ZaÅ‚Ä cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Sobibór - badania archeologiczne...
Raportem podsumowującym prace śledcze Komisji jest opracowanie sędziego
Zbigniewa Łukaszewicza opublikowane w „Biuletynie Głównej Komisji Badania
Zbrodni Niemieckich w Polsce” w 1947 r. Artykuł Łukaszewicza zawiera krótki opis
funkcjonowania obozu oraz wyliczenia dotyczące liczby ofiar niemieckiego ośrodka
zagłady w Sobiborze. Źródłem jego wiedzy były zeznania ocalałych więźniów
żydowskich, polskich pracowników kolejowych zatrudnionych w okresie okupacji
na linii kolejowej Chełm-Włodawa i relacje innych świadków zewnętrznych 16 . Rok
wcześniej Nachman Blumental wykorzystuje rezultaty prac Komisji w swoim artykule
na temat Sobiboru:
[…] nie wszędzie im się ta praca udała. Ukazujące się znienacka oddziały Czerwonej
Armii – zastawały często Niemców ,,przy robocie”. W ten sposób ocalały piece
krematoryjne w Majdanku, Oświęcimiu. Gorzej się jednak ma sprawa z obozami
śmierci w Bełżcu, Sobiborze i Treblince – gdyż w tych miejscowościach obozy zostały
wcześniej zlikwidowane przez samych Niemców – już w drugiej połowie 1943 r. –
same zaś miejscowości oswobodzone dopiero w drugiej połowie 1944 r. Likwidacja
tych obozów nastąpiła częściowo na skutek przesunięcia granic terenów akcji dziejowych
ze wschodu na zachód – częściowo na skutek nieprzewidzianych przez władze
niemieckie wypadków /bunty więźniów w obozach śmierci Treblinka i Sobibór/.
Nie ma więc na terenie dawnych tych obozów – żadnych dokumentów, dotyczących
ich istnienia – nie ma też dawnych instytucji, służących do likwidacji ludzi – na pozór
więc nie ma śladów, ale wystarczy odkopać nieco ziemi, żeby odnaleźć szczątki
niedopalonych kości ludzkich, a po całym terenie do dnia dzisiejszego rozrzucone są
strzępy ludzkiej odzieży, kartki modlitewników pisanych w różnych językach europejskich,
przedmioty codziennego użytku, listy, fotografie itd. – wszystko to pozostałości
po ludziach, których przywożono tu na ,,wykończenie”. Brak oficjalnych dokumentów
na miejscu przestępstw – utrudnia zadanie historyka. Niemożliwą wprost rzeczą
jest ustalenie – w obecnej przynajmniej chwili – dokładnej daty powstania tych obozów,
ilości osób, które przez nie przeszły itp. Nie jest wykluczone odnalezienie z czasem
tych dokumentów w archiwach władz centralnych niemieckich, co umożliwiłoby
rozstrzygnięcie wspomnianych kwestii. Na razie ograniczyć się musimy wyłącznie do
famy, która te obozy otacza i do zeznań osób, które dłuższy lub krótszy okres czasu
były w tych obozach, - a osób tych, które dożyły dnia dzisiejszego – jest niestety bardzo
niewiele. Z obozu śmierci w Treblince ocalało ponad trzydzieści osób, z Sobiboru
– kilkadziesiąt, a z Bełżca – o ile wiemy – jeszcze mniej […] 17 .
Obszerny fragment opracowania Zbigniewa Łukaszewicza odnosi się do stanu
zachowania terenu po byłym ośrodku zagłady.
Zbigniew Łukaszewicz: […] stwierdzenie to, jak też i dalej przytoczone wiadomości
o obozie opierają się na wynikach dochodzenia sądowego, w którym
16
Zbigniew Łukaszewicz, Obóz zagłady w Sobiborze, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni
Niemieckich w Polsce” 1947, t. 3, III, s. 49-58.
17
Nachman Blumental, Dokumenty i materiały z czasów okupacji niemieckiej w Polsce, t. I, Obozy,
rozdział V – Sobibór, Łódź 1946, s. 197 – 214.