swiat 21 - Świat Architektury

Specjalizacje
Tam gdzie mieszkamy, chcemy być bezpieczni – mieć
poczucie komfortu, gdy wracamy późnym wieczorem
do domu, oraz pewność, że po urlopie zastaniemy
nasze mieszkanie w nienaruszonym stanie. Oczekujemy
również, żeby elementy naszego otoczenia, takie jak
ławki, piaskownice i chodniki, służyły nam przez lata
i nikt ich nie niszczył. Chcemy, aby nasze dzieci bawiące
się na podwórkach były bezpieczne. Nasz dom ma być
naszą ostoją, „twierdzą” – własnym kątem na świecie.
jest „porozrywana”, przez co traci spójność.
Lokalizacja takich osiedli – najczęściej w bardzo
atrakcyjnych miejscach miasta – przyczynia
się niejako do „sprywatyzowania” przestrzeni
publicznej. Ich istnienie, w ocenie przeciwników,
wiąże się z utratą dobrych terenów
rekreacyjnych i właściwej komunikacji, a także
z zasłanianiem widoków budujących miejski
krajobraz. W przyszłości może prowadzić do
rozluźnienia więzi międzyludzkich i do rozbicia
miasta jako jednostki osadniczej 1 . Mimo tych
wad osiedla zamknięte cieszą się w Polsce wciąż
bardzo dużą akceptacją i zainteresowaniem.
BEZPIECZNI RAZEM
Poczucie bezpieczeństwa w swoim mieszkaniu
i jego otoczeniu jest jedną z podstawowych
potrzeb człowieka i zależy nie tylko od
ilości zamków antywłamaniowych, opancerzonych
okien i ścian, ale również od tego, w jakim
stopniu czujemy się związani z grupą i akceptowani.
Bardziej bezpieczni czujemy się bowiem,
mając za płotem albo ścianą sąsiada, z którym
łączą nas przyjacielskie więzy.
TRZY KONCEPCJE
BEZPIECZEŃSTWA
W ARCHITEKTURZE
Jednym z zadań współczesnych architektów
i urbanistów jest zaspokojenie tych potrzeb.
Polega ono na takim zaaranżowaniu przestrzeni
na etapie projektu, aby była ona komfortowa
w każdym tego słowa znaczeniu. Wydaje się, że
rozwiązań jest kilka, m.in.: powstawanie osiedli
zamkniętych, wdrażanie idei secure by design czy
powstawanie wspólnot mieszkaniowych typu
cohousing. Każda z tych opcji ma swoje zalety
i wady, gorących zwolenników i przeciwników.
ZAMKNIĘTE OSIEDLA
Najwięcej kontrowersji wzbudza powstawanie
osiedli zamkniętych – odgrodzonych
enklaw czy, jak piszą przeciwnicy, gett mieszkalnych.
W naszym kraju pierwsze tego typu osiedla
zaczęły powstawać wraz z upadkiem starego
ustroju. Stały się symbolem wolności oraz
lepszego statusu i pozycji. Do dzisiaj jesteśmy
chyba jedynym krajem w Europie, w którym
tego rodzaju osiedla wciąż wyrastają jak grzyby
po deszczu, w samej Warszawie jest ich kilkaset.
Odgradzanie się jest powszechne nie tylko
w nowo budowanych obiektach. Zamknięte
bramy, ogrodzenia, monitoring, różnego typu
systemy strzeżonych wejść i wyjść montuje się
także w budynkach istniejących.
Ogrodzenie, wszechobecny, całodobowy
monitoring, kontrolowany wjazd i wyjazd na
teren posesji – to wszystko ma zapewnić komfort
i spokój. Jestem u siebie, na swoim terenie,
nikt obcy nie ma tu dostępu… Mieszkańcy
są zżyci ze swoim osiedlem, identyfikują się
z nim, a przez to czują się w nim dobrze.
Zamieszkanie na zamkniętym osiedlu postrzegane
jest jako dowód materialnego i społecznego
sukcesu. Zdaniem przeciwników jest
to jednak bezpieczeństwo pozorne: wysoki
status mieszkańców jest wręcz magnesem dla
potencjalnych złodziei. Trudność dotarcia do
„łupów” może sprawić, że ich zdobycie będzie
tym bardziej kuszące. Dla samych mieszkańców
funkcjonowanie tego typu enklaw, małych miasteczek
wygrodzonych w większym mieście,
może w gruncie rzeczy okazać się socjologiczną
i psychologiczną pułapką. Płot odgradza
mieszkańców od świata zewnętrznego,
izolując ich. Architektoniczna tkanka miasta
PROJEKTOWANIE
PRZECIW PRZESTĘPCZOŚCI
W ramach odpowiedzi na ideę wygradzania
bezpiecznych przestrzeni w mieście, w roku
1966 w Kanadzie powstała organizacja: Zapobieganie
Przestępczości Poprzez Odpowiednie
Kształtowanie Otoczenia (ang. Crime Prevention
Through Environmental Design – CPTED). Rok
później utworzono w Europie jej oddział: Europejskie
Stowarzyszenie Projektowania Przeciw
Przestępczości (ang. European Designing Out
Crime Association – E-DOCA). Organizacje
te promują pomysł tworzenia bezpiecznych osiedli
„bez płotów”. Program „Secure by design” ma
na celu takie zaprojektowanie przestrzeni, aby
była ona jak najbardziej czytelna – odpowiednio
zaprojektowany układ budynków, usytuowanie
klatek schodowych, okien, małej architektury
i chodników. Świadome ukształtowanie każdego
z tych elementów ma zapewniać mieszkańcom
maksymalne bezpieczeństwo. Warto w tym
zakresie zwrócić uwagę na każdy detal funkcjonalny
osiedla – np. skrzynki pocztowe umieścić
na zewnątrz budynku, tak by kurier nie musiał
wchodzić na klatkę schodową. Cała przestrzeń,
podzielona na cztery części – publiczną, niepubliczną,
półpubliczną i półprywatną – powinna
być dostosowana do potrzeb mieszkańców,
np. wejścia do budynków i chodniki należy
dobrze oświetlić, ławki umiejscowić nie bliżej
niż 15 metrów od domów, aby przesiadujący
na nich wieczorem ludzie nie zakłócali spokoju
mieszkańców, drzwi wejściowe dobrze jest
zaopatrzyć w samozamykacze, z gałką zamiast
klamki od strony zewnętrznej. Dodatkowym
elementem może być system kamer, dostępny
dla każdego mieszkańca na odpowiednim
kanale telewizyjnym. Istotą całego programu
jest jednak przynajmniej minimalna integracja
mieszkańców. Dzięki niej rodzi się społeczne
poczucie odpowiedzialności i terytorialności.
Ponadto koncepcja bezpiecznych otwartych
1 „Osiedle zamknięte – nowe zjawisko w przestrzeni
mieszkaniowej Torunia” – dr Renata Jaroszewska-Brudnicka,
Instytut Geografii, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi,
UMK w Toruniu
112 113