Ilustracja 2: - Kultura - Media - Teologia

PRZESTRZENIE KULTURY
szał różne tematy, od wychowywania dzieci, przez pijaństwo, aż do problemu sumienia.
Jednym z najsłynniejszych jest rozdział XXXI z I księgi zatytułowany „O kanibalach”.
Montaigne’a bardzo zainteresowała kwestia obcych ludów, mieszkańców innego kontynentu.
Przyczynić mógł się do tego fakt, iż miał w służbie byłego kolonistę z Brazylii, który
„sprowadza do domu swoich znajomków, marynarzy, którzy po dalekim rejsie zawijają
do Bordeaux. Mój mąż ucieka przed rodziną, szlachtą, bakałarzami - może narzekać
pani Montaigne - sprowadza zaś majtków, kramarzy, kuglarzy wędrownych, rzemieślników,
dla tych ma czas i cierpliwość, tych przyjmuje gościnnie, podaje się im wieczerzę
i wino, a oni raczą pana domu opowieściami o dalekich lądach. Służący - marynarz też
ma niejedno do powiedzenia o ludach Nowego Świata” 10 .
Takie spotkania zainspirowały Montaigne’a do napisania wspomnianego rozdziału.
Myśliciel już na początku zauważył, że podział na „my” i „oni” istniał już w starożytnej
Grecji. Hellenowie bowiem wszystkie ludy poza swoim nazywali barbarzyńcami.
Przestrzegał też przed uprzedzeniami pisząc, że „trzeba się strzec, aby nie dać się omamić
pospolitym mniemaniom, i jak trzeba sądzić wedle rozumu, nie wedle
pospólstwa” 11 . Na świat należy patrzeć według własnych przekonań, nie należy być konformistą.
Następnie autor Prób przytoczył mit o Atlantydzie, aby rozważyć, czy Nowy
Świat nie jest przypadkiem legendarną wyspą. Wiadomo o niej z dialogu Platona Timajos.
Platon natomiast dowiedział się o Atlantydzie od rodziny Solona. Atlantyda miała
być ogromną wyspą, większą od Afryki i Azji razem wziętych, za Słupami Heraklesa (Gibraltar).
Mieszkańcy wyspy byli ekspansywni, panowali na morzu (byli potomkami Posejdona)
i częściowo na lądzie, gdzie osiedlili się w Afryce po Egipt, a w Europie aż do Toskanii.
Postanowili zdobyć jeszcze Azję, podbijając przy tym wszystkie narody Morza
Śródziemnego. Godnymi przeciwnikami okazali się przodkowie Ateńczyków. Stawili
opór Atlantydom i nie dali się pokonać. Jednakże w IX wieku p.n.e. dochodzi do trzęsień
ziemi i rozległego potopu. Wszystko zostaje zalane, Atlantyda idzie pod wodę, Sycylia
odrywa się od reszty półwyspu Apenińskiego, a Cypr od Syrii. Montaigne odrzucił hipotezę
o Atlantydzie, ponieważ była ona bliżej Hiszpanii, niż Nowy Świat, który zresztą jest
lądem stałym, a nie wyspą. Graniczy bowiem z Indiami Wschodnimi i z ziemiami przylegającymi
do biegunów. Myśliciel przywołał również tekst Arystotelesa O dziwach niesłychanych.
Kartagińczycy odkryli daleko za Gibraltarem żyzną ziemię, na którą zaczęli
wypływać wraz ze swoimi rodzinami. Możni Kartaginy zakazali pod karą śmierci wyjazdu
na wspomniany ląd, ponieważ obawiali się wyludnienia Kartaginy i powstania ewentualnego
nowego przeciwnika. Jednak i tę koncepcję Montaigne odrzucił. Pisarz wierzył
w opowieść swojego sługi, który „był prosty i nieuczony; są to właściwości pomyślne,
gdy chodzi o wiarygodne świadectwo” 12 . Humanista uwydatnił różnice, które dzielą Europejczyków
od opisywanego ludu, stwierdzając, że „nie ma nic barbarzyńskiego ani
dzikiego w tym ludzie, chyba, że każdy zechce mienić barbarzyństwem to, co różni się
10
11
12
J. Hen, Ja, Michał z Montaigne…, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009, s. 110.
M. de Montaigne, Próby, rozdział XXXI, s. 345.
Tamże, s. 348.
120 Kultura – Media – Teologia 10/2012