Libri i Mësuesit

operimit duke shkatërruar mikrobet që gjendeshin në ajër dhe te duart e kirurgëve me
acid fenik (1865): filloi epoka e sterilizimit, apo e shkatërrimit të mikrobeve me anë të
substancave kimike ose – siç parapëlqehet sot – me nxehtësi apo rrezatim.
Kirurgjia bëri përparim edhe në paraqitjen e anestezisë, një praktikë mjekësore
synimi i së cilës ishte eliminimi i dhembjeve që të këputnin shpirtin të cilat shkaktoheshin
nga operacionet kirurgjikale (fjala anestezi vjen nga greqishtja dhe kuptimi i saj është
pandjeshmëri). Praktika e anestezisë nuk vonoi të përhapej me shpejtësi dhe bëri të
mundur ndërhyrje kirurgjikale që në të shkuarën asnjë kirurg nuk do të kishte pasur
guximin t’i bënte. Të parët që guxuan të përdornin produktet anestetike, në vitet midis
1840-ës dhe 1850-ës, ishte dentisti amerikan Morton dhe gjinekologu britanik Simpson.
Frojdi dhe psikanaliza • Midis shekujve të 18-të dhe 19-të mjeku vjenez
Sigmund Frojdi bëri kërkime në fushën e sëmundjeve dhe të mendjes. Për shekuj të tërë
këto i qenë atribuuar ndikimit të djajve; të sëmurët mendorë largoheshin nga shoqëria për
t’u mbyllur në çmendinë.
Frojdi mbrojti idenë se shumë çrregullime mendore (apo psikike) e kanë origjinën
në përvoja të rënda e të dhembshme (trauma), që i sëmuri ka hequr në jetën e vet,
zakonisht në fëmijëri. I sëmuri largon nga mendja e tij (zhvendos) këto përvoja dhe i
harron, por trauma vazhdon të veprojë në thellësi, brenda tij, pa e marrë vesh. Kjo forcë e
errët, që Frojdi e quan të pavetëdijshme, u shkakton vuajtje të sëmurëve mendorë dhe
prodhon fjalë dhe sjellje anormale. Zbulimet e Frojdit i dhanë fillesë një shkence të re,
psikanalizës apo “analizës së psikikës”; kjo ushtroi ndikim të thellë në kulturën dhe
shoqërinë e shekullit të nëntëmbëdhjetë.
Injaz Semelveis i paraprin praktikës së sterilizimit
Në shekullin XIX njohuritë për sëmundjet infektive qenë shumë të pakta dhe mjekët nuk merrnin masa
higjenike kur iu afroheshin të sëmurëve. Në një spital të Vienës, për shembull, studentët e mjekësisë pasi u
ushtruan në prerjen e kufomave, vizituan gratë e repartit të maternitetit pa i larë duart. Kështu shumë gra,
pas lindjes, u goditën nga sëmundje të rënda dhe shpesh vdekjeprurëse. Një nga këto sëmundje ishte edhe
ethja puerperale.
Ishte mjeku Injaz Semelveis, një mjek hungarez (1818-1865) që zbuloi se ethja puerperale ishte një
sëmundje infektive. Ai i detyroi studentët që të lajnë duart me një solucion dizinfektues para se të hyjnë në
repart dhe në këtë mënyrë arriti ta ulë nivelin e vdekshmërisë nga 10 në 1%. Por shumë mjekë nuk e
pranonin se ishin ata vetë shkaku i vdekshmërisë dhe qenë të shumtë ata që e kritikuan ashpër Semelveisin,
i cili u çmend pasi nuk e duroi dot tërë atë atmosferë mbytëse përreth tij. Vetëm më vonë shkenca vërtetoi
se zbulimet e mjekut hungarez ishin të sakta.
3 Shembja e bindjeve të lashta: shkenca vë në diskutim vetveten
Rrezet X dhe radioaktiviteti • Më 1895-ën fizikani gjerman Vilhelm Rontgeni
zbuloi, thuajse rastësisht, rrezet X (të quajtura ndryshe edhe rrezet Rëntgen).
Ndryshe nga rrezet e dritës, rrezet X mund të depërtojnë përmes pjesëve të buta të
trupit, si lëkura dhe muskujt (megjithatë jo përmes eshtrave) dhe lejojnë vrojtimin e
organeve të brendshme, fotografimin e tyre dhe projektimin e imazheve të tyre në ekran
(radioskopia). Tashmë të vënë nën shërbimin e mjekësisë, rrezet X u përdorën si për
diagnostikime (domethënë për të identifikuar), ashtu edhe për kurimin e sëmundjeve.
Në fillim as fizikanët (që studiojnë materien, energjinë dhe marrëdhëniet e tyre të
ndërsjella) nuk dinin të shpjegonin natyrën e rrezeve të zbuluara nga Rëntgeni, të cilat