RÄbnie - Stary serwis WydziaÅu LeÅnego SGGW

Rębnie i odnowienie lasu 


WRiB – Biologiczne podstawy produkcji roślinnej 

Podstawy gospodarki leśnej – Hodowla lasu 

dr inż. Jacek Zajączkowski 

• Cechy drzewostanu 

• Sposoby zagospodarowania lasu 

• Naturalne i sztuczne odnowienie lasu 

• Rębnie – definicje i elementy 

• Podział i charakterystyka rębni 

• Warunki środowiska leśnego w rębniach 

• Przesłanki wyboru rębni


Drzewostan 

• to jednorodny pod względem przyrodniczym i gospodarczym płat lasu 

• strefa koron i ściany boczne oddzielają wnętrze drzewostanu od otoczenia 

• cechy charakterystyczne: skład gatunkowy, pochodzenie, zwarcie koron, 

struktura piętrowa, cechy dendrometryczne: zagęszczenie drzew, wiek i in.


Cechy drzewostanów 

Skład gatunkowy: 

- d-ny jednogatunkowe 

- d-ny wielogatunkowe 

- % zapasu lub pokrycia 

- zapis: 7So 3Db pjd. Św 

Budowa pionowa: 

- d-ny jednopiętrowe 

- d-ny dwupiętrowe 

- d-ny wielopiętrowe 

- podszyt i podrost 

Zwarcie koron: 

- pełne 

- umiarkowane 

- przerywane 

- luźne

Cykl rozwojowy drzewostanu 


Uprawa 

Nalot 

Młodnik 

Podrost 

Tyczkowina (ok. 20 – 35 lat) 

Drągowina (do ok. 50-60 lat) 

Drzewostan dojrzewający 

Drzewostan dojrzały 

Starodrzew 

• Etapy cyklu = fazy rozwojowe 

• W lesie sąsiadują ze sobą powierzchnie 

w różnych fazach 

• Przy odnowieniu samosiewnym 

początkowe i końcowe fazy 

mogą nachodzić na siebie

Odnowienie w lesie naturalnym 


• W lasach z przewagą gatunków cienioznośnych 

odnowienie pojawia się w lukach 

• Lasy z gatunkami światłożądnymi (borealne) 

odnawiają się na powierzchniach odsłoniętych 

w rezultacie naturalnych katastrof 

Faza rozpadu 

Faza odnowienia 

Faza optymalna 

Faza starzenia 

• Faza rozpadu nie jest spotykana 

w lasach zagospodarowanych

Sposoby zagospodarowania lasu 


• Sposób zagospodarowania lasu określa ogólne zasady odnowienia 

i użytkowania lasu, odpowiednio rozmieszczone w przestrzeni oraz 

w czasie, prowadzące do uzyskania przyjętego celu gospodarowania. 

Zrębowy Zrębowo-przerębowy Przerębowy 

• Różnice dotyczą usuwanej jednorazowo części ogółu drzew, 

dominującego sposobu odnowienia, powstającej struktury wiekowej 

oraz ukierunkowania i stopnia urozmaicenia składu gatunkowego


Rodzaje cięć 

Cięcia główne 

- odnowieniowe 

- przebudowy 

- wylesiające 

Cięcia przygodne 

- sanitarne 

- przygodne 

Cięcia pielęgnacyjne 

- czyszczenia 

- trzebieże


Produkty leśne 

•Drewno 

wielkowymiarowe 

•Drewno stosowe 

•Zrębki 

•Uboczne: owoce runa, grzyby, 

żywica, tusze zwierząt


Typ gospodarczy drzewostanu 

• Celem gospodarowania jest uzyskanie 

drzewostanu o określonych cechach, 

właściwych dla siedliska 

• Typ gospodarczy to model drzewostanu, 

uwzględniający jego docelowy skład 

gatunkowy i strukturę piętrową 

• Przykłady typów gospodarczych: 

na siedlisku BMśw: Db-So ( Db 30% < So 60% ) 

na siedlisku Lśw: Db, Lp-Bk

Pojęcie rębni 


• Rębnia określa zasady wykonywania zespołu czynności, 

które mają na celu przemianę pokoleń w lesie w sposób zapewniający 

równoczesne użytkowanie drzew oraz tworzenie korzystnych warunków 

dla inicjowania i wzrostu młodego pokolenia 

• Rębnia powinna zapewnić zachowanie trwałości lasu 

oraz jego różnorodności biologicznej


Elementy rębni 

PRZESTRZENNE 

(kształty powierzchni) 

CZASOWE 

(odstępy cięć) 

TECHNICZNE 

(sposoby cięć) 

Koliste lub eliptyczne 

- luki 

- małe gniazda 

- duże gniazda 

Wydłużone 

- brzegi < 10 m 

- smugi < 30 m 

- pasy < 50 m 

- strefy < 200 m 

Okres odnowienia 

- krótki < 10 lat 

- średni < 20 lat 

- długi < 40 lat 

- bardzo długi 

Nawrót cięć 

- na jednej powierzchni 

- na sąsiednich pow. 

- zwykle co 3-5 lat 

Zasadnicze 

- zupełne 

- częściowe (...) 

- brzegowe 

- odroślowe 

- przestojów 

Kombinowane 

- gniazdowe 

- przerębowe

Sposoby cięć 


Zupełne Częściowe Brzegowe 

Gniazdowe Przerębowe Odroślowe


Wiek dojrzałości rębnej drzewostanu 

• Wiek rębności powinien 

odpowiadać momentowi osiągnięcia 

maksimum przez przeciętny 

przyrost wartości (PPW) 

• Przy dłuższych okresach 

odnowienia, w wieku rębności 

prace odnowieniowe powinny być 

zaawansowane w ok. 50% 

• Wiek rębności dla większości 

gatunków wynosi 100-120 lat; 

wyższy jest dla dębu (ok. 140), 

a niższy dla olszy, osiki, brzozy


Grupy rębni 

I 

II 

III 

IV 

V 

Rębnie zupełne 

Rębnie częściowe 

Rębnie gniazdowe 

Rębnie stopniowe 

Rębnie przerębowe 

Różnice dotyczą jednorazowo usuwanej części wszystkich drzew, przestrzennego 

układu cięć w drzewostanie oraz dominującego sposobu odnowienia, 

a co za tym idzie zróżnicowania składu gatunkowego i form zmieszania, 

wieku i wysokości drzew lub ich grup w powstającym drzewostanie

Sposoby odnowienia 


Odnowienie sztuczne 

- sadzenie kilkuletnich sadzonek ze szkółki 

- siew nasion z wybranych drzewostanów 

- dominuje w gospodarce leśnej 

Odnowienie naturalne 

- obsiew górny 

- obsiew boczny 

- prowadzenie odrośli

Porównanie sposobów odnowienia 


W porównaniu ze sztucznym, naturalny sposób odnawiania cechuje się: 

• większą różnorodnością biologiczną potomstwa 

• lepszym zachowaniem lokalnych genotypów u różnych gatunków 

• większą złożonością składu gatunkowego i struktury pionowej drzewostanu 

• małymi kosztami materiału 

sadzeniowego i prac odnowieniowych 

• większymi kosztami i złożonością 

cięć rębnych i pielęgnacji 

• większymi wymaganiami co do 

kompetencji administracji leśnej 

• niepełnym pokryciem terenu przez 

odnowienie (konieczność uzupełnień)


Preferowanie odnowienia naturalnego 

Należy preferować odnowienie naturalne, zwłaszcza w przypadku 

• korzystnych cech drzewostanów matecznych 

• siedlisk odpowiednich dla odnawianego 

gatunku, mało zniekształconych 

• gatunków cienioznośnych i wymagających 

osłony w młodości 

• terenów wyżynnych, górskich 

i innych trudno dostępnych 

• lasów ochronnych, rekreacyjnych, 

parków narodowych, rezerwatów

Rębnia zupełna – zasady stosowania 


• Usuwane są wszystkie drzewa na powierzchni 

zrębowej o kształcie wydłużonym (smuga, pas) 

• Granicę zrębu wyznacza linia (najlepiej falista) 

wzdłuż osłoniętego skraju drzewostanu 

• Do uprawy włącza się istniejące wartościowe 

odnowienia naturalne 

• Należy pozostawiać wybrane kępy starodrzewu, 

można przejściowo pozostawić nasienniki 

• Formy rębni różnią się szerokością zrębu 

(Ib pasowa – do 60 m, Ic smugowa – do 30 m)

Warunki ekologiczne na zrębie 


• Duże amplitudy temperatur 

• Duże ryzyko przymrozków 

• Duże zachwaszczenie 

• Pełny dostęp światła 

• Niska wilgotność powietrza 

• Niedobór opadających nasion, 

zwłaszcza gatunków ciężkonasiennych 

W takich warunkach powstają drzewostany: 

• z dominacją gatunków światłożądnych 

• zwykle równowiekowe 

• o wyrównanej wysokości 

• o prostej strukturze pionowej

Kierunek cięć i ład przestrzenny 


Teren równinny 

Teren górski 

• Cięcia należy prowadzić pod wiatr i słońce 

• Nawrót cięć (na sąsiedniej powierzchni) co 4-5 lat 

• W dużych kompleksach wprowadzać wręby

Pozostawianie starych drzew w lesie 


• Drewno grubych drzew tworzy nisze 

siedliskowe o stabilnych warunkach 

termicznych i wilgotnościowych 

• Martwe drewno jest siedliskiem ponad tysiąca 

gatunków owadów (w Europie Środkowej) 

• Należy pozostawiać nietknięte całe kępy, a tylko 

rzadko pojedyncze drzewa o wyjątkowych cechach 

• Odstępy kęp nie powinny przekraczać 60-100 m 

• Właściwy kierunek bruzd oranych między 

kępami ułatwia migrację owadów naziemnych 

• Należy pozostawiać zarówno drzewa żywe, 

jak i martwe, stojące i leżące

Kształtowanie ściany lasu 

• Należy chronić ścianę lasu – na styku lasu 

z gruntami ornymi, drogami, jeziorami, 

rzekami i w miejscach widokowych 

• Stosować gatunki odporne na wiatry, w 

tym zimozielone, o dużych wymaganiach 

siedliskowych i znaczeniu biocenotycznym; 

zachowywać długie korony drzew 

• Tworząc brzeg lasu zakładać kolejno pasy: 

darni, krzewów i niskich drzew owocowych 

• Szerokość ściany lasu powinna odpowiadać 

docelowej wysokości drzewostanu (> 30 m) 

• Podczas odnawiania ściany lasu usuwać 

pojedyncze drzewa - nie stosować zrębów


Przygotowanie gleby - cele 

1. Osłabienie konkurencji chwastów 

2. Poprawa struktury i sprawności gleby 

3. Przemieszanie próchnicy z warstwą mineralną 

4. Zmniejszenie ryzyka podtapiania sadzonek 

• Każdy z powyższych problemów pojawia się 

tylko w określonych warunkach terenowych 

• Preferuje się technologie maszynowe, a ręczne 

przygotowanie gleby dopuszcza się na małych 

powierzchniach lub w terenach niedostępnych


Wykorzystanie samosiewów 

• Zaleca się włączanie do uprawy spontanicznych samosiewów 

• Naturalne odnowienie w rębni zupełnej 

można wykorzystać na gruntach 

słabo zachwaszczających się. 

Główne metody odnowienia: 

H 

• Samosiew boczny 

efektywny obsiew do 2H (ok. 60 m) 

L


Zabezpieczenie drzew przed zwierzyną 

• Redukcja liczebności zwierzyny 

• Indywidualna ochrona sadzonek 

• Grodzenia 

• Modyfikacje postępowania 

hodowlanego 

Placówki Szymańskiego - dąb 

21 szt. ok. 4 m.


Rębnia częściowa – zasady stosowania 

• Naturalne odnowienie gatunku panującego 

(domieszkowego) w roku obfitego urodzaju 

• Nalot powstaje po równomiernym rozluźnieniu 

drzewostanu na całej odnawianej powierzchni, 

a podrosty odsłania się w miarę ich wzrostu 

• Uzyskuje się drzewostany o prostej strukturze 

(wiek, wysokości, skład gatunkowy) 

Kolejne cięcia wykonuje się w ciągu 5-20 lat: 

• (przygotowawcze) 

• obsiewne 

• odsłaniające (1-3x) 

• uprzątające 

Urodzaj dębu w Polsce

Formy rębni częściowej 


• IIa częściowa wielkopowierzchniowa 

• IIb częściowa pasowa 

• IIc częściowa smugowa 

• IId częściowa gniazdowa 

Rębnia IIa


Warunki udatności 

• Obfity urodzaj nasion 

• Duże płaty odnawianego gatunku 

• Odpowiedni stan pokrywy glebowej 

• Opady w okresie wschodów 

• Odpowiednia intensywność cięć 

• Pielęgnowanie podrostów

Zastosowania rębni częściowej 


• Szybkie i tanie odnowienie drzewostanu 

po stwierdzeniu sprzyjających okoliczności 

• Szczególnie przydatna dla buka, stosowana 

również dla dębu, świerka, sosny i olszy 

• Zachowanie kępowej domieszki gatunku 

ciężkonasiennego w drzewostanie innego 

gatunku, odnawianego sztucznie (Bk w Db) 

• Możliwość wykorzystania powstałych 

samorzutnie pod drzewostanem dolnych 

warstw – podrostów lub drugiego piętra


Rębnia gniazdowa – zasady stosowania 

• Sztuczne odnowienie gatunku domieszkowego 

wymagającego osłony przed przymrozkami, 

na kolistych lub eliptycznych powierzchniach 

wyciętych w drzewostanie (gniazdach) 

• W zależności od sposobu odnowienia, 

drzewostan między gniazdami usuwa się 

cięciami zupełnymi lub częściowymi 

• Do gniazda powinno docierać tylko światło 

rozproszone, więc średnica nie przekracza 1H 

(do 1.5H W-E), a powierzchnia - 15 arów 

• Na gniazda przeznacza się do 30% powierzchni 

drzewostanu (do 40% - przy dwóch nawrotach 

cięć częściowych), odległość gniazd ponad 1H 

• Drzewostan otaczający usuwa się po wyjściu 

odnowienia ze strefy przymrozkowej (> 1.5m)


Formy rębni gniazdowej 

• IIIa gniazdowa zupełna 

• IIIb gniazdowa częściowa 

• Drzewostan dębowo-sosnowy 

• Wydzielono trzy kolejno odnawiane strefy

Warunki udatności i zastosowanie 

• Dostosowanie wielkości gniazd do 

wymagań ekologicznych gatunku – 

najmniejsze dla jodły, większe dla buka 

(ok. 8-10 arów), największe dla dębu 

• Na gnieździe sadzi się jeden gatunek 

• Nadanie odnowieniu na gnieździe formy 

stożkowej, bez wysokiego brzegu oraz 

terminowe odsłonięcie gniazda 


• Zastosowanie – do przebudowy litych 

drzewostanów na mieszane, z kępową 

domieszką gatunku wrażliwego 

• Zapewnienie wyprzedzenia wiekowego 

przyszłych kęp dębu


Rębnia stopniowa – zasady stosowania 

• Naturalne odnowienie drzewostanów 

mieszanych o złożonej strukturze, 

z gatunkami o różnych wymaganiach 

ekologicznych i formach zmieszania 

Db So Gb Os 

• Wykorzystanie wielu lat nasiennych 

• Zróżnicowane dla gatunków: 

rodzaj obsiewu, zwarcie osłony, 

wielkość i poszerzanie odnawianych 

powierzchni oraz intensywność cięć 

• średni, długi lub bardzo długi 

całkowity okres odnowienia

Ład przestrzenny i szlaki zrywkowe 


• Rozpoczynanie cięć od 

granic transportu - miejsc 

najbardziej odległych od 

dróg wywozu drewna 

• Gęste rozmieszczenie 

szlaków zrywkowych 

• Pozostawianie osłon od 

wiatru (ścian ochronnych)

Formy rębni stopniowej 

• IVa stopniowa gniazdowa 

• IVb stopniowa gniazdowo-smugowa 

• IVc stopniowa brzegowo-smugowa 

• IVd stopniowa gniazdowa udoskonalona 

IVd 


główny grzbiet 

enklawa 

IVa 

Bk-Jd 

W 

IVb 

Bk-Jd-Św 

4 

3 

2 

1

Rębnia przerębowa 


• Usuwanie pojedynczych drzew lub 

grup drzew w celu inicjowania nowych 

odnowień oraz pielęgnacji istniejących 

• Na powierzchni nieprzerwanie znajdują się 

drzewa wszystkich klas wieku 

• Drzewostan ma charakterystyczną strukturę 

(tzw. przerębową), sprzyjającą zachowaniu 

długich koron i rozwojowi odnowień 

• Intensywność cięć określana poprzez 

pomiary na powierzchniach kontrolnych; 

nawroty cięć co 5-10 lat 

• Zastosowanie – cienioznośne jedliny lub 

drzewostany mieszane z dużym udziałem 

jodły oraz różne lasy ochronne

Literatura 

• Hodowla lasu. Rębnie. Zasady projektowania upraw. (skrypt) 

Jaworski A., 1995 

• Ogólna hodowla lasu. (podręcznik akademicki) 

Włoczewski T., 1968 

• Zasady Hodowli Lasu. 

Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, 2002 

• Poradnik hodowcy lasu. 

Murat E., 1999 

• Charakterystyka hodowlana drzew leśnych. 

Jaworski A., 1995

ZAJĘCIA KAMERALNE: Charakterystyka gatunków drzew leśnych 

1. WŁAŚCIWOŚCI BIOLOGICZNE 

· Zasięg naturalny w Polsce: geograficzny (krainy przyrodniczo-leśne) i pionowy (piętra reglowe) 

· Wzrost: maksymalne wymiary i wiek w drzewostanie, tempo wzrostu w młodości 

· Ulistnienie: cechy rozpoznawcze, gęstość ułożenia (cienistość korony), tempo rozkładu 

· Obradzanie: częstość i obfitość obradzania, przystosowania do roznoszenia nasion 

2. WYMAGANIA EKOLOGICZNE 

· Wymagania świetlne: znoszenie ocienienia, zdolność do reakcji wzrostowej po odsłonięciu 

· Wymagania mikroklimatyczne: znoszenie niskich temperatur, przechwytywanie opadów, 

znoszenie dłuższych okresów suszy 

· Wymagania glebowe: preferowany poziom wody gruntowej i żyzność gleby, 

optymalne siedliskowe typy lasu 

· Rola gatunku: produkcyjny (główny lub domieszkowy), domieszka pielęgnacyjna i biocenotyczna

RÄbnie - Stary serwis WydziaÅu LeÅnego SGGW

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

RÄbnie - Stary serwis WydziaÅu LeÅnego SGGW