ZaÅ‚Ä cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Marek Bem, Wojciech Mazurek
Plac komór gazowych.
Komory gazowe stanowiły kwintesencję zbrodni a jednocześnie były miejscem
ostatniej męczarni ofiar. Miejsce to jest, więc szczególnie godne naśladowania
i podkreślenia. Projekt przewiduje pokrycie śladu fundamentów komór /ściśle według
podanego na podkładzie geodezyjnym obrysu/ – placem asfaltowym, na którym
stanie pomnik ze zniczem. Plac asfaltowy – stanowić będzie jakby rozszerzenie
w tym miejscu drogi do wymiarów 30 x 30 m. Tak ukształtowany czarny, ostro określony
prostokąt otoczony zostanie płaszczyznami betonowymi swobodnie kształtowanymi,
w które wciśnięte będą w ten sposób utrwalone, wszelkie znalezione w lesie
przedmioty ofiar – miski, łyżki, wózki, oraz inne jak np., zwoje drutu kolczastego
itp. W centrum prostokąta placu będzie umieszczona płyta kamienna o wymiarach
około 6 x 6 i wysokości około 30 cm z dużym metalowym zniczem. Obok płyty przewiduje
się postawienie słupa kamiennego o wymiarach około 4 x 4 i wysokości 8 m,
który byłby kulminacyjnym przestrzennie punktem pomnika. W słup ten wykonany
z kamieni półdziko obrobionych wmurowane zostaną odnalezione fragmenty /żelbetowe
i inne/ wysadzonych komór gazowych. Ponadto w ściany słupa proponuje się
wmurować tablice z odpowiednimi tekstami /w językach jw./. Na frontowej, od strony
drogi, ścianie słupa możliwe jest umieszczenie wielkiej figuralnej rzeźby /żelbetowej
na bolcach metalowych/.
Polana mogił.
Las zasadzony na mogiłach należy wyciąć, pozostawiając ewentualnie wąski
około 6 m pas młodego drzewostanu dla utrwalenia faktu tego zalesienia a jednocześnie
stworzenia odpowiednich ram przestrzennych wytworzonej polany. Ramy te
można by podkreślić jeszcze bardziej przez zasadzenie krzewów /ewentualnie innych
niż na zewnątrz gatunków/. Dla zabezpieczenia miejsca zmarłych możliwe byłoby
otoczenie polany ukrytym w krzewach ogrodzeniem. Jedynym wejściem na polanę
będzie droga pomnika. Droga na tym odcinku / o długości od placu komór około
90 m/ zakończona zostanie płytą kamienną o wymiarze 5 x 10 m i wysokości około
40 cm, w której utworzone będą warunki dla hodowania niewielkiej ilości kwiatów
– ewentualnie róż /jedyne kwiaty hodowane na terenie pomnika/. Płyta zamykając
optycznie drogę da możliwość składania kwiatów przez odwiedzających. Zasadniczym
elementem polany będzie kopiec prochów. Ramą kopca będzie mur kamienny
w kształcie koła o średnicy około 50 m otoczony chodnikiem /ewentualnie kamienne
płytki, luźne/ o szerokości 1, 5 - 2 m. W tak utworzone ramy powinny być przeniesione
prochy pomordowanych, przede wszystkim, leżące obecnie na powierzchni ziemi.
Prochy te pokryte ziemią utworzą stożek kopca. Ziemię kopca należałoby obsiać trawą
- by uzyskać kontrast z podszyciem leśnym polany. W rejonie wejścia na polanę /
nie bliżej jak 50 m od drogi/ na zewnątrz polany należałoby umieścić ustęp publiczny
– w miejscu dostatecznie zadrzewionym. Na całej długości drogi wskazane jest
umieszczenie kilku ławek /ewentualnie w kształcie pieńków czy t. p./” 21 .
21
Romuald Dylewski (architekt), Obóz zagłady Sobibór 1942/43, koncepcja projektu pomnika. Opis
techniczny, Lublin, październik 1962 r., kopia oryginału zbiory prywatne – Marek Bem.