Libri i Mësuesit

Prandaj në Spanjë prodhohej shumë pak dhe thuajse gjithçka blihej jashtë vendit. Pjesa më e
madhe e arit dhe e argjendit amerikan shërbente për të paguar importin e grurit, të armëve dhe
mallrave të tjera (verë, kuaj, veshje, sende luksi), për të cilat kishte një kërkesë të madhe në
Spanjë dhe në kolonitë e saj. Një sasi e madhe parash ishte gllabëruar nga shpenzimet ushtarake
që ishin të nevojshme për të organizuar ushtri, për të ngritur flota, për të mbrojtur kolonitë e
përtejdetit, për të mbajtur nën kontroll piratët.
Në fillim të viteve 600, kur minierat amerikane nisën të shterojnë, në mbarë vendin u përhap
një varfëri e madhe.
Edhe Italia hyn në një fazë rënieje. Edhe Italia, në fund të shekullit XVI, hyri në një fazë
rënieje.
Manifakturat italiane ishin të specializuara në prodhimin e sendeve të luksit, sidomos copave të
cilësisë së lartë, por shumë të kushtueshme. Këto artikuj kërkoheshin përherë e më pak, stofrat
anglezë dhe holandezë shiteshin jashtë mase, sepse ishin më të lirë, pavarësisht cilësisë së ulët.
Për më tepër, aty nga fundi i shekullit, portet italiane nisën të ndiejnë konkurrencën e porteve të
Atlantikut. Prej aty nisnin rrugët e reja detare për në Indinë lindore dhe perëndimore. Mesdheu
dhe Italia e humbën rëndësinë tregtare që kishin pasur ndër shekuj dhe u gjendën jashtë
trafiqeve të mëdha ndërkombëtare.
Kriza ekonomike bëhet shkak për kryengritje. Në Italinë e varfëruar pllakosin rëndë zitë e
bukës dhe murtaja. Në vitin 1630 vdiq nga murtaja një e treta e popullsisë në Italinë qendrore
dhe të veriut; në vitin 1656-57 epidemia goditi mbretërinë e Napolit.
Në Napoli, si në gjithë zotërimet spanjolle, duheshin paguar taksa dhe tatime të çdolloji, sepse
spanjollët, përherë e më ngushtë në të holla, kërkonin të nënshtronin edhe më shumë popullsinë.
Pesha më e rëndë e taksave binte mbi pjesën më të varfër të popullatës, kështu që kryengritjet
popullore u bënë më të shpeshta, si në Itali ashtu dhe në pjesën tjetër të Evropës. Një nga më të
famshmet shpërtheu në Napoli (1647) kur për shkak të një takse të re, u rrit çmimi i frutave, që
ishte një nga ushqimet kryesore të të varfërve. Në krye të kryengritësve u vu një shitës pjeshkësh
napoletan, që quhej Mazanielo, që shpejt u vra. Kryengritja u shtri në të gjithë mbretërinë e
Napolit, gjithsesi kryengritësit ishin të çorganizuar dhe në vitin 1648 spanjollët vunë nën kontroll
qytetin.
Një konflikt i tmerrshëm pllakos në Evropë. Uria, murtaja dhe zitë e bukës shpesh ishin pasoja
të luftës. Epidemia e rëndë e murtajës që goditi Italinë në vitet 1630-1631, për shembull, u përhap
në trupat e lancikenekëve, që kishin zbritur në gadishull gjatë luftës së Tridhjetë viteve.
Ky konflikt i tmerrshëm, që nisi në vitin 1618 deri në vitin 1648, ishte pasojë e përgjakshme e
kundërshtive fetare që kishin tronditur Evropën një shekull më parë. U përfshinë thuajse të gjitha
fuqitë evropiane. Nga njëra anë u rreshtuan mbretërit katolikë: Habsburgët e Austrisë, mbreti i
Spanjës (edhe ai pjesëtar i familjes së Habsburgëve) dhe princat katolikë të Gjermanisë; në anën
tjetër princat protestantë gjermanë, Danimarka, Suedia, Hollanda dhe në fund edhe Franca
katolike, e rrezikuar nga rrethimi si në kohën e Karlit V.
Lufta e Tridhjetë vjetëve ishte lufta e fundit fetare: nëpërmjet saj perandorët austriakë u
përpoqën që katolicizmi të rifitonte tokat që kishte humbur në kohën e Reformës. Por shumë
shpejt arsyet politike mbizotëruan ndaj atyre fetare dhe në lojë u vu sundimi i Evropës.
Gjermania është vendi më i goditur nga lufta. Gjermania ishte arena kryesore e operacioneve
ushtarake: rajone të tëra u shkatërruan dhe u shkretuan krejt, shumë qytete u rrethuan, shumë
fshatra u shkatërruan. Ngado pllakosën zitë sepse prodhimet u braktisën nga fshatarët në arrati
apo u grabitën nga ushtritë. 40% e popullsisë gjermane vdiq nga uria, sëmundjet apo dhuna e
plaçkitjeve të ushtarëve.
Më në fund, në vitin 1648, kur pjesa dërrmuese e Evropës qe shkretuar, konflikti u mbyll me
paqen e Vestfalisë, që e ndërroi fytyrën politike të kontinentit.
Habsburgët e Austrisë humbën çdo pushtet real mbi shtetet gjermane, edhe pse me emër mbetën
perandorë. Holanda dhe Zvicra u njohën përfundimisht si të pavarura ndërsa Franca, që ishte
fitimtare e fazës së fundit të luftës, u imponuan si një fuqi e re sunduese në Evropë.