ZaÅ‚Ä cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Marek Bem, Wojciech Mazurek
Jan Piwoński: „[…] w niedługi czas załoga cała opuściła Sobibór, w to miejsce
przyjechali współpracujący z Niemcami obywatele radzieckich republik, zdaje się
Ormianie, a nazywano ich „Armiaszkami”, oni to pod dowództwem Niemców pilnowali
terenu obozowego, ażeby tam nikt nie chodził […]” 15 .
Franciszek Parkoła: „[…] pierwszy raz znalazłem się na terenie obozowym już
po buncie więźniów, a jeszcze przed ucieczką Niemców, wraz z jednym z Niemców
z jakiegoś przedsiębiorstwa budującego w pobliżu drogę, który mnie wezwał, żebym
z nim tam poszedł. Przekonałem się wtedy, że ów Niemiec, którego nazwiska dziś nie
pamiętam, łopatą zakreślił kawałek terenu o powierzchni około 15 mk. I ruszywszy
ziemię na głębokość jednego sztychu, wydobył kilkanaście złotych przedmiotów, jak
pierścionki, obrączki, pięcio i dziesięciorublówki itp., naturalnie po przekopaniu
określonego terenu, który nazwał „das ist meine”. W ten sposób przekonał mnie
w to, co poprzednio nie chciałem wierzyć […] 16
Pozostawione, niektóre, budynki obozowe oraz dalej sprawowany przez Niemców
nadzór nad terenem po byłym obozie wskazuje na to, że już w trakcie jego
likwidacji dowództwo obozu wiedziało o dalszym przeznaczeniu tego miejsca. Kontrolę
nad nim, już od stycznia 1944 r., przejął Urząd Służby Budowlanej (Baudienst)
z Chełma. Tak zwaną „Służbę Budowlaną” utworzono na podstawie zarządzenia
Generalnego Gubernatora Hansa Franka z 1 grudnia 1940 r. Rekrutacja do niej odbywała
się na zasadzie poboru zamieszkałych w Generalnym Gubernatorstwie mężczyzn
w wieku 18-60 lat, głównie bezrobotnych lub osób bez stałego zatrudnienia
oraz w drodze dobrowolnych zgłoszeń poprzez urząd pracy. Z czasem władze hitlerowskie
grupowały takich robotników w specjalnych obozach. Spowodowane było
to masowym uchylaniem się powołanych do Baudienstu młodych ludzi od słabo
płatnej i wyczerpującej pracy fizycznej. Osadzanie w strzeżonych obozach stało się
powszechną regułą na przełomie lat 1942-1943. Żydów, jako objętych systemem
pracy przymusowej do Baudienstu nie powoływano. To, co działo się na ternie po
byłym niemieckim ośrodku zagłady w Sobiborze, już kilkanaście dni po jego całkowitej
likwidacji, opisuje w swoim liście z 3 grudnia 1966 r. do Wojewódzkiej Komisji
Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie) Antoni Raczyński:
„[…] w okresie styczeń-kwiecień 1944 roku byłem na terenie zlikwidowanego obozu
Sobibór wraz z kilkudziesięciu kolegami z mego rocznika 1925, jako grupa służby
przymusowej „Baudinst” (tzw. popularnie junacy) przysłana z głównego obozu baudinstu
w Chełmie Lubelskim. Umieszczono nas w 3-ch czy 4-ch barakach pozostałych
w pobliżu rampy kolejowej i stacji kol. Sobibór. Baraki te zajmowali kiedyś wartownicy
obozu. Poza tymi barakami była jeszcze jakaś większa stodoła-magazyn, do
15
Jan Piwoński, protokół przesłuchania świadka, sygnatura sprawy Ko. 11/66, Włodawa, dnia 26
lutego 1966 r.
16
Franciszek Parkoła, protokół przesłuchania świadka, (brak sygnatury akt sprawy), Lublin, dnia 5
maja 1967 r.