ZaÅ‚Ä cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Marek Bem, Wojciech Mazurek
Trawniki, Sampol, Smoleńsk, Mohylew, Bobrujsk, Dubienka, Lwów potwierdzać
mogą, że faktycznie w Sobiborze zamordowano, co najmniej 300 tys. osób i wykluczyć
nie można tezy, że była to jeszcze większa liczba.
Decyzja o budowie obozu zapadła najprawdopodobniej pod koniec lata 1941 r.
Prace budowlane „SS-Sonderkommando Sobibor” nadzorował kierownik Zarządu
Budowlanego SS i Policji w Zamościu Hauptsturmführer SS Richard Thomalla. Ponad
30 ha obszaru po zachodniej stronie linii kolejowej Chełm Włodawa w kwietniu
1942 r. ogrodzono płotem z drutów kolczastych, wysokim na 2,5 m i przeplatanym,
od zewnętrznej strony, gałęziami jedliny. Wzdłuż ogrodzenia rozmieszczono wieże
wartownicze, a w 1943 r. zaminowano dodatkowo pas wokół obozu. Wzniesione
obiekty stanowiły kilka odrębnych kompleksów: przedpole obozowe, a dalej obóz I,
II, III i IV. Każda z tych części otoczona była dodatkowymi wewnętrznymi ogrodzeniami
z drutu kolczastego, tworząc całość odizolowaną od pozostałych. Szczególnie
zabezpieczona była droga śmierci, która przebiegała łukiem z obozu II do obozu III
- miejsca bezpośredniej zagłady. Nazywana była „Niebiańską Aleją”.
Dotarcie tu kolejnego transportu oznaczało podporządkowanie całego obozu
jednemu celowi - eksterminacji przybyłych ludzi. Przy rozładunku i pilnowaniu ich,
obok esesmanów zatrudniani byli ukraińscy strażnicy. Transport (zazwyczaj kolejowy)
dzielono na części i po kilka wagonów wtaczano na rampę. Następnie zamykano
bramę obozu. Starców, kaleki i chorych ładowano na platformy wewnętrznej kolejki
obozowej, mówiąc im, że jadą do lazaretu. Na terenie obozu III byli od razu rozstrzeliwani.
Pozostałych kierowano do obozu II. Stąd, podzieleni na grupy, nadzy, trafiali
do komór gazowych. Kobiety przechodziły przez barak, w którym tzw. więźniowie
– fryzjerzy obcinali im włosy. Komory gazowe były urządzone w taki sposób,
aby przypominały łaźnie. W początkowym okresie mieściły jednocześnie ponad 200
osób, po rozbudowie ich pojemność podwoiła się. Ofiary uśmiercano gazami spalinowymi,
doprowadzanymi ze specjalnej przybudówki, w której znajdował się silnik
benzynowy. Proces uśmiercania trwał kilkanaście minut. Po zagazowaniu zwłoki
wyciągano z komór i przeszukiwano w celu znalezienia ukrytych kosztowności. Potem
wrzucano je do masowych grobów na terenie obozu III. Od jesieni 1942 roku
rozpoczęto spalanie ciał na specjalnych rusztach z szyn kolejowych w polowych
krematoriach. Warstwy zwłok przekładano drewnem, oblewano łatwopalnym płynem
i podpalano. Prochy zrzucano do dołów w obozie III. Stale przetrzymywano
w obozie kilkuset żydowskich więźniów – robotników. Niemcy wykorzystywali ich
do prac pomocniczych. Dnia 14 października 1943 r. wybuchło w obozie powstanie
zbrojne, którym kierowali Aleksander Peczerski i Leon Feldhendler, zakończone
masową ucieczką więźniów. Spośród 500-600 uwięzionych tu Żydów, znaczącej
części udało się uciec, wielu z nich Niemcy zdołali jednak ująć i rozstrzelać. Ocalało
zaledwie kilkudziesięciu ludzi. Sukces zorganizowanego powstania spowodował
podjęcie przez Niemców decyzji o natychmiastowej likwidacji obozu. Wszelkie ślady
zbrodniczej działalności usiłowano starannie zatrzeć. Komory gazowe, baraki
i ogrodzenia rozebrano; gruz i materiały z demontażu wywieziono. Puste miejsca
obsadzono lasem sosnowym.