Libri i Mësuesit

Magelani, që udhëtonte për llogari të Spanjës, u nis në shtator 1519 dhe kaloi pranë brigjeve të
Amerikës jugore, duke zbritur përherë e më shumë në jug, në kërkim të kalimit drejt detit të
panjohur. Më në fund, pikërisht në skajin jugor, gjeti ngushticën që sot mban emrin e tij,
ngushtica e Magelanit. Pasi depërtoi në oqeanin që ai e quajti Paqësor, Magelalani dhe njerëzit
e tij lundruan tre muaj e njëzet ditë para se të mbërrinin në një ishull të banuar (Guam në
arkipelagun e Marianeve), duke duruar urinë, etjen dhe sëmundjet. Shumë njerëz vdiqën. Vetë
Magelani humbi jetën në një përleshje me vendasit në ishujt e Filipineve. Nga pesë anijet e flotës
vetëm njëra u kthye në atdhe (shtator 1522) pasi i ra qark për herë të parë botës. Ndër të
mbijetuarit ishte edhe italiani Antonio Pigafeta, autor i një detari bordi të hollësishëm, që është
një nga dokumentet më të rëndësishëm të ekspeditës.
Brenda pak vitesh bota u zgjerua shumë. Kujt i takonte të sundonte në tokat e zbuluara?
Që në vitin 1494 mbretërit e Spanjës dhe Portugalisë me traktatin e Tordesilasit e kishin ndarë
botën në dy pjesë, pak a shumë përgjatë meridianit 50’ në perëndim dhe vendosën që të gjitha
tokat që ndodheshin në lindje të kësaj vije imagjinare, që u quajt raya, t’i përkisnin Portugalisë,
ndërsa ato në perëndim Spanjës. Papa e kishte dhënë autorizimin e tij. traktati nuk mbante aspak
parasysh të drejtat e popullsive vendase. Madje, meqë ato nuk ishin të krishterë, quhej si detyrë
që të nënshtroheshin dhe të ndërronin fe.
Zbulimet gjeografike të shekullit XV
Nevoja për ar dhe erëza-dëshira për të përhapur Ungjillin-zotërimi i anijeve dhe instrumenteve të duhura
për lundrim-shtyjnë evropianët drejt-zbulimeve gjeografike –në-Indinë lindore (Vasko de Gama)- në
Amerikë (Kristofor Kolombi)-pastaj –Amerigo Vespuçi, vëllezërit Kaboto, Pedro Alvaro Kabral.
4. Evropianët shkatërrojnë qytetërimet amerinde
Në radhët e atyre që morën pjesë në ekspeditat e para të përtejoqeanit ishte një masë e madhe
aventurierësh të paskrupullt që kërkonin në tokat e reja rastin për t’u pasuruar me shpejtësi.
Territoret e pushtuara fillimisht nga spanjollët nuk kishin dalë edhe aq të pasura. Por përherë e më
të shpeshta bëheshin lajmet për një mbretëri të madhe me rezerva të pafundme ari që shtrihej në
perëndim, në territoret e Meksikës së sotme: ishte fjala për perandorinë azteke, asokohe në
kulmin e shkëlqimit të saj.
Me detyrën për të eksporuar territoret meksikane u nis nga një ishull i Antileve, në 18 shkurt
1519, Hernan Kortesi, konkuistadori i parë. Kishte me vete pak më shumë se 600 burra,
marinarë dhe ushtarë, 16 kuaj, 10 topa dhe rreth dyzet arkibuzë (një lloj pushke e vjetër). Pasi
zbarkoi në brigjet jug-lindore të Meksikës, Kortesi urdhëroi që të digjeshin njëmbëdhjetë anijet e
flotës, për t’ia hequr çdo tundim për t’u kthyer pas njerëzve të tij dhe filloi marshimin në thellësi
të vendit, i vendosur që ta pushtojë me armë atë territor. Kortesi kishte vetëm një ushtri të vogël,
ndërsa aztekët, në kohët më të mira, mund të rreshtonin në fushëbetejë edhe 100.000 ushtarë. E
megjithatë, në pak më shumë se dy vjet, ai vuri në zotërim tërë vendin, masakroi një numër të
madh aztekësh, shkatërroi kryeqytetin dhe torturoi e vrau mbretin e fundit.
Si ia doli mbanë Kortesi që të fitonte kaq thellë në një kohë kaq të shkurtër? Arsyet janë të
ndryshme. Në radhë të parë kjo shpjegohet me sjelljen kontradiktore të mbretit actek
Montezuma. Ai, derisa qe gjallë, thuajse nuk iu bëri qëndresë pushtuesve spanjollë, ndoshta
sepse ishte i bindur që Kortesi ishte perëndia Quetzalcoatl, që ishte kthyer për të marrë tokën e tij,
ashtu siç paralajmëronin legjendat e lashta. Ndërkaq Kortesi diti të shfrytëzojë me mjeshtëri
pakënaqësinë e popullsive vendase, që aztekët i kishin mundur dhe nënshtruar, duke u vënë
haraçe të rënda.
Këtyre popullsive shpesh Kortesi u dukej si një çlirimtar dhe shumë u bashkuan me të për të
luftuar kundër tiranisë acteke. Dhe së fundi duhen pasur parasysh edhe armët e spanjollëve, që
ishin shumë më të përparuara se ato të indiosve. Parzmoret prej pambuku të ngjeshur nuk i bënin
dot ballë të shtënave të arkibuzëve; shigjetat nuk barazoheshin me topat. Pastaj spanjollët lëviznin