Libri i Mësuesit

esimin e tyre). Shumë qytetarë e pranuan me dëshirë sundimin turk sepse ky nuk e kishte të
detyrueshme bujkrobërinë.
Perandoria përfshinte edhe një numër të madh popujsh, të ndryshëm nga ligjet, feja, zakonet, por
të bashkuar nga detyrimi për t’iu bindur sulltanit dhe për të kryer shërbim ushtarak. Në shekullin
XVI mbi të gjitha ligjet e perandorisë mbizotëroi sheriati ose ligji hyjnor që vinte prej Kuranit:
sheriati u bë një element i rëndësishëm bashkues për popujt e nënshtruar ndaj sulltanit.
Pas vdekjes së Sulejmanit (1566), turqit arritën t’i rrëmbejnë Venedikut ishullin e Qipros por po
atë vit disa fuqi evropiane të krishtera (ndër të cilat Spanja, Gjenova dhe Venediku) me
mbështetjen e papa Piut V, u bashkuan në një lidhje të shenjtë dhe ngritën një flotë të fuqishme
kundër perandorisë osmane. Sidomos Venediku rreshtoi në betejë më shumë se njëqind galeta
dhe gjashtë “galeace”, fortesa të vërteta lundruese të armatosura me topa të shumtë.
Beteja u zhvillua në vitin 1571, pranë Lepantos (Greqi) dhe përfundoi me një fitore të shkëlqyer
të armatës së krishterë. Për herë të parë flota turke, që deri atëherë mbahej e pathyeshme, pësoi
një humbje të rëndë, prandaj suksesi ushtarak u përshëndet në Evropë me entuziazëm të madh.
Gjithsesi nuk ishte një fitore përfundimtare sepse të krishterët ishin të ndarë nga mosmarrëveshje
të pakapërcyeshme. Kështu perandoria osmane arriti ta marrë veten dhe të ndërtojë sërish flotën.
Qiproja, që u ishte rrëmbyer venedikasve në vitin 1571, nuk u kthye dhe Kandia, një shekull më
vonë (1669) ra në duart e turqve.
Rreth fundit të shekullit XVI perandoria e madhe turke nisi të shfaqë shenjat e dobësisë.
Funksionet politike iu ngarkuan njerëzve të paaftë në këmbim të parave dhe jeniçerët, që kishin
qenë ajka e ushtrisë, nuk donin t’ia dinin më për disiplinën dhe nisën të bëjnë ligjin në oborr.
Por ishte sidomos ekonomia ajo që mbeti më e prapambetura.
Evropianët kishin zbuluar rrugët detare për në Indi dhe i blinin drejtpërsëdrejti produktet e
mrekullueshme të orientit – piper, erëza, mëndafsh, porcelane, ar, perla etj – duke iu drejtuar
përherë e më pak tregtarëve ndërmjetës myslimanë. Ndërkaq, ndërsa në Evropë po hidhte rrënjë
kapitalizmi tregtar me bankat, bursat, mënyrat e reja të pagesës, në perandori tregtia vazhdonte të
kryhej sipas metodave tradicionale dhe të vjetëruara. Më në fund, perandoria nisi të shfaqë shenja
të një prapambetjeje përherë e më të madhe edhe në fushën e teknikës dhe të shkencës. Ushtria,
për shembull, nuk i përtëriu armatimet dhe teknikat e luftimit: pikërisht rrjedhojë e kësaj janë
dështimet ushtarake të turqve, si rrethimi i dytë i dështuar i Vjenës (1683).
Përparimi osman
Zgjerimi i perandorisë osmane e lehtësuar nga -organizim i fuqishëm ushtarak-entuziazmi fetar i
luftëtarëve-përçarja e shteteve të krishtera-toleranca e turqve ndaj “të pafeve”- përmirësimi i kushteve të
fshatarëve.
Sulejmani i Mrekullueshëm, portret nga artistë orientalë në një pikturë në letër e vitit 1580.
5. Në vitin 400 lind Rusia moderne
Grandukati i Moskës kishte nisur të mbizotëronte mbi shtetet e tjera ruse që në vitet 300, kur ato
toka ende ishin në duart e mongolëve të Hordhisë së Artë, pasardhës të Xhengis Khanit. Gjatë
viteve 400 një grandukë i Moskës Ivani III, që thirrej i Madhi, fitoi pavarësinë nga mongolët dhe
i zgjeroi zotërimet e veta, duke filluar bashkimin e mbretërisë. Për këtë arsye ai mbahet si
themeluesi i shtetit rus.
Në vitin 1472 u martua me Sofinë, mbesën e perandorit të fundit të Kostandinopojës dhe që
atëherë e quajti veten si pasardhës të ligjshëm të perandorisë bizantine. Meqë Kostandinopoja
(Roma e dytë) kishte rënë në duart e turqve (1453) dhe s’mund të ishte më qendra fetare e Kishës
ortodokse, këtë rol e mori përsipër Moska, kryeqyteti i mbretërisë ortodokse të Rusisë, që nisi të
quhet Roma e tretë. Qyteti u pasurua me monumente të shkëlqyera dhe pallati perandorak,
Kremlini, u zgjerua dhe u zbukurua nga artistë të ardhur enkas nga Italia.