przyrodniczej są także niektóre kryteria 

oceny szkody w wodach: pogorszenie składu 

gatunkowego, liczebności lub struktury flory 

lub fauny występującej w wodach powierzchniowych 

wraz z ich otoczeniem, pogorszenie 

stanu elementów hydromorfologicznych lub 

warunków fizykochemicznych, w tym w szczególności 

będące następstwem naruszenia zasad 

zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu 

wodami i ich ochrony. 


czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działań 

naprawczych oraz warunków i sposobu ich 

prowadzenia (Dz. U. Nr 103, poz. 664).

110 


167 Można przyjąć taki wniosek uwzględniając, iż 

działania naprawcze co do zasady powinny 

zmierzać do przywrócenia stanu początkowego 

(stanu i funkcji środowiska oraz poszczególnych 

elementów przyrodniczych, a więc i korytarzy 

ekologicznych, przed wystąpieniem szkody) 

lub stanu przybliżonego do stanu początkowego; 

jeżeli nie jest to możliwe – do podobnego 

stanu elementów przyrodniczych lub ich funkcji, 

a w ostateczności (jeżeli do chwili osiągnięcia 

pełnego efektu podstawowych lub uzupełniających 

działań naprawczych elementy przyrodnicze 

nie spełniają swoich funkcji lub nie są 

użyteczne dla innych elementów przyrodniczych) 

– do zrekompensowania powstałych 

strat w okresie od chwili wystąpienia szkody 

w środowisku do przywrócenia stanu początkowego 

albo przybliżonego do stanu początkowego, 

albo do osiągnięcia podobnego stanu 

elementów przyrodniczych lub ich funkcji. 

168 Art. 4 pkt 2 lit c) ustawy o szkodach stwierdza, 

że przepisów ustawy nie stosuje się jeżeli bezpośrednie 

zagrożenie szkodą w środowisku lub 

szkoda w środowisku zostały spowodowane 

przez „działalność, której głównym celem jest 

obrona narodowa, bezpieczeństwo międzynarodowe 

lub której celem jest ochrona przed klęską 

żywiołową”. W praktyce polskiej przepis interpretuje 

się w ten sposób, iż do jego zastosowania 

wystarczy, aby działalność pozostawała w jakimkolwiek 

związku z ochroną przed klęską żywiołową; 

dopuszcza się sytuację, w której wyłącza 

się ustawę także wtedy, kiedy działalność 

realizuje szereg różnych celów (np. gospodarczych), 

a wśród nich, chociażby pośrednio – 

ochronę przed klęską żywiołową. Tymczasem 

należy przyjmować, iż chodzi o działalność, której 

celem jest tylko i wyłącznie ochrona przed 

klęską żywiołową. Wątpliwości interpretacyjne 

powinna usuwać wykładnia prowspólnotowa 

(obowiązek jej stosowania przez organy administracji 

potwierdza między innymi wyrok ETS 

w sprawie C-106/77, Simmenthal oraz wyrok 

WSA z dnia 23.11. 2005 r., VII SA/Wa 462/05, 

LEX nr 198879). Art. 4 pkt 2 ustawy o szkodach 

stanowi transpozycję art. 4 ust. 6 Dyrektywy 

Szkodowej i stwierdza, co wymaga podkreślenia, 

że: „Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania 

do działalności, których głównym celem jest 

służba na rzecz obrony narodowej lub bezpieczeństwa 

międzynarodowego, ani do działalności, 

której jedynym celem jest zapobieganie klęskom 

żywiołowym”. Dodatkowo należy pamiętać, 

że aby katastrofa naturalna stanowiła klęskę żywiołową, 

muszą zaistnieć dodatkowe, wyjątkowe 

warunki, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 

ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski 

żywiołowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558, z późn. zm., 

dalej jako u.s.k.ż.) – skutki katastrofy naturalnej 

muszą zagrażać życiu lub zdrowiu dużej liczby 

osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku 

na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona 

mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu 

nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu 

różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych 

służb i formacji działających 

pod jednolitym kierownictwem. Z tej definicji 

jednoznacznie wynika, że uzasadnieniem wprowadzenia 

stanu klęski żywiołowej mogą być jedynie 

takie zdarzenia, w postaci katastrofy naturalnej 

i awarii technicznej, którym przeciwdziałać 

można tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych 

środków. Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej 

będą uzasadniać zdarzenia jednorazowe 

lub występujące wielokrotnie, ale niebędące 

zjawiskami stałymi, którym przeciwdziałać 

można w sposób ciągły przy zastosowaniu ogólnie 

dostępnych sił i środków.”. (Ruczkowski, P., 

Komentarz do art. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 

2002 r. o stanie klęski żywiołowej, LEX/el. 2002). 

W sensie normatywnym, klęską żywiołową nie 

jest „zwykła” katastrofa naturalna (np. cykliczne, 

sezonowe podtopienia), mimo że jest ona dotkliwa 

dla ludzi i przynosi szkody materialne. 

169 Pchałek, M. [w:] Górski M., Pchałek M., Radecki 

W., Jerzmański J., Bar M., Urban S., Jendrośka J.; 

Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 

2011.

4. założenia zmian w prawodawstwie 

polskim w zakresie ochrony korytarzy 

ekologicznych 

4.1. 

definicja korytarzy ekologicznych 

4.1.1. Główny cel 

Zasadniczym celem wprowadzenia normatywnej 

definicji korytarzy ekologicznych jest wyznaczenie 

granic funkcjonowania systemu ochrony 

tych korytarzy. 

4.1.2. struktura zmian 

Wprowadzenie nowej definicji korytarza ekologicznego 

wymaga dokonania zmian w u.o.p. 

4.1.3. zakres proponowanych zmian 

w obowiązujących aktach prawnych 

Zmiana powinna objąć definicję korytarza 

ekologicznego z art. 5 pkt 2 u.o.p. 

4.1.4. Przepisy merytoryczne 

Proponujemy zdefiniowanie korytarza ekologicznego 

jako szlaku, który umożliwia migrację 

i dyspersję roślin, zwierząt, grzybów, protistów 

i diaspor pomiędzy płatami ich siedlisk, i który 

obejmuje niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania 

liniowe, nieliniowe, pasmowe lub obszarowe, 

ciągłe lub nieciągłe, naturalne, półnaturalne 

lub antropogeniczne, biotyczne lub abiotyczne 

elementy strukturalne środowiska przyrodniczego, 

w tym przestrzeń powietrzną. 

4.1.5. uzasadnienie 

Powyższa definicja jest próbą połączenia podejścia 

do zagadnienia ochrony korytarzy ekologicznych 

i ogólnie łączności ekologicznej od strony 

funkcjonalnej i strukturalnej, z naciskiem na 

tą pierwszą. W pierwszym przypadku chodzi 

o zapewnienie ciągłości (a tym samym żywotności) 

populacji organizmów dzięki możliwości 

skutecznego przemieszczania się pomiędzy płatami 

ich siedlisk. Dlatego w definicji wymieniliśmy 

możliwość dyspersji i migracji. Stąd też 

określenie korytarza jako „szlaku” i przywołanie 

„przestrzeni powietrznej” jako elementu strukturalnego 

środowiska, którego ciągłość (tzn. brak 

barier, takich jak napowietrzne linie przesyłowe 

energii, farmy wiatrowe) jest istotna dla migrujących 

organizmów posiadających zdolność do 

lotu. W drugim przypadku chodzi o zapewnienie 

spójności struktur krajobrazu – stąd przywołanie 

wyodrębnionych struktur środowiska przyrodniczego, 

które umożliwiają skuteczną migrację 

i dyspersję. Takie podejście jest uzasadnione 

z tego względu, że potrzeba ochrony korytarzy 

ekologicznych dotyczy nie tylko organizmów, 

które wykorzystują podczas migracji i dyspersji 

określone struktury środowiska przyrodniczego 

(takie jak pasma lasów, szpalery drzew i cieki 

wodne), ale również takich, które przemieszczają 

się wzdłuż bezstrukturalnych szlaków powietrznych 

(nietoperzy i ptaków wędrownych). 

Wobec nasilającego się problemu przegradzania 

szlaków powietrznych przez różnego rodzaju inwestycje 

naziemne (np. farmy wiatrowe, mosty 

pylonowe, napowietrzne linie przesyłowe ener-

112 


gii), które mogą przyczyniać się się do wzrostu 

śmiertelności migrantów, włączenie bezstrukturalnych 

szlaków do prawnej definicji korytarzy 

ekologicznych wydaje się absolutnie konieczne. 

Staraliśmy się ująć w definicji korytarza ekologicznego 

jak największą grupę organizmów, które 

w swoich cyklach życiowych podejmują daleko- 

lub krótkodystansowe wędrówki lub przemieszczenia 

dyspersyjne (w tym posiadają formy 

migrujące, np. diaspory – elementy służące do 

rozmnażania się, tj. nasiona roślin), a podczas 

wędrówek są narażone na oddziaływanie barier. 

Dlatego do standardowej trójki królestw – roślin, 

zwierząt i grzybów – dołączyliśmy protisty (do 

których należą pierwotniaki). Dzięki temu 

uwzględniliśmy m.in. śluzowce należące do protistów 

grzybopodobnych (typy Myxomycota 

i Dictyostelida), które migrują w środowiskach 

lądowych lub wodnych oraz pełnią istotną rolę 

w dekompozycji materii organicznej i krążeniu 

materii w ekosystemach. Tym samym zaproponowana 

definicja obejmuje wszystkie cztery królestwa 

z domeny Eucarya. Natomiast domeny prokariotyczne 

– Eubacteria i Archaea (czyli „bakterie”) 

– oraz wirusy pominęliśmy, ponieważ organizmy 

do nich należące nie wydają się narażone 

na ograniczające działanie barier ekologicznych. 

Jeśli chodzi o struktury środowiska przyrodniczego, 

w definicji staraliśmy się uwzględnić 

wszystkie ich klasyczne rodzaje (obiekty liniowe, 

pasmowe i obszarowe), jak również siedliska pomostowe 

(nieciągłe elementy środowiska przyrodniczego). 

Podkreśliliśmy, że struktury przyrodnicze 

powinny stawać się integralnym elementem 

korytarza ekologicznego wtedy, gdy są 

niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. 

Natomiast jeśli nie są niezbędne, korytarz 

może ich nie obejmować – dotyczy to bezstrukturalnych 

szlaków wędrówek ptaków, które nie 

muszą obejmować struktur naziemnych. 

W szczególności podkreśliliśmy istotne znaczenie 

jako korytarzy ekologicznych obiektów pochodzenia 

antropogenicznego, co jest rzadko 

brane pod uwagę podczas formułowania definicji 

korytarzy ekologicznych. Jak się wydaje, społeczeństwo 

i decydenci nie posiadają wystarczającej 

wiedzy co do tego, że liczne obiekty antropogeniczne 

(tj. płaty ugorów i pasy nieuporządkowanej 

roślinności o charakterze ruderalnym) 

mogą z powodzeniem stać się wartościowym 

elementem sieci ekologicznych, zwiększającym 

lokalną różnorodność biotyczną. Przesłanką do 

tego są również przypadki likwidacji korytarzy 

ekologicznych uwzględnionych w miejscowych 

planach zagospodarowania przestrzennego na 

podstawie argumentacji, że dany obszar nie pełni 

funkcji korytarzowej z powodu braku w jego obrębie 

roślinności o charakterze naturalnym lub 

półnaturalnym (np. Giedych, R., Cieszewska, A.; 

Możliwości i ograniczenia zastosowania koncepcji 

płatów i korytarzy w planowaniu miejscowym 

[w:] Cieszewska, A. (red.), Płaty i korytarze…, str. 

119-126). 

4.2. ochrona korytarzy 

ekologicznych w ramach 

instrumentów ochrony 

obszarowej i gatunkowej 

4.2.1. instrumenty ochrony obszarowej 

4.2.1.1. Główny cel: 

Zasadniczym celem proponowanych zmian 

jest poprawa ochrony łączności ekologicznej bez 

wprowadzania nowych obszarowych form 

ochrony przyrody. Służyć temu ma przede 

wszystkim wprowadzenie w stosunku do korytarzy 

ekologicznych systemu ochronnego opartego 

na założeniach podobnych do systemu ochrony 

obszarów N2000, a więc elastycznego i niewprowadzającego 

a priori ograniczeń w działalności 

na danym obszarze. Zaproponowane zostaną 

również zmiany w przepisach dotyczących istniejących 

instrumentów planistycznych służących 

planowaniu ochrony na obszarowych formach 

ochrony przyrody.

założenia zmian w prawodawstwie polskim w zakresie ochrony korytarzy ekologicznych 

4.2.1.2. Struktura zmian: 

Stworzenie spójnego systemu ochrony łączności 

ekologicznej wymaga dokonania zmian na 

różnych poziomach normatywnych. Kluczem do 

efektywnej ochrony jest ścisłe powiązanie planowania 

przestrzennego na różnych poziomach 

z u.o.p. oraz przepisami regulującymi procedury 

ocen oddziaływania na środowisko. Dlatego też 

procedury wyznaczania korytarzy ekologicznych 

normować powinna u.p.z.p. wraz z aktami wykonawczymi, 

natomiast procedury oceny oddziaływania 

na korytarze – u.o.o.ś. Natomiast jeżeli 

chodzi o regulacje dotyczące instrumentów 

ochrony obszarowej oraz ogólne zapisy dotyczące 

ochrony korytarzy ekologicznych, powinny 

pozostać one w u.o.p. oraz aktach wykonawczych 

do tej ustawy, jakkolwiek wymagają one zmiany 

pozwalającej na zapewnienie funkcjonalności całego 

systemu. 

4.2.1.3. Zakres proponowanych zmian 

w obowiązujących aktach prawnych 

W u.o.p. należy zmienić zasady wyznaczania 

obszarów chronionego krajobrazu uregulowane 

w art. 23 u.o.p. Tą formą ochrony przyrody powinny 

zostać objęte wyłącznie tereny chronione 

ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych 

ekosystemach, wartościowe ze względu 

na możliwość zaspokajania potrzeb związanych 

z turystyką i wypoczynkiem. Korytarze ekologiczne 

powinny być wyznaczane obligatoryjnie 

w s.u.k.z.p.g. oraz w m.p.z.p. Dokumenty te ustalały 

będą podstawowe założenia czynnej ochrony 

obszarów korytarzy ekologicznych. W celu 

zapewnienia elastycznej ochrony biernej korytarzy 

proponujemy wprowadzenie regulacji na 

wzór istniejącego już systemu ochrony obszarów 

N2000. Regulacja ta powinna zostać umieszczona 

w odrębnym rozdziale ustawy, zatytułowanym 

„Korytarze ekologiczne”, razem z normami 

określającymi zasady wykonywania kompensacji 

przyrodniczej oraz finansowania ochrony korytarzy 


Do przepisów art. 20, art. 22 oraz art. 28 i art. 

29 u.o.p., określających zasady i procedury sporządzania 

planów ochrony i zadań ochronnych 

dla parków narodowych, rezerwatów, planów 

ochrony dla parków krajobrazowych oraz projektu 

planów zadań ochronnych i planów ochrony 

dla obszarów N2000 wskazane jest wprowadzenie 

regulacji obligujących do uwzględnienia 

w tych planach kwestii związanych z ochroną 

łączności ekologicznej. Pociągnęłoby to za sobą 

konieczność odpowiedniej zmiany w aktach wykonawczych 

do ustawy, czyli w rozporządzeniu 

w sprawie sporządzania projektu planu ochrony 

dla parku narodowego, rezerwatu przyrody 

i parku krajobrazowego oraz w rozporządzeniu 

w sprawie projektu planu zadań ochronnych dla 

obszaru N2000. 

4.2.1.4. Przepisy merytoryczne 

W zakresie przepisów regulujących wyznaczania 

obszarów chronionego krajobrazu (art. 23 

ust. 1 u.o.p.) proponuje się ograniczenie obszarów 

objętych tą formą ochrony przyrody do terenów 

chronionych ze względu na wyróżniający się 

krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowych 

m. in. ze względu na możliwość zaspokajania 

potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem. 

W zaproponowanym rozdziale 

„Korytarze ekologiczne” powinien zostać wprowadzony 

przepis zabraniający realizacji na obszarach 

wyznaczonych w s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. jako 

korytarze ekologiczne przedsięwzięć mogących 

znacząco oddziaływać na środowisko, które 

mogą osobno lub w połączeniu z innymi działaniami 

znacząco negatywnie oddziaływać na łączność 

ekologiczną. W związku z tym, dla projektów 

polityk, strategii, planów i programów oraz 

zmian takich dokumentów, a także planowanych 


na środowisko, które mogą znacząco oddziaływać 

na korytarze ekologiczne, konieczne jest 

wprowadzenie obowiązku przeprowadzenia odpowiedniej 

oceny oddziaływania na zasadach 

określonych w u.o.o.ś. 

Jeżeli z oceny tej wyniknie, że polityka, strategia, 

plan, program lub przedsięwzięcie mogące 

znacząco oddziaływać na środowisko może znacząco 

negatywnie oddziaływać na korytarz ekologiczny 

przy jednoczesnym braku rozwiązań alternatywnych, 

RDOŚ będzie mógł zezwolić na 

realizację planu lub przedsięwzięcia jeżeli przemawiają 

za tym konieczne wymogi nadrzędnego 

interesu publicznego, w tym wymogi o charakte-

114 


rze społecznym lub gospodarczym i zapewniona 

zostanie kompensacja przyrodnicza pozwalająca 

na zachowanie łączności ekologicznej. Zakres, 

termin, miejsce i sposób wykonania kompensacji 

przyrodniczej ustalał będzie właściwy miejscowo 

RDOŚ, po przedłożeniu przez podmiot planujący 

realizację planu lub przedsięwzięcia tytułu 

do dysponowania nieruchomością na cele kompensacji 


Konieczne jest wprowadzenie zmiany w art. 

35 ust. 1 u.o.p. Norma zawarta w tym przepisie 

powinna stanowić, że określenie zakresu, miejsca, 

terminu i sposobu wykonania kompensacji 

przyrodniczej (w odniesieniu do przedmiotu 

ochrony obszaru N2000) wymaga przedłożenia 

przez podmiot, który uzyskuje zezwolenie 

z art. 34 u.o.p. tytułu do dysponowania nieruchomością 

na cele kompensacji przyrodniczej. 

Zgodnie z art. 20 ust. 1 u.o.p., określającym zagadnienia 

brane pod uwagę w planie ochrony dla 

parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz 

parku krajobrazowego, zagadnienia uwzględniane 

w tym planie ochrony przyrody należy rozszerzyć 

o aspekty dotyczące charakterystyki i oceny 

łączności ekologicznej. Z kolei przepisy art. 20 

ust. 3 i 4 u.o.p., określające zawartość planu 

ochrony dla parku narodowego, rezerwatu oraz 

parku krajobrazowego, należy uzupełnić o obowiązek 

wskazania obszarów istotnych dla poprawy, 

utrzymania lub przywrócenia łączności ekologicznej 

oraz o obowiązek określenia działań 

mających na celu poprawę, utrzymanie lub przywrócenie 


W przepisie art. 22 ust. 3 u.o.p., określającym 

kwestie uwzględnianie w zadaniach ochronnych 

dla parku narodowego lub rezerwatu przyrody, 

należy wprowadzić obowiązek wskazania obszarów 

istotnych dla poprawy, utrzymania lub przywrócenia 

łączności ekologicznej oraz obowiązek 

opisu sposobów czynnej ochrony łączności ekologicznej 

z podaniem rodzaju, rozmiarów i lokalizacji 

poszczególnych zadań. 

W art. 28 ust. 10 u.o.p., określającym zawartość 

planu zadań ochronnych dla obszaru N2000, 

należy wprowadzić obowiązek identyfikacji istniejących 

lub potencjalnych zagrożeń dla spójności 

sieci N2000, a także poszerzyć katalog otwarty 

działań ochronnych ze wskazaniem podmiotów 

odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarów 

ich wdrażania o działania dotyczące zapewnienia 

spójności sieci N2000 i ochrony łączności 

ekologicznej tego obszaru. 

Proponujemy także wprowadzenie przepisu 

przejściowego, zgodnie z którym sporządzone 

dotychczas plany ochrony i plany zadań ochronnych 

zachowują moc. Plany te w terminie 5 lat od 

dnia wejścia ustawy w życie musiałyby zostać 

uzupełnione o kwestie uregulowane w przepisach 

wprowadzonych ustawą nowelizującą. 

Jeżeli chodzi o przepisy wykonawcze do u.o.p., 

to w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 

17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu 

planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 

2000 § 3, określający zakres prac koniecznych 

do sporządzenia projektu zadań ochronnych dla 

obszaru, należy uzupełnić o obowiązek zgromadzenia, 

zweryfikowania i uzupełnienia informacji 

o obszarach zapewniających łączność ekologiczną 

dla obszaru N2000. Z kolei w rozporządzeniu 

Ministra Środowiska z dnia 12 maja 

2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu 

ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody 

i parku krajobrazowego, dokonywania zmian 

w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów 

i składników przyrody, w przepisach § 9 i 10, 

określających zakres inwentaryzacji zasobów, 

tworów i składników przyrody, walorów krajobrazowych 

oraz wartości kulturowych w parku narodowym 

oraz w rezerwacie należy wprowadzić 

obowiązek objęcia inwentaryzacją krajobrazów 

ekologicznych, z uwzględnieniem ich składników 

i powiązań ekologicznych, w tym obszarów spełniających 

funkcję korytarzy ekologicznych. 

4.2.1.5. Uzasadnienie 

W aktualnych regulacjach u.o.p. korytarze 

ekologiczne nie stanowią odrębnych form ochrony 

przyrody. Ochronie obszarowej podlegają wyłącznie 

te ich części, które powierzchniowo pokrywają 

się z obszarowymi formami ochrony 

przyrody z art. 6 ust. 1 u.o.p. Instrumentem bezpośrednio 

dedykowanym ochronie korytarzy 

ekologicznych są tylko OChK. Analiza przepisów 

określających charakter prawny tej formy ochrony 

przyrody wskazuje jednak, że nie jest ona


w stanie w sposób dostatecznie efektywny realizować 

zakładanej funkcji ochronnej względem 

łączności ekologicznej. Mają na to wpływ m. in. 

takie czynniki, jak obecny sposób tworzenia 

OChK oraz nieefektywność środków prawnych 

dostępnych w ramach tej formy ochrony przyrody. 

Znaczenie ma również zbyt szerokie zdefiniowanie 

OChK poprzez objęcie ochroną tych obszarów 

nie tylko z uwagi na ich wartości przyrodnicze, 

ale także na wartości o znaczeniu ekonomicznym 

i społecznym, jak turystyka i wypoczynek. 

Powoduje to, że OChK stają się instrumentem 

o niejednorodnym charakterze, a ich funkcja 

w zakresie ochrony przyrody nie jest dostatecznie 

jasna. Dodatkowo, biorąc pod uwagę zróżnicowaną 

strukturę korytarzy ekologicznych, 

w szczególności zaliczenie do korytarzy ekologicznych 

bezstrukturalnych korytarzy powietrznych 

1 , ochroną w ramach OChK mogą być objęte 

tylko niektóre rodzaje korytarzy ekologicznych. 

W związku z tym, proponujemy ograniczenie 

obejmowania ochroną w formie OChK do obszarów 

chronionych z uwagi na wyróżniający się 

krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowy 

m. in. ze względu na możliwość zaspokajania 

potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem. 

Takie ograniczenie pozwoli na jasne 

określenie celów ochrony krajobrazu dla OChK, 

co stanowić może podstawę do dalszych prac legislacyjnych 

związanych z wdrażaniem Europejskiej 

Konwencji Krajobrazowej. Kwestia wyznaczania 

korytarzy ekologicznych oraz ustalania 

zasad czynnej ochrony tych obszarów powinny 

stać się przedmiotem regulacji u.p.z.p. 

Przedmiotem regulacji u.o.p. powinna stać się 

natomiast ochrona bierna korytarzy ekologicznych. 

Powinna być ona realizowana w sposób pozwalający 

na zrównoważenie potrzeby ochrony 

łączności ekologicznej z koniecznością infrastrukturalnego, 

gospodarczego i społecznego rozwoju 

danego terenu. Dlatego uzasadnione jest wprowadzenie 

elastycznego instrumentu ochronnego, 

wzorowanego na regulacji art. 33 i 34 u.o.p. 

Z uwagi na zróżnicowany charakter korytarzy 

ekologicznych oraz zbyt dużą reglamentację procesu 

inwestycyjnego jaką by to za sobą pociągało, 

zdecydowano się nie wprowadzać IV grupy 

przedsięwzięć, tj. przedsięwzięć mogących znacząco 

oddziaływać na łączność ekologiczną; 

w zamian wprowadzono ogólny zakaz realizacji 

planów oraz przedsięwzięć mogących znacząco 

oddziaływać na środowisko, które samodzielnie 

lub w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami 

mogą znacząco negatywnie oddziaływać 

na łączność ekologiczną. Jednocześnie określono 

materialnoprawne przesłanki dopuszczalności 

realizacji takich planów i przedsięwzięć: 

obowiązek analizy wariantów alternatywnych, 

obowiązek wykazania istnienia nadrzędnych powodów 


oraz obowiązek zapewnienia kompensacji 


Dopuszczenie do realizacji planu lub przedsięwzięcia 

mogącego znacząco negatywnie oddziaływać 

na łączność ekologiczną uzależnione będzie 

od wykazania braku istnienia wariantów 

alter natywnych. W związku z tym, konieczne będzie 

wszechstronne zbadanie stanu faktycznego 

sprawy, a brak istnienia rozwiązań alternatywnych 

będzie musiał zostać szczególnie dobrze 

udokumentowany i uzasadniony. Za realne rozwiązania 

alternatywne będą musiały zostać 

uznane również rozwiązania powodujące pewne 

trudności natury społecznej, gospodarczej, czy 

ekologicznej. Obowiązek wykazania zaistnienia 

nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesu 


zobowiąże właściwy organ do wyważenia interesu 

publicznego, w tym społecznego lub gospodarczego, 

z celem funkcjonowania sieci ekologicznej, 

tj. zapewnieniem łączności ekologicznej. 

Rozważając zaistnienie przesłanki nadrzędnego 

interesu publicznego właściwy organ będzie musiał 

wziąć pod uwagę m. in. rodzaje gatunków 

migrujących danymi korytarzami. Jeżeli natomiast 

chodzi o kompensację przyrodniczą, 

to zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 8 p.o.ś. 

oznacza ona zespół działań obejmujących w szczególności 

roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywację 

gleby, zalesianie, zadrzewianie lub 

tworzenie skupień roślinności, prowadzących do 

przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym 

terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku 

przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie 

walorów krajobrazowych. W ramach kompensacji 

mogą być zatem wykonywane strugi lub

116 


kanały sprzyjające migracji ryb, niewielkie zbiorniki 

wodne dla płazów, nasadzenia drzew lub 

krzewów stanowiące miejsca postoju ptaków 

wędrownych itp. 

Jeżeli chodzi o zmiany dotyczące przepisów 

o sporządzaniu PO dla parków narodowych, rezerwatów 

i parków krajobrazowych, to normy 

wynikające z art. 20 ust. 1 i ust. 2 u.o.p. sformułowane 

zostały przez ustawodawcę w sposób, który 

nie pozwala z nich wyprowadzić wprost i bezpośrednio 

obowiązków dotyczących rozpoznania 

przez organy administracji zobligowane do sporządzenia 

PO roli, jaką w ochronie danych parków 

narodowych, rezerwatów przyrody i parków 

krajobrazowych odgrywają korytarze ekologiczne 

sensu stricte, ani roli, jaką te formy ochrony 

przyrody odgrywają jako płaty w sieci ekologicznej. 

Proponowane zmiany zmierzają do nałożenia 

na organy planistyczne obowiązków w zakresie 

rozpoznania uwarunkowań zachowania łączności 

ekologicznej, a tym samym podniesienia 

rangi kwestii ochrony korytarzy ekologicznych. 

Modyfikacja zakresu opracowań planistycznych 

o zagadnienia związane z ochroną łączności 

ekologicznej ma zapewnić, że w każdym planie 

ochrony, zadaniach ochronnych, planie ochrony 

obszarów N2000 i planie zadań ochronnych dla 

obszaru N2000 ustanowiony zostanie spójny zespół 

norm prawnych, identyfikujący właściwie 

cele ochrony łączności ekologicznej, określający 

adekwatne do tych celów środki oraz wskazujący 

odpowiednie uwarunkowania ich realizacji, 

z prawidłową diagnozą w zakresie ewentualnych 

zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych. Zagwarantowanie 

na poziomie ustawy traktowania 

ochrony łączności ekologicznej jako jednej z kwestii 

pierwszorzędnych na etapie prac rozpoznawczych 

i koncepcyjnych prowadzonych w ramach 

opracowywania instrumentów planistycznych 

dla form ochrony przyrody zapewni podniesienie 

efektywności ochrony korytarzy ekologicznych 

w ramach istniejących już instrumentów. 

Wprowadzenie regulacji dotyczących konieczności 

uwzględniania kwestii ochrony łączności 

ekologicznej w PO dla parków narodowych i rezerwatów 

będzie rodziło również konieczność 

zmiany § 9 i 10 rozporządzenia Ministra Środowiska 

z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania 

projektu planu ochrony dla parku narodowego, 

rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, 

dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony 

zasobów, tworów i składników przyrody poprzez 

wyraźne zobowiązanie do uwzględnienia 

w inwentaryzacji przyrodniczej parków narodowych 

i rezerwatów, powiązań ekologicznych krajobrazu, 

w tym obszarów i obiektów spełniających 

funkcje korytarzy ekologicznych. 

Art. 22 ust. 3 u.o.p. określa zakres treściowy 

ZO bardzo ogólnie; od uznania organu sporządzającego 

ZO zależy, czy w dokumencie tym znajdą 

się odniesienia do korytarzy ekologicznych. 

Proponowana zmiana poprawia efektywność 

ochrony łączności ekologicznej w ZO poprzez 

wyeliminowanie uznaniowości w tym zakresie. 

Aktualnie art. 28 ust. 10 u.o.p. określający PZO 

nie odnosi się bezpośrednio do zagadnień związanych 

z ochroną łączności ekologicznej. Pozostawia 

to zbyt szeroki margines uznania administracyjnego 

i nie daje gwarancji efektywności 

PZO jako instrumentu zarządzania ochroną korytarzy 

ekologicznych. Szczegółowy zakres prac 

koniecznych dla sporządzenia projektu PZO 

określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska 

z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania 

projektu planu zadań ochronnych dla obszaru 

Natura 2000 również nie odwołuje się bezpośrednio 

do kwestii związanych z ochroną łączności 

ekologicznej. Wprowadzenie do art. 28 ust. 

10 u.o.p. oraz do w/w rozporządzenia obowiązku 

ujęcia zagadnień związanych z utrzymaniem korytarzy 

ekologicznych łączących obszary N2000 

w PZO N2000 (obecnie jest to fakultatywne) 

zwiększy efektywność ochrony korytarzy ekologicznych 

poprzez uniezależnienie wprowadzenia 

do PO N2000 zabiegów ochronnych zorientowanych 

na ochronę łączności ekologicznej od wyłącznego 

uznania organu zobowiązanego do 

opracowania i wdrożenia PO N2000 (sama decyzja 

o ustanowieniu PO N2000 należy do organu; 

nie przewiduje się zmian w tym zakresie). 

Zaproponowane zmiany dotyczące sporządzania 

PO N2000 i PZO pozwalają również na uniknięcie 

potencjalnej dysproporcji zakresu ochrony 

(bardzo szeroki zakres ochrony na terenie samego 

płatu, dużo węższy na terenie korytarzy ekologicznych 

służących zachowaniu łączności mię-


dzy tym płatem, a innymi płatami), w sytuacji 

gdy część obszaru N2000 jest położona poza granicami 

parku narodowego, rezerwatu przyrody 

lub parku krajobrazowego. Pozwoli to w szczególności 

na uniknięcie sytuacji, w której wysoki 

stopień ochrony zapewniony na terenie parku 

narodowego daje migrującym ssakom złudne poczucie 

pełnego bezpieczeństwa także w korytarzach 

ekologicznych poza granicami parku 

(gdzie zapewniono rażąco niższy stopień ochrony), 

co przyczynia się do zmniejszenia ich ostrożności, 

większego narażenia na czynniki niekorzystne, 

a w efekcie wzrostu śmiertelności 

i zmniejszenia populacji faktycznie migrującej. 

Wprowadzenie zmian w rozporządzeniach 

jest konsekwencją wprowadzenia wyżej wymienionych 

zmian w ustawie. 

4.2.2. instrumenty ochrony gatunkowej 

4.2.2.1. Główny cel 

Proponowane regulacje mają na celu zmniejszenie 

śmiertelności i zwiększenie populacji faktycznie 

migrujących gatunków zwierząt, w tym 

gatunków zwierząt objętych ścisłą ochroną gatunkową. 

Celem pośrednim jest usprawnienie procesu 

inwestycyjnego poprzez dostarczenie organom 

administracji oraz inwestorom informacji o potencjalnych 

oddziaływaniach infrastruktury 

transportowej i energetycznej na zwierzęta gatunków 

migrujących, a także na temat skuteczności 

zastosowanych środków minimalizujących 

i łagodzących negatywne oddziaływania tej infrastruktury. 

4.2.2.2. Struktura zmian 

Realizacja założonego celu regulacji wymaga 

wprowadzenia do u.o.p. norm określających podstawowe 

zasady działania systemu monitoringu 

przypadkowego chwytania i zabijania zwierząt 

w związku z funkcjonowaniem infrastruktury 

energetycznej i transportowej. Zagadnienia 

szczegółowe zostaną przekazane do uregulowania 

w odpowiednich rozporządzeniach. Metody 

prowadzenia wiarygodnego monitoringu śmiertelności 

zwierząt związanej z różnymi rodzajami 

infrastruktury (drogi, linie kolejowe, napowietrzne 

linie przesyłowe, farmy wiatrowe, itd.) są 

skomplikowane i będą wymagały przygotowania 

specjalnych wytycznych dostosowanych do specyfiki 

oddziaływania poszczególnych typów barier 

infrastrukturalnych. 

Ochrona populacji faktycznie migrującej wymaga 

również zmian w pr. łow. 


w istniejących aktach prawnych 

Do u.o.p. wprowadzony zostanie obowiązek 

gromadzenia i udostępniania danych dotyczących 

przypadkowego chwytania i zabijania zwierząt 

w związku z funkcjonowaniem infrastruktury 

transportowej (drogowej i kolejowej) oraz infrastruktury 

energetycznej (napowietrzne linie 

energetyczne, elektrownie wodne, elektrownie 

wiatrowe). Część zagadnień regulowana będzie 

w rozporządzeniu określającym zakres i sposób 

przekazywania informacji. 

W celu poprawy ochrony migrujących gatunków 

zwierząt w ich korytarzach ekologicznych 

zaproponowane zostaną również pewne zmiany 

w art. 26 pr. łow. 


W u.o.p. proponuje się następujące zmiany: do 

przepisu należy wprowadzić przepis nakładający 

na zarządców dróg, linii kolejowych, napowietrznych 

linii energetycznych, elektrowni wodnych 

i elektrowni wiatrowych obowiązek prowadzenia 

ewidencji przypadków schwytania lub śmierci 

zwierząt w związku z funkcjonowaniem drogi, linii 

kolejowej, napowietrznej linii energetycznej, 

małej elektrowni wodnej i elektrowni wiatrowej. 

Podmioty zobowiązane do prowadzenia ewidencji 

powinny zostać zobowiązane do przekazywania 

regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska 

oraz wojewódzkiemu inspektorowi 

ochrony środowiska (WIOŚ) informacji o zaistniałych 

wypadkach przypadkowego schwytania 

lub zabijania zwierząt za dany rok w terminie do 

dnia 31 stycznia następnego roku. 

Szczegółowy zakres i sposób prowadzenia 

ewidencji oraz przekazywania informacji, o których 

mowa wyżej zostanie określony w rozporządzeniu 

ministra właściwego do spraw środo-

118 


wiska. Wydając rozporządzenie minister właściwy 

do spraw środowiska powinien uwzględnić 

konieczność przekazywania informacji o przypadkowym 

chwytaniu lub zabijaniu zwierząt gatunków 

chronionych. 

W oparciu o informacje przekazywane przez 

zobowiązane podmioty zostanie utworzony monitoring 

przypadkowego chwytania i zabijania 

zwierząt. Monitoring ten będzie częścią Państwowego 

Monitoringu Środowiska. 

W pr. łow. proponuje się następujące zmiany: 

należy rozszerzyć katalog obszarów niewchodzących 

w skład obwodów łowieckich, określony 

w art. 26 pr. łow., o obszary wyznaczone w s.u.k. 

z.p.g./m.p.z.p. jako korytarze ekologiczne. 


Aktualnie nie istnieje żaden system, który pozwalałby 

na całościowe rozpoznanie śmiertelności 

zwierząt lub też sytuacji ich przypadkowego 

schwytania w związku z funkcjonowaniem dróg, 

linii kolejowych, napowietrznych linii energetycznych, 

elektrowni wodnych czy elektrowni 

wiatrowych. Po zakończeniu monitoringu określonego 

w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, 

decyzji wydanej po przeprowadzeniu 

ponownej oceny oddziaływania na środowisko 

lub oceny oddziaływania na obszary N2000 nie 

ma instrumentów prawnych pozwalających na 

zbadanie, jak rozwijają się parametry związane 

z wpływem wymienionej infrastruktury na środowisko 

(pomimo, że mogą nastąpić istotne 

zmiany w funkcjonowaniu tej infrastruktury 2 ). 

Tymczasem wdrożenie takich instrumentów stanowi 

nieocenione źródło informacji o zagrożeniach 

tak dla łączności ekologicznej, jak i dla poszczególnych 

gatunków zwierząt, i jako takie 

może przyczynić się do należytej oceny oddziaływania 

projektowanych przedsięwzięć (zwłaszcza 

w odniesieniu do oddziaływań skumulowanych) 

oraz do projektowania skuteczniejszych 

środków minimalizujących i kompensujących. 

Ponieważ zarówno infrastruktura drogowa, 

kolejowa, jak i energetyczna ma zarządców zajmujących 

się jej utrzymaniem i dokonujących 

w związku z tym jej terenowego przeglądu, możliwe 

jest, przy minimalnych nakładach finansowych 

ze strony tych zarządców, połączenie prac 

terenowych z realizacją obowiązków w zakresie 

zbierania w ustandaryzowanej formie informacji 

na temat przypadkowego chwytania lub zabijania 

zwierząt. 

Kwestie dotyczące formy, zakresu i trybu przekazywania 

do RDOŚ i WIOŚ należy określić w odrębnym 

rozporządzeniu, uwzględniając przy tym 

charakter infrastruktury, której dotyczą dane. 

Preferowaną formą będzie tutaj forma elektroniczna, 

w oparciu o formularze udostępniane 

w biuletynach informacji publicznej organów 

ochrony środowiska. Pozwoli to zarządcom infrastruktury 

na szybkie i wygodne przesyłanie 

danych organom ochrony środowiska, jednocześnie 

ułatwiając prace organom gromadzącym 

i przetwarzającym te dane. 

Zaproponowany termin przekazywania do 

RDOŚ i WIOŚ informacji o wypadkach przypadkowego 

chwytania i zabijania zwierząt, tj. do 

dnia 31 stycznia każdego roku ma na celu zapewnienie, 

że informacja ta zostanie uwzględniona 

przy sporządzaniu informacji w sprawie przypadkowego 

schwytania lub zabicia zwierząt 

gatunków objętych ochroną ścisłą. Tą ostatnią 

informację RDOŚ jest zobowiązany przekazać 

Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska 

w terminie do dnia 31 marca każdego roku (art. 

58 ust. 1 u.o.p.). 

W oparciu o informacje nadesłane od zarządców 

infrastruktury powstanie monitoring przypadkowego 

chwytania lub zabijania zwierząt, 

stanowiący część Państwowego Monitoringu 

Środowiska. Pozwoli to na zidentyfikowanie 

„punktów krytycznych” (miejsc, w których najczęściej 

dochodzi do przypadkowego chwytania 

lub zabijania zwierząt) w skali kraju oraz na właściwą 

ocenę zagrożeń dla łączności ekologicznej 

związanych z funkcjonowaniem infrastruktury 

transportowej i energetycznej. Umożliwi to również 

RDOŚ niezwłoczne nałożenie na zarządców 

infrastruktury obowiązku podjęcia odpowiednich 

działań zaradczych. 

W oparciu o informacje otrzymane w ramach 

monitoringu przypadkowego chwytania i zabijania 

zwierząt RDOŚ aktualizował będzie również 

prowadzony na mocy obowiązku wynikającego 

z art. 12 ust. 4 Dyrektywy Siedliskowej rejestr 

przypadkowego chwytania lub zabijania zwie-


rząt objętych ścisłą ochroną gatunkową. Aktualnie, 

z uwagi na brak obowiązków dotyczących 

przekazywania stosownych danych do RDOŚ, rejestr 

taki nie może zostać uznany za skuteczne 

narzędzie gromadzenia informacji o śmiertelności 

gatunków chronionych. 

Co do uzasadnienia zmiany w pr. łow., to ma 

ona na celu zapewnienie niezakłóconej migracji 

zwierząt i wykluczenie sytuacji, gdy polowania 

wykonywane są w korytarzach ekologicznych 

oraz w pobliżu konstrukcji zapewniających 

utrzymanie łączności ekologicznej w ramach korytarzy 

(przejścia dla zwierząt i in.). 

4.3. ochrona korytarzy 

ekologicznych w procesie 

planistycznym i w procesie 

inwestycyjnym 

4.3.1. ochrona korytarzy ekologicznych 

w procesie planistycznym 


Zasadniczym celem proponowanych regulacji 

jest utworzenie spójnego systemu ochrony łączności 

ekologicznej na różnych poziomach planowania. 

Postulowane zmiany mają na celu w 

szczególności takie ukształtowanie ładu przestrzennego, 

które zapewni utrzymanie i poprawę 

dotychczasowej łączności ekologicznej na szczeblu 

międzynarodowym, krajowym, regionalnym i 

lokalnym, nie blokując przy tym rozwoju gospodarczego 

i infrastrukturalnego. 


Realizacja zakładanych celów wymaga pewnych 

nowelizacji u.o.o.ś. w zakresie procedury 

strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, 

a także zasadniczej nowelizacji przepisów 

p.o.ś. dotyczących ochrony środowiska w zagospodarowaniu 

przestrzennym. W rezultacie tej 

ostatniej konieczna będzie także zmiana rozporządzenia 

w sprawie opracowań ekofizjograficznych. 

Szersze zmiany należy wprowadzić w u.p.z.p. 

oraz aktach wykonawczych do tej ustawy, tj. 

w rozporządzeniu w sprawie zakresu projektu 


przestrzennego gminy oraz rozporządzeniu 

w sprawie wymaganego zakresu projektu 

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. 

Akty te normować muszą zasady wyznaczania 

korytarzy ekologicznych na poziomach 

międzynarodowym, krajowym, regionalnym 

i lokalnym poprzez wprowadzenie odpowiednich 

unormowań do k.p.z.k., p.z.p.w. oraz 

w s.u.k.z.p.g./m.p.z.p.m.p.z.p. 



W p.o.ś. konieczna jest zmiana przepisów dotyczących 

ochrony środowiska w zagospodarowaniu 

przestrzennym oraz przy realizacji inwestycji 

(art. 71-73 p.o.ś.), poprzez wprowadzenie 

wyraźnego obowiązku uwzględniania kwestii 

dotyczących ochrony i przywracania łączności 

ekologicznej w k.p.z.k., strategiach rozwoju województw, 

p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g. oraz 

m.p.z.p. Zmiany wymagają również regulacje p.o- 

.ś. dotyczące sporządzania opracowań ekofizjograficznych 

(art. 72 p.o.ś.). W związku z tym, 

w rozporządzeniu w sprawie opracowań ekofizjograficznych 

rozszerzony zostać powinien zakres 

materiałów wejściowych do sporządzenia 

opracowania ekofizjograficznego. 

W u.p.z.p. zostaną wprowadzone obowiązki 

dotyczące określania w aktach planistycznych 

różnych szczebli podstawowych elementów sieci 

korytarzy ekologicznych, w tym biocentrów, płatów 

siedlisk oraz siedlisk pomostowych (stepping 

stones), jak również określania zasad gospodarowania 

na tych obszarach. Zaproponowane 

też zostaną ogólne zmiany proceduralne dotyczące 

trybu uchwalania aktów z zakresu gospodarki 

przestrzennej. 

W u.o.p. zostanie wprowadzony obowiązek 

uwzględniania w p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g. 

oraz m.p.z.p. ustaleń projektów planów ochrony/

120 


planów zadań ochronnych. Utworzona również 

zostanie baza korytarzy ekologicznych. 

W ustawie o samorządzie województwa oraz 

ustawie o samorządzie gminnym zostaną wprowadzone 

regulacje przyznające organizacjom 

ekologicznym legitymację czynną do zaskarżania 

uchwał organów samorządu terytorialnego. 

Do u.o.o.ś. wprowadzony zostanie expressis 

verbis obowiązek przeanalizowania w prognozie 

oddziaływania na środowisko zagadnień związanych 

z ochroną łączności ekologicznej. 

W u.l. wprowadzona zostanie regulacja integrująca 

postanowienia – s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. dotyczące 

korytarzy ekologicznych z ustaleniami 

planów urządzenia lasu i uproszczonych planów 

urządzenia lasu. Zaproponowane też zostaną 

zmiany w przepisach o lasach ochronnych. W rezultacie 

konieczna będzie zmiana rozporządzenia 

w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania 

lasów za ochronne oraz szczegółowych 

zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej 

w zakresie dotyczącym kategorii lasów, które 

mogą zostać uznane za ochronne oraz sprecyzowanie 

zasad gospodarki w takich lasach. 

Zmienione zostanie także rozporządzenie 

w sprawie szczegółowych warunków i trybu sporządzania 

planu urządzenia lasu, uproszczonego 

planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu 

lasu w zakresie zagadnień obowiązkowych do 

uwzględnienia przy sporządzaniu planu urządzenia 

lasu lub uproszczonego planu urządzenia 

lasu. 


W p.o.ś. proponuje się następujące zmiany: 

w przepisie art. 71 ust. 2 p.o.ś., zawierającym 

katalog otwarty zagadnień określanych w k.p.z.k., 

strategiach rozwoju województw, p.z.p.w., p.z.p. 

o.m., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p., należy wprowadzić 

zapis obligujący expressis verbis do określenia 

w tych dokumentach rozwiązań mających na celu 

poprawę, utrzymanie i przywracanie łączności 

ekologicznej. 

W przepisie art. 72 ust. 1 p.o.ś., określającym 

katalog ustaleń dokonywanych w s.u.k.z.p.g. oraz 

m.p.z.p. dla zapewnienia warunków utrzymania 

równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospodarki 

zasobami środowiska w s.u.k.z.p.g. oraz 

m.p.z.p., należy wprowadzić zapis wymieniający 

wśród tych ustaleń rozwiązania mające na celu 

poprawę, utrzymanie i przywracanie łączności 

ekologicznej. Jednocześnie normę art. 72 ust. 7 

p.o.ś. odsyłającą do ww. przepisu w zakresie obowiązku 

dokonywania w p.z.p.w. ustaleń dotyczących 

uwzględniania obszarów występowania 

złóż kopalin oraz obecnych i przyszłych potrzeb 

eksploatacji tych złóż oraz uwzględniania konieczności 

ochrony wód, gleby i ziemi przed zanieczyszczeniem 

w związku z prowadzeniem gospodarki 

rolnej, należy uzupełnić o obowiązek 

dokonywania w tym planie ustaleń mających na 

celu poprawę, utrzymanie i przywracanie łączności 

ekologicznej. 

W zakresie sporządzania i aktualizacji opracowań 

ekofizjograficznych (art. 72 p.o.ś.) proponujemy 

wprowadzenie obowiązku zatwierdzenia 

opracowania ekofizjograficznego decyzją właściwego 

regionalnego dyrektora ochrony środowiska. 

Regionalny dyrektor wydawałby taką decyzję 

na wniosek: 

1) wójta, burmistrza lub prezydenta miasta – 

w odniesieniu do zatwierdzenia opracowania 

ekofizjograficznego wykonywanego na 

potrzeby uchwalenia – s.u.k.z.p.g./m.p.z.p., 

2) marszałka województwa – w odniesieniu 

do zatwierdzenia opracowania ekofizjograficznego 

wykonywanego na potrzeby 

uchwalenia p.z.p.w. 

Decyzja regionalnego dyrektora powinna być 

wydawana po uzyskaniu opinii regionalnej rady 

ochrony przyrody. 

Opracowanie ekofizjograficzne powinno być 

aktualizowane co najmniej raz w okresie kadencji 

sejmiku województwa lub rady gminy. 

W rozporządzeniu w sprawie opracowań ekofizjograficznych, 

wymieniającym w § 4 badania, 

pomiary, analizy i materiały, na podstawie których 

wykonywane są opracowania ekofizjograficzne 

należy expressis verbis wymienić materiały 

dokumentujące rolę i położenie sieci korytarzy 

ekologicznych. Zaproponowane rozwiązanie jest 

jednak rozwiązaniem tymczasowym. Rekomendujemy 

tutaj wydanie nowego rozporządzenia 

określającego etapy sporządzania opracowań 

ekofizjograficznych (w tym opracowań problemowych) 

oraz ich zawartość. Kwestie dotyczące


ochrony środowiska przyrodniczego, w tym 

ochrony łączności ekologicznej, powinny być 

przedmiotem problemowego opracowania ekofizjograficznego 

sporządzanego na potrzeby 

p.z.p.w. albo s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. 

W u.p.z.p. proponuje się następujące zmiany: 

w rozdziale 4 ustawy, dotyczącym planowania 

przestrzennego na szczeblu krajowym, w przepisie 

art. 47 ust. 2, zawierającym katalog otwarty 

uwarunkowań, celów i kierunków zrównoważonego 

rozwoju kraju oraz działań niezbędnych do jego 

osiągnięcia, należy wprowadzić obowiązek określenia 

w k.p.z.k. podstawowych elementów międzynarodowej 

i krajowej sieci korytarzy ekologicznych 

oraz wymagania w zakresie zachowania 

spójności tej sieci i integralności obszarów chronionych. 

Projekt k.p.z.k. w zakresie dotyczącym określenia 

podstawowych elementów międzynarodowej 

i krajowej sieci korytarzy ekologicznych wraz 

z prognozą oddziaływania na środowisko winien 

podlegać opiniowaniu przez Państwową Radę 

Ochrony Przyrody. 

W rozdziale 3 u.p.z.p., dotyczącym planowania 

przestrzennego w województwie, w przepisie 

art. 39 ust. 3, zawierającym otwarty katalog zagadnień 

określanych w p.z.p.w., należy wprowadzić 

obowiązek określenia podstawowych elementów 

sieci korytarzy ekologicznych o charakterze 

międzynarodowym, krajowym i regionalnym 

znajdujących się na terenie województwa.. 

Do przepisu art. 41 u.p.z.p., określającego 

czynności marszałka województwa po podjęciu 

przez sejmik województwa uchwały o przystąpieniu 

do sporządzania planu zagospodarowania 

przestrzennego, należy dodać zapis nakazujący 

wystąpienie o opinię o projekcie planu w zakresie 

planowanej sieci korytarzy ekologicznych do 

marszałków województw przyległych do granic 

województwa. 

Do przepisu tego należy również wprowadzić 

zapis zobowiązujący do uzgodnienia projektu 

planu z właściwym regionalnym dyrektorem 

ochrony środowiska. RDOŚ uzgodnienia w zakresie 

planowanej sieci korytarzy ekologicznych dokonywać 

powinien po uzyskaniu opinii regionalnej 

rady ochrony przyrody. 

W rozdziale 2 u.p.z.p., dotyczącym planowania 

przestrzennego w gminie, w przepisie art. 10 ust. 

1 katalog otwarty uwarunkowań koniecznych do 

uwzględnienia w s.u.k.z.p.g. należy uzupełnić o 

uwarunkowania wynikające z występowania sieci 

korytarzy ekologicznych o charakterze międzynarodowym, 

krajowym, regionalnym i lokalnym. 

W przepisie art. 10 ust. 2 u.p.z.p., zawierającym 

katalog otwarty kwestii określanych w s.u.k. 

z.p.g., konieczne jest nałożenie obowiązku określenia 

obszarów i granic korytarzy ekologicznych 

o znaczeniu międzynarodowym, krajowym, regionalnym 

i lokalnym oraz określenia zasad 

utrzymania i odtwarzania tych korytarzy. 

W przepisie art. 11 u.p.z.p., regulującym czynności 

wójta, burmistrza albo prezydenta miasta 

po podjęciu przez radę gminy uchwały o przystąpieniu 

do sporządzania s.u.k.z.p.g., obowiązek 

wystąpienia do wojewody o uzgodnienie projektu 

s.u.k.z.p.g. w zakresie jego zgodności z ustaleniami 

programów rządowych należy uzupełnić 

o obowiązek uzgodnienia projektu s.u.k.z.p.g. 

również w zakresie jego zgodności z k.p.z.k. 3 

Obowiązek wystąpienia do regionalnego dyrektora 

ochrony środowiska o opinię dotyczącą rozwiązań 

przyjętych w studium powinien zostać 

zastąpiony obowiązkiem uzgodnienia. 

RDOŚ powinien dokonywać uzgodnienia w zakresie 

planowanej sieci korytarzy ekologicznych 

po uzyskaniu opinii regionalnej rady ochrony 

przyrody. 

Należy wprowadzić przepis, zgodnie z którym 

w w s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. obowiązkowo określone 

zostaną wymagania wynikające z konieczności 

utrzymania i odtworzenia korytarzy ekologicznych 

o charakterze międzynarodowym, krajowym, 

regionalnym i lokalnym. Sporządzenie lub 

zaktualizowanie s.u.k.z.p.g. musi być obligatoryjne 

dla gmin, na terenie których zlokalizowano 

korytarze ekologiczne na mocy p.z.p.w. Następnie 

wprowadzony zostanie wymóg uchwalenie/ 

aktualizacji m.p.z.p. dla tychże korytarzy. Ochrona 

bierna znajduje jednak zastosowanie już od 

momentu ujęcia danego korytarza w s.u.k.z.p.g. 

Ochrona czynna zaczyna obowiązywać na mocy 

aktu prawa miejscowego w postaci nakazów 

ustalonych w m.p.z.p.

122 


Proponujemy także wprowadzenie do art. 17 

u.p.z.p. zmiany, zgodnie z którą projekt m.p.z.p. 

wymagał będzie uzgodnienia z właściwym regionalnym 

dyrektorem ochrony środowiska. RDOŚ 

wyda to uzgodnienie po uzyskaniu opinii regionalnej 

rady ochrony przyrody. 

Konieczne jest uregulowanie trybu dokonywania 

uzgodnienia. Proponujemy zatem wprowadzenie 

przepisu, zgodnie z którym wójt, burmistrz 

albo prezydent miasta ustali termin dokonania 

uzgodnienia z regionalnym dyrektorem 

ochrony środowiska, nie krótszy niż 30 dni i nie 

dłuższy niż 45 dni od dnia udostępniania projektu 

s.u.k.z.p.g. lub m.p.z.p. wraz z prognozą oddziaływania 

na środowisko. RDOŚ będzie mógł 

w uzasadnionych przypadkach wystąpić do wójta, 

burmistrza albo prezydenta miasta o zmianę 

terminu, o którym mowa wyżej, wskazując termin 

nie dłuższy niż 45 dni na dokonanie uzgodnienia. 

Nieprzedstawienie stanowiska w wyżej 

wymienionym terminie uważane będzie za równoznaczne 

z uzgodnieniem projektu. 

Ponieważ zaproponowane wyżej terminy 

uzgodnienia są krótkie, w art. 17 u.p.z.p., po pkt 2 

zasadne jest wprowadzenie pkt 2a nakładającego 

na wójta, burmistrza albo prezydenta miasta 

obowiązek przekazania regionalnemu dyrektorowi 

ochrony środowiska wniosków do s.u.k.z. 

p.g./m.p.z.p. 

Należy także wprowadzić przepis, w myśl którego 

wójt, burmistrz albo prezydent miasta będzie 

obowiązany przekazać regionalnemu dyrektorowi 

ochrony środowiska, w formie elektronicznej, 

rysunek uchwalonego m.p.z.p. nie później 

niż w dniu jego wejścia w życie. 

W rozporządzeniu w sprawie zakresu projektu 


przestrzennego gminy, w §6 określającym 

wymogi dotyczące stosowania standardów 

przy zapisywaniu ustaleń w tekstowej części 

studium, należy ustalić wymogi dla ustaleń dotyczących 

zasad ochrony korytarzy ekologicznych, 

w tym biocentrów, płatów siedlisk i siedlisk pomostowych 

o znaczeniu międzynarodowym, krajowym, 

regionalnym i lokalnym. 

W rozporządzeniu w sprawie wymaganego 

zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania 

przestrzennego, przepis §4 określający 

wymogi dotyczące stosowania standardów przy 

zapisywaniu ustaleń projektu tekstu planu miejscowego 

należy uzupełnić o obowiązek dokonania 

ustaleń dotyczących granic, sposobów zagospodarowania 

i zasad ochrony korytarzy ekologicznych, 

w tym biocentrów, płatów siedlisk i siedlisk 

pomostowych o znaczeniu międzynarodowym, 

krajowym, regionalnym i lokalnym. 

Rozporządzenia w sprawie zakresu projektu 

s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. należy uzupełnić o zapis, nakładający 

obowiązek określenia w projekcie rysunku 

granic korytarzy ekologicznych. 

Proponujemy też wprowadzenie regulacji zobowiązującej 

do sporządzenia projektu rysunku 

s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. w czytelnej technice graficznej, 

zapewniającej nie tylko możliwość wyłożenia 

go do publicznego wglądu, sporządzania jego 

kopii oraz ogłoszenia w dzienniku urzędowym 

województwa, ale także umieszczenia go w prowadzonej 

przez Generalnego Dyrektora Ochrony 

Środowiska krajowej bazie korytarzy ekologicznych. 

W u.o.p. proponuje się następujące zmiany: 

w przepisie art. 20 ust. 3 pkt 7, zgodnie z którym 

plan ochrony dla parku narodowego oraz rezerwatu 

zawiera „ustalenia do studiów uwarunkowań 

i kierunków zagospodarowania przestrzennego 

gmin, miejscowych planów zagospodarowania 

przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego 

województw oraz planów zagospodarowania 

przestrzennego morskich wód wewnętrznych, 

morza terytorialnego i wyłącznej strefy 

ekonomicznej dotyczące eliminacji lub ograniczenia 

zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych” 

należy skreślić ostatnią część przepisu w brzmieniu 

„dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń 

wewnętrznych lub zewnętrznych”. Analogiczny 

zabieg legislacyjny należy zastosować w art. 

20 ust. 4 określającym zawartość planu ochrony 

dla parku krajobrazowego, w przepisie art. 28 ust. 

10 określającym zawartość projektu zadań 

ochronnych dla obszaru N2000 oraz przepisie art. 

29 ust. 8 określającym zawartość planu ochrony 

dla obszaru N2000. 

Proponuje się wprowadzenie przepisu, zgodnie 

z którym Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska 

prowadzi krajową bazę korytarzy ekolo-


gicznych. Szczegółowe zasady i sposób funkcjonowania 

bazy określić powinien minister właściwy 

do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem 

właściwym do spraw gospodarki przestrzennej. 

W ustawie o samorządzie województwa proponuje 

się następujące zmiany: w art. 90 po ust. 1 

należy wprowadzić ust. 1a, zgodnie z którym organizacja 

ekologiczna może – po bezskutecznym 

wezwaniu sejmiku województwa do usunięcia naruszenia 

– zaskarżyć do sądu administracyjnego 

akt wydany z naruszeniem przepisów z zakresu 

ochrony środowiska. 

W ustawie o samorządzie gminnym proponujemy 

następujące zmiany: w art. 101 po ust. 1 należy 

wprowadzić ust. 1a, zgodnie z którym organizacja 

ekologiczna może – po bezskutecznym 

wez waniu rady gminy do usunięcia naruszenia – 

zaskarżyć do sądu administracyjnego akt wydany 

z naruszeniem przepisów z zakresu ochrony środowiska. 

W u.o.o.ś. proponuje się następujące zmiany: 

przepis art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. c określający obowiązek 

określenia, analizy i oceny w prognozie 

oddziaływania na środowisko istniejących problemów 

ochrony środowiska istotnych z punktu 

widzenia realizacji projektowanego dokumentu, 

w szczególności dotyczących obszarów podlegających 

ochronie na podstawie u.o.p., należy uzupełnić 

o obowiązek uwzględnienia problemów 

dotyczących przywracania, utrzymania i ochrony 


Do zawartego w art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. e katalogu 

elementów środowiska, w stosunku do których 

nałożony został obowiązek określenia, analizy 

i oceny przewidywanych znaczących oddziaływań, 

w tym oddziaływań bezpośrednich, pośrednich, 

wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, 

średnioterminowych i długoterminowych, 

stałych i chwilowych oraz pozytywnych 

i negatywnych, należy dodać korytarze ekologiczne. 

W u.l. proponujemy wprowadzenie następujących 

zmian: zawarta w art. 15 ustawy lista lasów, 

które mogą zostać uznane za lasy szczególnie 

ochronione (lasy ochronne) powinna zostać rozszerzona 

o lasy, które stanowią korytarze ekologiczne. 

W rozporządzeniu w sprawie szczegółowych 

zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz 

szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki 

leśnej, w § 1 zawierającym szczegółowe 

wyliczenie lasów, które mogą zostać uznane za 

ochronne, należy wymienić lasy, które są korytarzami 

ekologicznymi. 

W rozporządzeniu w sprawie szczegółowych 

warunków i trybu sporządzania planu urządzenia 

lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu 

oraz inwentaryzacji stanu lasu, w § 1 określającym 

zagadnienia uwzględniane przy sporządzaniu 

planu urządzenia lasu lub uproszczonego 

planu urządzenia lasu należy wprowadzić normę 

nakazującą uwzględnianie wymogów ochrony 

przyrody i krajobrazu, a także wymogów ochrony 

łączności ekologicznej i różnorodności biologicznej. 

W § 7 ust. 1, powyższego rozporządzenia 

określającym zawartość programu ochrony przyrody, 

należy dodać normę nakazującą wskazanie 

w tym programie zadań kierunkowych z zakresu 

poprawy, utrzymania i przywracania łączności 

ekologicznej. 


Łączność ekologiczna jest istotnym czynnikiem 

wpływającym na utrzymanie i poprawę 

różnorodności biologicznej. Dlatego też nieprzemyślana 

gospodarka i planowanie przestrzenne 

prowadzące m. in. do fragmentacji siedlisk stanowią 

szczególne źródło zagrożenia dla różnorodności 

biologicznej UE. W związku z tym należy 

przypomnieć, że na państwach członkowskich 

spoczywa szczególny obowiązek pogodzenia, poprzez 

doskonalenie planowania, gospodarki 

gruntami i potrzeb związanych z planowaniem 

przestrzennym z ochroną różnorodności biologicznej 

i utrzymaniem usług ekosystemowych 4 , 

co wymaga wprowadzenia przepisów, które jednoznacznie 

nakazywałyby ujmowanie w dokumentach 

z zakresu gospodarki przestrzennej 

kwestii związanych z ochroną korytarzy ekologicznych. 

W celu zmiany obecnego stanu rzeczy

124 


zaproponowane zostały zmiany w przepisach p.o- 

.ś. oraz u.p.z.p., z których wynikał będzie obowiązek 

wprowadzenia do dokumentów z zakresu 

planowania przestrzennego wszystkich szczebli 

oraz do strategii rozwoju województw postanowień 

określających w tych dokumentach rozwiązania 

mających na celu poprawę, utrzymanie 

i wzmacnianie łączności ekologicznej. Regulacja 

ta stanowiła będzie wytyczną dla planowania 

rozwoju przestrzennego kraju, regionów i gmin. 

Zakładane nowelizacje nie zmieniają również 

dotychczas obowiązującego systemu opartego na 

trzech filarach (opracowania ekofizjograficzne, 

plany zagospodarowania przestrzennego, strategiczne 

oceny oddziaływania na środowisko), a jedynie 

wzmacniają skuteczność poszczególnych 

elementów tego systemu oraz powiązania między 

nimi. 

Aktualnie cały system opiera się na założeniu, 

że dokumenty planistyczne oraz towarzyszące 

im opracowania dotyczące uwarunkowań przyrodniczych, 

są sporządzane we właściwej sekwencji 

czasowej. Opracowanie ekofizjograficzne 

lub analiza uwarunkowań środowiskowych 

(dla k.p.z.k.) powinny zostać wykonane przed 

sporządzeniem projektu planu, aby w trakcie 

opracowania tego dokumentu istniała już możliwość 

uwzględnienia uwarunkowań wynikających 

z treści opracowania ekofizjograficznego. 

Opracowanie ekofizjograficzne odgrywa również 

istotną rolę przy sporządzeniu prognozy oddziaływania 

na środowisko projektu dokumentu planistycznego, 

w szczególności dla oceny poprawności 

implementacji problematyki środowiskowej 

do tego projektu, a także sformułowania 

rozwiązań alternatywnych oraz łagodzących lub 

kompensujących negatywne skutki środowiskowe. 

Niska efektywność przepisów dotyczących 

opracowań ekofizjograficznych w odniesieniu 

do ochrony łączności ekologicznej stanowi zatem 

istotny mankament. W szczególności wskazać 

należy na brak przepisów określających zasady 

kontroli prawidłowości sporządzenia opracowania 

ekofizjograficznego, jego aktualizacji, czy 

wreszcie – szczegółowej zawartości. 

Co się tyczy ostatniego ze wskazanych problemów, 

to jego przyczyną jest nie sama delegacja 

do wydania rozporządzenia 5 , a treść tego aktu 

wykonawczego. Obecnie rozporządzenie w sprawie 

opracowań ekofizjograficznych nie gwarantuje 

bowiem tym opracowaniom pełnej efektywności. 

W § 1 rozporządzenia zawarte zostały 

wprawdzie wymogi, aby oprócz zapewnienia 

„trwałości podstawowych procesów przyrodniczych 


przestrzennego” opracowanie ekofizjograficzne 

było sporządzane pod kątem tak istotnych 

z punktu widzenia ochrony łączności ekologicznej 

czynników jak: „dostosowanie funkcji, struktury 

i intensywności zagospodarowania przestrzennego 

do uwarunkowań przyrodniczych; zapewnienie 

warunków odnawialności zasobów środowiska”, 

a także „eliminowanie lub ograniczanie zagrożeń 

i negatywnego oddziaływania na środowisko”, ale 

wymogi te nie zostały w dalszej części rozporządzenia 

ani rozwinięte, ani uszczegółowione. 

Ich ogólnikowość ogranicza efektywność regulacji. 

Podobnie należy ocenić zakres tzw. dokumentów 

wejściowych do opracowania ekofizjograficznego. 

Niektóre z nich będą wprawdzie poruszać 

kwestie związane z ochroną łączności ekologicznej 

(np. niektóre dokumenty planistyczne opracowywane 

na podstawie pr. wod. oraz PO rezerwatów 

przyrody, parków narodowych, krajobrazowych 

i obszarów N2000), jednak brak wyraźnego 

zastrzeżenia, iż opracowania ekofizjograficzne 

muszą uwzględniać dokumenty analizujące bezpośrednio 

rolę występujących korytarzy ekologicznych 

powoduje ryzyko wystąpienia sytuacji, iż 

kwestia ochrony łączności ekologicznej w dokumentach 

wejściowych zostanie pominięta. 

W celu podniesienia efektywności regulacji 

konieczne jest zatem szczegółowe określenie zakresu 

opracowań ekofizjograficznych, wprowadzenie 

systemu ich kontroli oraz nałożenie obowiązku 

okresowej aktualizacji opracowań. 

Pierwszy z zaproponowanych środków wymaga 

opracowania nowego aktu prawnego. Do tego 

czasu proponujemy wprowadzenie zmian w dotychczas 

obowiązującym rozporządzeniu, polegających 

na wskazaniu wśród dokumentów „wejściowych” 

dokumentów i analiz dotyczących 


Aktualizację opracowań ekofizjograficznych 

proponujemy skorelować z terminami aktualizacji 

dokumentów z zakresu gospodarki prze-


strzennej i wprowadzenie obowiązku tej aktualizacji 

co najmniej raz w kadencji organu. W ten 

sposób aktualne opracowanie ekofizjograficzne 

stanie się podstawą do przeglądu obowiązujących 

dokumentów. Przyczyni się to również do 

przyspieszenia prac nad aktualizacją tych dokumentów, 

obniżenia kosztów związanych ze sporządzaniem 

SOOŚ (poprzez dostarczenie aktualnych 

informacji wyjściowych na temat stanu elementów 

środowiska) oraz poprawi funkcjonowanie 

SOOŚ jako instrumentu zarządzania oddziaływaniem 

na środowisko. W praktyce aktualizacja 

opracowania ekofizjograficznego będzie 

mogła zostać powiązana z systemem monitoringu 

skutków wdrażania dokumentu. 

W zaproponowanym modelu, opracowania 

ekofizjograficzne stanowić mają podstawę do 

wyznaczenia korytarzy ekologicznych oraz określenia 

uwarunkowań ich utrzymania i odtwarzania 

w p.z.p.w. i s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. Dlatego niezwykle 

istotne jest zapewnienie należytej jakości 

tych opracowań. Instrumentem mającym służyć 

temu celowi jest decyzja RDOŚ, wydawana na 

wniosek marszałka województwa (w stosunku 

do opracowań ekofizjograficznych wykonywanych 

na potrzeby p.z.p.w.) albo wójta, burmistrza 

lub prezydenta miasta (w stosunku do opracowań 

ekofizjograficznych wykonywanych na potrzeby 

s.u.k.z.p.g./m.p.z.p.). Z uwagi na rangę 

opracowania ekofizjograficznego oraz jego 

wszechstronność, wydanie decyzji zatwierdzającej 

opracowanie wymagało będzie wszechstronnej 

wiedzy z różnych dziedzin. RDOŚ dysponuje 

tutaj specjalistycznym organem doradczym, 

składającym się z przedstawicieli nauki, praktyki, 

organizacji ekologicznych, Państwowego Gospodarstwa 

Leśnego Lasy Państwowe oraz sejmiku 

województwa, przy czym obecnie możliwości 

tego organu nie są wystarczająco często wykorzystywane. 

Dlatego zdecydowano się na 

wprowadzenie obowiązku zasięgnięcia przez 

RDOŚ opinii tego organu 6 przed wydaniem decyzji 

w sprawie zatwierdzenia opracowania ekofizjograficznego. 

Dodatkową korzyścią z wprowadzenia 

wyżej opisanego instrumentu kontrolnego 

będzie zapewnienie spójności opracowań 

ekofizjograficznych szczebla wojewódzkiego 

i gminnego. 

Przechodząc do uzasadnienia zaproponowanych 

zmian do u.p.z.p., należy przypomnieć, 

że ochrona łączności ekologicznej wymaga kompleksowego 

podejścia. Korytarze ekologiczne 

mogą bowiem pełnić swoje funkcje wyłącznie 

w układzie sieciowym. Sieci ekologiczne tworzone 

przez płaty siedlisk oraz korytarze ekologiczne 

o różnym znaczeniu (międzynarodowym, krajowym, 

regionalnym, lokalnym) wymagają ochrony 

przede wszystkim na szczeblach planowania 

przestrzennego odpowiadających skali ich znaczenia 

(np. korytarze o znaczeniu międzynarodowym 

– w k.p.z.k.; korytarze o znaczeniu lokalnym 

– w s.u.k.z.p.g./m.p.z.p.). Dodatkowo, jako systemy 

ściśle powiązane funkcjonalnie, korytarze powinny 

być chronione uzupełniająco także na pozostałych 

szczeblach systemu planowania przestrzennego. 

Ustalenia dotyczące ochrony korytarzy 

ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym 

i krajowym zawarte w k.p.z.k. powinny 

przenikać do aktów planistycznych niższego rzędu. 

Analogicznie – aby możliwa była skuteczna 

ochrona korytarzy lokalnych w m.p.z.p., k.p.z.k. 

oraz p.z.p.w., powinny one ustalać globalne zasady 

pozwalające tworzyć taki kontekst lokalny, 

w którym łączność ekologiczna będzie musiała 

być potraktowana zarówno z uwzględnieniem 

zarówno perspektywy szerszej (krajowej i regionalnej), 

jak i właściwej dla aktów najniższego 

rzędu (gminnej i lokalnej). 

Obowiązujące regulacje nie są wystarczająco 

efektywne, aby opisany model mógł zostać skutecznie 

wdrażany. 

Na poziomie k.p.z.k. jedyną formalną gwarancją 

uwzględnienia problematyki związanej z ochroną 

łączności ekologicznej, jest zawarte w art. 47 

ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.z.p. zastrzeżenie, iż musi 

się ona odnosić do „zrównoważonego rozwoju, 

uwarunkowań przyrodniczych” oraz „wymagań 

ochrony środowiska z uwzględnieniem obszarów 

podlegających ochronie”. Ustanowienie tak ogólnikowego 

„pasa transmisyjnego” zagadnień istotnych 


w sferę planowania przestrzennego 

na szczeblu krajowym nie jest rozwiązaniem 

efektywnym. Konkretne obowiązki ministra 

w zakresie uwzględnienia w k.p.z.k. kwestii związanych 

z ochroną łączności ekologicznej daje się

126 


wyinterpretować z art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 

u.p.z.p. dopiero po zastosowaniu wykładni celowościowej. 

W takiej sytuacji trudno mówić 

o prawnych gwarancjach zapewniających utworzenie 

spójnego systemu ochrony łączności ekologicznej 

na poziomie planowania przestrzennego 

w skali kraju. Dlatego zaproponowano przyjęcie 

expressis verbis, iż k.p.z.k. określa podstawowe 

elementy międzynarodowej i krajowej sieci 

korytarzy ekologicznych oraz wymagania w zakresie 

zachowania spójności tej sieci oraz integralności 

obszarów chronionych. 

Również z art. 39 ust. 3 u.p.z.p. (zawierającego 

katalog zagadnień określanych w p.z.p.w.) nie 

wynika bezpośrednio, aby w p.z.p.w. należało obligatoryjnie 

wskazać także korytarze ekologiczne 

znajdujące się poza obszarowymi formami ochrony 

przyrody. Konieczne jest zatem rozszerzenie 

tego katalogu o kwestie związane z ochroną łączności 

ekologicznej. 

Z kolei spory potencjał s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. 

w zakresie ochrony i odtwarzania łączności ekologicznej 

w praktyce wykorzystywany jest w niewielkim 

stopniu. Przyczyny tkwią nie tylko 

w braku przepisów, które jednoznacznie nakazywałyby 

ujmowanie w s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. kwestii 

związanych z ochroną i odtwarzaniem korytarzy 

ekologicznych. Tymczasem to właśnie s.u- 

.k.z.p.g. w połączeniu z m.p.z.p. powinny być podstawowym 

środkiem zarządzania, pozwalającym 

na podejmowanie działań mających na celu 

wzmocnienie i odtworzenie łączności ekologicznej. 

Poprzez obowiązujący system konsultacji 

społecznych, pozwalający na włączenie w proces 

tworzenia planów szerokich grup społecznych 

możliwe jest podnoszenie świadomości społeczności 

lokalnej i zdobycie jej akceptacji dla działań 

ochronnych. Tymczasem efektywność m.p.z.p. 

obniża brak regulacji obligujących lub zachęcających 

organy planistyczne do uchwalania m.p.z.p. 

i związany z tym niski współczynnik pokrycia powierzchni 

kraju planami miejscowymi. W związku 

z tym należy wprowadzić przepisy obligujące 

do uwzględniania w s.u.k.z.p.g. oraz w m.p.z.p. 

kwestii związanych z ochroną łączności ekologicznej 

Odnośnie zaproponowanego sposobu określania 

tych korytarzy w poszczególnych dokumentach 

planistycznych należy zauważyć, iż system 

oparty jest na założeniu, że korytarze międzynarodowe 

i krajowe zobrazowane na poziomie krajowym 

(w k.p.z.k.) jako struktury liniowe lub pasmowe 

już na poziomie regionalnym mogą cechować 

się bardziej skomplikowaną strukturą. 

Dokładniejsza analiza ich struktury i przebiegu 

(na poziomie regionalnym lub niższym) wykaże, 

że składają się one z szeregu mniejszych korytarzy 

lub ciągu płatów siedlisk pomostowych, 

a miejscami są przerwane barierami. Ranga tych 

korytarzy uwidacznia się na poziomie wojewódzkim 

i jest trudna do dostrzeżenia na poziomie 

krajowym. Zasada ta analogicznie dotyczy także 

niższych poziomów planowania. Z tego względu 

zaproponowano, aby w k.p.z.k. wskazywane były 

korytarze o znaczeniu międzynarodowym i krajowym, 

które następnie zostaną uszczegółowione 

w p.z.p.w., s.u.k.z.p.g., a wreszcie – w m.p.z.p. 

Analogicznie, w p.z.p.w. wskazywane będą korytarze 

o charakterze regionalnym, uszczegóławiane 

następnie w s.u.k.p.z.g. i m.p.z.p. Wprowadzenie 

dodatkowego obowiązku zasięgnięcia stanowiska 

w przedmiocie przebiegu projektowanych 

korytarzy ekologicznych organów sąsiednich 

jednostek samorządu terytorialnego (w przypadku 

p.z.p.w. – marszałków województw, a w 

przypadku s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. – wójtów, burmistrzów 

lub prezydentów miast stanowiących 

gminy przyległe) ma być dodatkową gwarancją 

spójności sieci na poszczególnych szczeblach. 

Z punktu widzenia ochrony łączności ekologicznej 

szczególnej wagi nabiera współdziałanie 

organu planistycznego z RDOŚ. Mogłoby ono stanowić 

w pełni efektywną gwarancję uwzględniania 

w aktach planistycznych kwestii związanych 

z ochroną łączności ekologicznej między obszarami 

N2000, gdyby ustawodawcy nie zabrakło 

konsekwencji. Zgodnie z art. 30 ust. 3 u.o.p., projekty 

p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. w części 

dotyczącej istniejącego lub projektowanego obszaru 

N2000 wymagają uzgodnienia z RDOŚ 

w zakresie ustaleń mogących znacząco negatywnie 

oddziaływać na obszar N2000. Charakter 

uzgodnienia powoduje, iż RDOŚ ma głos współdecydujący 

i może zarówno skutecznie negować 

zapisy niekorzystne (odmawiając uzgodnienia), 

jak też powodować wprowadzenie rozwiązań


pożądanych z punktu widzenia ochrony łączności 

ekologicznej. Forma uzgodnienia gwarantuje 

pełną efektywność działania RDOŚ, ale wyłącznie 

w zakresie ustaleń mogących znacząco negatywnie 

oddziaływać na obszar N2000. W ramach 

uzgodnienia, o którym mowa w art. 30 ust. 3 u.o.p. 

RDOŚ nie może wprowadzić dowolnych rozwiązań, 

które zwiększałyby stopień ochrony łączności 

ekologicznej między obszarami N2000, ale 

wyłącznie takie, które będą prowadzić do zniesienia, 

ograniczenia lub kompensacji skutków 

wynikających z ustaleń dokumentów planistycznych 

mogących znacząco negatywnie oddziaływać 

na obszar N2000. Kolejne ograniczenie efektywności 

udziału RDOŚ dotyczy korytarzy ekologicznych 

położonych poza granicami obszarów 

N2000 lub projektowanych obszarów N2000. 

Odnoszące się do nich ustalenia s.u.k.z.p.g. 

i m.p.z.p. RDOŚ wyłącznie opiniuje. W przeciwieństwie 

do uzgodnienia opinia nie wiąże organu 

planistycznego, co utrudnia RDOŚ w pełni 

skuteczne kształtowanie rozwiązań pożądanych 

z punktu widzenia ochrony łączności ekologicznej 

w ramach sieci N2000. Ograniczenie efektywności 

udziału RDOŚ w procesie planistycznym 

ma jeszcze szerszy zakres w procedurze uchwalania 

p.z.p.w., gdzie udział tego organu ustawodawca 

ograniczył wyłącznie do uzgadniania 

ustaleń mogących znacząco negatywnie oddziaływać 

na obszar N2000, nie przewidując nawet 

opiniowania pozostałych ustaleń. W konsekwencji 

RDOŚ obecnie nie posiada żadnego formalnego 

wpływu na treść ustaleń p.z.p.w., które mogłyby 

dotyczyć korytarzy ekologicznych położonych 

poza granicami obszarów N2000 lub projektowanych 

obszarów N2000. W celu odwrócenia tej 

niekorzystnej tendencji, w zaproponowanych 

rozwiązaniach wprowadzono obowiązek uzgodnienia 

z RDOŚ planowanej sieci korytarzy ekologicznych. 

Biorąc pod uwagę, że uzgodnienie 

w tym zakresie wymagało będzie szczegółowej 

i specjalistycznej wiedzy w zakresie problematyki 

związanej z łącznością ekologiczną, przed dokonaniem 

uzgodnienia RDOŚ powinien uzyskać 

opinię regionalnej rady ochrony przyrody. Aby 

nie opóźniać procedury planistycznej, na dokonanie 

uzgodnienia przez RDOŚ zaproponowano 

termin 30 dni (z możliwością przedłużenia do 

45 dni) od dnia otrzymania projektu s.u.k.z.p.g. 

lub m.p.z.p. Termin ten jest dosyć krótki. Jest to 

uzasadnione faktem, iż w zaproponowanym modelu 

normatywnym RDOŚ wydawał będzie decyzję 

zatwierdzającą opracowanie ekofizjograficzne, 

stąd posiadał będzie wiedzę co do możliwych 

ustaleń dokumentów planistycznych. Dodatkowo, 

w celu umożliwienia zachowania zakreślonego 

terminu, postulujemy nałożenie na wójta, burmistrza 

lub prezydenta miasta obowiązku przedłożenia 

do RDOŚ wniosków do s.u.k.z.p.g. oraz 

m.p.z.p. po ich złożeniu, a przed sporządzeniem 

projektu ww. dokumentów. 

Jeżeli chodzi o tryb i terminy uzgadniania 

z RDOŚ projektu p.z.p.w., to zgodnie z art. 41 

u.p.z.p. do opiniowania i uzgadniania projektu 

p.z.p.w. stosuje się przepisy o opiniowaniu 

i uzgadnianiu projektu m.p.z.p. W związku z tym 

zaproponowane wyżej regulacje będą miały odpowiednie 

zastosowanie do procedury uchwalania 

p.z.p.w. 

Zważywszy na znaczenie, jakie ma k.p.z.k. 

w kształtowaniu sieci ekologicznej na terenie 

kraju oraz uwarunkowań jej ochrony, zdecydowano 

się na wprowadzenie obowiązku zaopiniowania 

jej ustaleń przez PROP. Jak wynika z art. 

96 ust. 3 u.o.p., do zadań PROP należy w szczególności 

opiniowanie strategii, planów i programów 

dotyczących ochrony przyrody oraz przedstawianie 

wniosków i opinii w sprawach ochrony 

przyrody. Zatem wprowadzenie obowiązku poddania 

projektu k.p.z.k. opiniowaniu przez PROP 

wpisuje się w jej ustawowe zadania. Jest to też 

uzasadnione znaczeniem, jakie k.p.z.k. posiada 

dla określenia przyrodniczych uwarunkowań 

rozwoju kraju. 

Z zagadnieniem planowania przestrzennego 

związana jest również kwestia uwzględniania 

w p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. ustaleń 

PO dla parków narodowych, parków krajobrazowych, 

rezerwatów, obszarów N2000 oraz PZO dla 

obszarów N2000. Aktualnie żaden przepis nie 

nakazuje wprost, aby dokumenty te uwzględniać 

w p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g., m.p.z.p. oraz planach 

zagospodarowania przestrzennego morskich 

wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej 

strefy ekonomicznej. Obniża to globalną 

efektywność regulacji. Po pierwsze, w sytuacji

128 


posługiwania się w praktyce planistycznej niemal 

wyłącznie wykładnią językową, brak bezpośredniego 

nakazu prowadzi do ignorowania 

przez organy planistyczne zapisów PZO i ustaleń 

PO innych, niż dotyczące eliminacji lub ograniczenia 

zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych, 

nawet jeżeli przewidują one rozwiązania 

dotyczące ochrony łączności ekologicznej, które 

bez wzmocnienia na poziomie aktów z zakresu 

planowania przestrzennego nie dadzą się skutecznie 

zrealizować. Po drugie – ustawodawca 

zagwarantował transpozycję określonych zapisów 

PO dla obszarów N2000 (dokumentów fakultatywnych), 

nie rozciągając tego obowiązku 

na PZO, mimo iż to PZO, jako dokumenty obligatoryjne, 

odgrywają większą rolę praktyczną. Taka 

konstrukcja sprawia, że jedynie w drodze wykładni 

celowościowej można wyprowadzić obowiązki 

organu planistycznego w zakresie konieczności 

przenoszenia do p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. 

oraz m.p.z.p. ustaleń zawartych w PZO dla obszarów 

N2000 oraz tych ustaleń PO dla parków narodowych, 

krajobrazowych, rezerwatów i obszarów 

N2000, które wykraczają poza ustalenia dotyczące 

eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych 

lub zewnętrznych. 

W celu poprawy efektywności regulacji zaproponowano 

usunięcie z przepisów regulujących 

sporządzanie PO i PZO ograniczeń dotyczących 

dokonywania w tych planach ustaleń dotyczących 

wyłącznie zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. 

Pozwoli to na szersze transponowanie 

uwarunkowań ochrony łączności ekologicznej 

z wymienionych planów do dokumentów 

określających politykę planowania i rozwoju 

gmin i województw. Należy zwrócić uwagę, że 

w stosunku do PO dla obszarów N2000 oraz PZO 

rozwiązanie takie pozwoli na pełniejszą realizację 

normy art. 6 ust. 2 Dyrektywy Siedliskowej. 

Kolejnym rozwiązaniem zaproponowanym 

w ramach niniejszego opracowania jest baza korytarzy 

ekologicznych. Wprowadzenie takiej 

bazy umożliwi lepsze planowanie zadań ochronnych 

dla obszarów chronionych, przywracanie 

drożności i funkcjonowania korytarzy ekologicznych 

(w tym korytarzy umożliwiających funkcjonowanie 

sieci N2000), a także w istotny sposób 

wpłynie na proces inwestycyjny poprzez dostarczenie 

informacji o przebiegu korytarzy ekologicznych. 

Jeżeli chodzi o regulacje dotyczące przyznania 

organizacjom ekologicznym legitymacji czynnej 

do zaskarżenia uchwał lub bezczynności sejmików 

województw oraz rad gmin w zakresie dotyczącym 

ochrony środowiska, to aktualne regulacje 

dotyczące konsultacji społecznych oraz możliwości 

składania uwag i wniosków nie zapewniają 

organizacjom ekologicznym prawa do skutecznego 

uczestniczenia w procesie planistycznym, 

czy uchwałodawczym. W obowiązujących przepisach 

nie ma bowiem mechanizmu dostatecznie 

gwarantującego organizacjom prawo do zaskarżenia 

podjętej uchwały w sytuacji, gdy uwagi 

i wnioski złożone przez te organizacje w procedurze 

konsultacji społecznych nie zostały w ogóle 

rozpatrzone lub też w sytuacji, gdy prognoza 

oddziaływania na środowisko zawiera istotne 

braki. Wpływa to w istotny sposób na obniżenie 

efektywności konsultacji społecznych jako mechanizmu 

dyscyplinowania organów samorządu 

terytorialnego. 

Przechodząc do kwestii zmian w u.o.o.ś. należy 

przypomnieć, że podstawą oceny dokonywanej 

w ramach SOOŚ jest prognoza oddziaływania 

na środowisko. Zakres przedmiotowy tego dokumentu 

określa art. 51 ust. 2 u.o.o.ś. Obecnie 

z przepisu tego nie wynika bezpośrednio obowiązek 

zawarcia w prognozie odniesień do kwestii 

związanych z zapewnieniem łączności ekologicznej; 

nie wynika także, by organ opracowujący 

prognozę miał obowiązek odnieść się bezpośrednio 

do kwestii ochrony korytarzy ekologicznych. 

Pewne obowiązki w tym zakresie można wyinterpretować 

wyłącznie w oparciu o reguły wykładni 

celowościowej. Jednak często organy 

opracowujące projekty dokumentów dokonują 

jedynie interpretacji językowej przepisów, co wpływa 

na obniżenie ich efektywności. Ma temu zapobiec 

postulowane rozwiązanie polegające na 

wprowadzeniu do przepisów expressis verbis 

obowiązku analizowania w prognozie oddziaływania 

na środowisko kwestii związanych z łącznością 

ekologiczną. 

Ostatnim z aktów prawnych, dla którego zaproponowano 

zmiany jest u.l. Przepisy tej ustawy 

wyróżniają dwie grupy lasów, ze względu na


ich rolę w środowisku przyrodniczym, gospodarce 

i życiu społecznym: lasy ochronne oraz lasy 

gospodarcze. Pewne różnice dotyczą gospodarowania 

tymi rodzajami lasów, a mianowicie 

w przypadku lasów ochronnych w planach urządzenia 

lasu lub ich odpowiednikach wpisane jest 

wyraźne przeznaczenie tych lasów i gruntów leśnych 

do wypełniania funkcji ochronnych i działania 

podejmowane w celu wzmocnienia tych 

funkcji mają wyraźną przewagę nad innymi działaniami 

wykonywanymi w ramach trwale zrównoważonej 

gospodarki leśnej. W związku z tym 

w pełni zasadne będzie wyodrębnienie jako 

osobnej kategorii lasów ochronnych lasów będących 

korytarzami ekologicznymi i wzmacnianie 

tej funkcji na obszarze lasów. 

W odniesieniu do korytarzy ekologicznych, 

których nie uznano za lasy ochronne, wzmacnianie 

łączności ekologicznej odbywać się będzie 

w oparciu o plany urządzenia lasu oraz uproszczone 

plany urządzenia lasu. W celu podniesienia 

ich efektywności w ochronie łączności ekologicznej 

zasadne będzie wprowadzenie normy nakazującej 

uwzględnianie w tych planach wymogów 

ochrony łączności ekologicznej. Odpowiednia 

zmiana powinna również dotyczyć kwestii ustalanych 

w programach ochrony przyrody, stanowiących 

część planu urządzenia lasu. 

4.3.2. ochrona korytarzy ekologicznych 

w procesie inwestycyjnym 


Celem proponowanej regulacji jest zapewnienie 

skutecznej ochrony łączności ekologicznej 

podczas przygotowania i realizacji inwestycji, 

a także po oddaniu tej inwestycji do użytku. 


Realizacja zakładanego celu wymaga dokonania 

zmian w u.o.o.ś. , u.o.p. oraz wprowadzenia 

stosownych aktów wykonawczych. 

Nowelizacji zostaną poddane także ustawa 

z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane 7 , u.o.p. 

oraz specustawy, tj. specust. drogowa, specust. 

EURO 2012, specust. lotniskowa, ust. o gazoporcie, 

specust. powodziowa, u.t.k., ustawa z dnia 

7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci 

telekomunikacyjnych 8 . 

Dopełnieniem tych regulacji powinno być wydanie 

rozporządzenia w sprawie warunków 

technicznych, jakim powinny odpowiadać konstrukcje 

umożliwiające migrację zwierząt oraz 

ich usytuowanie. 


w aktach prawnych 

W u.o.o.ś. proponowane zmiany dotyczyć będą 

ustaleń decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 

oraz procedury ponownej oceny oddziaływania 

na środowisko. Wprowadzone zostaną także 

przepisy mające zapewnić należytą jakość 

dokumentacji przedkładanej na potrzeby screeningu, 

oceny oddziaływania na środowisko oraz 

oceny oddziaływania na obszary N2000. 

Postulowana jest zmiana pr. bud. poprzez 

wprowadzenie instytucji inspektora nadzoru 

przyrodniczego. 

W u.o.p. zmianie ulec powinny przepisy regulujące 

procedurę wydawania decyzji ustalającej 

warunki prowadzenia robót polegających na regulacji 

wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, 

a także robót melioracyjnych, odwodnień 

budowlanych oraz innych robót ziemnych 

zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych 

wartościach przyrodniczych. Natomiast 

w ustawach o szczególnych zasadach przygotowania 

i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, 

o szczególnych zasadach przygotowania 

i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku 

publicznego, o szczególnych zasadach przygotowania 

do realizacji inwestycji w zakresie budowli 

przeciwpowodziowych, o przygotowaniu 

finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce 

Nożnej UEFA EURO 2012, o transporcie kolejowym, 

o inwestycjach w zakresie terminalu regazyfikacyjnego 

skroplonego gazu ziemnego 

w Świnoujściu, o wspieraniu rozwoju usług i sieci 

telekomunikacyjnych, należy wprowadzić zmiany 

w zakresie dotyczącym wyłączenia przepisów 

o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

130 



W u.o.o.ś. proponuje się następujące zmiany: 

w art. 63 ust. 1 określającym zakres zagadnień 

rozważanych w procedurze screeningu, uwarunkowania 

wynikające z usytuowania przedsięwzięcia, 

z uwzględnieniem możliwego zagrożenia dla 

środowiska, w szczególności przy istniejącym 

użytkowaniu terenu, zdolności samooczyszczania 

się środowiska i odnawiania się zasobów naturalnych, 

walorów przyrodniczych i krajobrazowych 

oraz uwarunkowań miejscowych należy uzupełnić 

o obowiązek uwzględnienia obszarów korytarzy 


W art. 66 ust. 1 określającym zawartość raportu 

oddziaływania na środowisko do pkt 7 lit. a, 

zgodnie z którym raport powinien zawierać „uzasadnienie 

proponowanego przez wnioskodawcę 

wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na 

środowisko, w szczególności na ludzi, rośliny, zwierzęta, 

grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i powietrze”, 

po wyrażeniu „siedliska przyrodnicze” 

należy dodać wyrażenie „korytarze ekologiczne”. 

W przepisie art. 82 u.o.o.ś., określającym zakres 

rozstrzygnięcia decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 

wydawanej po przeprowadzeniu 

oceny oddziaływania na środowisko, w odniesieniu 

do stwierdzenia konieczności wykonania 

kompensacji przyrodniczej, należy wprowadzić 

normę wyraźnie zobowiązującą do ustalenia 

w tej decyzji harmonogramu i sposobu wykonania 

kompensacji przyrodniczej. W tym samym 

przepisie po ust. 1 należy wprowadzić ust. 1a stanowiący, 

iż określenie zakresu, miejsca, terminu 

i sposobu wykonania kompensacji przyrodniczej 

wymaga przedłożenia przez wnioskodawcę tytułu 

do dysponowania nieruchomością na cele 

kompensacji przyrodniczej. 

W tym samym przepisie, w odniesieniu do nałożenia 

obowiązku monitorowania oddziaływania 

przedsięwzięcia na środowisko, należy wprowadzić 

normę wyraźnie zobowiązującą do ustalenia 

w decyzji harmonogramu i sposobu wykonania 

monitoringu (programu monitoringu) oraz 

terminów składania RDOŚ informacji o wynikach 

monitoringu. Szczegółowy sposób i formę przekazywania 

informacji określić powinien w drodze 

rozporządzenia minister właściwy do spraw 

środowiska. 

Właściwemu organowi trzeba przyznać kompetencję 

pozwalającą na nałożenie, w decyzji 

o środowiskowych uwarunkowaniach, na wnioskodawcę 

obowiązku powołania inspektora nadzoru 

przyrodniczego, o którym mowa będzie 

w przepisach pr. bud. Przepis ten powinien mieć 

odpowiednie zastosowanie do decyzji wydawanej 

po przeprowadzeniu ponownej oceny oddziaływania 

na środowisko lub oceny oddziaływania 


W przepisach regulujących procedurę ponownej 

oceny oddziaływania na środowisko, do art. 

88 u.o.o.ś. należy wprowadzić normę dopuszczającą 

na wniosek inwestora przeprowadzenie ponownej 

oceny oddziaływania na środowisko 

w ramach postępowania w sprawie wydania 

wszystkich decyzji, o których mowa w art. 72 

ust. 1 u.o.o.ś. Wprowadzenie tej normy będzie 

wymagało odpowiednich zmian w przepisach 

określających procedurę oceny ponownej (art. 89 

ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1, art. 90 ust. 2 pkt 1, art. 90 

ust. 3, art. 92, art. 93, art. 94 ust. 1 oraz art. 95 

ust. 1 u.o.o.ś.). 

Jeżeli po przeprowadzeniu ponownej oceny 

oddziaływania na środowisko RDOŚ stwierdzi, że 

przedsięwzięcie może by zrealizowane pod warunkiem 

zmiany jego lokalizacji, odmówi wydania 

uzgodnienia. W takim wypadku planowane 

przedsięwzięcie traktowane będzie jako nowe 

przedsięwzięcie i w związku z tym konieczne będzie 

uzyskanie dla niego decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach. Właściwy organ zostanie 

zobligowany do zasięgnięcia opinii Krajowej 

Komisji lub regionalnej komisji do spraw ocen 

oddziaływania na środowisko, jeżeli wystąpi jedna 

z poniższych przesłanek: 

– organ nie jest w stanie w sposób należyty 

wyjaśnić stanu faktycznego sprawy w zakresie 

oddziaływania projektu dokumentu 

lub przedsięwzięcia na środowisko; 

– z uwagi na społeczno-gospodarczą istotność 

przyjmowanego dokumentu lub wydawanej 

decyzji zasadne staje się zasięgnięcie 

opinii komisji; 

– strona skarżąca decyzję do sądu administracyjnego 

podnosi w skardze zarzut rażąco 

wadliwego rozstrzygnięcia w zakresie 

oceny oddziaływania na środowisko przed-


sięwzięcia i wnosi o zasięgnięcie opinii komisji. 

W tym ostatnim przypadku, organ odwoławczy 

powinien zasięgać opinii po otrzymaniu skargi 

i przekazuje ją wraz z aktami sprawy do sądu 

administracyjnego; termin na przekazanie akt 

sprawy do sądu administracyjnego winien ulec 

zawieszeniu na okres sporządzania opinii. Jeżeli 

sąd uzna, że zarzuty skargi są w sposób oczywisty 

nieuzasadnione, koszt sporządzenia opinii 

ponosi strona wnioskująca o wydanie opinii. 

Komisja składać będzie rachunek ze swoich 

czynności podejmowanych w ramach sporządzania 

opinii. Koszt sporządzenia takiej opinii nie 

będzie mógł być wyższy niż 10 000 zł netto. 

Organ prowadzący postępowanie w sprawie 

oceny oddziaływania na środowisko będzie mógł 

przeprowadzić dowód z opinii biegłego wyznaczonego 

spośród członków Krajowej Komisji lub 

regionalnej komisji. 

Organ prowadzący postępowanie w sprawie 

wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, 

ponownej oceny oddziaływania na środowisko 

lub oceny oddziaływania na obszar 

N2000, zobowiązany zostanie do weryfikacji jakości 

przedłożonej dokumentacji na podstawie 

właściwej listy sprawdzającej określonej rozporządzeniem 

ministra właściwego do spraw środowiska. 

W przypadku stwierdzenia braków lub 

wad dokumentacji organ wzywa do ich uzupełnienia 

lub usunięcia. 

Listy sprawdzające dla prognoz oddziaływania 

na środowisko, raportów o oddziaływaniu na 

środowisko oraz karty informacyjnej przedsięwzięcia 

określić powinien w drodze rozporządzenia 

minister właściwy do spraw środowiska. 

Wydając rozporządzenie minister powinien kierować 

się koniecznością zapewnienia odpowiedniej 

jakości ocen oddziaływania na środowisko. 

Proponujemy także wprowadzenie normy stanowiącej, 

że prognozy oddziaływania na środowisko 

oraz raporty o oddziaływaniu na środowisko 

mogą być sporządzane wyłącznie pod kierownictwem 

osoby fizycznej wpisanej na listę 

akredytowanych wykonawców ocen oddziaływania 

na środowisko, prowadzoną przez Generalnego 

Dyrektora Ochrony Środowiska. Wpisu na 

tę listę dokonywał będzie Generalny Dyrektor 

Ochrony Środowiska, jeżeli wnioskodawca posiada 

wykształcenie wyższe i spełnia jedno z poniższych 

kryteriów: 

– złożył z wynikiem pozytywnym egzamin 

przed Komisją Akredytacyjną; 

– wykonał lub uczestniczył w wykonaniu co 

najmniej 10 prognoz albo raportów o oddziaływaniu 


– uzyskał zgodę Komisji Akredytacyjnej na 

dokonanie wpisu na listę w oparciu o udokumentowany 

dorobek naukowy z zakresu 

problematyki ocen oddziaływania na środowisko. 

Osoba wpisywana na listę nie będzie mogła 

być osobą karaną za przestępstwa przeciwko 

środowisku oraz przestępstwa przeciwko wiarygodności 

dokumentów. 

Do wniosku o wpis na listę akredytowanych 

wykonawców ocen oddziaływania na środowisko 

należało będzie załączyć informację o podstawowym 

zakresie specjalizacji wykonawcy, 

sporządzonych prognozach lub raportach o oddziaływaniu 

na środowisko, wydanych publikacjach 

w zakresie ochrony środowiska, których 

wykonawca jest autorem lub współautorem oraz 

wygłoszonych wykładach na szkoleniach praktycznych 

i konferencjach naukowych. Akredytowany 

wykonawca ocen oddziaływania na środowisko 

powinien zostać zobowiązany do aktualizacji 

wymienionych informacji co 6 miesięcy, 

z wyłączeniem wypadków gdy nie uległy one 

zmianie. 

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska będzie 

prowadzić w formie elektronicznej i aktualizował 

bazę danych o akredytowanych wykonawcach 

ocen. Dane akredytowanego wykonawcy 

wraz z informacją o podstawowym zakresie jego 

specjalizacji udostępniane będą publicznie w sposób 

nieodpłatny na stronie www.ekoportal.pl. 

Uzupełnieniem systemu akredytacji będzie 

stworzenie samorządu zawodowego wykonawców 

ocen oddziaływania na środowisko. Organizację 

i zadania tego samorządu oraz prawa i obowiązki 

jego członków zostaną określone odrębną 

ustawą. W ustawie tej powinny zostać określone 

m. in. zasady postępowania dyscyplinarnego 

w stosunku do wykonawców ocen oddziaływania 

na środowisko, w tym przesłanki odpowiedzial-

132 


ności dyscyplinarnej oraz kary za naruszenie 

przez wykonawców ich obowiązków. Ustawa powinna 

dawać podstawę do skonstruowania przez 

samorząd wykonawców standardów etycznych 

ocen oddziaływania na środowisko. 

Przepisy wprowadzające obowiązek uzyskania 

akredytacji powinny wejść w życie w terminie 

6 miesięcy od dnia ogłoszenia wprowadzającej 

je ustawy. Natomiast termin na uzyskanie 

akredytacji powinien wynosić 2 lata od dnia wejścia 

ustawy w życie. 

W prawie budowlanym proponuje się następujące 

zmiany: wprowadzona zostanie instytucja 

inspektora nadzoru przyrodniczego. Inspektor 

ten będzie uczestnikiem procesu budowlanego. 

Inwestor będzie mógł ustanowić inspektora 

nadzoru przyrodniczego na budowie. Jeżeli obowiązek 

ustanowienia inspektora nadzoru przyrodniczego 

zostanie nałożony w decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach lub decyzji wydanej 

po przeprowadzeniu ponownej oceny oddziaływania 

na środowisko, wówczas oczywiście 

ustanowienie takiego inspektora będzie obligatoryjne. 

Inspektorem nadzoru przyrodniczego będzie 

mogła zostać wyłącznie osoba posiadająca wykształcenie 

wyższe biologiczne, która uczestniczyła 

w sporządzaniu raportu oddziaływania na 

środowisko w zakresie oddziaływania przedsięwzięcia 

na przyrodę ożywioną. Inspektor nadzoru 

przyrodniczego będzie reprezentował inwestora 

na budowie poprzez sprawowanie kontroli 

zgodności wykonania środków minimalizujących 

i kompensujących z warunkami określonymi 

w decyzji wydanej po przeprowadzeniu oceny oddziaływania 

na środowisko lub na obszar N2000. 

W związku z tym inspektorowi nadzoru przyrodniczego 

przysługiwać powinno prawo wstępu na 

teren budowy oraz dokonywania wpisów 

w dzienniku budowy. Musi on mieć także możliwość 

wystąpienia do inwestora lub, jeżeli został 

ustanowiony, do inspektora nadzoru inwestorskiego 

z wnioskiem o wydanie kierownikowi budowy 

polecenia usunięcia nieprawidłowości lub 

zagrożeń lub o podjęcie działań, o których mowa 

w art. 26 pkt 2 pr. bud. (w przepisie tym mowa 

o prawie inspektora nadzoru inwestorskiego do 

żądania od kierownika budowy lub kierownika 

robót dokonania poprawek bądź ponownego wykonania 

wadliwie wykonanych robót, a także 

wstrzymania dalszych robót budowlanych 

w przypadku, gdyby ich kontynuacja mogła wywołać 

zagrożenie bądź spowodować niedopuszczalną 

niezgodność z projektem lub pozwoleniem 

na budowę). Ponadto inspektorowi nadzoru 

przyrodniczego należy przyznać uprawnienie 

do żądania od kierownika budowy lub kierownika 

robót dokonania poprawek bądź ponownego 

wykonania wadliwie wykonanych robót, a także 

wstrzymania dalszych robót budowlanych w przypadku, 

gdyby ich kontynuacja mogła wywołać 

niezgodność z decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach 

lub inną decyzją reglamentującą 

środowiskowe warunki prowadzenia robót. 


w art. 118 u.o.p. nakładającym obowiązek uzyskania 

decyzji ustalającej warunki prowadzenia robót 

polegających na regulacji wód oraz budowie wałów 

przeciwpowodziowych, a także robót melioracyjnych, 

odwodnień budowlanych oraz innych 

robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na 

terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, 

proponuje się wprowadzenie normy określającej 

katalog zagadnień ustalanych w przedmiotowej 

decyzji. Decyzja określała będzie 

w szczególności: warunki prowadzenia robót, harmonogram 

i sposób wykonania kompensacji przyrodniczej 

– jeżeli z postępowania w sprawie wynikała 

będzie konieczność wykonania takiej kompensacji, 

harmonogram i sposób prowadzenia 

monitoringu – jeżeli z postępowania w sprawie 

wynikała będzie konieczność prowadzenia takiego 

monitoringu. 

Wymóg uzyskania decyzji ustalającej warunki 

prowadzenia robót nie będzie miał zastosowania 

w przypadku, jeżeli dla przedsięwzięcia spełnione 

zostaną łącznie dwa następujące warunki: 

1) przedsięwzięcie zostało poddane procedurze 

oceny oddziaływania na środowisko i 

wydana została dla tego przedsięwzięcia decyzja 

o środowiskowych uwarunkowaniach, 

2) nie zostały wprowadzone zmiany w uwarunkowaniach 

realizacji przedsięwzięcia 

określonych w decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach.



w art. 75 p.o.ś. proponuje się zastąpienie treści 

ust. 4 normą określającą expressis verbis katalog 

zagadnień ustalanych w pozwoleniu na budowę. 

Jeżeli pozwolenie na budowę zostało wydane bez 

przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko 

lub na obszar Natura 2000, to określało 

będzie ono w szczególności: warunki prowadzenia 

robót, harmonogram i sposób wykonania kompensacji 

przyrodniczej – jeżeli z postępowania 

w sprawie wynikała będzie konieczność wykonania 

takiej kompensacji, harmonogram i sposób 

prowadzenia monitoringu – jeżeli z postępowania 

w sprawie wynikała będzie konieczność prowadzenia 

takiego monitoringu. 

W przepisach „specustaw” wyłączających stosowanie 

przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu 

przestrzennym do inwestycji realizowanych 

w oparciu o te ustawy 9 należy wprowadzić 

normę zobowiązującą do uwzględniania ustaleń 

p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. dotyczących 

wyznaczenia obszarów korytarzy ekologicznych 

- ze skutkiem w zakresie konieczności 

spełnienia przesłanek dopuszczalności realizacji 

przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać 

na łączność ekologiczną. 

Postuluje się wydanie nowego rozporządzenia 


odpowiadać budowle i urządzenia zapewniające 

łączność ekologiczną. Podstawą prawną 

dla wydania nowego aktu normatywnego może 

być art. 7, ust. 2, pkt 2 pr. bud. 

Rozporządzenie powinno stanowić lex specialis 

w stosunku do następujących rozporządzeń: 

– rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, 

jakim powinny odpowiadać drogowe 

obiekty inżynierskie i ich usytuowanie, 



kolejowe i ich usytuowanie, 

– rozporządzenia w sprawie przepisów techniczno-budowlanych 

dla lotnisk cywilnych, 

– rozporządzenia w sprawie warunków, jakie 

powinny spełniać obiekty budowlane oraz 

naturalne w otoczeniu lotniska, 


jakim powinny odpowiadać telekomunikacyjne 

obiekty budowlane i ich 

usytuowanie, 


jakim powinny odpowiadać sieci 

gazowe, 


jakim powinny odpowiadać bazy 

i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe 

dalekosiężne służące do transportu 

ropy naftowej i produktów naftowych i ich 

usytuowanie, 



hydrotechniczne i ich usytuowanie, 



rolnicze i ich usytuowanie. 

W związku z tym, w rozporządzeniu w sprawie 

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać 

drogowe obiekty inżynierskie i ich 

usytuowanie powinny zostać uchylone przepisy 

dotyczące parametrów przejść dla zwierząt 

(§ 10, §26 ust. 2, § 44 ust. 2, § 58, § 63, § 67). 

W zakres unormowania postulowanego rozporządzenia 

powinny wchodzić szczegółowe rozwiązania 

techniczne, mające na celu zapewnienie 

łączności ekologicznej w związku z budową: 

– obiektów komunikacyjnych (dróg publicznych 

i drogowych obiektów inżynierskich, 

linii kolejowych); 

– lotnisk; 

– linii przesyłowych (linii elektrycznych, 

tele komunikacyjnych); 

– linii cieplnych, gazowych, ropociągów; 

– budowli hydrotechnicznych; 

– farm wiatrowych; obiektów górniczych, 

obiektów rolniczych. 



nie ma samodzielnego charakteru i w procesie 

inwestycyjnym jedynie poprzedza (warunkuje) 

wydanie zezwolenia na realizację przedsięwzięcia 

(pozwolenia na budowę lub innej decyzji budowlanej), 

a po wejściu w życie przepisów 

u.o.o.ś. – także decyzji o warunkach zabudowy

134 


i zagospodarowania terenu. Przepisy u.o.o.ś. 

ustalają, między decyzją o uwarunkowaniach 

środowiskowych i kolejnymi decyzjami wydawanymi 

w cyklu inwestycyjnym, zależność treściową 

i funkcjonalną na tyle silną, iż można ją utożsamiać 

z nakazem pełnej i bezwarunkowej inkorporacji 

w kolejnych decyzjach inwestycyjnych 

(w przypadku pozwolenia na budowę również 

w projekcie budowlanym) warunków środowiskowych 

określonych w decyzji o uwarunkowaniach 

środowiskowych (decyzja o uwarunkowaniach 

środowiskowych wiąże organ wydający 

zarówno decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania 

terenu, jak i pozwolenie na budowę 

– art. 86 u.o.o.ś.). Jednak, zakładając niepewność 

metodyk badawczych oraz luki w wiedzy co 

do związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy 

zjawiskami zachodzącymi w środowisku naturalnym, 

dokładne i szczegółowe przewidzenie 

na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 

wszystkich skutków, które przyniesie 

projekt i ich skompensowanie lub złagodzenie za 

pomocą środków minimalizujących okazuje się 

często niemożliwe. Z tego powodu konieczne jest 

uznanie, że mogą zaistnieć odchylenia od wstępnych 

prognoz i należy przewidzieć metody ich 

naprawienia. Biorąc pod uwagę, że decyzja o środowiskowych 

uwarunkowaniach powinna nakładać 

na adresata obowiązki w zakresie zapobiegania 

oddziaływaniu na środowisko w sposób na 

tyle szczegółowy, aby nie powstawała wątpliwość 

co do charakteru, zakresu i sposobu realizacji 

danego obowiązku, może to stanowić istotny 

problem. Z tej perspektywy ocenić należy instytucję 

ponownej OOŚ. Art. 88 ust. 1 u.o.o.ś. dopuszcza 

przeprowadzenie ponownej OOŚ tylko 

w postępowaniach w sprawie wydania decyzji 

o pozwoleniu na budowę, decyzji o zatwierdzeniu 

projektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu 

na wznowienie robót budowlanych, decyzji o pozwoleniu 

na zmianę sposobu użytkowania obiektu 

budowlanego lub jego części, decyzji o zezwoleniu 

na realizację inwestycji drogowej, decyzji 

o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie 

lotniska użytku publicznego oraz decyzji o pozwoleniu 

na realizację inwestycji w zakresie budowli 

przeciwpowodziowych (art. 72 ust. 1 pkt 1, 

10, 14 i 18 u.o.o.ś.). Jednak po pierwsze, nie 

wszystkie przedsięwzięcia wymagają uzyskania 

jednej z ww. decyzji, a po drugie – przeprowadzenie 

ponownej OOŚ może okazać się konieczne na 

dużo wcześniejszym etapie postępowania w sprawie 

wydania zezwolenia na przedsięwzięcie 

(w rozumieniu przepisów Dyrektywy OOŚ), np. 

na etapie postępowania w sprawie wydania pozwolenia 

wodnoprawnego, w którym to postępowaniu 

ustalane są szczegółowe rozwiązania projektowe 

w zakresie przepławki dla ryb. Aktualna 

sytuacja obliguje właściwy organ do ustalenia 

tych parametrów w oparciu o decyzję o środowiskowych 

uwarunkowaniach nawet, gdy w trakcie 

prac projektowych nastąpiła zmiana danych środowiskowych 

albo ujawniły się nowe okoliczności 

wymuszające zmianę ustaleń poczynionych 

w tejże decyzji. Sytuacja taka jest trudna do zaakceptowania 

w świetle Dyrektywy OOŚ i wydanego 

na jej podstawie orzecznictwa – w przypadku 

bowiem, gdy dla danego przedsięwzięcia nie jest 

wymagane uzyskanie jednej z decyzji wymienionych 

w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś., 

przeprowadzenie ponownej OOŚ nie jest możliwe. 

W kontekście powyższego należy także zwrócić 

uwagę na regulację zakresu ponownej OOŚ. 

Niezależnie od tego, czy zmiany względem decyzji 

o środowiskowych uwarunkowaniach dotyczą 

jednego czy kilku elementów środowiska, inwestor 

jest zobowiązany do przedłożenia pełnego 

raportu OOŚ – z przeprowadzeniem wariantowania 

lokalizacyjnego włącznie. Dopuszczalne jest 

jedynie odstąpienie od niektórych wymagań dotyczących 

treści raportu, tj. od obowiązku opisu 

tzw. wariantu „0”, obowiązku przedstawienia zagadnień 

w formie graficznej, analizy możliwych 

konfliktów społecznych oraz przedstawienia 

propozycji monitoringu planowanego przedsięwzięcia. 

W sytuacji, w której lokalizacja przedsięwzięcia 

została wybrana już na etapie decyzji 

o środowiskowych uwarunkowaniach, a ocena 

ponowna prowadzona jest na etapie postępowania 

w sprawie wydania decyzji budowlanych, gdy 

inwestor dysponuje już projektem budowlanym, 

nakładanie na inwestora obowiązku przeprowadzenia 

kolejnego wariantowania lokalizacyjnego 

jest zbędne. Wariantowanie lokalizacyjne jest 

tutaj często pozorne, a „rozważane” warianty alternatywne 

realizacji przedsięwzięcia są warian-


tami pozornymi, służącymi wyłącznie spełnieniu 

wymogów formalnych, a nie faktycznej ocenie 

wpływu przedsięwzięcia na środowisko. Podobnie 

jest w przypadku, gdy zmiana parametrów 

przedsięwzięcia będzie miała wpływ wyłącznie 

na niektóre elementy środowiska, nie wywołując 

zmian w innych parametrach. To prawda, że ustawodawca 

w art. 68 ust. 2 dopuszcza możliwość 

określenia przez właściwy organ rodzajów wariantów 

alternatywnych wymagających zbadania 

oraz rodzajów oddziaływań i elementów środowiska 

wymagających szczegółowej analizy, jednak 

skorzystanie z tej kompetencji jest fakultatywne 

i zależy wyłącznie od uznania organu. 

Z punktu widzenia szybkości procesu inwestycyjnego 

oraz pewności prawa właściwsze jest 

uregulowanie przedmiotowej kwestii w sposób 

dający uczestnikom postępowania administracyjnego 

pewność co do zakresu analiz prowadzonych 

podczas ponownej OOŚ. Dlatego też zaproponowano, 

aby w trakcie ponownej OOŚ oceniać 

oddziaływanie przedsięwzięcia w lokalizacji 

ustalonej w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. 

Wprowadzono również obowiązek 

skorzystania przez właściwy organ z kompetencji 

do określenia wariantów alternatywnych realizacji 

przedsięwzięcia, mających podlegać analizie 

oraz wskazania rodzajów oddziaływań i elementów 

środowiska wymagających szczegółowego 

badania. W celu usunięcia ewentualnych 

wątpliwości interpretacyjnych określono również 

następstwa prawne sytuacji, gdy podczas 

oceny ponownej zajdzie konieczność zmiany lokalizacji 

przedsięwzięcia. W takim przypadku, 

planowane przedsięwzięcie powinno być potraktowane 

jako przedsięwzięcie nowe, dla którego 

nie została jeszcze wydana decyzja o środowiskowych 

uwarunkowaniach. Oznaczać to będzie 

konieczność uzyskania nowej decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach dla tego przedsięwzięcia. 

Wzmocnienie efektywności ochrony biernej 

korytarzy ekologicznych w procesie inwestycyjnym 

wymaga także należytego uwzględnienia 

oddziaływań przedsięwzięcia na korytarze, zarówno 

przy stwierdzaniu obowiązku przeprowadzenia 

OOŚ dla przedsięwzięć mogących potencjalnie 

znacząco oddziaływać na środowisko, jak 

i w samym raporcie oddziaływania na środowisko. 

W związku z tym do katalogu uwarunkowań 

uwzględnianych przez właściwy organ przy rozstrzyganiu 

o konieczności przeprowadzenia OOŚ 

wprowadzono expressis verbis przesłankę wpływu 

na korytarze ekologiczne. Analogiczną przesłankę 

wprowadzono również do przepisu określającego 

zawartość raportu oddziaływania na 

środowisko. 

W relacji do decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 

trzeba również ocenić decyzję 

z art. 118 u.o.p. ustalającą warunki prowadzenia 

robót polegających na regulacji wód oraz budowie 

wałów przeciwpowodziowych, a także robót 

melioracyjnych, odwodnień budowlanych oraz 

innych robót ziemnych zmieniających stosunki 

wodne na terenach o szczególnych wartościach 

przyrodniczych. W przypadku, gdy przedsięwzięcie 

zostało poddane OOŚ, warunki określone 

w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 

muszą być transponowane do decyzji ustalającej 

warunki prowadzenia robót, która w znacznej 

mierze staje się decyzją dublującą decyzję o środowiskowych 

uwarunkowaniach. O ile nie nastąpiła 

zmiana uwarunkowań realizacji przedsięwzięcia 

wymagająca przeprowadzenia ponownej 

OOŚ, to konieczność uzyskania takiej decyzji stanowić 

będzie zbędne biurokratyczne obciążenie, 

generujące koszty tak po stronie inwestora, jak 

i administracji państwowej, która musi zaangażować 

się w procedurę wydawania nikomu niepotrzebnej 

decyzji administracyjnej. Takie przeregulowanie 

prowadzi do dewaluacji instytucji 

decyzji ustalającej warunki prowadzenia robót. 

Inaczej rzecz się ma w przypadku przedsięwzięć 

wymagających uzyskania decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach, dla których OOŚ nie została 

przeprowadzona oraz takich, które w ogóle 

nie wymagają uzyskania decyzji o środowiskowych 

uwarunkowaniach. W stosunku do tych 

przedsięwzięć decyzja ustalająca warunki prowadzenia 

robót staje się często skutecznym narzędziem 

pozwalającym na ochronę cennych walorów 

przyrodniczych przed negatywnymi skutkami 

prowadzonych robót budowlanych. Dlatego 

też dla tego rodzaju przedsięwzięć uzyskanie decyzji 

z art. 118 u.o.p. nadal będzie obowiązkowe. 

W celu wzmocnienia skuteczności tej decyzji

136 


zaproponowano także zmianę polegającą na 

ustaleniu katalogu zagadnień w niej ustalanych. 

W katalogu tym wskazano m. in. na obowiązek 

określenia w tej decyzji harmonogramu i sposobu 

wykonania kompensacji przyrodniczej oraz harmonogramu 

i sposobu prowadzenia monitoringu 

(oraz składania właściwemu organowi raportów 

z prowadzonego monitoringu), jeżeli konieczność 

prowadzenia kompensacji lub monitoringu będzie 

wynikała z przeprowadzonego w sprawie postępowania. 

Określenie kompensacji i monitoringu 

stanowi logiczną konsekwencję ustalenia w decyzji 

warunków prowadzenia robót. 

Z powyższych względów również w odniesieniu 

do decyzji o pozwoleniu na budowę zaproponowano 

katalog zagadnień koniecznych do ustalenia 

w rozstrzygnięciu tej decyzji. Tutaj jednak 

określenie obowiązku środków łagodzących, 

kompensacji przyrodniczej, czy monitoringu stanowi 

rozwinięcie wymogów określonych dotychczas 

dosyć ogólnikowo w art. 75 ust. 4 p.o.ś. Ich 

uszczegółowienie pozwoli na lepszą reglamentację 

procesu budowlanego. 

Podobne ustalenia, a mianowicie określenie 

harmonogramu oraz sposobu wykonania kompensacji 

przyrodniczej, a także harmonogramu 

i sposobu prowadzenia monitoringu oraz składania 

właściwemu organowi informacji z monitoringu, 

powinna zawierać decyzja o środowiskowych 

uwarunkowaniach. Aktualnie, o ile nie jest 

przeprowadzona ocena oddziaływania na obszary 

N2000, organ jest zobligowany wyłącznie do 

stwierdzenia obowiązku kompensacji i stwierdzenia 

obowiązku monitoringu, w efekcie czego 

w decyzjach często nie są określane zasady realizacji 

tych obowiązków. Ponadto, nawet jeżeli już 

zasady te zostaną w decyzji określone w sposób 

należyty, to sporadycznie zdarza się zobligowanie 

inwestora do systematycznego przedkładania 

właściwemu organowi informacji na tematy 

wyników monitoringu. W rezultacie organ ochrony 

środowiska nie ma informacji dotyczącej rozwoju 

projektu i jego dalszego wpływu na środowisko 

oraz adekwatności zastosowanych środków 

minimalizujących, łagodzących oraz kompensujących. 

Dane zgromadzone w wyniku monitoringu inwestycji 

mogą posłużyć jako standardy porównawcze, 

pozwalające na poznanie skutków projektu 

w odniesieniu do sytuacji przed rozpoczęciem 

robót oraz na określenie skuteczności 

zastosowanych środków minimalizujących, łagodzących 

oraz kompensujących. Pozwoli to na 

wszczęcie postępowania w sprawie wystąpienia 

szkody w środowisku i ustalenie w jego toku adekwatnych 

środków zapobiegawczych lub zaradczych. 

W wyniku wprowadzenia w/w instrumentu 

decyzyjnego w przypadku projektów bardzo 

skomplikowanych, prowadzonych na dużą skalę 

lub ingerujących znacznie w teren, istotnego znaczenia 

nabierze ustanowienie przedstawiciela 

inwestora wyposażonego w odpowiednie moce 

sprawcze odnośnie kontroli prawidłowości wdrażania 

środków minimalizujących i kompensujących. 

Aktualnie osoby takie powoływane są w ramach 

dobrych praktyk i jeżeli nie posiadają 

uprawnień do pełnienia samodzielnych technicznych 

funkcji w budownictwie (co jest regułą), 

to poza poinformowaniem inwestora, inspektora 

nadzoru inwestorskiego czy kierownika budowy 

o zauważonych nieprawidłowościach, oraz poza 

zgłoszeniem zagrożenia szkodą w środowisku 

(lub samej szkody), nie mają żadnych środków 

nacisku w stosunku do pozostałych uczestników 

procesu budowlanego. W efekcie inwestor może 

zostać narażony na koszty związane z koniecznością 

poprawy nieskutecznych środków łagodzących 

lub zaprojektowania i wdrożenia nowych, 

zaś środowisko przyrodnicze – na istotną szkodę. 

Zasadne jest zatem wzmocnienie pozycji powoływanego 

przez inwestora „inspektora nadzoru 

przyrodniczego”, poprzez prawne umocowanie 

tej instytucji i przyznanie inspektorowi określonych 

praw w zakresie uczestnictwa w procesie 

budowlanym. 

Prawidłowe funkcjonowanie wyżej opisanego 

systemu wymaga jednak zapewnienia należytej 

jakości OOŚ. Tylko rzetelna ocena jest w stanie 

właściwie zidentyfikować wpływ przedsięwzięcia 

na środowisko i zaprojektować właściwe 

środki łagodzące oraz kompensujące negatywne 

oddziaływania. Aktualny system kontroli, oparty 

na działalności Komisji Krajowej ds. Ocen Oddziaływania 

na Środowisko i komisji regionalnych 

nie może jednak zostać uznany za wystarczającą 

gwarancję jakości OOŚ. Jeżeli chodzi


o działalność Komisji Krajowej, to po pierwsze, 

ilość rozpatrywanych spraw dotyczących konkretnych 

przedsięwzięć jest obecnie znikoma, 

a po drugie, nie w pełni sprawdziła się ona w roli 

instytucji zapewniającej m.in. monitorowanie 

funkcjonowania systemu OOŚ oraz rozwój metodologii. 

Z kolei komisje regionalne przez długi 

okres nie były powoływane w ogóle, a obecnie, ze 

względu na brak środków finansowych, wykorzystuje 

się je niezmiernie rzadko. W efekcie możliwość 

funkcjonowania sprawnych komisji regionalnych 

podaje się coraz częściej w wątpliwość. 

Rozważając problematykę jakości dokumentacji 

sporządzanej na potrzeby postępowań OOŚ, 

należy zauważyć, że raporty generalnie nie spełniają 

wymogów przewidzianych w art. 66 u.o.o.ś. 

(brak wymaganych elementów raportów, przede 

wszystkim wariantowania) oraz ignorują przepisy 

szczególne, regulujące zagadnienia ochrony 

środowiska w procesie inwestycyjnym. Kolejnym 

mankamentem raportów jest to, że opierają się 

na nieprawidłowej metodyce ocen oddziaływania 

na środowisko, są informacyjnie wybrakowane 

oraz wykazują wewnętrzne niespójności 

i sprzeczności, podważające wiarygodność ich 

ustaleń. Zazwyczaj dokumentacja OOŚ nie jest 

również obiektywna i wyraźnie faworyzuje rozwiązania 

korzystne dla inwestora 11 . W skrajnych 

przypadkach, które wcale nie zdarzają się rzadko, 

autorzy nie posiadają elementarnej wiedzy 

na temat ocen oddziaływania na środowisko albo 

raporty są materiałem zupełnie oderwanym od 

danego stanu faktycznego, np. gdy kopiowane są 

z jednego przedsięwzięcia na drugie, bez zweryfikowania 

nawet tego, czy we wszystkich miejscach 

wprowadzono właściwą nazwę i lokalizację 12 . 

Opisany powyżej stan rzeczy świadczy o niskim 

poziomie wydajności obecnego systemu 

kontroli, tworzonego obecnie przez: komisje ds. 

OOŚ, uzgodnienia z RDOŚ oraz udział społeczeństwa. 

Komisje, jak już wskazano, nie są instytucjami 

efektywnymi ze względu na niekorzystne 

uwarunkowania prawne i finansowe. Z kolei 

udział społeczny, mający powodować w uzasadnionych 

przypadkach uruchomienie kontroli instancyjnej 

i sądowoadministracyjnej, jest usilnie 

krytykowany. W związku z powyższym, należy 

przede wszystkim zwiększyć rolę Komisji Krajowej 

i komisji regionalnych, przy jednoczesnym 

zapewnieniu niezależności oraz należytego przygotowania 

merytorycznego ich członków, a także 

ustawowe uregulowanie obowiązku zasięgania 

opinii komisji ds. OOŚ. Następnie należy zainicjować 

ponowne wprowadzenie systemu akredytacji 

wykonawców OOŚ w formie gwarantującej 

odpowiednie kwalifikacje, oraz uwzględniającej 

mechanizmy weryfikacji bezstronności ocen (np. 

odbieranie przez komisję akredytującą uprawnień 

biegłemu w przypadku rażącego naruszenia 

zasad obiektywności i dobrej praktyki) 13 . Szczególną 

uwagę przy wprowadzaniu systemu akredytacji 

należy zwrócić na adekwatne przepisy 

przejściowe – określenie odpowiednio długiego 

vacatio legis oraz ustalenie co najmniej 2 letniego 

terminu na uzyskanie akredytacji. 

Istotnymi kwestiami pozostaje ustawowe określenie 

przedmiotu uzgodnień w zakresie poprawności 

formalnej i merytorycznej raportów, a także 

ustanowienie w postępowaniu sądowoadministracyjnym 

możliwości przeprowadzenia dowodu 

z opinii biegłego. 

Należy odpowiednio ukształtować i rozszerzyć 

zakres delegacji do wydania rozporządzenia 

w sprawie kontroli jakości, tak aby pozwalało na 

realną weryfikację dokumentacji OOŚ oraz na 

uwzględnianie wyników tej weryfikacji w ramach 

usprawniania systemu kontroli. W rozporządzeniu 

należy w sposób umiejętny ustanowić kryteria 

oceny dokumentacji OOŚ. Realizując delegację 

rozporządzenia należało będzie uwzględnić konieczność 

ustalenia kryteriów w postaci list 

sprawdzających, które powinny być wykorzystywane 

na potrzeby konkretnych postępowań OOŚ 

oraz do celów sprawozdawczych. Ustalając listy 

sprawdzające należy uwzględnić rodzaje inwestycji, 

kluczowe skutki powodowane przez inwestycje 

określonych rodzajów oraz znaczenie potencjalnych 

oddziaływań na poszczególne elementy 

środowiska. Dodatkowo w rozporządzeniu 

należało będzie właściwie ustalić moment 

dokonania weryfikacji. Dotyczy to w szczególności 

pełnych postępowań OOŚ przedsięwzięć, 

gdzie sporządzany jest raport OOŚ i miejsce ma 

udział społeczny. Treść raportu w momencie złożenia 

może bowiem znacząco różnić się od treści, 

stanowiącej podstawę do podjęcia decyzji osta-

138 


tecznej. W trakcie postępowania może dojść do 

konieczności uzupełnienia dokumentacji na skutek 

stanowiska organu uzgadniającego, komisji 

ds. OOŚ, organu odwoławczego oraz w związku 

z udziałem w postępowaniu zainteresowanej 

społeczności, w tym organizacji ekologicznych. 

Należy także odpowiednio sprecyzować zakres 

informacji o prowadzonych postępowaniach, 

przekazywanych Generalnemu Dyrektorowi 

Ochrony Środowiska. Forma, w jakiej informacje 

te zostaną przekazane (tabele, matryce, tekst 

opisowy), musi pozwolić pracownikom merytorycznym 

Dyrekcji na sformułowanie konkretnych 

wniosków na temat efektywności systemu OOŚ. 

Poza jakością dokumentacji informacje o postępowaniach 

mogą obejmować takie kwestie jak 

liczba postępowań oraz przeprowadzonych w ich 

toku rozpraw administracyjnych, przedmiot postępowań, 

skala udziału organizacji ekologicznych, 

zdolność merytoryczna i czasowa urzędników 

administracji, główne problemy i słabe strony 

procedur OOŚ. Rozstrzygając o formie przekazywanych 

informacji, trzeba mieć na uwadze 

także aspekt ilościowy, bowiem potencjał personalny 

Dyrekcji nie jest nieograniczony. Monitoring 

postępowań OOŚ ma docelowo służyć m.in. 

poprawie jakości dokumentacji, a więc jego wyniki 

muszą mieć przełożenie na konkretne działania 

legislacyjne, rekomendacyjne i szkoleniowe. 

W związku z powyższymi uwarunkowaniami 

autorzy rozporządzenia będą musieli wypracować 

przystępną i wartościową postać zbiorczą 

informacji, przekazywaną docelowo Dyrekcji 

przez właściwe organy. 

W aktualnym stanie prawnym niedostateczne 

jest wykorzystanie nowoczesnych narzędzi analitycznych, 

takich jak matematyczne modele żywotności 

populacji czy spójności sieci ekologicznych. 

Nawet jeśli modele takie są stosowane, to często 

bywają parametryzowane danymi przyjętymi z założenia 

lub zaczerpniętymi nie z wyników badań 

rodzimych populacji ale z publikacji zagranicznych, 

dotyczących populacji organizmów żyjących w innych 

niż nasze warunkach ekologicznych. Budzi to 

zastrzeżenia co do trafności otrzymanych wyników 

modelowania, możliwości zastosowania ich do krajowych 

warunków bądź też szerszych uogólnień. 

Zastrzeżenia te byłyby uzasadnione gdyby nie fakt, 

iż niezbędne dane dla krajowych populacji organizmów 

z pewnością nieprędko zostaną zgromadzone 

(choćby ze względu na dramatycznie niski poziom 

finansowania podstawowych badań naukowych 

w dziedzinie biologii środowiskowej). Dane 

na temat nasilenia fragmentacji siedlisk i wynikającego 

stąd zagrożenia rodzinnych populacji wielu 

gatunków są alarmujące. W tej sytuacji, bez względu 

na stan wiedzy należy robić wszystko, aby przeciwdziałać 

tym zjawiskom. Nawet, jeśli wyniki modelowania 

zawyżają negatywny wpływ fragmentacji 

siedlisk na populacje organizmów, należy je 

przyjąć. W świetle zasady przezorności jest to 

w pełni uprawnione. 

Przypominamy zatem o utworzeniu bazy danych 

o ocenach oddziaływania na środowisko, prowadzonej 

przez Generalnego Dyrektora Ochrony 

Środowiska w oparciu o art. 128 i 129 u.o.o.ś. Organy 

właściwe do przeprowadzenia oceny oddziaływania 

przedsięwzięcia na środowisko oraz strategicznej 

oceny oddziaływania na środowisko są obowiązane 

do corocznego przedkładania informacji 

o prowadzonych ocenach niezbędnych do prowadzenia 

bazy danych, w tym danych o dokumentacji 

sporządzanej w ramach tych ocen. Szczegółowy 

zakres przekazywanych informacji określić ma 

w drodze rozporządzenia minister właściwy do 

spraw środowiska. Funkcjonowanie bazy umożliwi 

włączenie wyników uzyskanych podczas nadzoru 

różnych inwestycji, na podstawie ustandaryzowanych 

danych, w sposób ułatwiający dostęp 

do informacji i umożliwiający całościowe 

analizy. Sposób tej standaryzacji powinien zostać 

określony w rozporządzeniu. Przyjęcie jednolitej 

metodyki w tym zakresie pozwoli na zidentyfikowanie 

środków o najlepszym stosunku zysku do 

kosztu, a także umożliwi wykorzystanie informacji 

do w celu zmniejszenia oddziaływania przyszłych 

planów i przedsięwzięć. 

Kontrola i ocena skutków budowy i uruchomienia 

wszelkich przedsięwzięć stanowią część 

samego cyklu projektowego i są najlepszym instrumentem 

naprawiania błędów, obliczania 

kosztów i zysków oraz ulepszania praktyki. Poza 

tym doświadczenie zdobyte w każdym projekcie 

oraz wady i zalety takiego projektu przyczyniają 

się do udoskonalenia fazy projektowej i lepszego 

wdrażania przyszłych projektów.


Jeżeli chodzi o rozwiązanie proponowane 

w zakresie przepisów specustaw, należy zauważyć, 

że specustawy mają na celu usprawnienie 

realizacji inwestycji infrastrukturalnych, w tym 

ułatwienie ich lokalizacji. Ułatwienie to polega 

na rozwiązaniu, zgodnie z którym w odniesieniu 

do lokalizacji inwestycji przepisy o planowaniu 

i zagospodarowaniu przestrzennym nie mają zastosowania. 

Jednak biorąc pod uwagę, że rdzeniem 

zaproponowanych w niniejszym opracowaniu 

zasad wyznaczania korytarzy ekologicznych 

są właśnie przepisy o zagospodarowaniu przestrzennym, 

dalsze wyłączenie przepisów o zagospodarowaniu 

przestrzennym naruszałoby ratio 

legis zaproponowanych zmian. Oczywiście najbardziej 

pożądanym rozwiązaniem byłoby całkowite 

wyłączenie wskazanych regulacji, jednakże 

biorąc pod uwagę uwarunkowania stojące u podstaw 

regulacji specustaw, nie jest to możliwe do 

realizacji. W związku z tym zasadne będzie wprowadzenie 

wyjątku od regulacji dotyczącej wyłączenia 

przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym, 

poprzez związanie tymi przepisami 

w zakresie, w jakim ustalają one granice i przebieg 

korytarzy ekologicznych. Oznacza to, że 

reali zując przedsięwzięcie w trybie specustaw 

inwestor będzie związany ustaleniem s.u.k.z.p.g. 

oraz zapisami m.p.z.p. w zakresie, w jakim ustalają 

one granice i przebieg korytarzy ekologicznych. 

W pozostałym zakresie (tj. co do określenia 

kierunków zagospodarowania terenu) ustalenia 

przepisów o planowaniu przestrzennym nadal 

nie będą wiążące. Możliwa będzie zatem lokalizacja 

przedsięwzięć z pominięciem uwarunkowań 

wynikających z s.u.k.z.p.g./m.p.z.p., za wyjątkiem 

skutków dotyczących wyznaczenia obszarów 


Przechodząc do przepisów technicznych, 

określających standardy realizacji i funkcjonowania 

obiektów infrastrukturalnych oraz parametry 

specjalistycznych obiektów służących 

ochronie korytarzy ekologicznych, zagrożonych 

realizacją i funkcjonowaniem obiektów infrastrukturalnych, 

to obowiązujące przepisy są 

w tym zakresie oczywiście niewystarczające. 

Zachodzi w nich jedna z dwóch sytuacji: albo 

w ogóle brak jest wskazań ogólnych w postaci zasad 

programowych kierowanych do projektantów, 

które to zasady nakazywałyby stosowanie lub 

uwzględnianie w projektach technicznych takich 

rozwiązań, które służyłyby ochronie łączności 

przyrodniczej, czyli zapewniałyby maksymalnie 

nieskrępowaną migrację, albo zasady takie da się 

wyprowadzić wyłącznie pośrednio, drogą wykładni 

celowościowej, co w praktyce ogranicza ich 

stosowanie i egzekwowalność. Znacząca większość 

rozporządzeń technicznych nie zawiera 

przepisów szczegółowych dotyczących sytuowania 

obiektów infrastrukturalnych w kontekście 

ochrony łączności przyrodniczej, ani nie ustala 

parametrów tych obiektów w relacji do korytarzy 

ekologicznych. Z reguły rozporządzenia nie 

ustalają obowiązków w zakresie budowy, montażu 

lub instalacji konkretnych budowli, obiektów 

lub urządzeń bezpośrednio służących ochronie 

korytarzy ekologicznych. Nie formułują również 

standardów, ani wymogów w zakresie ich parametrów. 

W związku z powyższym, konieczne jest ustanowienie 

rozporządzenia określającego standardy 

techniczne realizacji obiektów zapewniających 

łączność ekologiczną. Rozporządzenie powinno 

ustanawiać nie tylko parametry techniczne 

przejść dla zwierząt, ale również przepławek 

oraz obiektów służących zminimalizowaniu efekty 

barierowego powodowanego przez inne 

przedsięwzięcia, jak lotniska, linie przesyłowe, 

linie cieplne, gazowe, ropociągi, farmy wiatrowe, 

obiekty górnicze i obiekty górnicze.

140 


4.4. 

odtwarzanie korytarzy 

ekologicznych 


Zasadnicze regulacje dotyczące poprawy 

funkcjonowania oraz odtwarzania korytarzy 

ekologicznych zostały już przedstawione w rozdziale 

dotyczącym ochrony korytarzy ekologicznych 

oraz instrumentów planistycznych. Instrumenty 

te są najbardziej skutecznym środkiem 

odtwarzania korytarzy ekologicznych. 

W związku z powyższym, instytucje przedstawione 

w niniejszym rozdziale mają znaczenie 

służebne względem instrumentów planistycznych 

i służą wzmocnieniu instrumentów w nich 

zawartych. 


Dla osiągnięcia zakładanego celu przewiduje 

się wprowadzenie zmiany do u.o.p. 



W u.o.p. wprowadzona powinna zostać regulacja 

umożliwiająca wykonywanie przez podmioty 

prywatne działań w zakresie odtwarzania korytarzy 



W u.o.p. proponuje się wprowadzenie normy 

przyznającej RDOŚ kompetencję do zawarcia 

z właścicielem lub posiadaczem obszaru (z wyjątkiem 

zarządców nieruchomości Skarbu Państwa), 

na którym nie mają zastosowania programy 

wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości, 

a działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka 

lub rybacka wymaga dostosowania do wymogów 

ochrony korytarzy ekologicznych, umowy zawierającej 

wykaz niezbędnych działań, sposoby i terminy 

ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia 

należności za wykonane czynności, a także 

wartość rekompensaty za utracone dochody 

wynikające z wprowadzonych ograniczeń. 


Dla skutecznego odtwarzania korytarzy ekologicznych 

zasadnicze znaczenie ma zintegrowanie 

poszczególnych instytucji i procesów po to, 

aby osiągnąć zamierzone cele. Kluczowym środkiem 

będzie tutaj planowanie, zwłaszcza przestrzenne. 

Innym narzędziem są opracowania 

ekofizjograficzne, identyfikujące sieć korytarzy 

ekologicznych i oceniające spójność ich struktury, 

a także oceny oddziaływania na środowisko 

planów i przedsięwzięć. Zwłaszcza te pierwsze 

mogą stać się skutecznym narzędziem odtwarzania 

korytarzy. 

Instrumenty planistyczne muszą być wspomagane 

przez instrumenty decyzyjne oraz instrumenty 

o charakterze ekonomicznym. Ponieważ 

instrumenty o charakterze ekonomicznym zostaną 

przedstawione w kolejnych rozdziałach, 

w tym miejscu uzasadnione zostanie wprowadzenie 

instrumentów decyzyjnych, mających 

w założeniu stanowić uzupełnienie instrumentów 

planistycznych. 

W obowiązujących przepisach brak jest norm 

dających właściwemu organowi instrumenty do 

podejmowania poza obszarami objętymi ochroną 

działań mających na celu odtworzenie łączności 

ekologicznej. Skoordynowane działania w celu 

poprawy łączności ekologicznej mogą być realizowane 

wyłącznie na obszarach parków narodowych, 

parków krajobrazowych, rezerwatów i obszarów 

N2000, a i tutaj organy nie posiadają wystarczających 

instrumentów pozwalających na 

utrzymanie, poprawę czy przywracanie łączności 

ekologicznej. W szczególności, instrument dotyczący 

możliwości zawarcia z właścicielem lub 

posiadaczem nieruchomości umowy zobowiązującej 

do podejmowania określonych działań na 

rzecz ochrony przyrody ograniczony jest do działalności 

dostosowanej „do wymogów ochrony obszaru 

Natura 2000”. Tymczasem to właśnie działania 

podejmowane przez podmioty indywidualne 

w ramach ich działalności gospodarczej, rolnej, 

leśnej, łowieckiej czy rybackiej przyczyniają 

się do zachowania różnorodności siedlisk, przywracania 

naturalnego stanu ekosystemów podmokłych 

i poprawy funkcjonowania systemów 

melioracyjnych, zwiększania powierzchni leśnej


4.5. 

odpowiedzialność odszkodowawcza 

za uniemożliwienie 

lub ograniczenie możliwości 


(z uwzględnieniem ochrony różnorodności biologicznej 

całej mozaiki krajobrazowej, obejmującej 

także ekosystemy nieleśne), wprowadzanie 

wielogatunkowych zadrzewień i zadarnień w krajobrazie 

rolniczym, zwiększanie retencji wodnej 

zlewni, z poszanowaniem uwarunkowań ekologiczno-krajobrazowych, 

czy poprzez ochronę koryt 

rzecznych przed erozją. 

Dopuszczenie zawierania umów dotyczących 

odtwarzania korytarzy ekologicznych, przy założeniu 

zagwarantowania odpowiednich środków 

na ten cel, pozwala na stworzenie skutecznego 

mechanizmu wspierającego łączność ekologiczną 

i jej odtwarzanie. Z utworzeniem tego instrumentu 

muszą być jednakże połączone działania 

o charakterze informacyjnym, zachęcające do 

partycypowania w odpowiednich programach. 


Celem zmiany jest zapewnienie realizacji praw 

jednostki do słusznego odszkodowania za ograniczenie 

możliwości korzystania z nieruchomości 

oraz realizacja zasady pewności prawnej. 


Realizacja zakładanego celu wymaga nowelizacji 

przepisów p.o.ś. oraz u.o.p. Zaproponowane 

zostaną również zmiany w ustawie – kodeks cywilny. 



Zmiany w p.o.ś. dotyczyć powinny przepisów 

regulujących problematykę ograniczania sposobu 

korzystania z nieruchomości w związku z ochroną 

zasobów środowiska oraz związanych z nią 

roszczeń. 

W u.o.p. proponowana nowelizacja dotyczyła 

będzie zawierania umów dotyczących utrzymania 

obszarów N2000 oraz decyzji administracyjnych 

dotyczących odtwarzania korytarzy ekologicznych. 

Z kolei do k.c. należy wprowadzić instytucję 

służebności kompensacji. 



w przepisie art. 129 ust. 4 określającym termin do 

wystąpienia z roszczeniem o wykup nieruchomości 

lub jej części w związku z ograniczeniem sposobu 

korzystania z nieruchomości oraz roszczeniem 

o odszkodowanie za poniesioną w związku 

z tym szkodę, bieg tego terminu rozpoczyna się 

w terminie 2 lat od dnia powzięcia informacji 

o wydaniu rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego, 

s.u.k.z.p.g. albo decyzji Komisji Europejskiej.

142 



wprowadzenie normy (tożsamej z normą o której 

mowa w rozdziale 4.4.4.) przyznającej właścicielowi 

lub posiadaczowi obszaru (z wyjątkiem zarządców 

nieruchomości Skarbu Państwa), na którym 

nie mają zastosowania programy wsparcia 

z tytułu obniżenia dochodowości, a działalność 

gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka lub rybacka 

wymaga dostosowania do wymogów ochrony 

obszaru N2000, uprawnienie do żądania zawarcia 

z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska 

umowy zawierającej wykaz niezbędnych działań, 

sposoby i terminy ich wykonania oraz warunki 

i terminy rozliczenia należności za wykonane 

czynności, a także wartość rekompensaty za utracone 

dochody wynikające z wprowadzonych 

ograniczeń. Wystąpienie z żądaniem o zawarcie 

takiej umowy wyłączało będzie możliwość wystąpienia 

z roszczeniem o wykup nieruchomości lub 

jej części oraz roszczeniem o odszkodowanie na 

podstawie przepisów p.o.ś. 

Podobnie, zawarcie umowy z RDOŚ dotyczącej 

wykonywania niezbędnych działań mających na 

celu utrzymanie łączności ekologicznej będzie 

wyłączało możliwość wystąpienia z roszczeniem 

o wykup nieruchomości lub jej części oraz z roszczeniem 

o odszkodowanie na podstawie przepisów 

p.o.ś. 

W k.c. proponuje się wprowadzenie następujących 

przepisów: ustanowienie normy zezwalającej 

na obciążenie nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, 

który zamierza w ramach planowanej kompensacji 

przyrodniczej utrzymać, odtworzyć lub 

przywrócić na tej nieruchomości siedliska przyrodnicze, 

siedliska gatunków, gatunki grzybów, roślin 

lub zwierząt lub korytarze ekologiczne, prawem 

polegającym na tym, że inwestor może korzystać 

w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej 

w celu utrzymania, odtworzenia lub przywrócenia 

tych siedlisk, gatunków lub korytarzy ekologicznych 

(służebność kompensacji). 

Jeżeli właściciel nieruchomości będzie odmawiał 

zawarcia umowy o ustanowienie służebności 

kompensacji, a jest ona konieczna do realizacji 

przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać 

na obszar N2000 lub łączność ekologiczną, 

przedsiębiorca będzie mógł żądać jej ustanowienia 

za odpowiednim wynagrodzeniem. 

Służebność ta będzie przenaszalna i będą do 

niej miały zastosowanie odpowiednio przepisy 

o służebnościach gruntowych. 


Przepisem regulującym kwestie odpowiedzialności 

odszkodowawczej za uniemożliwienie lub 

ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości 

jest obecnie art. 129 p.o.ś. Przyznaje on 

właścicielowi oraz użytkownikowi wieczystemu 

nieruchomości roszczenie o wykup nieruchomości 

oraz o odszkodowanie za poniesioną szkodę 

w związku z ograniczeniem sposobu korzystania 

z nieruchomości oraz w związku ze zmniejszeniem 

wartości nieruchomości. Roszczenie o odszkodowanie 

w związku z ograniczeniem możliwości 

korzystania z nieruchomości przysługuje 

również osobie posiadającej prawo rzeczowe do 

nieruchomości. Stosownie do art. 129 ust. 4 p.o.ś., 

z opisanymi roszczeniami można wystąpić wyłącznie 

w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie 

rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego 

ograniczenie sposobu korzystania 

z nieruchomości. Jest to termin materialnoprawny 

i nie podlega przywróceniu 14 , co niesie ze sobą 

daleko idące skutki z punktu widzenia prawa do 

słusznego odszkodowania i zasady pewności 

prawnej. W okresie tym często możliwa będzie 

bowiem jedynie ocena na podstawie samej treści 

aktu ustanawiającego ograniczenia, co niekoniecznie 

może być tożsame z ujawnieniem się 

faktycznych niedogodności w korzystaniu z nieruchomości 

15 . W efekcie termin przewidziany 

w art. 129 ust. 4 p.o.ś. wymusza na zainteresowanych 

stronach podjęcie działań na rzecz ustalenia 

zakresu ograniczeń w jak najszybszym możliwym 

terminie. Ustalenie takie może nastąpić 

albo wyłącznie na podstawie analiz zleconych 

przez zainteresowanego albo w toku postępowania 

SOOŚ dla planu zagospodarowania lub w toku 

stosownego postępowania administracyjnego, 

np. w sprawie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. 

Istotną rolę w tym zakresie ogrywały 

będą również np. rozwiązania projektowe 

przedsięwzięcia.


Termin określony w art. 129 ust. 4 p.o.ś. jest 

zatem niedostosowany do kwestii uwarunkowań 

możliwości identyfikacji ograniczeń korzystania 

z nieruchomości. 

Nie jest on również dostosowany do mechanizmów 

prawnych związanych z ustanowieniem 

sieci N2000 – zgodnie bowiem z art. 33 ust. 2 

u.o.p., do projektowanego obszaru N2000 stosuje 

się już zakazy z art. 33 ust. 1 u.o.p. Jednak w myśl 

art. 129 ust. 4 p.o.ś. możliwość wystąpienia 

z roszczeniem powstaje dopiero po wydaniu rozporządzenia 

krajowego, które minister właściwy 

do spraw środowiska wydaje po uzgodnieniu 

z KE w terminie 6 lat od dnia zatwierdzenia tego 

obszaru przez Komisję jako TZW. Rozporządzenie 

to może zatem zostać wydane względem 

pierwszej transzy SOOS najpóźniej do listopada 

2013. Jeżeli minister właściwy do spraw środowiska 

nie wyda stosownego rozporządzenia lub 

rozporządzeń w najszybszym możliwym terminie, 

możliwość dochodzenia praw jednostki będzie 

ograniczona w drugą stronę, tj. odwleczona. 

Jeżeli chodzi o umowy dotyczące dostosowania 

określonych kategorii prowadzonej działalności, 

to przepis ten nie dotyczy sytuacji, w których 

mamy do czynienia z uniemożliwieniem korzystania 

z nieruchomości, a także takich gdzie 

np. żadna działalność prowadzona nie jest, 

a szkoda polega na utracie uprawnień realizacyjnych 

(uniemożliwienie przekształcenia terenu 

na cele zamierzenia inwestycyjnego). Stanowi on 

jednak pewną formę zrekompensowania jednostce 

ograniczeń w prowadzeniu dotychczasowej 

działalności i ewentualnej utracie dochodów 

z tym związanych. Problemem jest sytuacja braku 

zabudżetowanych środków na tego typu umowy 

kompensacyjne, a co za tym idzie brak zawierania 

takich umów. W efekcie konieczne będzie 

wdrożenie mechanizmów scharakteryzowanych 

w rozdziale 4.7. 

Kwestią bezpośrednio związaną z problematyką 

odszkodowania za ograniczenie korzystania 

z nieruchomości jest przeznaczenie nieruchomości 

na cele kompensacji przyrodniczej. Przeprowadzenie 

działań kompensacyjnych na cudzej 

nieruchomości oznacza bowiem daleko idące 

ograniczenia w wykonywaniu prawa własności 

(lub innych praw rzeczowych, obligacyjnych lub 

o innym charakterze). Wymagane przez art. 35 

ust. 1 u.o.p. porozumienie RDOŚ z zarządcą terenu 

nie zastępuje tytułu prawnego do ich prowadzenia 

przez inwestora. W przypadku robót budowlanych 

i ziemnych inwestor musi co do zasady 

uzyskać pozwolenie na budowę, zaś warunkiem 

jego udzielenia jest posiadanie przez wnioskodawcę 

prawa dysponowania nieruchomością 

na cele budowlane. Zgodnie z art. 32 ust. 3 pr. bud., 

inwestor musi więc posiadać tytuł prawny do cudzej 

nieruchomości, co wymaga przynajmniej 

uzyskania pisemnej zgody zarządcy terenu 

na wykonanie konkretnych robót, w umówiony 

sposób, w ustalonym terminie i miejscu. Porozumienie 

między zarządcą terenu i RDOŚ nie jest 

takim tytułem, ponieważ inwestor nie jest jego 

stroną. Mniejszych formalności wymaga zalesianie, 

zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności 

na obszarach N2000, niemniej inwestor 

musi ustalić szczegółowy zakres tych prac z zarządcą 

terenu, w oparciu o porozumienie, które 

zarządca terenu zawarł z RDOŚ i postanowienia 

decyzji środowiskowej. 

Rozwiązaniem takiego stanu rzeczy jest ustanowienie 

służebności kompensacji. Podobnie jak 

służebność przesyłu, jest ona oderwana od związku 

pomiędzy nieruchomością władnącą a nieruchomością 

obciążoną, przy czym ograniczenie 

praw właściciela nieruchomości obciążonej 

związane jest z walorami przyrodniczymi, które 

powstaną na tej nieruchomości po wykonaniu 

kompensacji. W świetle zasady numerus clausus 

ograniczonych praw rzeczowych (ograniczenia 

prawa własności mogą wynikać tylko z ustaw), 

służebność kompensacji musi się także znaleźć 

w kodeksowym katalogu służebności. Ustanowienie 

służebności kompensacji o treści analogicznej 

do służebności przesyłu daje najmocniejsze 

gwarancje zachowania i realizacji obowiązków 

kompensacyjnych. Akcesoryjność (trwałe 

związanie obciążeń z nieruchomością, obowiązujące 

wobec każdoczesnego jej właściciela) wyklucza 

możliwość upadku warunków dla kompensacji 

przyrodniczej w przypadku zmiany właściciela 

nieruchomości.

144 


4.6. 

odpowiedzialność 

za szkody w środowisku 


Celem planowanych zmian jest umożliwienie 

stosowania mechanizmów zapobiegania i zaradzania 

szkodom w środowisku do szkód w łączności 

ekologicznej oraz poprawa efektywności 

istniejących już regulacji dotyczących przedmiotowej 

problematyki. 


Osiągnięcie zakładanego celu wymaga wprowadzenia 

zmian w u.z.s.ś. 



Zmiany w u.z.s.ś. będą dotyczyły przepisów 

definiujących pojęcie szkody w środowisku oraz 

zakresu zastosowania ustawy. 


W u.z.s.ś. proponuje się następujące zmiany: 

w przepisie art. 4 pkt 2 lit. c, wyłączającym stosowanie 

u.z.s.ś. jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą 

w środowisku lub szkoda w środowisku zostały 

spowodowane przez działalność, której głównym 

celem jest ochrona przed klęską żywiołową, należy 

zawęzić możliwość skorzystania z tego przepisu 

poprzez wprowadzenie normy, w myśl której 

stosowanie ustawy jest wyłączone, jeżeli bezpośrednie 

zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda 

w środowisku zostały spowodowane przez 

działalność, której głównym celem jest ochrona 

przed bezpośrednio zagrażającą klęską żywiołową. 

W przepisie art. 5 należy skreślić pkt 2, wyłączający 

stosowanie ustawy do gospodarki leśnej 

prowadzonej zgodnie z zasadami trwale zrównoważonej 

gospodarki leśnej zgodnie z u.l. 

Definicję szkody w środowisku z art. 6 pkt 11 

lit. a (szkoda w siedliskach i gatunkach chronionych) 

należy rozszerzyć o szkodę w korytarzach 

ekologicznych, mającą znaczący negatywny 

wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie łączności 

ekologicznej. W definicji tej należy również wskazać, 

że szkoda w gatunkach chronionych, chronionych 

siedliskach przyrodniczych lub korytarzach 

ekologicznych nie obejmuje uprzednio zidentyfikowanego 

negatywnego wpływu, wynikającego z 

działania podejmowanego zgodnie z art. 34 u.o.p., 

decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach lub 

decyzją wydaną po przeprowadzeniu ponownej 

oceny oddziaływania na środowisko. 

W konsekwencji konieczna będzie zmiana 

r.k.w.s.ś. poprzez określenie w nim kryteriów 

określania szkody w korytarzach ekologicznych. 

Należy wprowadzić przepis, zgodnie z którym 

za szkodę w środowisku uznaje się również szkodę 

w siedliskach i gatunkach chronionych spowodowaną 

bezpośrednio lub pośrednio przez 

działalność osoby fizycznej. 


Zgodnie z art. 4 pkt 2 lit. c u.z.s.ś., przepisów 

ustawy nie stosuje się jeżeli bezpośrednie zagrożenie 

szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku 

zostały spowodowane przez „działalność, (...) 

której celem jest ochrona przed klęską żywiołową”. 

Tak sformułowany zakres zastosowania przepisów 

ustawy wymaga odwołania się do definicji 

klęski żywiołowej zawartej w u.s.k.ż. W art. 3 ust. 

1 pkt 1 tej ustawy klęska żywiołowa została zdefiniowana 

jako katastrofa naturalna lub awaria 

techniczna, „których skutki zagrażają życiu lub 

zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach 

albo środowisku na znacznych obszarach, 

a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko 

przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we 

współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz 

specjalistycznych służb i formacji działających pod 

jednolitym kierownictwem”. Katastrofą naturalną 

jest zdarzenie związane z działaniem sił natury, 

w szczególności wyładowania atmosferyczne, 

wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne 

opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie 

ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, 

susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach 

i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych,


masowe występowanie szkodników, chorób roślin 

lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też 

działanie innego żywiołu (art. 3 ust. 1 pkt 2), natomiast 

awarią techniczną – gwałtowne, nieprzewidziane 

uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, 

urządzenia technicznego lub systemu 

urządzeń technicznych powodujące przerwę 

w ich używaniu lub utratę ich właściwości (art. 3 

ust. 1 pkt 3). W świetle tak sformułowanej definicji 

za działalność, której celem jest ochrona przed 

klęską żywiołową można uznać wszelkie modernizacje 

urządzeń przeciwpowodziowych, infrastruktury 

energetycznej, czy nawet opryski przeciwko 

szkodnikom. Konieczne jest zatem zawężenie 

zakresu wyłączenia poprzez ograniczenie go 

wyłącznie do tych działań, które mają na celu 

ochronę przed bezpośrednio zagrażającą klęską 

żywiołową. 

Należy również usunąć „krajową klauzulę derogacyjną” 

zwalniającą z odpowiedzialności podmioty, 

które spowodowały szkodę w związku 

z prowadzeniem gospodarki leśnej prowadzonej 

zgodnie z zasadami trwale zrównoważonej gospodarki 

leśnej. Zapewni to pełną zgodność ustawy 

z Dyrektywą Szkodową. 

Obowiązująca regulacja ustawy szkodowej 

wyłącza możliwość zastosowania ustawy szkodowej 

do korytarzy ekologicznych nieobjętych 

formą ochrony przyrody lub niestanowiących 

siedlisk przyrodniczych określonych w przepisach 

wydanych w oparciu o u.o.p. Szkodą w środowisku 

określa się bowiem wyłącznie „negatywną, 

mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów 

przyrodniczych, ocenioną w stosunku do 

stanu początkowego, która została spowodowana 

bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną 

przez podmiot korzystający ze środowiska: 

1) w gatunkach chronionych lub chronionych 

siedliskach przyrodniczych, mającą znaczący 

negatywny wpływ na osiągnięcie lub 

utrzymanie właściwego stanu ochrony tych 

gatunków lub siedlisk przyrodniczych, z tym 

że szkoda w gatunkach chronionych lub 

chronionych siedliskach przyrodniczych nie 

obejmuje uprzednio zidentyfikowanego negatywnego 

wpływu, wynikającego z działania 

podmiotu korzystającego ze środowiska 

zgodnie z art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia 

2004 r. o ochronie przyrody lub zgodnie z decyzją 

o środowiskowych uwarunkowaniach, 

o której mowa w art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 

3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji 

o środowisku i jego ochronie, udziale 

społeczeństwa w ochronie środowiska 

oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 

(Dz. U. Nr 199, poz. 1227),” (art. 6 pkt 11 

ustawy szkodowej). Zgodnie z art. 6 pkt 2 

ustawy szkodowej należy rozumieć: 

„a) siedliska przyrodnicze objęte jedną z form 

ochrony przyrody w rozumieniu przepisów 

ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie 

przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 oraz z 2005 

r. Nr 113, poz. 954 i Nr 130, poz. 1087) lub 

podlegające ochronie na podstawie art. 33 

ust. 2 tej ustawy, 

b) siedliska przyrodnicze należące do typów 

siedlisk określonych w przepisach wydanych 

na podstawie art. 26 ustawy z dnia 16 kwietnia 

2004 r. o ochronie przyrody (…).” 

Co prawda jedną z przesłanek stwierdzenia 

szkody w środowisku, wskazaną w r.k.w.s.ś. jest 

„pogorszenie możliwości rozmnażania się populacji 

gatunku chronionego, jej rozprzestrzeniania się 

lub pogorszeniu innych funkcji życiowych”, lub 

„ograniczenie możliwości kontaktu populacji gatunku 

chronionego z populacjami sąsiednimi”, jednak 

szkoda taka nie obejmuje szkód w korytarzach 

ekologicznych gatunków niebędących gatunkami 

chronionymi. Ustawa szkodowa nie jest 

zatem aktualnie efektywnym środkiem zapobiegania 

i zaradzania szkodom wyrządzonym w korytarzach 

ekologicznych. W związku z tym zaproponowano 

rozszerzenie definicji szkody zawartej 

w art. 6 pkt 11 lit. a u.z.s.ś. o szkody w korytarzach 

ekologicznych. Jednocześnie ponieważ 

klauzula derogacyjna przewidująca uchylenie 

odpowiedzialności za tego rodzaju szkody 

w przypadku, kiedy są one skutkiem zidentyfikowanego 

negatywnego wpływu, wynikającego 

z działania podmiotu korzystającego ze środowiska 

zgodnie z art. 34 u.o.p. lub zgodnie z decyzją 

o środowiskowych uwarunkowaniach ma być 

swoistą premią za rzetelną OOŚ, zasadne jest jej 

rozszerzenie również na wpływ uprzednio zidentyfikowany 

w ponownej OOŚ.

146 


4.7. 

ramy instytucjonalne 

i finansowanie 


Celem proponowanych regulacji jest zapewnienie 

środków finansowych na realizację działań 

służących ochronie korytarzy ekologicznych 

oraz wskazanie instytucji odpowiedzialnych za 

sprawne funkcjonowanie systemu ochronnego. 


Osiągnięcie zakładanego celu wymaga wprowadzenia 

zmian w p.o.ś., u.o.p. oraz u.p.z.p., jak 

również w u.o.o.ś. Konieczna jest także nowelizacja 

rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 

23 grudnia 2010 r. w sprawie funkcjonowania 

Krajowej Komisji do spraw Oddziaływania na 

Środowisko oraz regionalnych komisji do spraw 




Proponujemy utworzenie, w drodze odrębnej 

ustawy, Agencji ds. Zachowania Różnorodności 

Biologicznej, w celu realizacji zadań państwa 

związanych z tworzeniem warunków realizacji 

zasady zrównoważonego rozwoju. W u.o.p. określone 

zostaną zasady finansowania kompensacji 

przyrodniczej. Wreszcie, w u.o.o.ś. powołany zostanie 

organ zajmujący się akredytacją wykonawców 

ocen oddziaływania na środowisko oraz 

wprowadzone zostaną ustalenia dotyczące pokrycia 

kosztów działania systemu kontroli jakości 



Proponuje się wprowadzenie nowej ustawy, 

określającej zadania i organizację Agencji ds. Zachowania 

Różnorodności Biologicznej. Agencja 

będzie państwową osobą prawną, podlegającą 

ministrowi właściwemu do spraw środowiska. 

Będzie ona działała na podstawie ustawy oraz 

statutu. 

Szczegółowy zakres, sposób i tryb sprawowania 

nadzoru nad Agencją w zakresie gospodarki 

finansowej, w tym przeprowadzania kontroli finansowej 

w zakresie gospodarowania środkami 

pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej oraz 

krajowymi środkami publicznymi przeznaczonymi 

na współfinansowanie wydatków realizowanych 

z tych funduszy, a także krajowymi środkami 

publicznymi przeznaczonymi na funkcjonowanie 

Agencji i realizację jej zadań określi Rada 

Ministrów w drodze rozporządzenia. Wydając 

rozporządzenie Rada Ministrów będzie miała na 

względzie zapewnienie prawidłowego i efektywnego 

wykorzystania środków. 

Agencja mogłaby realizować zadania związane 

z prowadzeniem polityki państwa, w szczególności 

w zakresie: 

1) administrowania zasobami majątkowymi 

Skarbu Państwa przeznaczonymi na realizację 

kompensacji przyrodniczych, 

2) obrotu nieruchomościami i innymi składnikami 

mienia Skarbu Państwa przeznaczonymi 

na realizację kompensacji przyrodniczych, 

3) edukacji w zakresie ochrony środowiska, 

4) finansowania kosztów związanych z utrzymywaniem 

i odtwarzaniem korytarzy ekologicznych, 

5) wypłaty odszkodowań za ograniczenie korzystania 

z nieruchomości – w związku 

z wyznaczeniem na tej nieruchomości korytarza 

ekologicznego albo utworzeniem 

na niej innej formy ochrony przyrody, 

6) realizacji innych zadań wynikających z polityki 

państwa w zakresie ochrony różnorodności 

biologicznej. 

Mogłaby ona również uczestniczyć, jako instytucja 

wdrażająca albo pośrednicząca, albo też 

jako beneficjent, w realizacji programów operacyjnych, 

o których mowa w ustawie z dnia 20 

kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju 17 

oraz w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach 

prowadzenia polityki rozwoju 18 . 

Agencja mogłaby prowadzić szkolenia w zakresie 

związanym z realizacją jej zadań. Powinna 

ona także informować i promować swoje działania.


Szczegółowy zakres i sposoby realizacji zadań 

Agencji, w tym warunki wsparcia w ramach tych 

zadań, powinna określić w drodze rozporządzenia 

Rada Ministrów. 

Organem Agencji będzie Prezes powoływany 

przez Prezesa Rady Ministrów, spośród osób wyłonionych 

w drodze otwartego i konkurencyjnego 

naboru, na wniosek ministra właściwego do 

spraw środowiska oraz ministra właściwego do 

spraw finansów publicznych. Prezes Rady Ministrów 

będzie również odwoływał Prezesa Agencji. 

Prezes Agencji powinien kierować działalnością 

Agencji i reprezentować ją na zewnątrz. Będzie 

on wykonywał swoje zadania przy pomocy 

zastępców Prezesa Agencji. Zastępcy będą powoływani 

spośród osób wyłonionych w drodze 

otwartego i konkurencyjnego naboru. Odwoływać 

ich będzie Prezes Agencji. 

Agencja prowadziłaby samodzielną gospodarkę 

finansową, osiągając przychody: 

1) ze środków budżetowych określonych corocznie 

w ustawie budżetowej w formie dotacji 

podmiotowych i dotacji celowych; 

2) odsetek od wolnych środków przekazanych 

w depozyt zgodnie z przepisami o finansach 

publicznych, 

3) administrowania nieruchomościami przeznaczonymi 

na cele kompensacji przyrodniczej, 

4) obrotu nieruchomościami przeznaczonymi 

na cele kompensacji przyrodniczej, 

5) inne przychody. 

Projekt rocznego planu finansowego Agencji 

ustalał będzie Prezes Agencji w porozumieniu z 

ministrem właściwym do spraw środowiska. Następnie 

projekt ten będzie przekazywany ministrowi 

właściwemu do spraw finansów publicznych 

w trybie określonym w przepisach dotyczących 

prac nad projektem ustawy budżetowej. 

Agencja będzie zobligowana do utworzenia 

funduszu statutowego. Inne fundusze będzie mogła 

tworzyć zgodnie z odrębnymi przepisami. 

Szczegółowe zasady gospodarki finansowej 

Agencji określiłby w drodze rozporządzenia minister 

właściwy do spraw finansów publicznych, 

w porozumieniu z ministrem właściwym do 

spraw środowiska. 

W u.o.p. proponuje się wprowadzenie następujących 

regulacji: koszty kompensacji w związku z 

realizacją planu lub przedsięwzięcia znacząco negatywnie 

oddziałującego na łączność ekologiczną 

ponosił będzie podmiot realizujący plan lub przedsięwzięcie. 

W u.o.o.ś. proponuje się wprowadzenie następujących 

regulacji: utworzona zostanie Komisja 

Akredytacyjna Wykonawców Ocen Oddziaływania 

na Środowisko. Członkowie Komisji Akredytacyjnej 

w liczbie 10 będą powoływani i odwoływani 

przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska 

spośród członków Krajowej Komisji ds. Ocen 

Oddziaływania na Środowisko. 

Zasady, tryb działania i organizację Komisji 

Akredytacyjnej, w tym formę i terminy przeprowadzania 

egzaminów oraz wzór wniosku o wpis 

na listę akredytowanych wykonawców ocen, 

określi w drodze rozporządzenia minister właściwy 

ds. środowiska, kierując się przy tym potrzebą 

zapewnienia odpowiedniej jakości ocen 

oddziaływania na środowisko. 

Za czynności związane z wpisem na listę akredytowanych 

wykonawców ocen oddziaływania 

na środowisko, tj. za przeprowadzenie egzaminu, 

wpis na listę oraz aktualizację danych na liście, 

pobierane będą opłaty w wysokości określonej 

w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw 

środowiska wydanym w porozumieniu z ministrem 

właściwym do spraw finansów. 

Wydatki związane z działalnością Krajowej 

Komisji i komisji regionalnych oraz Komisji Akredytacyjnej 

finansowane będą ze środków Funduszu 

Rozwoju Ocen Oddziaływania na Środowisko. 

Przychodami Funduszu będą opłaty za dokonywanie 

wpisu na listę akredytowanych wykonawców 

ocen, opłaty egzaminacyjne, dochody ze 

sprzedaży publikacji Krajowej Komisji, dochody 

z odpłatnych szkoleń organizowanych przez Generalnego 

Dyrektora Ochrony Środowiska oraz 

dochody z aktualizacji informacji o akredytowanych 

wykonawcach ocen.

148 



W proces zarządzania siecią korytarzy ekologicznych 

zaangażowanych będzie wiele instytucji: 

GDOŚ, RDOŚ, organy jednostek samorządu 

terytorialnego, zarządcy mienia Skarbu Państwa 

(np. PGL Lasy Państwowe, czy Agencja Nieruchomości 

Rolnych). Powiązanie tych jednostek powinno 

być możliwie najbardziej elastyczne, aby 

zapewnić prawidłową realizację założeń sieci, tj. 

wzmocnić łączność ekologiczną i tym samym 

przyczynić się do wzrostu bioróżnorodności zarówno 

na poziomie krajowym, jak i UE. W przyszłości 

możliwa jest reorganizacja struktur zarządzania 

oraz doprecyzowanie zadań i obowiązków 

poszczególnych podmiotów, jednak 

kwestie takie powinny być rozstrzygane w niewiążących 

zewnętrznie aktach administracji publicznej 

lub wypracowywane w ramach dobrych 

praktyk. 

Jeżeli chodzi o finansowanie ochrony i odtwarzania 

łączności ekologicznej, aktualnie istnieją 

instrumenty możliwe do wykorzystania w tym 

celu. Do podstawowych źródeł finansowania zaliczyć 

można środki budżetu państwa, środki, którymi 

dysponują jednostki sektora finansów publicznych 

o szczególnej formie organizacyjno- 

-prawnej, np. NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze 

ochrony środowiska, środki z funduszy 

unijnych, dotacje z innych instytucji finansowych 

(np. mechanizm norweski). Struktura ta jest złożona 

i niezbyt przejrzysta, co powoduje trudności 

w ustaleniu, jakimi rzeczywistymi środkami 

dysponuje ta dziedzina, na co są one wydawane 

i jakie przynoszą efekty 19 . Dlatego też proponujemy 

utworzenie agencji wykonawczej, której zadaniem 

będzie realizacja polityki państwa dotyczącej 

zachowania różnorodności biologicznej. 

Działania Agencji ds. Zachowania Różnorodności 

Biologicznej nie będą ograniczały się jednak wyłącznie 

do wypłaty odszkodowań za obniżenie 

się wartości nieruchomości w związku z wyznaczeniem 

na danym obszarze korytarza ekologicznego 

lub ustanowieniem innej formy ochrony 

przyrody. Agencja powinna zostać wyposażona 

w zasób nieruchomości przeznaczonych na wykonywanie 

kompensacji przyrodniczej. Nieruchomości 

te będą mogły być przedmiotem obrotu 

prawnego, w tym stosunków obligacyjnych lub 

prawnorzeczowych nawiązywanych przez Agencję 

z inwestorem pragnącym wykonać na danym 

terenie kompensację przyrodniczą. Należy wskazać 

na trafność takiego rozwiązania, zwłaszcza 

z punktu widzenia zapewnienia trwałości wykonanej 

kompensacji. 

Co do rozwiązań instytucjonalnych w zakresie 

utworzenia Komisji Akredytacyjnej Wykonawców 

Ocen Oddziaływania na Środowisko, to mają one 

na celu wdrożenie skutecznego i bezstronnego 

mechanizmu kontroli jakości OOŚ w formie gwarantującej 

odpowiednie kwalifikacje wykonawców 

ocen oraz uwzględniającej mechanizmy weryfikacji 

bezstronności ocen (np. odbieranie przez komisję 

akredytującą uprawnień biegłemu w przypadku 

rażącego naruszenia zasad obiektywności i dobrej 

praktyki). Opisane ramy finansowania systemu 

akredytacji zapewnić mają natomiast środki 

finansowe pozwalające na skuteczne funkcjonowanie 

systemu akredytacyjnego. 

Przypisy 

1 Zob. rozdział 4.1. 

2 Przykładowo, istotną zmianą w funkcjonowaniu 

infrastruktury będzie zwiększenie natężenia 

ruchu na drodze. 

3 Art. 11 ust. 1 pkt 6 u.p.z.p. nakłada już obecnie 

obowiązek uzgodnienia projektu s.u.k.z.p.g. 

w zakresie jego z zgodności z p.z.p.w. z zarządem 

województwa – przyp. aut. 

4 Komunikat Komisji z dnia 22.05.2006: Zatrzymanie 

procesu utraty różnorodności biologicznej 

do roku 2010 i w przyszłości. Utrzymanie 

usług ekosystemowych na rzecz dobrobytu człowieka, 

KOM(2006) 216. 

5 Zgodnie z 72 ust. 6 p.o.ś. rozporządzenie powinno 

uwzględniać „konieczność zapewnienia 

trwałości podstawowych procesów przyrodniczych 


przestrzennego”, co jest wystarczające 

do zagwarantowania w treści rozporządzenia 

przepisów dotyczących uwzględniania potrzeb 


6 Zważywszy na zakres działania regionalnej 

rady ochrony przyrody, określony w art. 97 ust. 3


u.o.p. nie stwierdzono konieczności nowelizacji 

tego przepisu. 

7 Tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 

1623 z późn. zm.; dalej jako pr. bud. 

8 Dz. U. Nr 106, poz. 675. 

9 Są to następujące przepisy: 

– art. 11i ust. 2 specust. drogowej; 

– art. 19 ust. 1 specust. lotniskowej; 

– art. 13 ust. 2 specust. powodziowej; 

– art. 25 specust. EURO 2012; 

– art. 9ad u.t.k.; 

– art. 13 ust. 1 specust. o gazoporcie; 

– art. 49 ust. 2 ustawy o wspieraniu rozwoju 

usług i sieci telekomunikacyjnych. 

10 Zob. Jendrośka, J., Bar, M.; Aspekty prawne…, str. 

32. 

11 Szerzej na ten temat Raport – Jakość ocen oddziaływania 

na środowisko w Polsce. Krajowa praktyka 

a prawo wspólnotowe, Warszawa 2006. 

12 Ponieważ obecnie raport OOŚ może sporządzić 

każdy, zajmują się tym np. pracownicy inwestora; 

zob. Jendrośka, J.; Gwarancje jakości OOŚ, 

tekst przygotowany w ramach projektu „Capacity 

Building in Implementation of the Environmental 

Acquis At the Local and Regional Level” 

2004/2005, ref. no. EuropeAid/116215/CSV/ 

PHA oraz studia przypadku prezentowane 

w niniejszej pracy. 

13 Zob. również propozycje systemu akredytacji 

biegłych [w:] Jendrośka, J., Bar, M.; Aspekty 

prawne ocen środowiskowych…, str. 34. Warto 

zauważyć, że np. w świetle art. 50 ust. 4 u.p.z.p., 

sporządzenie projektu decyzji wzizt powierza 

się osobie wpisanej na listę izby samorządu zawodowego 

urbanistów albo architektów. Osoby 

te podlegają odpowiedzialności zawodowej na 

zasadach określonych w ustawie z dnia 15 

grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych 

architektów, inżynierów budownictwa i urbanistów, 

Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42 ze zm. 

Należałoby rozważyć celowość wprowadzenia 

analogicznego mechanizmu akredytacji, współdziałania 

i odpowiedzialności biegłych ds. OOŚ. 

14 Bojarski, P. [w:] Radecki, W.; Teoretyczne podstawy 

prawa ochrony przyrody, Wrocław 2006, 

str. 296, cyt. za Sommer , J., [w:] Sommer, J. 

(red.); Ochrona środowiska a prawo własności, 

Wrocław 2000, str. 19. 

15 Skarżyńska, W. [w:] Jendrośka, J. (red.); Ustawa 

Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Wrocław 

2001, str. 448. 

16 Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm. 

17 Dz. U. Nr 116, poz. 1206, z późn. zm. 

18 Dz. U. Nr 227, poz. 1658 z późn. zm. 

19 Sobolewski, M.; Finansowanie ochrony przyrody, 

Studia BAS Nr 10 Ochrona przyrody, Warszawa 

2008.

Wykaz aktów prawnych 

Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 

1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych 

przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne 

na środowisko naturalne (Dz. Urz. UE L 

175 z 5.7.1985, str. 40 z późn. zm.); 

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. 

w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych 

oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE L 206 

z 22.7.1992, str. 7); 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 

2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. 

ustanawiająca ramy wspólnotowego działania 

w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 

z 22.12.2000, str. 1 z późn. zm.); 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 

2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie 

oceny wpływu niektórych planów i programów 

na środowisko (Dz. Ur. UE L 197 z 21.7.2001, 

str. 30); 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/ 

35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie 

odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu 

do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym 

środowisku naturalnemu (Dz. Urz. 

UE L 143 z 30.4.2004, str. 56); 


56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca 

ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki 

środowiska morskiego (dyrektywa ramowa 

w sprawie strategii morskiej) (Dz. Urz. UE L 164 

z 25.6.2008, str. 19); 


147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie 

ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. UE L 20 

z 26.1.2010, str. 7); 

Rozporządzenie Rady (WE) nr 812/2004 z dnia 26 

kwietnia 2004 r. ustanawiające środki dotyczące 

przypadkowych odłowów waleni na łowiskach 

i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 

88/98 (Dz. Urz. UE L 150 z 30.4.2004, str. 12 

z późn. zm.); 

Rozporządzenie Rady (WE) nr 2187/2005 z dnia 21 

grudnia 2005 r. w sprawie zachowania zasobów 

połowowych w wodach Morza Bałtyckiego, 

cieśnin Bełt i Sund poprzez zastosowanie 

środków technicznych oraz zmieniające rozporządzenie 

(WE) nr 1434/98 i uchylające rozporządzenie 

(WE) nr 88/98 (Dz. Urz. UE L 349 

z 21.12.2005, str. 1 z późn. zm.); 

Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona 

we Florencji dnia 20 października 2000 r. 

(Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98); 

Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających 

znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako 

środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzoną 

w Ramsarze dnia 2 lutego 1971 r. (Dz. U. 

z 1978 r. Nr 7, poz. 24 z późn. zm.); 

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny 

europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona 

w Bernie dnia 19 września 1979 r. (Dz. U. z 1996 r. 

Nr 58, poz. 263 z późn. zm.); 

Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru 

Północno-Wschodniego Atlantyku (Dz. Urz. 

UE L 104 z 3.4.1998, str. 2); 

Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich 

zwierząt, sporządzona w Bonn dnia 23 

czerwca 1979 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 2, poz. 17); 

Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona 

w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. 

(Dz. U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532); 

Konwencja sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 

1992 r. o ochronie środowiska morskiego 

obszaru Morza Bałtyckiego (Dz. U. z 2000 r. Nr 

28 poz. 346); 

Porozumienie o Ochronie Małych Waleni Bałtyku 

i Morza Północnego sporządzonego w Nowym 

Jorku dnia 31 marca 1992 r. (Dz. U. z 1999 r. 

Nr 96, poz. 1108 z późn. zm.); 

Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie, 

podpisanego w Londynie dnia 4 grudnia 1991 r. 

(Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1112);

Wykaz aktów prawnych 

Protokół o ochronie i zrównoważonym użytkowaniu 

różnorodności biologicznej i krajobrazowej 

do Ramowej Konwencji o ochronie i zrównoważonym 

rozwoju Karpat, sporządzonej w Kijowie 

dnia 22 maja 2003 r., sporządzony w Bukareszcie 

dnia 19 czerwca 2008 r. (Dz. U. z 2010 r. 

Nr 90 poz. 591); 

Ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym 

rozwoju Karpat, sporządzona w Kijowie dnia 

22 maja 2003 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 96 poz. 634); 

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst. 

jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane 

(tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 

1623 z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów 

rolnych i leśnych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. 

Nr 121, poz. 1226 z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie 

(Tekst. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 127, 

poz. 1066 z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony 

środowiska (Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, 


Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Tekst. 

jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. 

zm.); 

Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej 

(Dz. U. Nr 62 z 2002 poz. 558 z późn. 

zm.); 

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu 

przestrzennym (Dz. U. Nr 80, 


Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym 

(tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 

z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych 

zasadach przygotowania i realizacji inwestycji 

w zakresie dróg publicznych (tekst jedn: Dz. U. 

z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody 

(tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 

1220 z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu 

szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. 


Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu 

finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce 

Nożnej UEFA EURO 2012 (Dz. U. Nr 173, poz. 

1219 z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu 

informacji o środowisku i jego ochronie, 

udziale społeczeństwa w ochronie środowiska 

oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 

(Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych zasadach 

przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie 

lotnisk użytku publicznego (Dz. U. Nr 42, 

poz. 340, z późn. zm.); 

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o inwestycjach 

w zakresie terminalu regazyfikacyjnego skroplonego 

gazu ziemnego w Świnoujściu (Dz. U. 

Nr 84, poz. 700); 

Ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach 

przygotowania do realizacji inwestycji 


(Dz. U. Nr 143 poz. 963); 

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki 

Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. 



(Dz. U. Nr 132, poz. 877, z późn. zm.); 

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki 

Morskiej z dnia 31 sierpnia 1998 r. w sprawie 

przepisów techniczno-budowlanych dla lotnisk 

cywilnych (Dz. U. Nr 130, poz. 859, z późn. zm.) 

oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury 

z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie warunków, 

jakie powinny spełniać obiekty budowlane 

oraz naturalne w otoczeniu lotniska (Dz. U. 

Nr 130, poz. 1192, z późn. zm.);

152 


Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki 

Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. 





Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie 

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać 

budowle kolejowe i ich usytuowanie 

(Dz. U. Nr 151, poz. 987); 


Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków 


drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. 



Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków 


drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie 

(Dz. U. Nr 63, poz. 735 z późn. zm.); 

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 

2001 r. w sprawie warunków technicznych, jakim 

powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. 

Nr 97, poz. 1055); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 

2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych 

(Dz. U. Nr 155, poz. 1298); 

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 

sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu 

projektu miejscowego planu zagospodarowania 

przestrzennego (Dz. U. Nr 164, poz. 1587); 


kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu 


przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, 

poz. 1233); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 

września 2004 r. w sprawie gatunków dziko 

występujących zwierząt objętych ochroną 

Dz. U. Nr 220, poz. 2237); 


października 2005 r. w sprawie warunków 

technicznych, jakim powinny odpowiadać telekomunikacyjne 

obiekty budowlane i ich usytuowanie 


Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 

2005 r. w sprawie warunków technicznych, 

jakim powinny odpowiadać bazy i stacje 

paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne 

służące do transportu ropy naftowej 

i produktów naftowych i ich usytuowanie 


Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 

2007 r. w sprawie warunków technicznych, 

jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne 

i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86, poz. 

579); 


kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów oceny 

wystąpienia szkody w środowisku (Dz. U. Nr 82, 

poz. 501); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 

2010 r. w sprawie sporządzania projektu 

planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 

2000 (Dz. U. Nr 34, poz. 186); 

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 

2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących 

znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 

213, poz. 1397); 


kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych 

oraz gatunków będących przedmiotem 

zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów 

wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania 

lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 

(Dz. U. Nr 77, poz. 510).

Bibliografia 

Bar, M., Jendrośka, J.; Wyrok Trybunału Sprawiedliwości 

w sprawie CODA a praktyka ocen oddziaływania 

na środowisko w Polsce [w:] Rakoczy, 

B., Pchałek, M. (red.); Wybrane problemy prawa 

ochrony środowiska, Warszawa 2010. 

Chambers, W. B.; Towards an Improved Understanding 

of Legal Effectiveness of International Environmental 

Treaties, Georgetown International 

Environmental Law Review, Spring 2004. 

Cieszewska, A. (red.); Płaty i korytarze jako element 

struktury krajobrazu – możliwości i ograniczenia 

koncepcji, Warszawa 2004. 

Degórski, M.; Korytarze ekologiczne w Koncepcji 

Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, [w:] 

Jędrzejewski, W.; Ławreszuk, D. (red.); Ochrona 

łączności ekologicznej w Polsce, Białowieża 

2009. 

Giedych, R., Cieszewska, A.; Możliwości i ograniczenia 

zastosowania koncepcji płatów i korytarzy w 

planowaniu miejscowym [w:] Cieszewska, A. 

(red.), Płaty i korytarze jako element struktury 

krajobrazu – możliwości i ograniczenia koncepcji, 

Warszawa 2004. 

Górski M., Pchałek M., Radecki W., Jerzmański J., Bar 

M., Urban S., Jendrośka J.; Prawo ochrony środowiska. 

Komentarz, Warszawa 2011. 

Hilty, J.A., Lidicker, W.Z., Merenlender, A.M.; Corridor 

ecology. The science and practice of linking landscapes 

for biodiversity conservation, Washington 

2006. 

Hlavac, V., Andel, P.; Fragmentacja środowiska i sieć 

ekologiczna w Republice Czeskiej – stan obecny 

i prognozy na przyszłość [w:] Jędrzejewski, W., 

Ławreszuk, D. (red.); Ochrona łączności ekologicznej 

w Polsce, Białowieża 2009. 

Jendrośka, J. (red.); Ustawa Prawo ochrony środowiska. 

Komentarz, Wrocław 2001. 

Jendrośka, J., Bar, M.; Aspekty prawne ocen środowiskowych 

w Polsce w świetle wymagań Unii Europejskiej 

– aktualne problemy [w:] Oceny oddziaływania 

na środowisko na szczeblu krajowym 

i regionalnym, Kraków 2005. 

Jendrośka, J.; Gwarancje jakości OOŚ, tekst przygotowany 

w ramach projektu „Capacity Building 

in Implementation of the Environmental 

Acquis At the Local and Regional Level” 2004/ 

2005, ref. no. EuropeAid/116215/CSV/PHA 

Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D., (red.); Ochrona 

łączności ekologicznej w Polsce, Białowieża 2009. 

Jędrzejewski, W., Nowak, S., Kurek, R., Mysłajek, R. 

W., Stachura, K., Zawadzka, B., Pchałek, M.; Animals 

and Roads. Methods of mitigating the negative 

impact of Road on wildlife, Białowieża 2009. 

Jędrzejewski, W., Nowak, S., Stachura, K., Skierczyński, 

M,. Mysłajek, R., Niedziałkowski, K., Jędrzejewska, 

B., Wójcik, J. M., Zalewska, H., Pilot, M.; 

Projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską 

Sieć Natura 2000 w Polsce, Białowieża 

2005. 

Jędrzejewski, W.; Sieć korytarzy ekologicznych łączących 

obszary chronione w Polsce, [w:] Jędrzejewski, 

W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona łączności 

ekologicznej w Polsce, Białowieża 2009. 

Jongman, R.; Polityka, planowanie i nauka a sieci 

ekologiczne [w]: Jędrzejewski, W., Ławreszuk, 

D., (red.); Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, 

Białowieża 2009. 

Juchnik, A.; Prawo do dysponowania nieruchomością 

na cele kompensacji przyrodniczej, [w:] Pchałek, 

M., Rakoczy, B.; Wybrane problemy prawa 


Kettunen, M., Terry, A., Tucker, A., Jones, A.; Guidance 

on the maintenance of landscape connectivity 

features of major importance for wild flora and 

fauna. Guidance on the implementation of Article 

3 of the Birds Directive (79/409/EEC) and 

Article 10 of the Habitats Directive (92/43/EEC), 

Bruksela 2007. 

Kistowski, M., Pchałek, M.; Natura 2000 w planowaniu 


Ministerstwo Środowiska, Warszawa 

2009. 

Komisja Europejska DG Środowisko, Zarządzanie 

obszarami NATURA 2000. Postanowienia artykułu 

6 dyrektywy „siedliskowej” 92/43/EWG, 

Wspólnoty Europejskie, 2000 

Komisja Europejska, DG Środowisko, Wdrożenie dyrektywy 

2001/42 w sprawie oceny wpływu niektórych 

planów i programów na środowisko, 

Wspólnoty Europejskie 2010 

Komisja Europejska, Communication from the Commission 

on the precautionary principle, Bruksela, 

02.02.2000 r., COM(2000) 1. 

Komisja Europejska Komunikat Komisji Zatrzymanie 

procesu utraty różnorodności biologicznej do 

roku 2010 i w przyszłości. Utrzymanie usług ekosystemowych 

na rzecz dobrobytu człowieka, 

Bruksela 22.05.2006r., KOM(2006) 216

154 


Komisja Europejska, Guidance on EIA – Scoping, 

Luksemburg 2001. 

Liro, A., Szacki, J.; Korytarz ekologiczny: przegląd 

problematyki, Człowiek i Środowisko 17(4), 

1993. 

Mulvihill, P.R., Jacobs, P.; Using Scoping as a Design 

Process, Environmental Impact Assessment Review 

1998, Nr 18 (4). 

Niedziałkowski, K.; Wdrażanie systemu ochrony 

łączności ekologicznej na przykładzie wybranych 

krajów europejskich, [w:] Jędrzejewski, W., 

Ławreszuk, D., (red.); Ochrona łączności ekologicznej 


Bilderbeek, S., Wijgerde, A., v. Schaik, N.; Biodiversity 

and international law: the effectiveness of international 

environmental law, Amsterdam 1992. 

Oleszczuk, Ł., Jakiel, J. [w:] Ocena efektywności polskich 

norm dotyczących przejść dla zwierząt i 

niezbędne kierunki zmian w prawie polskim w 

powyższym zakresie, 2010. 

Pchałek, M., Behnke, M.; Postępowanie w sprawie 

oceny oddziaływania na środowisko w prawie 

polskim i UE, Warszawa 2009. 

Pchałek, M., Kistowski, M.; Natura 2000 w planowaniu 



Pchałek, M., Rakoczy, B.; Wybrane problemy prawa 


Perzanowska, J., Makomaska-Juchniewicz, M., Cierlik, 

G., Król, W., Tworek, S., Kotońska, B., Okarma, 

H.; Korytarze ekologiczne w Małopolsce, 

Kraków 2005. 

Rada Europy, Development of the Emerald Network: 

General principles of the procedure for examining 

and approving Emerald sites put forward by 

states Secretariat’s proposals, Strasbourg 29 

September 2005. 

Radecki, W.; Teoretyczne podstawy prawa ochrony 

przyrody, Wrocław 2006. 

Rakoczy, B.; Odpowiedzialność za szkodę w środowisku. 

Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego 

i Rady. Komentarz, Toruń 2010. 

Raport – Jakość ocen oddziaływania na środowisko 

w Polsce. Krajowa praktyka a prawo wspólnotowe, 


Richling, A., Solon, J.; Ekologia krajobrazu, Warszawa 

2002. 

Riecken, U., Finck, P.; Istotne obszary i korytarze niemieckiej 

sieci ekologicznej o znaczeniu krajowym 

i międzynarodowym [w:] Jędrzejewski, W., 

Ławreszuk, D., (red.); Ochrona łączności ekologicznej 


Romanowski, J.; Korytarze i łączność siedlisk w ekologii 

i ochronie przyrody. Wiadomości Ekologiczne 

54(2), 2008. 

Sobolewski, M.; Finansowanie ochrony przyrody, 

Studia BAS Nr 10 Ochrona przyrody, Warszawa 

2008. 

Solon, J.; Korytarze ekologiczne – podobieństwa i różnice 

w skali wewnątrzkrajobrazowej i ponadregionalnej 

[w]: Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D., 

(red.); Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, 


Sommer, J. (red.); Ochrona środowiska a prawo własności, 

Wrocław 2000. 

Sommer, J.; Efektywność prawa ochrony środowiska i 

jej uwarunkowania – problemy udatności jego 

struktury, Wrocław 2005. 

Trzcińska, D.; Natura 2000 a ograniczenie możliwości 

korzystania z nieruchomości, [w:] Pchałek, 

M., Rakoczy, B.; Wybrane problemy prawa 


Walker, R., Craighead, L.; Analyzing wildlife movement 

corridors in Montana using GIS. Proceedings 

International ESRI Users Conference, 

Redlands, California 1997. 

Ruczkowski, P., Komentarz do art. 3 ustawy z dnia 18 

kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, LEX/ 

el. 2002.

noty o autorach 

Marcin Pchałek, dr nauk prawnych, współautor m.in. takich publikacji książkowych 

jak: „Natura 2000 w planowaniu przestrzennym. Rola korytarzy ekologicznych.”, „Zwierzęta 

i drogi. Metody minimalizacji negatywnego oddziaływania dróg na dziką przyrodę”, „Postępowanie 

w sprawie oceny oddziaływania na środowisko w prawie UE i prawie polskim”. 

Ekspert licznych projektów badawczo-rozwojowych w zakresie ochrony korytarzy ekologicznych 

realizowanych przez takie instytucje jak Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Zakład Badania 

Ssaków PAN czy Stowarzyszenie dla Natury Wilk. Członek Komitetu Organizacyjnego Międzynarodowej 

Konferencji Naukowej „Wdrażanie koncepcji korytarzy ekologicznych w Polsce”, 


Paulina Kupczyk, adwokat, współautorka takich publikacji książkowych jak „Zalecenia 

techniczne do kontroli i oceny skuteczności środków minimalizujących efekt barierowy 

infrastruktury transportowej”, „Ochrona przyrody przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości. 

Komentarz”, oraz artykułów, „Z filozofii ochrony integralności sieci obszarów cennych 

przyrodniczo” [w:] „Ochrona łączności ekologicznej w Polsce”. 

Wykładowca szkoleń poświęconych problematyce ochrony obszarów Natura 2000 i łączności 

ekologicznej, organizowanych przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków i Towarzystwo 

na rzecz Ziemi. Autorka licznych opinii i ekspertyz prawnych z danym zakresie. 

Piotr Matyjasiak, dr nauk biologicznych, adiunkt w Polskiej Akademii Nauk Centrum 

Badań Ekologicznych w Dziekanowie Leśnym. Jest autorem cyklu prac poświęconych mechanizmom 

ewolucji cech morfologicznych oraz zdolnościom kognitywnym zwierząt, opublikowanych 

w renomowanych czasopismach naukowych, takich jak Evolution, Proceedings of the Royal 

Society of London, Functional Ecology, Behavioral Ecology i Behaviour. 

Zajmuje się również naukowymi i praktycznymi zagadnieniami z zakresu ochrony przyrody 

oraz ocenami oddziaływania inwestycji na środowisko. Jest laureatem m.in. nagrody Wydziału 

Nauk Biologicznych Polskiej Akademii Nauk i stypendium post-doktoranckiego Fundacji na 

rzecz Nauki Polskiej. 

adam juchnik, prawnik, współautor m.in. takich publikacji książkowych jak: „Interwencje 

ekologiczne w obronie ostoi Natura 2000. Praktyczny poradnik” oraz artykułów „Proces 

inwestycyjny przedsięwzięć liniowych na obszarach cennych przyrodniczo-kontekst prawny” 

[w:] „Ochrona dziko żyjących zwierząt przy inwestycjach drogowych w Polsce”, „Z filozofii 

ochrony integralności sieci obszarów cennych przyrodniczo” [w:] „Ochrona łączności ekologicznej 

w Polsce”. 

Autor opinii i opracowań dotyczących wdrażania w Polsce Ramowej Dyrektyw Wodnej, ochrony 

prawnej rzek i dolin rzecznych, w tym w kontekście ich roli w systemie ochrony łączności ekologicznej.

Efektywność ochrony korytarzy ekologicznych. Koncepcja ... - WWF

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?