ANALIZA VREMENA OPŠTEG CVETANJA JABUKE SORTE ...

ANALIZA VREMENA OPŠTEG CVETANJA JABUKE SORTE
JONATAN U SRBIJI
Mirjana Ruml, Todor Vulić i Boban Đorđević 1
Rezime
U radu je izvršena i analiza vremena opšteg cvetanja jabuke sorte Jonatan za 42
mesta u Srbiji. Ustanovljeno je da se srednji datum opšteg cvetanja Jonatana menja u
rasponu nešto manjim od mesec dana (Ćuprija - 17. april, Dragaš - 12. maj). Srednji
datum opšteg cvetanja Jonatana pokazuje značajnu zavisnost od nadmorske visine
(R=0,86), jer je nadmorska visina u Srbiji najvažniji modifikator toplotnih uslova koji u
najvećoj meri kontrolišu fenološku dinamiku. Pošto je funkcionalna zavisnost datuma
cvetanja Jonatana od nadmorske visine stepena a ne linearna, kašnjenje vremena
cvetanja na svakih 100 m nadmorske visine je manje na nižim nego na višim lokacijama.
Na prostoru Srbije određene su četiri zone značajno različitog vremena opšteg cvetanja
ove sorte: zona ranog cvetanja (pre 21. aprila), zona srednje ranog cvetanja (između
21. i 26. aprila), zona srednje poznog cvetanja (između 26. aprila i 1. maja) i zona
poznog cvetanja (posle 1. maja).
Ključne reči: jabuka, Jonatan, opšte cvetanje, nadmorska visina
Uvod
Programi i projekti razvoja voćarstva skoro bez izuzetka uključuju i rejonizaciju, kao
jednu od osnovnih pretpostavki uspešnije proizvodnje voća. Jabuka je voćka koja po
obimu proizvodnje spada u najznačajnije u Srbiji, a prema kriterijumu obezbeđenosti
poljoprivrednog staništa neophodnom toplotnom energijom, oko 63% teritorije Srbije
može se smatrati povoljnim područjem za intenzivnu proizvodnju jabuke (Vulić, 1998).
Analiza raspodele najznačajnijih fenoloških faza predstavlja nepohodan elemenat svake
rejonizacije, pa je u tom cilju izvršena i analiza vremena opšteg cvetanja jabuke sorte
Jonatan. Pošto ne postoje fenološki podaci za druge sorte ove voćke, rezultati prostorne
raspodele cvetanja Jonatana u Srbiji mogu poslužiti i kao orjentir za procenu
regionalnog uticaja na fenologiju i ostalih sorti jabuke.
Materijal i metode
Na osnovu rezultata osmatranja sa 42 fenološke stanice u periodu od 1961. do 1995.
godine (tab.1) izvedena je makrofenološka analiza opšteg cvetanja jabuke Jonatan.
Termin opšte cvetanje preuzet je iz "Upustva za fenološko osmatranje voćaka" (interni
akt Agroklimatskog odeljenja Republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije), gde je
definisan kao datum otvaranja 50% cvetova. Kod manjeg broja stanica interpolisane su
vrednosti podataka koji nedostaju prema okolnim stanicama sa potpunim nizovima
podataka da bi se obezbedila izohronost nizova podataka za sve stanice. Zone različitog
1 Poljoprivredni fakultet, Beograd
450

vremena cvetanja definisane su pomoću izofena, a statistička obrada podataka izvršena
je standardnim metodama.
Rezultati i diskusija
Raspon vremena cvetanja jabuke sorte Jonatan u Srbiji iznosi nešto manje od mesec
dana (tab. 1). Od mesta obuhvaćenih analizom Jonatan najranije ulazi u fazu opšteg
cvetanja u Ćupriji (17. april), a najkasnije na lokacijama koja se nalaze na većoj
nadmorskoj visini: Bosiljgrad (7. maj), Dragaš (12. maj).
Tabela 1. Vreme početka opšteg cvetanja jabuke sorte Jonatan u Srbiji (1961-1995)
Stanica n.v. dat. Stanica n.v. dat.
Palić 102 21.04. Kraljevo 218 19.04.
Sombor 91 21.04. Novi Pazar 543 30.04.
Sremski Karlovci 95 19.04. Ćuprija 123 17.04.
Zrenjanin 82 23.04. Kruševac 160 23.04.
Jaša Tomić 80 24.04. Čačak 242 25.04.
Šid 105 23.04. Aleksinac 178 22.04.
Šabac 80 22.04. Aleksandrovac 359 26.04.
Loznica 122 19.04. Niš 201 24.04.
Vladimirci 120 20.04. Kuršumlija 380 27.04.
Krupanj 280 22.04. Prokuplje 266 24.04.
Valjevo 85 20.04. Zaječar 137 23.03.
Ljubovija 170 22.04. Knjaževac 280 24.04.
Obrenovac 80 22.04. Pirot 370 25.04.
Aranđelovac 280 21.04. Dimitrovgrad 445 28.04.
Smed. Palanka 109 19.04. Bosilegrad 830 07.05.
Veliko Gradište 79 22.04. Peć 501 22.04.
Petrovac 120 20.04. Prizren 380 20.04.
Negotin 39 23.04. Dragaš 1060 12.05.
Bajina Bašta 280 27.04. Leskovac 249 22.04.
Požega 311 25.04. Priština 572 28.04.
Ivanjica 465 28.04. Uroševac 580 27.04.
n.v. - nadmorska visina; dat. - srednji datum opšteg cvetanja
Na prostoru Srbije nadmorska visina predstavlja najvažniji klimatski modifikator.
Prema Mišiću (1994) temperatura vazduha se smanjuje sa nadmorskom visinom za 0,5-
0,6 o C/100m. Međutim po Vuliću (1998) opadanje temperature sa nadmorskom visinom
u Srbiji nije isto na svim geogrfskim širinama. Između 44. i 45. paralele ono iznosi
0,5 o C, dok je između 42. i 43. uporednika manje i iznosi 0,3 do 0,4 o C na svakih 100 m
nadmorske visine. Zbog opadanja temperature vazduha, koja u najvećoj meri kontroliše
fenološku dinamiku svih voćnih vrsta, pomera se i srednji datum cvetanja Jonatana sa
nadmorskom visinom. Funkcionalna zavisnost je vrlo izražena, a koeficijent korelacije
iznosi 0,86 (p

podacima od linearne, što znači da je na nižim lokacijama kašnjenje vremena cvetanja
manje na svakih 100 m nadmorske visine nego na višim lokacijama.
135
Redni broj dana u godini
130
125
120
115
110
105
opste cvetanje
stepena zavisnost
linearna zavisnost
y = 0.0185x + 108.81
R 2 = 0.7409
y = 1E-05x 2 + 0.0054x + 110.61
R 2 = 0.7899
100
0 200 400 600 800 1000 1200
Nadmorska visina (m)
Slika 1. Zavisnost srednjeg datuma opšteg cvetanja jabuke Jonatan od nadmorske visine
Na osnovu prostorne raspodele vremena opšteg cvetanja Jonatana na teritoriji Srbije
izdvajaju se četiri zone značajno različitog srednjeg datuma ulaska u ovu fazu (sl. 2).
Zona ranog cvetanja obuhvata krajni sever i krajni jug Bačke, severozapadni deo
centralne Srbije, dolinu Velike Morave i delove Metohije oko Prizrena i Peći. Početak
opšteg cvetanja u proseku nastupa pre 21. aprila.
Zona srednje ranog cvetanja pokriva veći dela Vojvodine, oblast severno od linije
Bajina Bašta - Požega - Aleksandrovac - Kuršumlija, Leskovačku kotlinu, istočnu Srbiju
i veći deo Metohije. Srednji datum početka opšteg cvetanja je između 21. i 26. aprila.
Zona srednje poznog cvetanja obuhvata oblast oko Crnog Vrha, ivanjički i
novopazarski kraj, Kosovo i jugoistok centralne Srbije. Srednji datum početka opšteg
cvetanja je između 26. aprila i 1. maja.
Zona poznog cvetanja obuhvata planinska područja zapadne Srbije, kopaoničku
oblast, Šar-planinski masiv, pčinjski kraj i oblast oko Bosiljgrada. Opšte cvetanje
prosečno počinje posle 1, maja.
Zaključak
Toplotni uslovi sredine su najvažniji činilac koji utiče na vreme cvetanja jabuke
sorte Jonatan, a pošto je nadmorska visina na analizom obuhvaćenom prostoru
najznačajniji modifikator tih uslova, srednji datum opšteg cvetnja pokazuje jaku
zavisnost od nadmorske visine. Jonatan u Srbiji započinje opšte cvetanje u vremenskom
rasponu nešto kraćem od mesec dana. U ovu fenološku fazu Jonatan prosečno ulazi
najranije u Ćupriji (17. april), a najkasnije na lokacijama veće nadmorske visine:
Bosiljgrad (7. maj) i Dragaš (12. maj). Izdvajaju se četiri zone značajno različitog
vrmena opšteg cvetanja Jonatana: zona ranog cvetanja (pre 21. aprila), zona srednje
ranog cvetanja (između 21. i 26. aprila), zona srednje poznog cvetanja (između 26. i 1.
maja) i zona poznog cvetanja (posle 1. maja).
452

PALIC
SOMBOR
ZRENJANIN
SREMSKI KARLOVCI
SID
SABAC
OBRENOVAC
VELIKO GRADISTE
1.V
LOZNICA
SMEDEREVSKA PALANKA
VALJEVO
ZAGUBICA
KOSJERIC
BAJINA BASTA
CACAK
POZEGA
KRALJEVO
CUPRIJA
BOLJEVAC
KRUSEVAC
IVANJICA ALEKSANDROVAC
RASKA
NIS
NEGOTIN
KNJAZEVAC
26.IV
21.IV
NOVI PAZAR KURSUMLIJA
LESKOVAC DIMITROVGRAD
PEC PRISTINA
UROSEVAC
PRIZREN
DRAGAS
BOSILJGRAD
Slika 2. Zone različitog vremena opšteg cvetanja jabuke Jonatan u Srbiji
Literatura
Fenološki godišnjaci (1961-1995): Republički hidrometeorološki zavod Srbije, Beograd.
Mišić, P. (1994): Jabuka. Nolit, Beograd.
Vulić, T. (1998): Agroklimatski uslovi gajenja jabuke (Malus sylvestris Mill.) i šljive
(Prunus domestica L.) u Srbiji. Doktorska disertacija. Poljoprivredni fakultet,
Beograd.
453

ANALYSIS OF FULL FLOWERING TIME OF APPLE CV.
JONATHAN IN SERBIA
Mirjana Ruml, Todor Vulić and Boban Đorđević 1
Summary
The mean date of full flowering of apple cv. Jonathan was determined for 42
locations in Serbia. It was found that full flowering time of cv. Jonathan varied in time
interval little less than one month (Ćuprija – 17 April, Dragaš - 12 May). The mean
date of full flowering of cv. Jonathan showed high correlation with altitude (R=0.86),
because the altitude in Serbia is the most influential control of thermal conditions which
regulate phenological dynamics to a great extent. Since the functional dependence of
full flowering time on the altitude is polynomial not linear, delay of flowering at every
100 m is smaller at lower than at higher elevations. Four zones of significantly different
full flowering time of this cultivar were defined in Serbia: zone of very early flowering
(before 21 April), zone of early flowering (between 21 and 26 April), zone of late
flowering (between 26 April and 1 May) and zone of very late flowering (after 1 May).
Key words: apple, Jonathan, full flowering, altitude
1 Faculty of Agriculture, University of Belgrade
454