ZaÅ‚Ä cznik 10 - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie

Marek Bem, Wojciech Mazurek
wiedział, co tam się dzieje, ale nie zrobił nic, aby przerwać zagładę Żydów. Stała
się jednak rzecz, której Niemcy nie przewidzieli i nie było to też efektem pomocy,
reakcji i działania ze strony świata zewnętrznego. To więźniowie Sobiboru znaleźli
w sobie siłę, żeby zbrojnie przeciwstawić się oprawcom. Zorganizowali zbrojne
powstanie, zabili część obozowej załogi i 14 października 1943 r. uciekli z obozu.
Kilka dni po tym buncie Niemcy podjęli decyzję o likwidacji obozu. Już od
początków 1944 r. ci, którym udało się uciec zaczęli przekazywać światu prawdę
o Sobiborze. Robią to do dziś. Trzynastu z nich żyje i nieustannie opowiada historię
tego, co przeżyli w Sobiborze. Do dzisiaj nie doczekali się od państwa niemieckiego,
w miejscu gdzie niegdyś był obóz, a obecnie Sobiborskie Miejsce Pamięci
i Muzeum Byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady w Sobiborze zapisanego i pozostawionego
słowa „przepraszamy”. Jest jeszcze wiele do zrobienia, aby wydostać się
z kręgu jakże często niedoskonałej, wręcz wypaczonej wiedzy o Holokauście i tylko
pozornie uspokajających nas wniosków z niej wypływających.
Być może historia niemieckiego ośrodka zagłady opisana wynikami prac archeologicznych
prowadzonych na terenie po byłym obozie w latach 2000-2011 i następnymi
planowanymi ukaże choćby skrawek prawdy „jak to rzeczywiście było”.
Ten rodzaj wiedzy zbliża nas do poznania prawdy o Sobiborze. Niemiecki obóz
zagłady był rzeczywistością. Dzisiaj, dla nas wszystkich Sobibór jest już tylko pojęciem
kreowanym w wyobraźni. Pozostają nam tylko myśli, język i artefakty 4 odkryte
w ziemi. Do tamtego Sobiboru nie mamy dostępu. Ale mamy prawo do budowania
narracji a stąd już tylko krok do utrwalenia pewnego wyobrażenia w naszej pamięci.
A ta wówczas na stałe może stać się strażnikiem zbyt często wymykającej się spod
ludzkiej kontroli głupoty. Niech jak najszybciej SOBIBÓR przestanie być miejscem
zapomnianym a stanie się miejscem pamiętanym.
Badania archeologiczne na terenie po byłym niemieckim ośrodku zagłady
w Sobiborze są wyjątkową szansą, potrzebą i koniecznością w dążeniu do poznania
prawdy o tym miejscu. Rozpoczęte w 2000 r., z niewielkimi przerwami, trwają do
dzisiaj. Ciągle mamy możliwość, jak w żadnym innym przypadku w odniesieniu
do terenów po byłych obozach zagłady, dokonać pełnej archeologicznej eksploracji
całości terenu, który stanowił miejsce zbrodni blisko 300 tys. Żydów z całej Europy.
Prace archeologiczne na tym terenie to wielka specyfika tej dziedziny. Konfrontacja
z miejscem pamięci, pamięcią żyjących świadków, oczekiwaniami tysięcy osób,
dla których jest to cmentarz ich rodzin, respekt dla żydowskiego prawa religijnego
stawiają przed tą nauką ogromne wymagania. Precyzja, z jaką Niemcy starali się
zatrzeć wszelkie ślady po działalności obozu, powojenna dewastacja tego, co jeszcze
w szczątkowych formach pozostało, wieloletnia eksploatacja terenu przez gospodarkę
leśną, prowadzone prace budowlane, powszechność dostępu, upływ czasu,
przekazanie części terenu po byłym obozie różnym właścicielom, nieprzerwane wykorzystywanie
rampy kolejowej – wszystko to miało wpływ na znaczącą deformację
4
Artefakt – wytwór ręki ludzkiej, każdy przedmiot wykonany lub zmodyfikowany przez człowieka,
a następnie odkryty w wyniku badań archeologicznych.