ZaÅÄ cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie
ZaÅÄ cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie ZaÅÄ cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie
Marek Bem, Wojciech Mazurek physik” z Berlina wykonane zostały badania geofizyczne w 3 rejonach obozu. Od roku 2007 nawiązana została współpraca z naukowcami izraelskimi (Yoram Haimi, konsultacja prof. I. Gilead). W pierwszym roku zweryfikowane zostały wykopaliskowo anomalie magnetyczne, położone na zachód od obiektu E, odkrytego w roku 2001. Jak pokazały wyniki tych prac, anomalie te powstały w wyniku nagromadzenia w miejscu istnienia wąskiego korytarza (obiekt F), odchodzącego od budynku E w kierunku północno-zachodnim, wielu drobnych zabytków ruchomych – rzeczy osobistych ofiar Sobiboru. Rok później we współpracy z firmą WorleyParsons z Kanady wykonane zostały kolejne badania geofizyczne w rejonie między asfaltowym placem z Pomnikiem a obiektem E z roku 2001. W roku 2009 kontynuowane były na niewielką skalę prace wykopaliskowe w miejscu zarejestrowania w roku 2008 niewielkich, aczkolwiek dość głęboko czytelnych anomalii magnetycznych, układających się w linię prostą, biegnącą wzdłuż zachodniej krawędzi asfaltowego placu z Pomnikami. Weryfikacja tych anomalii przyniosła odkrycie trzech rzędów dołków posłupowych, biegnących na osi północ-południe oraz dużej ilości zabytków ruchomych. W roku 2010 kontynuowane były na większą skalę prace wykopaliskowe w miejscu odkrycia rzędów dołków posłupowych. W efekcie tych prac stwierdzono kontynuację dwóch równoległych linii dołków posłupowych na długości około 80 m. Biegły one wzdłuż zachodniej krawędzi asfaltowego placu z Pomnikiem, na północ w kierunku grobów zbiorowych, na południu nieznacznie skręcają one w kierunku południowo-wschodnim. Oba rzędy dołków posłupowych oddalone są od siebie o około 155 cm i biegną w pobliżu obiektów A, B i D, odkrytych w roku 2001. Wśród 126 zinwentaryzowanych, w roku 2010, obiektów nieruchomych, odkryty został, jeden, średnich rozmiarów obiekt z dość licznymi zabytkami żelaznymi, w większości odpadami z kuźni (Obiekt 75). Pozostałe obiekty to przede wszystkim drobne zagłębienia, powstałe w większości w trakcie użytkowania i likwidacji obozu. W obrębie warstwy popielatego humusu leśnego natrafiono głównie, przy asfaltowym placu, na liczne zabytki po ofiarach, w tej liczbie monety polskie, francuskie, czechosłowackie i holenderskie, żelazne klucze do walizek, nożyczki żelazne i wiele innych wyrobów z żelaza, miedzi, srebra, gumy, szkła. Wśród nich wyjątkową pozycją jest srebrna, okrągła, w idealnym stanie zachowana zawieszka z napisem po jednej stronie imienia Hanna, po drugiej Bóg w języku hebrajskim. Planowane na rok 2011 badania wykopaliskowe na terenie obozu w Sobiborze pierwotnie miały za cel odtworzenie topografii obozu III, w którym odbywała się bezpośrednia eksterminacja Żydów. Zostały one podzielone na 2 etapy terenowe, tzn. ekspedycję wiosenną, która zakończyła swoje prace terenowe na początku czerwca 2011 roku oraz ekspedycję jesienną, planowaną od połowy września do końca października 2011 r. Termin badań jesiennych został przesunięty na miesiące październik-listopad i mimo obaw o warunki pogodowe badania odbyły się zgodnie z planem w dniach 26.10. – 26.11.2011 r. W trakcie badań terenowych wiosną 2011 roku rozpoznana została centralna i południowa część tzw. obozu III. Efektem tych badań było bardzo prawdopodobne rozpoznanie dużej części obozu III o powierzchni ponad 1 hektara (około 10 175 m 2 ). Łączna powierzchnia otwartych wykopów
Sobibór - badania archeologiczne... wyniosła 31,5 ara. Teren rozpoznany za pomocą wiertła geologicznego wyniósł około 7 arów. Głównym zadaniem, postawionym przed kierownikiem badań jesiennych było rozpoznanie przebiegu drogi do komór gazowych, tzw. „Himmelfahrtstrasse” 1 od skrajnie południowego miejsca, odsłoniętego w trakcie ekspedycji wiosennej do połączenia z obozem II. Celem uzupełniającym było określenie zasięgu, w kierunku południowym, obiektu E oraz jego funkcji. Badania w roku 2001 2 Głównym celem zlecenia Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie dla ekspedycji archeologicznej Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, pod kierownictwem profesora Andrzeja Koli, była lokalizacja masowych grobów ofiar byłego niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze. Podstawową metodą poszukiwań było wykonanie systematycznej siatki odwiertów wiertłem geologicznym na podłożu mapy geodezyjnej w podziale na hektary. Odwierty położone były w odległości 5 m jeden od drugiego, w miejscach zakłóceń siatka była zagęszczana w celu uzyskania pełniejszego ich zasięgu. Metoda ta została wcześniej zastosowana w badaniach sondażowych terenu po byłym niemieckim obozie zagłady w Bełżcu. Łącznie wykonanych zostało 3805 odwiertów w obrębie 9 hektarów powierzchni obozu. W dalszej kolejności przeprowadzone zostały sondażowe prace wykopaliskowe w miejscach największych zakłóceń naturalnego układu warstw geologicznych, ale tylko poza strefą grobów, w nadziei między innymi na odkrycie położenia komór gazowych. 1 Himmelfahrtstrasse -wytyczona i zabezpieczona trasa przemarszu więźniów na zagładę. Przez Niemców cynicznie nazywana „drogą do nieba”. Swój początek miała w obozie II a kończyła się bezpośrednim wejściem do komory gazowej. Z obu stron ogrodzona drutami kolczastymi maskowanymi ciągle zmienianymi świeżymi gałęziami sosnowymi. To nadawało jej wygląd leśnej alei. „[…] w lagrze II „witano” i przygotowywano do śmierci Żydów. Tutaj ofiary rozbierały się, przeszukiwano i sortowano ubrania oraz niszczono dokumenty w specjalnym piecu. Ofiary stawiały swoje ostatnie kroki na piaszczystej drodze między ogrodzeniami z drutu kolczastego przeplatanego gałęziami jodły i sosny. To była Himmelfahrtstrasse, „Droga do Nieba”, jak ją nazywali Niemcy, prowadząca bezpośrednio do komór gazowych” (Tomasz Blatt „Sobibór. Zapomniane powstanie”. Włodawa 2003, s. 33.). „[…] przybyłam do Sobiboru 9 kwietnia 1943 r. Po wyjściu z wagonów mężczyźni musieli natychmiast się rozebrać, potem szli w kierunku obozu nr 3. Kobiety przechodziły aleją obsadzaną sosnami w kierunku baraku, gdzie miały się rozebrać. Tam obcinano im włosy” (relacja Selmy Wijnberg z „Sobibor. Martyrdom and Revolt”. New York 1980, s. 72.). 2 Opracowano na podstawie: Andrzej Kola, Badania archeologiczne terenu byłego obozu zagłady Żydów w Sobiborze, „Biuletyn Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa” 2001, nr 4(21); Andrzej Kola, Sprawozdanie z archeologicznych badań rekonesansowych przeprowadzonych na terenie byłego obozu zagłady Żydów w Sobiborze w 2000 r., Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Instytut Archeologii i Etnologii, Toruń 2000 r.(maszynopis); Dziennik (09 - 14. 10. 2000 r.) archeologicznych badań rekonesansowych przeprowadzonych na terenie byłego obozu zagłady Żydów w Sobiborze w 2000 r., SOBIBÓR - teren byłego Obozu Zagłady, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Instytut Archeologii i Etnologii, Toruń 2000.
- Page 41 and 42: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 43 and 44: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 45 and 46: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 47 and 48: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 49 and 50: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 51 and 52: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 53 and 54: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 55 and 56: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 57 and 58: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 59 and 60: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 61 and 62: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 63 and 64: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 65 and 66: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 67 and 68: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 69 and 70: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 71 and 72: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 73 and 74: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 75 and 76: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 77 and 78: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 79 and 80: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 81 and 82: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 83 and 84: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 85 and 86: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 87 and 88: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 89 and 90: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 91: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 95 and 96: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 97 and 98: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 99 and 100: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 101 and 102: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 103 and 104: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 105 and 106: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 107 and 108: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 109 and 110: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 111 and 112: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 113 and 114: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 115 and 116: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 117 and 118: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 119 and 120: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 121 and 122: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 123 and 124: Sobibór - badania archeologiczne..
- Page 125 and 126: Sobibór - badania archeologiczne..
Marek Bem, Wojciech Mazurek<br />
physik” z Berlina wykonane zostały badania geofizyczne w 3 rejonach obozu. Od<br />
roku 2007 nawiązana została współpraca z naukowcami izraelskimi (Yoram Haimi,<br />
konsultacja prof. I. Gilead). W pierwszym roku zweryfikowane zostały wykopaliskowo<br />
anomalie magnetyczne, położone na zachód od obiektu E, odkrytego w roku<br />
2001. Jak pokazały wyniki tych prac, anomalie te powstały w wyniku nagromadzenia<br />
w miejscu istnienia wąskiego korytarza (obiekt F), odchodzącego od budynku<br />
E w kierunku północno-zachodnim, wielu drobnych zabytków ruchomych – rzeczy<br />
osobistych ofiar Sobiboru. Rok później we współpracy z firmą WorleyParsons<br />
z Kanady wykonane zostały kolejne badania geofizyczne w rejonie między asfaltowym<br />
placem z Pomnikiem a obiektem E z roku 2001. W roku 2009 kontynuowane<br />
były na niewielką skalę prace wykopaliskowe w miejscu zarejestrowania w roku<br />
2008 niewielkich, aczkolwiek dość głęboko czytelnych anomalii magnetycznych,<br />
układających się w linię prostą, biegnącą wzdłuż zachodniej krawędzi asfaltowego<br />
placu z Pomnikami. Weryfikacja tych anomalii przyniosła odkrycie trzech rzędów<br />
dołków posłupowych, biegnących na osi północ-południe oraz dużej ilości zabytków<br />
ruchomych. W roku 20<strong>10</strong> kontynuowane były na większą skalę prace wykopaliskowe<br />
w miejscu odkrycia rzędów dołków posłupowych. W efekcie tych prac<br />
stwierdzono kontynuację dwóch równoległych linii dołków posłupowych na długości<br />
około 80 m. Biegły one wzdłuż zachodniej krawędzi asfaltowego placu z Pomnikiem,<br />
na północ w kierunku grobów zbiorowych, na południu nieznacznie skręcają<br />
one w kierunku południowo-wschodnim. Oba rzędy dołków posłupowych oddalone<br />
są od siebie o około 155 cm i biegną w pobliżu obiektów A, B i D, odkrytych<br />
w roku 2001. Wśród 126 zinwentaryzowanych, w roku 20<strong>10</strong>, obiektów nieruchomych,<br />
odkryty został, jeden, średnich rozmiarów obiekt z dość licznymi zabytkami<br />
żelaznymi, w większości odpadami z kuźni (Obiekt 75). Pozostałe obiekty to<br />
przede wszystkim drobne zagłębienia, powstałe w większości w trakcie użytkowania<br />
i likwidacji obozu. W obrębie warstwy popielatego humusu leśnego natrafiono<br />
głównie, przy asfaltowym placu, na liczne zabytki po ofiarach, w tej liczbie monety<br />
polskie, francuskie, czechosłowackie i holenderskie, żelazne klucze do walizek,<br />
nożyczki żelazne i wiele innych wyrobów z żelaza, miedzi, srebra, gumy, szkła.<br />
Wśród nich wyjątkową pozycją jest srebrna, okrągła, w idealnym stanie zachowana<br />
zawieszka z napisem po jednej stronie imienia Hanna, po drugiej Bóg w języku hebrajskim.<br />
Planowane na rok 2011 badania wykopaliskowe na terenie obozu w Sobiborze<br />
pierwotnie miały za cel odtworzenie topografii obozu III, w którym odbywała<br />
się bezpośrednia eksterminacja Żydów. Zostały one podzielone na 2 etapy terenowe,<br />
tzn. ekspedycję wiosenną, która zakończyła swoje prace terenowe na początku<br />
czerwca 2011 roku oraz ekspedycję jesienną, planowaną od połowy września do<br />
końca października 2011 r. Termin badań jesiennych został przesunięty na miesiące<br />
październik-listopad i mimo obaw o warunki pogodowe badania odbyły się zgodnie<br />
z planem w dniach 26.<strong>10</strong>. – 26.11.2011 r. W trakcie badań terenowych wiosną 2011<br />
roku rozpoznana została centralna i południowa część tzw. obozu III. Efektem tych<br />
badań było bardzo prawdopodobne rozpoznanie dużej części obozu III o powierzchni<br />
ponad 1 hektara (około <strong>10</strong> 175 m 2 ). Łączna powierzchnia otwartych wykopów