swiat 18 - Świat Architektury

Rys. archiwum VROA ARCHITEKCI
HISTORIA
Armia Czerwona otoczyła Twierdzę Breslau
na początku lutego 1945 r. Podczas ataku najbardziej
ucierpiały obszary położone w południowej
i zachodniej części miasta. Schron
strzegomski jako jeden z niewielu budynków
wzdłuż ulicy Legnickiej nie został zniszczony
przez ogień artyleryjski. Był ostatnim punktem
oporu małej grupy esesmanów, którzy bronili
się za pomocą CKM-ów, pancerfaustów i granatów.
Ze względu na rzut obiektu rozwiązany
na planie koła trudno było ich podejść. Rosjanie
zdobyli schron, wysadzając fragment portyku
wejściowego. Budynek jednak nie został znacząco
uszkodzony.
W 1942 r. – kiedy powstawał – miał służyć
raczej poprawieniu morale mieszkańców, choć
chyba nikt nie wierzył, że front może przesunąć
się aż tutaj – w głąb Rzeszy. Budynek jest
największym z czterech zbudowanych w tamtym
okresie w Breslau naziemnych schronów
obrony przeciwlotniczej, zaprojektowanych
przez Richarda Konwiarza – ambitnego architekta
niemieckiego pracującego od 1909 r.
w biurze radcy budowlanego miasta Maksa
Berga. W 1933 r., w obliczu przyjętej w Niemczech
ustawy o czystości rasowej, Konwiarz
mógł stracić prawo wykonywania zawodu ze
względu na polskie nazwisko. W tym czasie
• Widok na trzon centralny
spotkało to Poelziga, Scharouna i Gropiusa.
Podpisał on jednak wiernopoddańczy list do
Adolfa Hitlera, co uchroniło go przed losem
kolegów. Berg krytykował go za ten ruch.
Wysokie schrony przeciwlotnicze miały
wpisywać się w zabudowę mieszkaniową i udawać
zwykłe budynki. Takie obiekty powstawały
także w Hamburgu, Berlinie, Wiedniu. Tam
stanowiły elementy systemu obrony czynnej
jako wieże przeciwlotnicze z miejscami przeznaczonymi
na ciężkie działa. Wrocławski bunkier
nie był przystosowany do takiej roli. Podczas
obrony miasta funkcjonował jako szpital polowy.
Ponieważ był to obiekt militarny, zachowało się
niewiele zdjęć z tamtego okresu – dotychczas
znaleźliśmy tylko jedno sprzed zimy 1945 r.
• Schemat
rzutu piętra
W bezpośrednim sąsiedztwie bunkra znajdował
się kościół św. Pawła, który został zniszczony
przez wycofujących się Niemców. W tamtym
czasie całe kwartały kamienic zostały
zrównane z ziemią. Po wojnie wzniesiono tam
z prefabrykatów nowe osiedla bloków. Otoczenie
schronu całkowicie się zmieniło.
Z budynku wpisanego w kontekst równomiernych
pierzei ulic przekształcił się w autonomiczny,
wolno stojący obiekt zlokalizowany
przy trójpasmowej drodze. Po 1989 r. w schronie
i przyległym budynku parterowym istniały:
hurtownie i sklepy. Na szczycie umieszczono
okrągłą reklamę coca-coli.
Dwa lata temu odnowiono elewację
budynku i na fasadzie zrealizowano mural
Stanisława Dróżdża pt. „Klepsydra”. Konwiarz
w tym miejscu planował umieszczenie orła
trzymającego w szponach emblemat ze swastyką.
Na wspomnianym zdjęciu sprzed
1945 r. fronton jednak jest pusty. Ulicą przechadzają
się jedynie członkowie Hitlerjugend
w brunatnych koszulach.
PROGRAM
FUNKCJONALNY
Muzeum Współczesne we Wrocławiu było
wyjątkowe już na etapie programowania. Dyrektor
Dorota Monkiewicz oparła ideę instytucji
na koncepcji Muzeum Sztuki Aktualnej, przedstawionej
przez Jerzego Ludwińskiego
w 1966 r. W programie użytkowym znalazła
się otwarta strefa miejska dostępna z ulicy,
powierzchnie dla artystów przeznaczone do
dowolnego zagospodarowania oraz klubokawiarnia
i kafejka – obie dostępne bez konieczności
zakupu biletu.
STAN PIERWOTNY
Obiekt, który miasto Wrocław przeznaczyło
na powstanie muzeum, jest unikatowy,
charakteryzują go silne cechy przestrzenne
zdeterminowane przez formę rzutu.
W momencie rozpoczęcia realizacji wnętrze
Fot. Łukasz Wojciechowski
budynku było wypełnione klaustrofobicznie
wąskim labiryntem, składającym się z dziesiątek
pomieszczeń i korytarzy, w których – ze
względu na plan koła – orientacja była niemal
niemożliwa. Niestety w budynku nie było już
żadnych oryginalnych elementów wyposażenia
– ani śladu po stalowych drzwiach czy
urządzeniach technicznych. Znaleźliśmy jedynie
zniszczone fragmenty instalacji alarmowej,
tj. rozbite skrzynki z ebonitu.
ROZWIĄZANIA
PRZESTRZENNE
Schron to sześciokondygnacyjny budynek
wzniesiony w konstrukcji żelbetowej, ze ścianami
zewnętrznymi o grubości 1,1 m oraz stropodachem
o grubości 2,5 m. Wewnętrzną przestrzeń
ukształtowaliśmy w formie trzech kręgów
wokół centralnie umieszczonego trzonu. Jest
ona obsługiwana przez dwie klatki schodowe
oraz dwie dodatkowe pary otwartych schodów
wachlarzowych.
Pierwszym krokiem w procesie adaptacji
obiektu dla potrzeb Muzeum Współczesnego
Wrocław było wyburzenie wszystkich ścian
działowych i skucie większości tynków. Wydobycie
najistotniejszych cech budynku poprzez
odkrycie żelbetu z charakterystycznym pionowym
śladem deskowania oraz maksymalne
otwarcie przestrzeni stanowiło ideę przewodnią
projektu.
We wnętrzu wprowadziliśmy nowy element
w postaci ażurowego szybu windowego w centralnym
pierścieniu. Wtórny szyb dźwigu towarowego
przekryliśmy stalową kratą. Efektownym
elementem integrującym przestrzeń jest dwukondygnacyjna
pustka w obszarze ekspozycji.
Na dachu powstał taras i cylindryczna szklana
kubatura, która mieści kafejkę – jest ona
dostępna dzięki nowym schodom, które przebijają
się przez żelbetowy stropodach.
Drzwi znajdujące się w głównych osiach
budynku zostały przeszklone. Zachowaliśmy
pierwotnie istniejące otwory w ścianach, tam
gdzie tylko było to możliwe. Ich wypełnienie
stanowi siatka z blachy cięto-ciągnionej o dużych
oczkach.
Uzyskana przestrzeń została wzbogacona
detalami wykończeniowymi. Otworowania żelbetowej
konstrukcji nie zostały ukryte pod materiałami
okładzinowymi. Widoczne są ślady po
piłach diamentowych, młotach i wiertłach. Struktura
betonu oraz pręty zbrojeniowe zostały
wyeksponowane w miejscach cięć. Nowe elementy
konstrukcyjne to stalowe belki podtrzymujące
strop i schody z dostrzegalnymi łączeniami.
• Fasada
Fot. Lech Kwartowicz
90 91