í Serbíu Handbók - Land og saga

10 11
EM í Serbíu 2012 EM í Serbíu 2012
Þegar íslenska handbolta-
landsliðið spilar á stórmóti
- þá spilar íslenska þjóðarsálin með
Hvað er það sem gerist í
þjóðarsál Íslendinga þegar
handboltalandslið karla
fer að spila á stórmóti? Það
bókstaflega fer allt á annan
endann, sérstaklega þegar
vel gengur, og megin þorri
landsmanna gerir út á það að
vera búinn að stilla sig fyrir
framan sjónvarpskjáinn til
þess að fylgjast með næsta
leik. Jafnvel það fólk, konur
sem karlar, sem að jafnaði
hefur engan áhuga á handbolta
eða íþróttum yfirleitt.
En þegar handboltalandsliðið
okkar er að spila, þá horfir það á
og má ekki missa af neinu. Handboltinn
er talinn þjóðaríþrótt
okkar Íslendinga og hefur landsliðið
náð mjög góðum árangri á
stórmótum síðustu árin. Náði í
silfrið á Ólympíuleikunum 2008
og í bronsið á EM 2010. Ísland er
talið vera eitt af stóru þjóðunum
í handboltanum og sé með lið
sem hægt er að reikna með. Svo
sannarlega eitthvað sem rífur
upp þjóðarstoltið og þjóðerniskennd
landsmanna. Guðjón
Guðmundsson, íþróttafréttamaður
á Stöð 2, hefur verið viðriðinn
handboltabransann í tugi ára og
er öllum hnútum kunnugur, bæði
hvað varðar sjálft landsliðið, en
hann var aðstoðarþjálfari liðsins
um árabil, og svo hvað sé að eiga
sér stað í þjóðarsálinni.
„Þegar það eru stórmót í handbolta,
þá er það bara hrein og
bein þjóðarsál Íslands hverju
sinni. Þetta er svo inngreipt í
þjóðina og getur maður vart
hugsað sér þjóðfélagið án handboltamenningarinnar.
Hvers
vegna? Jú, við höfum náð góðum
árangri í íþróttinni og þjóðin
hefur lengi vel getað fylgst með
leikjunum hvort sem er í útvarpi
og svo seinna í beinum útsendingum
í sjónvarpi. Það má segja
að allt frá því að fólk fór að geta
hlustað á beinar útsendingar í
gegnum útvarp frá einhverjum
stórmótum í handbolta, þá hafi
íþróttafréttamennirnir og þulirnir
hjálpað mikið til við að tendra
upp þessa geysi miklu stemningu
hjá þjóðinni. Þeir voru að
lýsa og segja frá íslenskum þjóðarhetjum
sem voru að gera það
HUGLEIÐING
EIRÍKUR EINARSSON
RITSTJÓRI
gott og þjóðin greip þetta og
hefur ekki sleppt þessu síðan. Og
svoleiðis mun verða um ókomna
tíð,“ sagði Guðjón.
Orð að sönnu hjá Guðjóni og
þegar blaðamaður tók þetta viðtal
við hann fyrir HM-handbókina
2011 í handbolta, hafði Guðjón
það einnig á orði að velta mætti
því fyrir sér hvort þjóðir þyrftu að
hafa eitthvað til þess að byggja á
til þess að viðhalda þjóðarstolti,
sjálfstrausti og vinna sigra í orrustum
og fá þannig útrás fyrir
sigurtilfinninguna, eins og hefur
verið innrætt í hjörtum manna
frá upphafi tíða. Hvernig þjóðerniskenndin,
landvinningar og
sigrar í stríðum voru stór þáttur
í allri veruleikasýn þjóða til forna
og langt fram til okkar tíma. Talaði
Guðjón um það að í staðinn
fyrir orrusturnar á vígvöllunum
í formi beinna stríða, þá séu
íþróttirnar og kappleikirnir á milli
þjóða komnir í staðinn og m.a.
til þess að uppfylla þessi gömlu
inngrónu gildi sem maðurinn
hefur borið frá öndverðu. Þetta
útskýri hvers vegna HM í knattspyrnu
sé svona gríðarlega vinsælt
og nái til svo margra þjóða
og þjóðflokka. Í fótboltanum sjái
þjóðir sig í orrustunum og það á
sjálfu heimsmeistaramótinu þar
sem baráttan er um það að sigra
og verða sigurvegarar heimsins!
Ætli handboltinn sé vopn okkar
Íslendinga til þess að svala þessari
þörf?
Það snýst allt um handboltann
þegar landsliðið spilar
Það er svo sannarlega mikið um
að vera hjá íslensku þjóðinni þegar
„Strákarnir okkar“ eru að keppa
á stórmóti. Þegar þeir voru að
leika á Ólympíuleikunum í Peking
2008 varð blaðamaður vitni að
tveimur ógleymanlegum atburðum
sem áttu sér stað þegar leikir
fóru fram á miðjum vinnudegi og
er gott dæmi um andrúmsloftið í
landinu og gefur ákveðna sýn á
það hvernig þjóðin lifir sig inn í
leikina. Í Íslandsbanka á Lækjargötu
var nákvæmlega ekkert að
gera og nánast hending ef einhver
viðskiptavinur bankans kom
þar við þegar leikir fóru fram. Var
starfsfólkið búið að þjappa sér
saman fyrir framan sjónvarpskjáina
víðs vegar um bankann
og tók þátt í leiknum af hug og
hjarta. Hitt dæmið gerðist svo á
mjög stórum vinnustað í Reykjavík,
nánar tiltekið á Landsspítalanum
við Hringbraut. Hvar sem
sjónvarp var að finna þá voru þar
samankomnir hópar fólks, hvort
sem það voru læknar, hjúkrunar-
fræðingar, sjúkraliðar eða annað
starfsfólk, að ógleymdum fjölda
sjúklinga og var sem ein sál væri
að horfa á leik íslenska liðsins.
Hafði einn starfsmaður Landsspítalans
það á orði að sjúklingarnir
mættu bara ekkert vera að því
að vera veikir eða sjúkir á meðan
leikirnir færu fram. Er þetta
talandi dæmi um það hvernig
sjónvarpsviðburðir í beinni útsendingu,
sem við getum kallað
fjölmiðlahátíð, geta stokkað upp
hversdagsleikann og haft forgang
í einu og öllu. Má líkja þessu við
það fræga dæmi þegar Bítlarnir
komu fyrst til Bandaríkjanna árið
1964 og spiluðu í beinni útsendingu
í þætti hjá Ed Sullvian. Var
áhorfið talið vera um 80 milljónir,
en þá bjuggu í Bandaríkjunum
um 150 milljónir manna.
Bítlarnir spiluðu í 10 mínútur og
á þessum sama tíma þá snarminnkaði
afbrotatíðni víðs vegar
um Bandaríkin. Það var nánast
ekkert um glæpi þessar 10 mínútur,
þannig að jafnvel krimmarnir
tóku sér pásu á meðan þessi
sjónvarpsviðburður átti sér stað.
Hafði lögreglan í Bandaríkjunum
ekki kynnst öðru eins.
Fagnaðarstund með íslenska
landsliðinu
Heimkoma íslenska landsliðsins
eftir að hafa unnið silfrið á Ólympíuleikunum
í Peking 2008 er mjög
minnisstæð en þar fór fram mikil
sigurhátíð. Það var lent á Reykjavíkurflugvelli,
þar sem margir
helstu ráðamenn þjóðarinnar
tóku á móti strákunum. Síðan var
ekið með þá upp á Skólavörðuholt,
þar sem þeir stigu upp á sérútbúinn
opin bílpall og var ekið
með þá niður Skólavörðustíginn,
niður Bankastrætið að Lækjargötu,
þar til komið var að Arnarhóli,
þar sem búið var að koma
upp sviðspalli, og þjóðin tók formlega
á móti landsliðinu og fagnaði
þeim sem sigurhetjum Íslands.
Það var ekki bara að um 30-40
þúsund manns væru á staðnum,
heldur var þetta sýnt í beinni útsendingu
í sjónvarpi RÚV og var
áhorfið mjög mikið, eða 35,6%
samkvæmt mælingum Capacent
Gallup. Sannkölluð fagnaðarstund
og mikil fjölmiðlahátíð á íslenska
vísu.
Handboltinn innleiddur í íslensku
þjóðarsálina
Uppsafnað áhorf á leiki íslenska
landsliðsins í handbolta á stórmótum
ber þess klárlega vitni hversu
miklu máli beinar útsendingar frá
þessum sjónvarpsviðburðum eða
fjölmiðlahátíðum, skipta íslensku.
Hefur uppsafnað áhorf verið allt
frá 50-80% á leikjum liðsins á
stórmótum undanfarna áratugi.
Hér skal vitnað í orð Guðjóns Guðmundssonar
í HM-handbókinni
2011, en þar segir Guðjón: „Það
má segja að þjóðin hafi meira
og minna verið með handboltann
á herðum sér síðustu 50 árin,
þó það hafi komið frekar mögur
ár þarna á milli. Það var síðan á
Ólympíuleikunum 1984 að við
komum okkur fyrir alvöru á kortið
í handboltaheiminum og svo
aftur frábær árangur á HM í Sviss
1986. Með því sama má segja
að björninn hafi verið endanlega
unninn og handboltinn var orðinn
okkar vopn. Sá maður sem innleiddi
þetta til okkar að mínu mati
var Bodgan Kowalscyk, hann kom
okkur upp úr hjólförum áhugamennsku
í alvöru handbolta og
þar með var þetta gjörsamlega innleitt
í íslensku þjóðarsálina. Hann
gjörbreytti landslaginu í handboltanum
og gaf aðra innsýn hvernig
þjóðin ætti að líta á sig sem alvöru
handboltaþjóð, allt annað form og
hugsunarháttur. Við lifum ennþá
af þessu í dag og ber rétt að geta
þess að margir af þeim leikmönnum
sem hann þjálfaði eru afbragsgóðir
þjálfarar í dag.“
Þar á Guðjón við menn eins
og landsliðsþjálfarann Guðmund
Guðmundsson, Alfreð Gíslason og
Kristján Arason. Það verður gaman
að sjá í komandi framtíð hvernig
árangur íslenska liðsins undanfarin
ár skilar sér, en góður árangur á
stórmótum er ávallt mikil sáning til
nýrra kynslóða. Áhugi á handboltanum
og þátttaka hjá börnum og
unglingum stóreykst og skilar sér
í góðri uppskeru þegar fram líða
stundir.
Hvergi hlutfallslega meira
horft á handbolta en á Íslandi
Þegar stórmót eru í handbolta, þá
kemst enginn annar sjónvarpsviðburður
með tærnar þar sem útsendingar
frá leikjunum hafa hælana.
Raða leikirnir sér í efstu sætin
á vikulegum topplista yfir sjónvarpsáhorf
sem Capacent Gallup
gefur út. Hefur þetta vakið athygli
„Þetta er svo
inngreipt í
þjóðina og
getur maður
vart hugsað
sér þjóðfélagið
án handboltamenningarinnar.
“
og gerði þýski handboltavefurinn,
handball-world.com, áhorfstölur á
leiki Íslands í sjónvarpinu að umfjöllunarefni
á síðu sinni, þegar
EM í Austurríki fór fram 2010. Þar
segir m.a. að Þjóðverjar hafi verið
mjög ánægðir með það að um
sex milljónir manna hafi horft á
leik Þýskalands og Spánar. Einnig
að áhorf í Austurríki hafi farið fram
úr björtustu vonum, en rúmlega
300 þúsund manns horfðu á leik
Austurríkis og Króatíu í beinni útsendingu
í sjónvarpi. Það búa tæpar
átta milljónir manna í Austurríki
en fjórtán prósent þeirra sem voru
að horfa á sjónvarp á meðan á
leiknum við Króatíu stóð voru að
horfa á leikinn. Svo segir áfram að
Þýskaland og Austurríki eigi ekki
roð í handboltaáhugann á Íslandi
og vitnar þar þýski vefurinn í umfjöllun
á heimasíðu EHF, Evrópska
handknattleikssambandsins, þar
sem kemur fram að 82% áhorf
hafi verið á Íslandi á leik Íslands
og Danmerkur sem spilaður var á
laugardegi. Mánudeginum þar á
eftir, þegar Ísland lék gegn Króatíu
klukkan þrjú á virkum vinnudegi,
hafi mælst 67% áhorf á Íslandi og
að 99% þeirra sem voru að horfa
á sjónvarp á þeim tíma hafi verið
að horfa á leikinn. Segir í frétt vefsins
að svona tölur hafi ekki einu
sinni sést þegar sjálfur úrslitaleikurinn
í heimsmeistaramótinu í
knattspyrnu fór fram í Þýskalandi
2006.
Þessar tölur sýna hinn geysimikla
áhuga íslensku þjóðarinnar
á þessum fjölmiðlahátíðum sem
EM og HM eru. Þess ber að geta
að þegar Ísland er ekki að spila á
svona stórmóti, þá er áhuginn fyrir
mótinu nánast enginn. Þegar það
gerðist að Ísland komst ekki á HM
2009, þá var áhuginn fyrir þessum
sjónvarpsviðburði svo lítill að engin
sjónvarpsstöð á Íslandi sá ástæðu
til þess að sýna frá mótinu. Endurspeglar
þetta hver er drifkrafturinn
á bak við áhuga Íslendinga á þessari
fjölmiðlahátíð, en það er þjóðerniskenndin
og þjóðarstoltið, þar
sem sjálf þjóðaríþróttin er í húfi.
Þessi stórmót hafa svo mikla þýðingu
fyrir íslensku þjóðarsálina að
þegar þau fara fram, þá hafa þau
mikil áhrif á orðræðuna í íslensku
samfélagi.
(Grein þessi var ein af fjölmiðlaafurðum
Eiríks Einarssonar, ritstjóra
blaðsins, í lokaverkefni Mastersnáms
í Blaða- og fréttamennsku
frá HÍ vorið 2011)