Libri i Mësuesit

angleze nga Roma, për të zgjeruar pushtetin e tij mbi klerin vendas dhe për të zgjidhur problemin
dinastik, një problem që kishte të bënte me trashëgiminë e fronit.
Meqë nuk kishte djem, Henriku, kërkoi zhbërjen e martesës së parë, që të mund të martohej me
një damë të oborrit, Ana Bolenën. Meqë papa nuk e lejoi, Henriku, në vitin 1534, miratoi në
parlament një Akt Spremacie, me të cilin sovrani ishte shpallur rast suprem i Kishës anglikane,
Kishës kombëtare të Anglisë.
Fillimisht Kisha anglikane nuk dallohej nga ajo katolike për të dasi të thella në fushën e doktrinës
fetare, ndërsa më pas u afrua më me vendosmëri me idetë e Reformës. Gjithsesi, që në fillim,
Anglia nuk i pagoi më të dhjetën Romës, u mbyllën kuvendet dhe pasuritë e tyre u konfiskuan, u
lejua martesa e njerëzve të fesë dhe anglishtja zëvendësoi latinishten në lutje dhe rituale.
Brenda jo më shumë se pesëdhjetë viteve protestantizmi u përhap në një pjesë të madhe të
Evropës.
Luteranizmi hodhi rrënjë thuajse në tërë Gjermaninë, në vendet skandinave dhe në ato baltike.
Kalvinizmi hodhi rrënjë në Zvicër, në Vendet e Ulëta, në Francë (ku ithtarët e tij u quajtën
hugenotë) në Skoci dhe në Angli (ku u quajtën presbiteranë dhe puritanë). Në Angli fe
mbizotëruese u bë anglikanizmi.
Kishat kryesore protestante sot
Në nivel botëror Kishat protestante grupohen në pesë familje kryesore:
Kisha Anglikane. Lindi në vitin 1534. është Kisha kombëtare e Anglisë, kreu i së cilës është
mbreti i Anglisë.
Kisha Luterane. I referohej drejtpërdrejt doktrinave të Martin Luterit. Është e bashkuar në
Lidhjen botërore luterane.
Kisha e Reformuar. Ndjek doktrinat e Zvinglit dhe Kalvinit (teologë të shekullit XVI). Nga
kalvinizmi lindi puritanizmi anglez.
Kisha Batiste. Rrjedh nga lëvizja puritane angleze e shekullit XVII. Dallohet për rolin që luajti
në favor të tolerancës.
Kisha Metodiste. Quhet ndryshe edhe :rizgjimi” dhe lindi në shekullin XVIII nga Kisha
anglikane. Karakterizohet nga një impenjim i fortë shoqëror.
Në vendet katolike përgjithësisht quhen evangjeliste të gjitha Kishat e reformuara (luterane apo
kalviniste); në botën anglosaksone quhen evangjeliste Kisha që lidhen me lëvizjen metodiste.
Përsa i përket strukturës së tyre organizative, këto kisha ndahen në episkopale (episkopale
luterane, episkopale e Amerikës...) nëse krahas pastorit është edhe një peshkop dhe presbiterane
(nëse krahas pastorit është edhe një këshill pleqsh).
Nuk bëjnë pjesë në protestantizëm besime të tjera, si ai i Dëshmitarëve të Jehovait që Kisha e
krishtera i mbajnë jashtë Krishterimit apo besimi i Mormonëve, që përveç Biblës mban si të
shenjtë edhe libra të tjerë.
Princi zgjedhës i Saksonisë dhe reformatorët në një pikturë të Lukas Kranakut (1553). Në grup bien në sy
Martin Luteri (në të majtë) dhe mendimtarë të tjerë të rëndësishëm reformatorë. Mbështetja që princat e
Saksonisë i dhanë ideve të reja fetare ishte përcaktuese për këtë pikturë dhe duket sikur e thekson praninë e
princit, duke e vendosur ne qendër.
3. Kisha e Romës fillon reformën katolike
Ndërsa në Evropë po hedhin rrënjë doktrinat protestante, Kisha e Romës nisi një ripërtëritje të
brendshme në shkallë të gjerë apo luftë kundër protestantizmit, që historianët e quajnë Reforma
katolike ose Kundër-reforma.