ZaÅ‚Ä cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Marek Bem, Wojciech Mazurek
udało się zgromadzić znaczny materiał dowodowy, składający się z zeznań Żydów
– byłych więźniów obozu, szeregu Polaków, przeważnie pracowników kolejowych
oraz z wyników ekspertyz i oględzin. Obóz położony był w powiecie włodawskim,
wojew. Lubelskiego tuż przy stacji kolejowej Sobibór, znajdującej się
na szlaku Chełm-Włodawa-Brześć. Od strony północnej, południowej i wschodniej
teren obozu otoczony jest rzadkim sosnowym lasem, który porasta również
częściowo północne i zachodnie krańce obozu. Wzdłuż zachodniej granicy obozu
biegnie tor wspomnianego szlaku kolei, tu też znajduje się stacja Sobibór, od
której na teren obozu wiedzie niewielka bocznica. Pomiary dokonane w czasie
oględzin sądowych wykazały, że obóz miał około 58 hektarów powierzchni. Obecnie
na terenie obozu nie zachowały się żadne z dawnych urządzeń, przeznaczonych
bezpośrednio do likwidacji ofiar. Zachowało się natomiast kilka domków
(w stanie znacznego zniszczenia), które służyły jako budynki mieszkalne załogi
obozowej. W środkowej części terenu, prawdopodobnie, w miejscach przeznaczonych
na chowanie popiołów, znajduje się młody, dwuletni lasek sosnowy, zajmujący
około 1200 mkw. powierzchni. Próbne rozkopywania wykazały tu, pod
warstwą piasku około półmetrowej głębokości, obecności popiołów i szczątków
kości, pomieszanych z piaskiem. W niewielkiej odległości od wschodniej granicy
obozu ujawniono dół po wapnie chlorowym o rozmiarach 20x15m. Na całym
terenie obozu napotyka się gdzieniegdzie na kości ludzkie. O przeznaczeniu obozu
przekonują dalej wyniki ekspertyz. Tak więc z orzeczenia Zakładu Medycyny
Sądowej Uniwersytetu Jagiellońskiego wynika, że nadesłane do zbadania kości
są kośćmi ludzkimi. Z orzeczenia Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie widać,
że piasek pobrany z rozkopów zawiera domieszkę popiołu kostnego i tłuszczu.
W miejscach gdzie, wedle zeznań świadków, miał się znajdować budynek zawierający
komory gazowe, ujawniono pewną ilość gruzu. W wyniku pomiarów, dokonanych
w czasie oględzin, sporządzony został plan terenu obozowego, na którym
umieszczone zostały wszystkie zachowane do dziś pozostałości po obozie. Prócz
tego w aktach znajduje się jeszcze plan obozu w okresie funkcjonowania nadesłany
przez Centralną Żydowską Komisję Historyczną, a sporządzony przez byłych
więźniów obozu. Miejsce, w którym w czasie oględzin znaleziono gruz, pokrywa się
w zasadzie z umiejscowieniem komory gazowej na tym planie rekonstrukcyjnym
[…].Likwidacja obozu nastąpiła po powstaniu w listopadzie 1943. Z obozu wywieziono
wówczas wszelkie urządzenia, budynki zaś murowane zostały wysadzone,
a nawet gruz wywożono wagonami. Na części terenu obozu posadzono lasek
[…] 18 .
Do roku 1993 (14 października 1993 r. na terenie po byłym obozie zorganizowano
Muzeum Byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady w Sobiborze) informacje
zawarte w dokumentach pozostawionych przez Główną Komisję Badania Zbrodni
Niemieckich w Polsce były jedynymi, które miały charakter analizy stanu zachowa-
18
Zbigniew Łukaszewicz, Obóz zagłady w Sobiborze, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni
Niemieckich w Polsce” 1947, tom 3, s. 49-58.