Libri i Mësuesit

HARTA (SKEMA) – PEMË
Perandoria romake ndahet në perandoria e perëndimit është më e dobët dhe e varfër u
zëvendësua nga dyndjet barbare për këtë arsye lindën mbretëritë romake-barbare; perandoria e
lindjes është më e fuqishme dhe e populluar arrin kulmin me Justinianin perandor (shek.VI) që
mbahet nga ripushtimi i perandorisë nxori ligjet romake në një kod
Skema
Një tip i tretë harte (skeme) paraqitet në kapitujt me anë “skemës me blloqe”.
SKEMA ME BLLOQE
Luftërat midis karolingëve nga shkaku i dobësisë së mbretërve për shkak të pronësisë feudale nga
shkaku i rritjes së pushtetit të zotërinjve feudalë; që erdhën si rrjedhojë e pushtimeve të reja (shek.IX)
Në këtë rast harta-skemë nuk përfaqëson një figurë të caktuar (yll, pemë...), por kufizohet duke
ndjekur fijen e arsyetimit dhe mund të ketë forma tejet të ndryshme (sepse të ndryshme janë edhe
arsyetimet).
Për çfarë shërben një hartë-skemë?
Një hartë-skemë mund të shërbejë për shumë çështje:
* të organizojë informacionin
* të krijojë lidhjet e mundshme midis koncepteve
* të krijojë mundësinë për të mbajtur mend më mirë
* të përmbledhë e të përsërisë
Veprimet në hartën-skicë: të rindërtojë një arsyetim
Fillojmë nga dhënia e rregullave teknike, për të lexuar një hartë-skemë:
1. ndiq rendin e numrave (nëse ka);
2. kalo nga një koncept në tjetrin, duke ndjekur drejtimin e shigjetës (shigjeta me dy drejtime
tregon mundësinë e të proceduarit në të dy drejtimet). Siç dihet harta-skemë është vizatim i një
arsyetimi. Të lexosh mirë një hartë-skemë do të thotë të rindërtosh një arsyetim, Në këtë pikë
rregullat teknike nuk mjaftojnë më. Por sigurisht që duhet:
1. të njohësh mirë konceptet (ose faktet, personazhet, popujt, gjërat, ngjarjet...) që i gjejmë në
tekst dhe që përbëjnë boshtin e arsyetimit.
2. të gjesh lidhjet që i bashkojnë.
Ky veprim i fundit mund të jetë thjeshtuar nga fjalët e vendosura në shigjetë, porse objektivi i
fundit është që ti të shprehësh lidhjet me fjalët e tua.
Sa për fillim provo të lexosh hartën-skemë që nuk ka shpjegime në shigjeta dhe ju plotësojini
vetë kalimet. Harta-skemë, që duhen plotësuar, gjenden në ushtrimet në fund të shumë kapitujve.
Si e ndërtojmë një hartë-skemë?
Harta-skemë, si dhe vetë arsyetimet, janë një fakt sugjestiv. Ato prandaj dhe ndërtohen në
mënyrë që për secilin të rezultojë sa më e natyrshme, e krahasueshme dhe më e lehtë për t’u
mbajtur mend.
Ju mund të ushtroheni duke provuar të ndërtoni skemën e thjeshtë në formë ylli. Filloni me
një paragraf të veçantë, shkruani në qendër të yllit konceptin kryesor të paragrafit dhe në skaje,
në formën e rrezeve, faktet, ngjarjet, personazhet dhe gjëra të tjera që janë të lidhur me qendrën.
Bëjeni lidhjen duke shkruar me pak fjalë në anë të shigjetave, qëllimin, shkakun e lidhjes.
Ju mund të ndërtoni skemat në bllok të lidhura varg me njëra-tjetrën, për të treguar një ngjarje
sipas kronologjisë. Për shembull:
Antikiteti Mesjeta e Hershme Mesjeta e Vonë Koha Moderne
Skemat në bllok mund të tregojnë edhe një lidhje logjike, për shembull shkakun / pasojën.
Për shembull: