Libri i Mësuesit

Tashmë më 1890-ën ekzistonin njëqind fabrika që funksiononin me makineri me
avull dhe në vitet e para të shekullit njëzet mjaft industri furnizoheshin me rrymë nga
hidrocentralet e shumta në numër, që shfrytëzonin forcën e përrenjve malorë. Mëndafshi
japonez pushtoi tregjet evropiane, ndërsa pëlhurat prej pambuku hynë në konkurrencë me
ato angleze. U ngritën fabrika armësh dhe kantiere detare; një rrjet linjash hekurudhore,
telegrafike dhe telefonike nisi të lidhte shpejt qytetet kryesore japoneze. Njëlloj si në
Evropë dhe Amerikë u formuan trustet, shumica dërrmuese e të cilave u vu nën kontrollin
e daimyo të lashtë, zotërinjve feudalë që qenë shndërruar në sipërmarrës.
Zgjerimi territorial japonez • Për shkak të domosdoshmërisë së sigurimit të
lëndëve të para të cilat mungonin në vend (hekuri dhe nafta sidomos), e detyruar nga
zhvillimi industrial i saj, Japonia u nxit të zgjeronte territorin e saj, në kurriz të vendeve
të tjera që furnizoheshin prej saj.
Në vetëm dhjetë vjet, nga 1894 gjer më 1905-ën, ajo zhvilloi dhe fitoi dy luftëra,
të parën kundër Perandorisë Kineze, kurse të dytën kundër Perandorisë Ruse, dhe pushtoi
ishullin e Formozës, Mançurinë jugore dhe Korenë.
Kësisoj, Perandoria Japoneze dha prova se ishte shndërruar në një fuqi industriale
dhe ushtarake të madhe e kërcënuese.
Perandoria koloniale britanike • Nga gjithë perandoritë koloniale më e madhja
ka qenë ajo britanike. Në fillim të shekullit njëzet ajo shtrihej në 20% të sipërfaqes së
steresë dhe përfshinte pothuajse 23% të popullsisë botërore. Një zinxhir bazash ushtarake
që qenë vendosur përgjatë itinerareve kryesorë detarë u siguronte anglezëve kontrollin e
tregtisë ndërkombëtare. Në Kanada, Australi, Zelandën e Re dhe Afrikën e Jugut
Britania e Madhe kishte krijuar koloni të paana në të cilat jetonin një numër i madh të
bardhësh, sidomos me prejardhje angleze (koloni popullzimi). Copëtimi në tryezë i
Afrikës i njihte Anglisë zotërimin e një korridori të gjatë tokash të cilat – vetëm me një
ndërprerje – shkonte “nga Kairoja gjer në Kep”, domethënë nga Egjipti deri në pikën më
jugore të kontinentit afrikan.
Por zemra e Perandorisë Britanike, kolonia më e rëndësishme për ekonominë
angleze ishte India që prej shekujsh ishte tregu kryesor aziatik dhe thithte deri në 45% të
prodhimeve të pambukta angleze.
Sundimi kolonial i Anglisë mbi kontinentin indian kishte nisur aty nga gjysma e
shekullit të tetëmbëdhjetë me pushtimin e rajonit të madh e të pasur të Bengalit nga ana e
East India Company. Nga Bengali pushtimi territorial u shtri, pak nga pak, thuajse në tërë
Gadishullin Indian. Më 1803-shin u shtrëngua të merrte rrugën e mërgimit perandori i
fundit i dinastisë Mogol, e cila sundonte në Indi qysh nga shekulli XVI, dhe në gjysmën e
dytë të shekullit nëntëmbëdhjetë, duke larguar Kompaninë e Indive, monarkia britanike
mori drejtpërdrejt në dorë qeverinë e kolonisë: më 1877-ën mbretëresha Viktoria (1837-
1901) u shpall Perandoreshë e Indisë.
4 “Fati i dukshëm” perandorak i Shteteve të Bashkuara të Amerikës
Edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës fillojnë politikën e zgjerimit • Aty nga
fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë SHBA-të qenë bërë tashmë fuqia e parë ekonomike
botërore. Mjaft intelektualë dhe politikanë amerikanë ishin të mendimit se detyra e
vendit të tyre ishte çuarja e qytetërimit dhe përparimit botës. Gazetarët nacionalistë